Pjesa 3
Doktrina e Njeriut
Kapitulli 21
Krijimi i Njeriut
Përse na krijoi Perëndia? Në ç’kuptim na bëri Perëndia si Veten? Si mund ta kënaqim Atë në jetesën tonë të përditshme?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Kapitujt e mëparshëm morën në shqyrtim natyrën e Perëndisë dhe krijimin prej Tij të universit, qeniet shpirtërore që Ai krijoi si dhe marrëdhënie e Tij me botën në lidhje me kryerjen e mrekullive dhe përgjigjen ndaj lutjeve. Në këtë seksion të radhës, do të përqendrohemi tek kulmi i veprimtarisë krijuese të Perëndisë, krijimin prej Tij të qenieve njerëzore, si mashkull ashtu edhe femër, për të qenë më shumë si Ai se çfarëdo gjëje tjetër që Ai ka bërë. Së pari do të marrim në shqyrtim qëllimin e Perëndisë në krijimin e njeriut si dhe natyrën e njeriut ashtu sikurse Perëndia e krijoi që të ishte (kapitujt 21–23). Pastaj do të shikojmë natyrën e mëkatit si dhe mosbindjen e njeriut ndaj Perëndisë (kapitulli 24). Në fund, do të shqyrtojmë nisjen e planit të Perëndisë për shpëtimin e njerëzimit, duke diskutuar marrëdhënien e njeriu me Perëndinë, në besëlidhjet që Perëndia lidhi (kapitulli 25).
A. Përdorimi i fjalës njeri si referencë ndaj qenieve njerëzore
Përpara se të diskutojmë temën e këtij kapitulli, është e rëndësishme që të shqyrtojmë shkurtimisht nëse është apo jo e përshtatshme që të përdorim fjalën njeri si referencë ndaj të tërë racës njerëzore (si në titullin e këtij kapitulli). Ka njerëz sot të cilët refuzojnë të përdorin ndonjëherë fjalën “njeri” për t’iu referuar racës njerëzore në përgjithësi (duke përshirë si burrat ashtu edhe gratë), për shkak se pretendohet se një përdorim i tillë është jo i ndjeshëm ndaj gjinisë femërore (fjala njeri, në anglisht, është e njëjta me fjalën burrë – sh. i përkth.). Ata që ngrenë këtë kundërshti, do të preferonin që ne të përdornim vetëm terma “asnjanës për sa i takon gjinisë” siç janë në anglisht termat e tillë si: “njerëzimi,” “gjindja,” “qenie njerëzore,” apo “persona” për t’iu referuar racës njerëzore.
Pas shqyrtimit të këtij sugjerimi, unë vendosa të vazhdoj të përdor fjalën “njeri”, (si dhe një sërë termash të tjerë) për t’iu referuar racës njerëzore në këtë libër, për shkak se një përdorim i tillë, ka një përligjje hyjnore tek “Zanafilla” 5, dhe për shkak se mendoj se ka një çështje teologjike në lojë në këtë pikë. Tek “Zanafilla” 5:1–2 lexojmë se: “Ditën që Perëndia krijoi njeriun, e bëri të ngjashëm me Perëndinë. Ai i krijoi mashkull dhe femër, i bekoi dhe u dha emrin njeri, ditën që u krijuan” (kr. Zan. 1:27). Termi hebraik i përkthyer “Njeri” është אָדָם, H132, që është i njëjti term i përdorur për emrin Adam, si dhe i njëjti term i cili nganjëherë përdoret për burrin në ndryshim nga gruaja (Zan. 2:22, 25; 3:12; Pred. 7:28). Për rrjedhojë, praktika e përdorimit të të njëjtit term, për t’iu referuar (1) qenieve njerëzore mashkullore, dhe (2) racës njerëzore në përgjithësi, është një praktikë e cila e ka zanafillën tek Perëndia Vetë, dhe neve nuk duhet të na duket e kundërshtueshme apo si e pandjeshme.
Dikush mund të kundërshtojë duke thënë se kjo është thjesht në tipar i rastësishëm i gjuhës hebraike, por ky argument nuk është bindës për shkak se “Zanafilla” 5:2 përshkruan në mënyrë specifike veprimtarinë e Perëndisë në zgjedhjen e një emri i cili do të vlente për të tërë racën njerëzore.
Këtu unë nuk po them se ne duhet që gjithmonë të dublikojmë mënyrën biblike të të folurit, apo se është e gabuar të përdorësh terma të gjinisë asnjanëse në ndonjë rast për t’iu referuar racës njerëzore (siç sapo bëra në këtë fjali [në origjinalin anglisht – sh. i përkth.]), por më tepër që veprimtaria e emërtimit prej Perëndisë e raportuar tek “Zanafilla” 5:2 tregon se përdorimi i “njeri” për t’iu referuar të tërë racës njerëzore, është një zgjedhje e mirë dhe shumë me vend, si dhe një të cilën nuk duhet ta shmangim.[1]1
Problemi teologjik që shtrohet është nëse ka ndonjë sugjerim për udhëheqësinë mashkullore apo kryesimin në familje që nga fillimi i krijimit. Fakti që Perëndia nuk zgjodhi që ta quante racën njerëzore “grua,” por “burrë,” ndoshta luan një farë roli në kuptimin prej nesh të planit fillestar të Perëndisë për burrat dhe gratë.[2]2 Sigurisht, kjo çështje e emrit me të cilin ne zgjedhim t’i referohemi racës njerëzore, nuk është i vetmi faktor në atë diskutim, por është faktor gjithsesi, dhe përdorimi i gjuhës tonë në këtë drejtim, ka disi rëndësi për sa i takon diskutimit të roleve mashkull-femër sot.[3]3
B. Përse u krijua njeriu?
1. Perëndia nuk kishte nevojë të krijonte njeriun, megjithëkëtë ai na krijoi për lavdinë e Tij. Në diskutimin e pavarësisë së Perëndisë në kapitullin 11 (shiko fq. 160–163), vumë re një sërë pasazhesh nga Shkrimi të cilat na mësojnë se Perëndia nuk ka nevojë as për ne, as për pjesën tjetër të krijimit, për asnjë arsye, e megjithëkëtë, ne dhe pjesa tjetër e krijimit e përlëvdojmë Atë dhe i sjellin gëzim. Përderisa kishte dashuri dhe përbashkësi të përsosur ndër pjesëtarët e Trinisë përgjatë gjithë përjetësisë (Gjoni 17:5, 24), Perëndia nuk na krijoi për shkak se qe i vetmuar apo për shkak se kishte nevojë për miqësi me persona të tjerë. Perëndia nuk kishte nevojë për ne për asnjë arsye.
Gjithsesi, Perëndia na krijoi për lavdinë e Tij. Në trajtimin që ne i kemi bërë pavarësisë së Tij, vumë re se Perëndia u referohet djemve dhe vajzave të Tij deri në skajin e dheut, duke i quajtur ata që “kam krijuar për lavdinë time” (Isa. 43:7; kr. Efe. 1:11–12). Për rrjedhojë, ne duhet që “të gjitha t'i bëjmë për lavdinë e Perëndisë” (1 Kor. 10:31).
Ky fakt e garanton që jetët tona janë të rëndësishme. Kur kuptojmë fillimisht se Perëndia nuk kishte nevojë të na krijonte e as ka nevojë për ne për ndonjë gjë, mund të dalim në përfundimin që jeta jonë nuk ka fare rëndësi. Por, Shkrimi na thotë që ne u krijuam për të përlëvduar Perëndinë, duke nënkuptuar që ne jemi të rëndësishëm për Perëndinë Vetë. Ky është përkufizimi përfundimtar i rëndësisë apo domethënies së mirëfilltë për jetën tonë: Nëse ne jemi me të vërtetë të rëndësishëm për Perëndinë për gjithë përjetësinë, atëherë çfarë mase më të madhe rëndësie apo peshe do të donim të kishim?
2. Cili është qëllimi ynë në jetë? Fakti që Perëndia na krijoi për lavdinë e Tij, përcakton përgjigjet e duhura ndaj pyetjes: “Cili është qëllimi ynë në jetë?” Qëllimi ynë duhet të jetë të përmbushim arsyen përse Perëndia na krijoi: ta përlëvdojmë Atë. Kur e trajtojmë këtë çështje në lidhje me Perëndinë Vetë, do të kemi një përmbledhje të mirë për qëllimin tonë. Ndërsa, kur mendojmë për interesin tonë në këtë mes, bëjmë zbulimin e gëzueshëm që ne jemi supozuar të shijojmë Perëndinë e të gjejmë kënaqësi të madhe tek Ai si dhe tek marrëdhënia jonë me Të. Jezusi thotë: “Unë kam ardhur që të kenë jetë e ta kenë me bollëk” (Gjoni 10:10). Davidi i thotë Perëndisë: “ka plot gëzim në praninë tënde; në të djathtën tënde ka kënaqësi në përjetësi” (Ps. 16:11). Ai me zor pret të banojë në shtëpinë e Zotit përgjithnjë, “për të soditur bukurinë e Zotit” (Ps. 27:4), edhe Asafi thërret:
Cilin kam në qiell veç teje?
Dhe mbi tokë nuk dëshiroj tjetër njeri veç teje.
Mishi im dhe zemra ime mund të ligështohen,
por Perëndia është kështjella e zemrës sime
dhe pjesa ime në përjetësi. (Ps. 73:25–26)
Plotësia e gëzimit gjendet në njohjen e Perëndisë dhe gjetjen kënaqësi në shkëlqyeshmërinë e karakterit të Tij. Të jesh në praninë e Tij, të gëzosh bashkësi me Të, është një bekim më i madh se çfarëdo gjëje tjetër që mund të përfytyrohet.
Oh, sa të dashura janë banesat e tua,
o Zot i ushtrive!
Shpirti im dëshiron me zjarr dhe shkrihet
për oborret e Zotit;
zemra ime dhe mishi im i dërgojnë britma gëzimi
Perëndisë të gjallë....
Po, një ditë në oborret e tua vlen më tepër
se një mijë gjetiu (Ps. 84:1–2, 10)
Për rrjedhojë, qëndrimi normal i zemrës së një të krishteri, është që të gëzohet në Zotin dhe në mësimet e jetës që Ai na jep (Rom. 5:2–3; Fil. 4:4; 1 Thes. 5:16–18; Jakobi 1:2; 1 Pjetri 1:6, 8; etj.).[4]4
Ndërkohë që ne përlëvdojmë Perëndinë dhe e shijojmë Atë, Shkrimi na thotë se Ai gëzohet në ne. Lexojmë: “Ashtu si i martuari gëzohet për nusen, kështu Perëndia do të gëzohet për ty” (Isa. 62:5), dhe Sofonia profetizon se Zoti “do të mbushet me gëzim për ty, në dashurinë e tij do të qëndrojë në heshtje, do të gëzohet për ty me britma gëzimi” (Sof. 3:17–18).
Ky kuptim i doktrinës së krijimit të njeriut, ka rezultate shumë praktike. Kur ne kuptojmë se Perëndia na krijoi që ta përlëvdojmë Atë, dhe kur nisim të veprojmë në mënyra të cilat përmbysin atë qëllim, atëherë fillojmë të përjetojmë një intensitet gëzimi në Zotin që nuk e kemi njohur kurrë më parë. Kur kësaj i shtojmë kuptimin nga ana jonë të faktit që Perëndia Vetë është duke u gëzuar në miqësinë tonë me Të, gëzimi ynë bëhet “i patregueshëm dhe i mbushur me lavdi qiellore” (1 Pjetrit 1:8, parafrazim i zgjeruar i autorit).[5]5
Dikush mund të kundërshtojë duke thënë se është gabim nga ana e Perëndisë që të kërkojë lavdi për Veten me krijimin e njeriut. Padyshim që është e gabuar për qeniet njerëzore të fillojnë të kërkojnë lavdi për veten, siç shikojmë në shembullin dramatik të vdekjes së Herod Agripës I. Kur ai me krenari pranoi brohoritjet e turmës që thërret: “Zë Perëndie dhe jo njeriu!” (Veprat 12:22), “menjëherë engjëlli i Zotit e goditi, sepse nuk i kishte dhënë lavdi Perëndisë; dhe, i brejtur nga krimbat, dha shpirt” (Veprat 12:23). Herodi vdiq për shkak se ai i zhvati Perëndisë lavdinë e Tij, lavdi të cilën e meritonte Perëndia, dhe jo ai vetë.
Por kur Perëndia merr lavdi për Veten, kujt po i vjedh lavdinë Ai? A ka ndonjë i cili meriton lavdi më shumë se ç’e meriton Ai? Padyshim që jo! Ai është Krijuesi, Ai bëri gjithçka, dhe Ai e meriton të tërë lavdinë. Ai është i denjë të marrë lavdinë. Njerëzit nuk duhet të kërkojnë lavdi për veten, por në këtë rast, ajo që është e gabuar për njeriun, është e duhur për Perëndinë, për shkak se Ai është Krijuesi. Është e drejtë dhe jo e gabuar, që Ai të përlëvdohet. Faktikisht, po qe se Ai nuk do të merrte lavdi nga të tëra krijesat në univers, kjo do ishte tmerrësisht e gabuar! Njëzetekatër pleqtë përreth fronit të Perëndisë, këndojnë në mënyrë të vazhdueshme:
“I denjë je, o Zot,
të marrësh lavdinë, nderimin dhe fuqinë,
sepse ti i krijove të gjitha gjërat,
dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan.” (Zbu. 4:11)
Pali ia bret: “Sepse prej tij dhe me anë të tij dhe ndaj tij janë të gjitha. Lavdi atij përjetë! Amen” (Rom. 11:36). Kur fillojmë të vlerësojmë natyrën e Perëndisë si Krijuesi pafundësisht i përsosur i Cili meriton të tërë lavdërimin, atëherë zemrat tona nuk do të gjejnë prehje derisa ne t’i japim Atij lavdi me të gjithë “zemrën... shpirtin... mendjen, dhe... forcën” tonë (Marku 12:30).
C. Njeriu në ngjasim me Perëndinë
1. Kuptimi i “ngjasimit me Perëndinë.” Nga tërë krijesat që Perëndia bëri, vetëm njëra syresh, njeriu, thuhet se u bë “në përngjasim me Perëndinë.”[6]6 Çfarë domethënieje ka kjo? Ne mund të përdorim përkufizimin vijues: Fakti që njeriu është në përngjasim me Perëndinë do të thotë se njeriu është si Perëndia dhe përfaqëson Perëndinë.
Kur Perëndia thotë: “Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne” (Zan. 1:26), kuptimi i kësaj është që Perëndia planifikon që një krijesë ta bëjë të ngjashme me Të. Si fjala hebraike për “ngjasim” (צֶלֶם, H7512) ashtu edhe fjala hebraike “përngjasim” (דְּמוּת, H1952) i referohet diçkaje që është e ngjashme por jo identike me gjërat që ajo prezanton e thjesht si diçka e “ngjashme” me to. Fjala ngjasim mund të përdoret gjithashtu për diçka që përfaqëson diçka tjetër.[7]7
Teologët kanë kaluar shumë kohë në përpjekje për të specifikuar një karakteristikë të njeriut, apo fare pak karakteristika, në të cilat shikohet më së shumti ngjasimi me Perëndinë.[8]8 Disa kanë menduar se ngjasimi me Perëndinë konsiston në aftësinë intelektuale të njeriut, të tjerë mendojnë se është në aftësinë e tij për të marrë vendime morale si dhe për të bërë zgjedhje të vullnetshme. Të tjerë kanë menduar se ngjasimi me Perëndinë i referohej pastërtisë fillestare morale, apo krijimit të tij si mashkull dhe femër (shiko Zan. 1:27), apo mbizotërimit të Tij mbi tokë.
Në këtë diskutim, më e mira do të ishte që të përqendronim vëmendjen kryesisht tek kuptimet e fjalëve “shëmbëllim” dhe “ngjasim.” Siç e kemi parë, këto terma kishin kuptime mjaft të qarta për lexuesit e parë. Kur kuptojmë që fjalët hebraisht për “shëmbëlltyrë” dhe “ngjashmëri” thjesht i informonin lexuesit e parë që njeriu ishte si Perëndia, dhe në shumë mënyra mund të përfaqësonte Perëndinë, del se një pjesë e mirë e polemikës mbi kuptimin e “shëmbëllimit të Perëndisë” është një kërkim për një kuptim tepër të ngushtë dhe tepër specifik. Kur Shkrimi raporton që Perëndia tha: “Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne” (Zan. 1:26), kjo do të kishte patur thjesht kuptimin për lexuesit e parë: “Le ta bëjmë njeriun që të jetë si Ne dhe të na përfaqësojë Ne.”
Për shkak se “shëmbëlltyrë” dhe “përngjasim” kishin këto kuptime, Shkrimi nuk ka përse të thotë diçka të tillë si:
Fakti që njeriu është në përngjasim me Perëndinë do të thotë se njeriu është si Perëndia në mënyrat e mëposhtme: në aftësinë intelektuale, pastërtinë morale, natyrën shpirtërore, dominimin mbi tokën, krijueshmërinë, aftësinë për të ndërmarrë zgjedhje etike, dhe pavdekshmërinë [apo disa deklarata të ngjashme me këto].
Një shpjegim i tillë është i panevojshëm, jo vetëm për shkak se termat në fjalë kishin kuptime të qarta, por gjithashtu për shkak se asnjë listë e tillë nuk mund të përfaqësonte siç duhej temën: teksti duhet vetëm që të pohojë që njeriu është si Perëndia ndërkohë që është pjesa tjetër e Shkrimit ajo e cila paraqet më shumë hollësi shpjeguese. Në fakt, ndërkohë që lexojmë pjesën tjetër të Shkrimit, kuptojmë se një kuptim i plotë i përngjasimit të njeriut me Perëndinë do të kërkonte një kuptim të plotë të kush është Perëndia në qenien e Tij si dhe në veprimet e Tij, si dhe një kuptim të plotë të kush është njeriu dhe çfarë bën ai. Sa më shumë që të dimë rreth Perëndisë dhe njeriut, aq më shumë ngjashmëri do të dallojmë, dhe aq më plotësisht do të kuptojmë atë që Shkrimi nënkupton kur thotë se njeriu është në shëmbëllimin e Perëndisë. Shprehja e përdorur i referohet çdo mënyre në të cilën njeriu është si Perëndia.
Kuptimi i domethënies së shprehjes që njeriu është krijuar në ngjasim me Perëndinë, përforcohet nga ngjashmëria mes “Zanafillës” 1:26, ku Perëndia deklaron qëllimin e Tij për të krijuar njeriun në shëmbëllimin dhe ngjasim me Të, si dhe “Zanafillës” 5:3: “Adami jetoi njëqind e tridhjetë vjet dhe i lindi një djalë që i përngjiste, një djalë që i përngjiste [דְּמוּת, H1952], njëlloj në shëmbëlltyrë të tij [צֶלֶם, H7512], dhe e quajti Seth.” Sethi nuk ishte identik me Adamin, por ai i ngjante nga shumë drejtime, ashtu si një djalë i ngjan të atit. Teksti thjesht ka kuptimin që Sethi ishte si Adami. Ai nuk specifikon ndonjë numër specifik aspektesh në të cilat Sethi ishte si Adami, dhe do të ishte tepër kushtëzuese për ne po të pohonim që njëra apo tjetra karakteristikë, përcaktonte mënyrën në të cilën Sethi ishte në shëmbëlltyrën dhe përngjasimin e Adamit. A mos ishin sytë e kaftë të tij? Apo ndoshta kaçurrelat? Ndoshta ishin aftësitë atletike, apo qëndrimi i tij serioz ose ndoshta gjaknxehtësia e tij? Sigurisht, spekulime të tilla do të ishin të padobishme. Është e qartë që nga cilado pikëpamje në të cilën Sethi i ngjante Adamit, kjo do të ishte pjesë e përngjasimit të tij me Adamin, dhe kësisoj pjesë e të qenurit “në përngjasim” me Adamin. Po kështu, në çdo drejtim që njeriu është si Perëndia, është pjesë e qenies së tij në shëmbëlltyrën dhe ngjasim me Perëndinë.
2. Rënia: Ngjasimi me Perëndinë është shtrembëruar por nuk ka humbur. Ne mund të pyesim nëse njeriu do mund të mendohej ende të ishte si Perëndia pas mëkatimit. Kjo çështje ka marrë përgjigje që herët tek “Zanafilla” ku Perëndia i jep Noas autoritetin për të caktuar dënim me vdekje për krimin e vrasjes nga njerëzit, menjëherë pas përmbytjes: Perëndia thotë: “Cilido që derdh gjakun e një njeriu, gjaku i tij do të derdhet nga një njeri, sepse Perëndia e ka krijuar njeriun sipas shëmbëlltyrës së vet” (Zan. 9:6). Paçka se njerëzit janë të mëkatshëm, ka ende mjaft ngjashmëri me Perëndinë që ka mbetur në ta, saqë vrasja e një personi tjetër (të “derdhësh gjak” është një shprehje e Besëlidhjes së Vjetër që nënkupton vrasjen e një njeriu) do të thotë të sulmosh atë pjesë të krijimit që i përngjan më shumë Perëndisë, dhe nxjerr në pah një përpjekje apo dëshirë (nëse dikush do mundte) për të sulmuar Perëndinë Vetë.[9]9 Njeriu është ende sipas përngjasimit me Perëndinë. Besëlidhja e Re e konfirmon këtë kur “Jakobi” 3:9 thotë se njerëzit në përgjithësi, jo thjesht besimtarët, “janë bërë sipas shëmbëllimit të Perëndisë.”
Sidoqoftë, përderisa njeriu ka mëkatuar, ai padyshim që nuk është aq i ngjashëm me Perëndinë sa ç’ka qenë më përpara. Pastërtia e tij morale ka humbur dhe karakteri i tij mëkatar nuk pasqyron shenjtërinë e Perëndisë. Intelekti i Tij është zvetënuar nga falsiteti dhe keqkuptimet. E folura e tij nuk përlëvdon më vazhdimisht Perëndinë. Marrëdhëniet e tij shpesh herë drejtohen nga egoizmi e jo dashuria e kështu me radhë. Paçka se njeriu është ende në shëmbëlltyrën e Perëndisë në çdo aspekt të jetës, disa pjesë të atij imazhi janë shtrembëruar apo kanë humbur. Me pak fjalë, “Perëndia e ka bërë njeriun të drejtë, por njerëzit kanë kërkuar shumë marifete” (Pred. 7:29). Pas rënies, atëherë, ne jemi ende në përngjasim me Perëndinë, ne jemi ende si Perëndia dhe ende përfaqësojmë Perëndinë, por imazhi i Perëndisë tek ne është shtrembëruar; ne jemi më pak plotësisht si Perëndia sesa ç’ishim përpara hyrjes së mëkatit.
Për rrjedhojë, është e rëndësishme që ne të kuptojmë domethënien e plotë të shëmbëlltyrës së Perëndisë jo thjesht nga vëzhgimi i qenieve njerëzore siç janë tani, por nga treguesit biblikë që na flasin për natyrën e Adamit dhe Evës kur Perëndia i krijoi, dhe kur gjithçka që Perëndia kishte bërë, qe “shumë e mirë” (Zan. 1:31). Natyra e vërtetë e njeriut në shëmbëlltyrën e Perëndisë, u pa gjithashtu në fillim të jetës së Krishtit. Masa e plotë e shkëlqyeshmërisë së njerëzishmërisë tonë, nuk do të shikohet përsëri gjatë jetës tonë në tokë derisa Krishtit të kthehet dhe ne të kemi përftuar të tëra dobitë e shpëtimit që Ai fitoi për ne.
3. Shpengimi në Krishtin: një rikuperim progresiv i më shumë prej ngjasimit me Perëndinë. Gjithsesi, është inkurajuese që të kthehesh tek Besëlidhja e Re e të shikosh që shpengimi ynë në Krishtin do të thotë se ne mundemi që edhe në këtë jetë, të rritemi progresivisht duke u bërë gjithnjë e më shumë si Perëndia. Për shembull, Pali thotë se si të krishterë ne kemi një natyrë të re e cila “përtërihet në njohurinë, sipas shembullit të atij që e krijoi” (Kol. 3:10). Ndërkohë që fitojmë një kuptim të mirëfilltë të Perëndisë, Fjalës së Tij dhe botës së Tij, ne fillojmë të mendojmë gjithnjë e më shumë për mendimet që Perëndia Vetë ka. Në këtë mënyrë ne “përtërihemi në njohurinë” si dhe bëhemi më shumë si Perëndia në mënyrën tonë të të menduarit. Ky është një përshkrim i rrjedhës së zakonshme të jetës së krishterë. Kështu Pali mund të thotë gjithashtu se ne “shndërrohemi në të njëjtin shëmbëllim [fjalë për fjalë “imazh,” Gk. εἰκών (G1635)] nga lavdia në lavdi” (2 Kor. 3:18).[10]10 Përgjatë kësaj jete, ndërkohë që bëhemi edhe më të pjekur si të krishterë, ne rritemi duke i përngjarë më shumë Perëndisë. Më veçanërisht ne rritemi në përngjasim me Krishtin në jetën tonë si dhe në karakterin tonë. Faktikisht, qëllimi për të cilin Perëndia na shpengoi, është që të mund “të jemi njësoj me shëmbëllimin e Birit të tij” (Rom. 8:29) dhe kësisoj të jemi ekzaktësisht si Krishti në karakterin tonë moral.
4. Kur Krishti të kthehet: Rimëkëmbje e plotë e përngjasimit me Perëndinë. Premtimi i mahnitshëm i Besëlidhjes së Re, është që ashtu sikurse ne kemi qenë si Adami (pre e vdekjes dhe mëkatit), po ashtu do të jemi si Krishti (moralisht të pastër, kurrë më pre e vdekjes): “sikurse mbartëm shëmbëllimin e tokësorit, do të mbartim edhe shëmbëllimin e qiellorit” (1 Kor. 15:49).[11]11 Masa e plotë e krijimit tonë në përngjasim me Perëndinë, nuk shikohet në jetën e Adamit i cili mëkatoi, e nuk shikohet as edhe në jetën tonë sot, sepse ne jemi jo të përsosur. Por, Besëlidhja e Re thekson faktin që qëllimi i Perëndisë në krijimin e njeriut sipas përngjasimit me të, qe përmbushur plotësisht në personin e Jezusit Krishtit. Ai Vetë “është shëmbëllimi i Perëndisë” (2 Kor. 4:4); “Ai është shëmbëllimi i Perëndisë të padukshëm” (Kol. 1:15). Tek Jezusi ne shikojmë ngjashmëri njerëzore me Perëndinë ashtu sikurse qe synuar që të ishte, dhe kjo duhet të na bëjë që të gëzohemi që Perëndia na ka paracaktuar që sikurse thuhet për ne: “të jenë njësoj me shëmbëllimin e Birit të tij” (Rom. 8:29; kr. 1 Kor. 15:49): “kur të shfaqet ai, do të jemi të ngjashëm me të” (1 Gjonit 3:2).
5. Aspekte specifike të ngjasimit tonë me Perëndinë. Paçka se më sipër kemi thënë se do të ishte e vështirë të përkufizonim të tëra aspektet në të cilat ne i ngjajmë Perëndisë, gjithsesi, mund të përmendim disa aspekte të ekzistencës tonë që na tregojnë se jemi më shumë si Perëndia sesa tërë pjesa tjetër e krijimit.[12]12
a. Aspekte morale: (1) Ne jemi krijesa moralisht llogaridhënëse përpara Perëndisë për veprimet tona. Korresponduese me atë llogaridhënie, ne kemi: (2) një ndjesi të brendshme të të duhurës dhe të gabuarës, gjë që na dallon prej kafshëve (të cilat kanë pak, për të mos thënë aspak ndjenjë të brendshme morali apo drejtësie, por që thjesht reagojnë nga frika se mos ndëshkohen apo nga shpresa për ndonjë shpërblim). Kur veprojmë në përputhje me standardet morale të Perëndisë, ngjasimi ynë me Perëndinë pasqyrohet në: (3) sjellje e cila është e shenjtë dhe e drejtë përpara Tij, por, në kontrast me këtë pangjashmëria jonë me Perëndinë del në pah kurdoherë që ne mëkatojmë.
b. Aspekte shpirtërore: (4) Ne jo vetëm që kemi trupa fizikë, por gjithashtu kemi një shpirt jo material, dhe për rrjedhojë ne mund të veprojmë në mënyra të cilat janë të rëndësishme në botën jomateriale shpirtërore të ekzistencës. Kjo do të thotë se kemi (5) një jetë shpirtërore e cila na mundëson që të lidhemi me Perëndinë si persona, t’i lutemi e ta lavdërojmë Atë, si dhe të dëgjojmë Atë të na flasë fjalët që ka për ne.[13]13 Asnjë kafshë nuk do të kalojë kurrë një orë lutjesh ndërmjetësuese për shpëtimin e një të afërmi apo të një shoku! E lidhur me këtë jetë shpirtërore është fakti që ne kemi (6) pavdekshmërinë; ne nuk do të reshtim së ekzistuari por do të jetojmë përgjithnjë.
c. Aspekte mendore: (7) Ne kemi aftësinë për të arsyetuar si dhe për të menduar në mënyrë logjike e të mësojmë atë që na dallon nga bota shtazore. Kafshët nganjëherë shfaqin sjellje mbresëlënëse në gjetjen e rrugëdaljes nga labirintet apo në zgjidhjen e problemeve në botën fizike, por padyshim që ato nuk përfshihen në arsyetimin abstrakt, gjëra të tilla si “historia e filozofisë së qenve” për shembull, nuk ekzistojnë. Gjithashtu, asnjë kafshë, që prej kohës që u krijua nuk është zhvilluar qoftë edhe pak në arsyetimin e problemeve etike, apo në përdorimin e koncepteve filozofike, etj. Asnjë grup shimpazeshë nuk do të ulet ndonjëherë në tryezë për të diskutuar rreth doktrinës së Trinisë apo meritave relative të Kalvinizmit apo Arminianizmit! Në fakt, edhe në zhvillimin e aftësive fizike dhe teknike, ne jemi tepër ndryshe nga kafshët: kastorët vazhdojnë të ndërtojnë të njëjtat lloje digash që kanë ndërtuar për mijëra brezni, zogjtë ende ndërtojnë të njëjtat lloje folesh, dhe bletët ende ndërtojnë të njëjtat lloje zgjojesh. Por, ne vazhdojmë të zhvillojmë aftësi dhe kompleksitet gjithnjë e më të lartë në teknologji, bujqësi, shkencë, si dhe pothuajse në çdo fushë përpjekjesh njerëzore.
(8) Përdorimi prej nesh i një gjuhe të ndërlikuar dhe abstrakte, na dallon prej kafshëve. Që kur ishte katër vjeç, unë mund t’i thoja tim biri të zbriste në bodrum e të më merrte kaçavidën e madhe të kuqe që është tek tavolina e punës. Edhe sikur të mos e kishte parë kurrë më përpara, ai do të mundej që fare lehtë ta kryente atë detyrë për shkak se ai i dinte kuptimet e fjalëve “shko,” “merr,” “i/e madhe,” “e kuqe,” “kaçavidë,” “tavolinë pune,” dhe “bodrum.” Ai mund të kishte bërë të njëjtën gjë për një çekiç të vogël bojëkaf, apo për një kovë të zezë pranë tavolinës së punës apo cilëndo prej dhjetëra artikujsh të cilat ndoshta ai nuk i kishte parë kurrë më përpara, por që pamjen e të cilave mund ta krijonte kur unë ia përshkruaja me pak fjalë. Përgjatë gjithë historisë, asnjë shimpanze nuk ka qenë në gjendje që ta kryejë një detyrë të tillë, një detyrë kjo e cila nuk është mësuar përmes përsëritjes me shpërblime, por që thjesht përshkruhet me fjalë të cilat i referohen një objekti të cilin dëgjuesit nuk e kanë parë ndonjëherë më parë. Megjithëkëtë, qenie njerëzore katër vjeçare, mund ta bëjnë këtë gjë vazhdimisht, dhe neve kjo nuk na duket si kushedi çfarë. Pjesa më e madhe e tetë vjeçarëve mund të shkruajnë një letër të kuptueshme drejtuar gjyshërve të tyre për të përshkruar një ekskursion në kopshtin zoologjik, apo mund të shkojnë në një vend të huaj e të mësojnë çfarëdo gjuhe në botë, dhe e tëra kjo gjë na duket tërësisht normale. Por, asnjë kafshë nuk do të shkruajë ndonjëherë një letër të tillë drejtuar gjyshërve, e madje as do të japë kohën e kryer, të tashme dhe të ardhme të qoftë edhe një foljeje në frëngjisht, e as të lexojë një histori policeske e ta kuptojë, apo të gjejë kuptimin e qoftë një vargu të Biblës. Fëmijët tanë i bëjnë këto gjëra aty për aty, dhe kësisoj e tregojnë veten shumë më tepër superiorë ndaj botës shtazore aq sa ne pyesim veten se si shpjegohet që nganjëherë njerëzit kanë menduar se ne s’jemi gjë tjetër veç një tjetër lloj kafshe.
(9) Një dallim tjetër mendor mes njerëzve dhe kafshëve, është që ne jemi të vetëdijshëm për të ardhmen e largët, e madje edhe që kemi një ndjenjë të brendshme që na thotë se do të jetojmë edhe pasi të vdesim fizikisht, një ndjenjë kjo që u jep njerëzve një dëshirë për të synuar që të jenë në një pozitë të drejtë me Perëndisë përpara se të vdesin (Perëndia “ka vënë madje përjetësinë në zemrat e tyre,” Pred. 3:11).
(10) Përngjasimi ynë me Perëndinë, vihet re gjithashtu në krijueshmërinë tonë njerëzore në fusha të tilla si arti, muzika dhe literatura, si dhe në aftësinë tonë shpikëse në shkencë dhe teknologji. Një krijimtari të tillë ne nuk duhet ta mendojmë si të kufizuar tek muzikantët apo artistët me famë botërore. Ajo pasqyrohet gjithashtu në një mënyrë të kënaqshme në aktrim apo në skeçet e aktruara prej fëmijëve, në zotësinë e pasqyruar në gatimin e një vakti ushqimor apo në dekorimin e një shtëpie, apo në mbjelljen e një kopshti, si dhe në aftësinë shpikëse të treguar nga çdo qenie njerëzore që “rregullon” diçka që thjesht nuk po funksiononte siç duhet.
Aspektet e renditura më sipër në lidhje me ngjashmërinë me Perëndinë, kanë qenë mënyra në të cilat ne ndryshojmë nga kafshët në mënyrë absolute jo thjesht në rend. Por ka edhe fusha të tjera në të cilat ne ndryshojmë nga kafshët në një shkallë të konsiderueshme, dhe edhe këto mund të tregojnë ngjashmërinë tonë me Perëndinë.
(11) Në fushën e emocioneve, përngjasimi ynë me Perëndinë shikohet në një diferencë të madhe në shkallën dhe kompleksitetin emocional. Sigurisht, kafshët shfaqin ca emocione (kushdo që ka patur një qen, mund të kujtojë ndër të tjera shprehje evidente gëzimi, trishtimi, frike nga ndëshkimi kur ka bërë gabim, zemërimi nëse një kafshë tjetër ka shkelur “territorin” e tij, kënaqësie dhe ndjenjash të ngrohta, të shfaqura këto nga kafsha). Por në kompleksitetin e emocioneve që ne përjetojmë, edhe në këtë drejtim ne jemi shumë më ndryshe sesa pjesa tjetër e krijimit. Pasi shikoj ndeshjen e bejsbollit të djalit tim, unë mundem që njëherësh të më vijë keq që skuadra e tij humbi, por edhe të jem i gëzuar që ai luajti mirë, krenar për lojën e mirë të tij, mirënjohës ndaj Perëndisë që më ka dhënë një djalë si dhe gëzim teksa e shikoj të rritet, i lumtur për shkak të këngës së lavdërimit që më ka jehuar në kokë tërë pasditen dhe në ankth sepse do bëhemi vonë për darkë! Ka shumë pak gjasa që ndonjë kafshë të mund të përjetojë ndonjë gjë qoftë edhe të përafërt me kompleksitetin e ndjenjës emocionale tonë.
d. Aspekte marrëdhënore: Përveç aftësisë tonë unikale që të krijojmë marrëdhënie me Perëndinë (e diskutuar më lart), ka edhe aspekte të tjerë marrëdhënorë të të qenurit në përngjasim me Perëndinë. (12) Paçka se pa dyshim që kafshët kanë një farë sensi komuniteti me njëri tjetrin, thellësia e harmonisë ndërpersonale e përjetuar në martesën njerëzore, në një familje njerëzore, kur ajo funksionon në përputhje me parimet e Perëndisë, dhe në një kishë kur një komunitet i besimtarëve është duke ecur në përbashkësi me Zotin dhe me njëri-tjetrin, është shumë më e madhe sesa harmonia ndërpersonale e përjetuar prej cilësdo kafshe. Në marrëdhëniet tona familjare si dhe në kishë, ne jemi gjithashtu superiorë ndaj engjëjve të cilët nuk martohet, as lindin fëmijë e as jetojnë në shoqërinë e bijve dhe bijave të shpenguar të Perëndisë.
(13) Në vetë martesën, ne pasqyrojmë natyrën e Perëndisë në faktin që si burra dhe gra, ne kemi barazi në rëndësi por dallime në role, që nga koha që Perëndia na krijoi (shiko diskutimin tek kapitulli 22).
(14) Njeriu është si Perëndia në marrëdhënien e tij me pjesën tjetër të krijimit. Specifikisht, njeriut i është dhënë e drejta që të sundojë mbi krijimin dhe kur Krishti të kthehet madje do t’i jepet autoritet që të ulet e të gjykojë engjëjt (1 Kor. 6:3; Zan. 1:26, 28; Psa. 8:6–8).
e. Aspektet fizike: A ka ndonjë gjë në bazë të së cilës trupat tanë njerëzorë janë gjithashtu pjesë e asaj që do të thotë të bëhesh në ngjasim me Perëndinë? Padyshim që ne nuk duhet të mendojmë se trupat tanë fizikë nënkuptojnë që edhe Perëndia Vetë ka një trup, sepse “Perëndia është Frymë” (Gjoni 4:24), dhe është mëkat ta mendojmë Atë apo ta portretizojmë Atë në çfarëdo mënyre që do të nënkuptonte që Ai ka një trup material apo fizik (shiko Eks. 20:4; Psa. 115:3–8; Rom. 1:23).[14]14 Por paçka se trupat tanë fizikë nuk duhen marrë kurrsesi sikur nënkuptojnë që Perëndia ka një trup fizik, a ka ende ndonjë aspekt në të cilin trupat tanë pasqyrojnë diçka prej karakterit të Perëndisë Vetë dhe në këtë përbëjnë pjesë të asaj që do të thotë të jesh i krijuar në ngjasim me Perëndinë? Padyshim që kjo vlen të thuhet për disa aspekte. Për shembull, trupat tanë fizikë, na japin aftësinë që të shikojmë me sytë tanë. Kjo është një cilësi e ngjashme me ato të Perëndisë për shkak se edhe Perëndia Vetë shikon, dhe shikon shumë më tepër se çdo të shikojmë ne ndonjëherë, paçka se këtë Ai nuk e bën me sy fizikë siç bëjmë ne. Veshët tanë na japin aftësinë për të dëgjuar, dhe kjo është një aftësi e ngjashme me ato të Perëndisë, paçka se Perëndia nuk ka veshë fizikë. Goja jonë na jep mundësinë që të flasim, duke pasqyruar kësisoj faktin që Perëndia është një Perëndi i Cili flet. Shqisat tona të të shijuarit, të prekurit dhe të të nuhaturit, na japin aftësinë për të kuptuar dhe shijuar krijimin e Perëndisë, duke reflektuar mbi faktin që Perëndia Vetë kupton dhe shijon krijimin që ka bërë vetë, paçka se në një kuptim shumë më të madh nga ç’bëjmë ne.
Është e rëndësishme që të kuptojmë se është njeriu vetë ai që u krijua në përngjasim me Perëndinë, e jo thjesht fryma apo mendja e tij. Padyshim që trupat tanë fizikë janë një pjesë shumë e rëndësishme e ekzistencës tonë, dhe, kur të transformohen me kthimin e Krishtit, ato do të vazhdojnë të jenë pjesë e ekzistencës tonë për gjithë përjetësinë (shiko 1 Kor. 15:43–45, 51–55). Për rrjedhojë, trupat tanë janë krijuar nga Perëndia si instrumente të përshtatshme në mënyrë që të përfaqësojnë fizikisht natyrën tonë njerëzore, e cila është bërë për të qenë si natyra e Perëndisë Vetë. Faktikisht, pothuajse gjithçka që ne bëjmë, është bërë nëpërmjet përdorimit të trupave tanë fizikë—të menduarit tonë, gjykimet tona morale, lutjet dhe lavdërimet tona, demonstrimet tona të dashurisë dhe preokupimit për të tjerët, të tëra këto janë bërë duke përdorur trupat fizikë që Perëndia na ka dhënë. Për rrjedhojë, nëse tregohemi të kujdesshëm për të thënë se nuk po themi që Perëndia ka një trup fizik, ne mund të themi se (15) trupat tanë fizikë, në mënyra të ndryshme pasqyrojnë diçka prej karakterit të Perëndisë Vetë gjithashtu. Për më tepër, një pjesë e mirë e lëvizjes fizike dhe demonstrimit të dhuratave të dhëna nga Perëndia, vjen përmes përdorimit të trupit tonë. Dhe padyshim (16) aftësia fizike e dhënë nga Perëndia për të lindur dhe rritur fëmijët të cilët janë si vetja jonë (shiko Zan. 5:3) është një reflektim mbi aftësinë e Vetë Perëndisë për të krijuar qenie njerëzore të cilat janë si Ai.
Veçanërisht në një sërë prej pikave të ndryshme të fundit, këto dallime mes qenieve njerëzore si dhe pjesës tjetër të krijimit, nuk janë dallime absolute por shpesh herë dallime të një shkalle shumë të madhe. Ne përmendëm se kafshët përjetojnë disa emocione. Ekziston gjithashtu autoritet në marrëdhëniet ku komunitetet shtazore kanë drejtues, autoriteti i të cilëve pranohet nga pjesëtarët e tjerë të kopesë. Për më tepër, ka disa ngjashmëri madje edhe në ato dallime të cilat ne i mendojmë më absolute: kafshët janë në gjendje që të arsyetojnë deri diku si dhe mund të komunikojnë me njëra tjetrën në mënyra të ndryshme, që në një kuptim primitiv mund të quhet “gjuhë.” Kjo nuk duhet të na habisë: nëse Perëndia e bëri të tërë krijimin në atë mënyrë që të pasqyrojë karakterin e Tij në mënyra ta ndryshme, kjo është ajo që do të pritnim. Faktikisht, kafshët më komplekse e më shumë të zhvilluara, janë më shumë si Perëndia sesa format më të ulëta të kafshëve. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të themi që vetëm njeriu reflekton ndonjë ngjashmëri me Perëndinë, sepse në një mënyrë a një tjetër, i tërë krijimi pasqyron një farë ngjashmërie me Perëndinë.[15]15 Por është ende e rëndësishme të kuptojmë se vetëm njeriu nga i tërë krijimi, është kaq shumë si Perëndia saqë të mundet të thuhet se ai është “në shëmbëllimin e Perëndisë.” Ky afirmim nga Shkrimi, së bashku me urdhëresat e Shkrimit që na thonë të imitojmë Perëndinë në jetën tonë (Efe. 5:1; 1 Pjetrit 1:16), si dhe faktet e vëzhgueshme që ne mund të dallojmë kur e shikojmë veten si dhe pjesën tjetër të krijimit, të tëra këto nënkuptojnë se ne jemi shumë më tepër si Perëndia sesa tërë pjesa tjetër e krijimit. Nga disa anë, dallimet janë absolute, ndërsa nga anë të tjera ato janë relative, por të tëra ato janë gjithsesi të rëndësishme.
Së fundi, vlerësimi ynë i aspekteve në të cilat ne jemi si Perëndia, mund të shtohet kur kuptojmë se, ashtu sikurse pjesa tjetër e krijimit që Perëndia ka bërë, ne kemi një mundësi që të rritemi e të bëhemi më shumë si Perëndia përgjatë gjithë jetës tonë. Kuptimi ynë moral mund të zhvillohet më shumë përmes studimit të Shkrimit dhe përmes lutjes. Sjellja jonë morale mund të pasqyrojë gjithnjë e më shumë shenjtërinë e Perëndisë (2 Kor. 7:1; 1 Pjetrit 1:16; etj.). Jeta jonë shpirtërore mund të pasurohet dhe thellohet. Përdorimi prej nesh i arsyes dhe gjuhës, mund të bëhet më i saktë dhe i vërtetë, si dhe më shumë përnderues ndaj Perëndisë. Perceptimi ynë i të ardhmes mund të intensifikohet ndërkohë që shpresa jonë për të jetuarin në amshim me Perëndinë, rritet. Ekzistenca jonë në të ardhmen, mund të pasurohet ndërkohë që ne grumbullojmë thesare në qiell dhe kërkojmë për një shpërblim më të madh qiellor (shiko Mat. 6:19–21; 1 Kor. 3:10–15; 2 Kor. 5:10). Aftësia jonë për të sunduar mbi krijimin, mund të shtrihet më tej përmes përdorimit tonë me besnikëri të dhuratave që Perëndia na ka dhënë, besnikërisë tonë ndaj qëllimeve të dhëna nga Perëndia që na krijoi përkatësisht si burra dhe gra mund të shtohet edhe më tej ndërkohë që u përmbahemi parimeve biblike në familjet tona; krijimtaria jonë mund të përdoret në mënyra të cilat janë gjithnjë e më të pëlqyeshme për Perëndinë; emocionet tona mund të konfirmohen gjithnjë e më shumë me modelin e Shkrimit, në mënyrë që të bëhemi më shumë si Davidi, një njeri sipas zemrës së Perëndisë (1 Sam. 13:14). Harmonia jonë ndërpersonale në familjet tona si dhe në kishë, mund të pasqyrojë gjithnjë e më shumë unitetin që ekziston ndër personat e Trinisë. Ndërkohë që ne me ndërgjegje kërkojmë të bëhemi në përngjasim gjithnjë e më të madh me Perëndinë në të tëra këto fusha, ne gjithashtu demonstrojmë një aftësi e cila na dallon nga pjesa tjetër e krijimit.
6. Dinjiteti ynë i madh si mbartës të shëmbëllimit të Perëndisë. Do të ishte mirë për ne që të reflektonim më shpesh rreth ngjashmërisë tonë me Perëndinë. Me shumë mundësi do të mahniteshim po të kuptonim se kur Krijuesi i universit dëshironte të krijonte diçka “sipas shëmbëllimit të Tij,” diçka më shumë si Veten se tërë pjesa tjetër e krijimit, atëherë Ai na bëri ne. Kuptimi i kësaj do të na bëjë më thellësisht të qartë për dinjitetin dhe rëndësisë që kemi ndërkohë që reflektojmë mbi përsosmërinë e gjithë pjesës tjetër të krijimit që Perëndia ka bërë: universin plot yje, tokën e bollëkshme, botën bimore dhe shtazore, si dhe mbretëritë engjëllore, të cilat janë të gjitha mbresëlënëse, madje madhështore do të thoja. Por ne jemi më shumë si Krijuesi ynë se cilado prej këtyre gjërave. Ne jemi kulmimi i punës pafundësisht të mençur dhe të zotë të Perëndisë me krijimin. Paçka se mëkati e ka shpërfytyruar shumë atë përngjasim, ne gjithsesi tani reflektojmë shumëçka prej tij dhe edhe më shumë do të bëjmë kështu ndërkohë që rritemi në përngjasim me Krishtin.
Megjithëkëtë, ne duhet të kujtojmë se edhe njeriu i rënë e mëkatar, ka statusin e të qenurit në ngjasim me Perëndinë (shiko diskutimin e “Zan.” 9:6, më lart). Çdo qenie njerëzore, pavarësisht se sa shumë përngjasimi me Perëndinë është shpërfytyruar nga mëkati apo sëmundjet, apo dobësitë apo mosha apo ndonjë paaftësi tjetër e saj, ka ende statusin e të qenurit sipas shëmbëllimit të Perëndisë, dhe për rrjedhojë duhet trajtuar me dinjitetin dhe respektin që i takon atyre që janë në shëmbëllimin e Perëndisë. Kjo ka rrjedhoja të thella për sa i takon qëndrimit tonë ndaj të tjerëve. Do të thotë se njerëzit e çfarëdo race meritojnë dinjitet dhe të drejta të barabarta. Do të thotë se të moshuarit, ata që janë seriozisht të sëmurë dhe të vonuarit mendërisht si dhe fëmijët që ende nuk kanë lindur, meritojnë mbrojtje të plotë si dhe nderim si qenie njerëzore. Nëse mohojmë ndonjëherë statusin unikal në krijim që ne kemi si mbartësit e imazhit të Perëndisë, shumë shpjet do të fillojmë të zhvlerësojmë vlerën e jetës njerëzore e do të kemi prirjen që t’i shikojmë njerëzit si thjesht një kafshë e një rendi më të lartë se të tjerat, dhe do të nisim t’i trajtojmë njerëzit si të tillë. Ne gjithashtu do të humbasim një pjesë të mirë të kuptimit tonë për domethënien e jetës.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Sipas Shkrimit, cili duhet të jetë qëllimi kryesor i jetës tënde? Nëse shqyrton përkushtimet kryesore apo qëllimet e jetës tënde në kohën e tashme (në lidhje me miqësitë, martesën, arsimimin, punën, përdorimin e parave, marrëdhëniet kishtare, etj.), a po vepron sikur qëllimi yt është ai që Shkrimi specifikon? Apo ke qëllime të tjera mbi të cilat je bazuar (ndoshta duke vendosur pa vetëdije për këtë)? Ndërkohë që mendon rreth vazhdës të pjesës më të madhe të ditëve të tua, a mendon se Perëndia gjen kënaqësi tek ti dhe gëzohet për ty?
2. Si të bën të ndjehesh fakti që ti, si një qenie njerëzore, je më shumë si Perëndia se cilado krijesë tjetër në univers? Si të shtyn të veprosh kjo njohuri që ke?
3. A mendon se ka krijesa më inteligjente, më të ngjashme me Perëndinë gjetiu në univers? Çfarë tregon fakti që Jezusi u bë njeri e jo ndonjë lloj tjetër krijese, rreth rëndësisë që njerëzit kanë për Perëndinë?
4. A mendon se Perëndia na ka bërë në atë mënyrë që ne të jemi më të lumtur apo më pak të lumtur kur të bëhemi më shumë si Ai? Ndërkohë që shikon listën e mënyrave në të cilat ne mund të bëhemi më shumë si Perëndia, a mund të thuash një apo dy fusha në të cilat bërja gjithnjë e më shumë i ngjashëm me Perëndinë të ka dhënë gëzim më të madh në jetë? Në cilat fusha tani do të doje të shënoje më shumë përparim në ngjashmërinë me Perëndinë?
5. A janë vetëm të krishterët apo të tërë njerëzit ata të cilët janë në përngjasim me Perëndinë? Si të bën kjo gjë të ndjehesh për marrëdhëniet me jo të krishterët?
6. A mendon se kuptimi i përngjasimit me Perëndinë mund ta ndryshojë mënyrën se si ti mendon dhe vepron ndaj njerëzve të cilët janë të tjetër race, të moshuar, të dobët apo jo tërheqës për botën?
TERMA TË VEÇANTË
shëmbëlltyra e Perëndisë
imago dei
përngjasim
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në teologjitë sistematike ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 109–122
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:430–436
1892–1894 Miley, 1:355–422, 406–408
1940 Wiley, 2:7–50
1960 Purkiser, 204–222
1983 Carter, 1:195–236
3. Baptiste
1767 Gill, 1:440–451
1887 Boyce, 189–194, 213–217
1907 Strong, 465–483, 514–532
1917 Mullins, 255–262
1976–1983 Henry, 2:124–142; 4:494–521
1983–1985 Erickson, 455–518, 541–558
1987–1994 Lewis/Demarest, 2:123–182
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 2:125–143, 161–173
1949 Thiessen, 151–157
1986 Ryrie, 189–194
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:515–527
1934 Mueller, 205–209
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:183–196 (1.15)
1861 Heppe, 4:197–228, 220–250
1871–1873 Hodge, 2:92–116
1878 Dabney, 293–294
1887–1921 Warfield, BTS 238–261
1889 Shedd, 2a:3–115; 3:249–377
1937–1966 Murray, CW 2:14–22, 34–46
1938 Berkhof, 181–190, 202–210
1962 Buswell, 1:231–261
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:197–220
Seksione në teologjitë sistematike përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 94–96, 101–106
2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II
1980 McBrien, 1:101–178
Vepra të tjera
Barclay, D.R. “Krijimi (Creation).” Tek FRT ([16]NDT) fq. 177–179.
Berkouwer, G.C. Njeriu: Shëmbëlltyra e Perëndisë (Man: The Image of God). Grand Rapids: Eerdmans, 1962.
Boston, Thomas. Natyra Njerëzore në Gjendjen e Saj të Katërfishtë (Human Nature in Its Fourfold State). London: Banner of Truth, 1964 (botuar për herë të parë më 1720).
Ferguson, S.B. “Shëmbëlltyra e Perëndisë (Image of God).” Tek FRT (NDT) fq. 328–329.
Henry, C.F.H. “Shëmbëlltyra e Perëndisë (Image of God).” Tek FUT ([17]EDT) fq. 545–548.
Hoekema, Anthony A. Krijuar në Shëmbëlltyrën e Perëndisë (Created in God’s Image). Grand Rapids: Eerdmans, dhe Exeter: Paternoster, 1986, fq. 1–111.
Hughes, Philip Edgcumbe. Imazhi i Vërtetë: Origjina dhe Fati i Njeriut në Krishtin (The True Image: The Origin and Destiny of Man in Christ). Grand Rapids: Eerdmans, and Leicester: Inter-Varsity Press, 1989, fq. 1–70.
Kline, Meredith G. Përngjasimet e Frymës (Images of the Spirit). Grand Rapids: Baker, 1980.
Laidlaw, John. Doktrina Biblike e Njeriut (The Bible Doctrine of Man). Edinburgh: T. & T. Clark, 1905.
Machen, J. Gresham. Pikëpamja e Krishterë mbi Njeriun (The Christian View of Man). London: Banner of Truth, 1965 (rishtypje e botimit të vitit 1937).
McDonald, H.D. “Njeriu, Doktrina e (Man, Doctrine of).” Tek FUT (EDT) fq. 676–680.
_______. Pikëpamja e Krishterë mbi Njeriun (The Christian View of Man). Westchester, Ill.: Crossway, 1981.
Robinson, H.W. Doktrina e Krishterë mbi Njeriun (The Christian Doctrine of Man). Bot. i 3të i red. Edinburgh: T. & T. Clark, 1926.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Zanafilla” 1:26–27: Pastaj Perëndia tha: «Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne dhe të ushtrojë sundimin e tij mbi peshqit e detit, mbi zogjtë e qiellit, mbi kafshët e mbi gjithë tokën, mbi gjithë rrëshqanorët që zvarriten mbi dhe». Kështu Perëndia krijoi njeriun sipas shëmbëlltyrës së vet, sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë e krijoi; Ai i krijoi mashkull e femër.
HIMNE
“DASHURI HYJNORE, MË E LARTË SE ÇDO DASHURI (LOVE DIVINE, ALL LOVE EXCELLING)”
Dashuri hyjnore, më e lartë se çdo dashuri,
Gëzimi i qiellit, mbi tokë zbriti ngado!
Themelo në ne banesën tënde modeste ku rri;
Të tëra mëshirat e tua besnike kurorëzo.
Jezusi, Ti je përplot dhembshuri,
Ti je plot të pastër, e të pakufishme dashuri;
Me shpëtimin Tënd na vizito tani,
Në çdo zemër që dridhet hyr si në shtëpi.
Fry, o fry, Frymën Tënde të dashur
Në çdo kraharor të trazuar!
Le që të tërë ne tek Ti të jemi prehur,
Le të gjemë çlodhjen e premtuar.
Hiqna dëshirën për të mëkatuar;
Alfa dhe Omega ji;
Fundi i besimit, njëlloj si ishte filluar,
Jepu zemrave tona liri.
O i Plotfuqishëm, eja për të na çliruar,
Le që jetën Tënde të marrim ne të tërë;
Kthehu befas, dhe asnjëherë për t’u larguar,
Kurrë pa Ty tempujt e tu mos i lër.
Ty do të jemi gjithnjë duke bekuar,
Do të t’shërbejmë ashtu sikurse ushtritë e Tua atje lart,
Do të lutemi e do të të lavdërojmë Ty pa pushuar,
Do të përlëvdohemi në dashurinë Tënde të përsosur pa mat’.
Përfundoje atëherë, krijimin Tënd të ri;
na bëj të jemi të pastër dhe të pa ndotur;
Le ta shikojmë shpëtimin Tënd të madh të vij
Tek Ti përsosmërisht të mëkëmbur:
I ndryshuar nga lavdia në lavdi,
Derisa në qiell në vendin tonë të shkojmë,
Derisa kurorat tona t’i hedhim përpara Tij,
Mes habisë, dashurisë dhe lavdërimit tonë.
Autori: Charles Wesley, 1747
Himn Alternativ:
“Ti Je i Denjë (Thou Art Worthy)”
Ti je i denjë, Ti je i denjë,
Ti je i denjë, o Zot.
Të marrësh lavdinë, lavdinë dhe nderin,
lavdinë, nderin dhe fuqinë.
Sepse Ti ke krijuar, ke krijuar gjithçka,
Ti ke krijuar gjithçka;
Dhe për kënaqësinë Tënde ato janë krijuar,
Ti je i denjë, o Zot.
Autori: Pauline Michael Mills
E drejta e autorit C. Fred Bock Music, 1963, 1975.
Përdorur me leje.
Njeriu Mashkull dhe Femër
Përse Perëndia krijoi dy sekse? A mundet që burri dhe gruaja të jetën të barabartë e megjithëkëtë të kenë role të ndryshme?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Në kapitullin e mëparshëm vumë re se një aspekt i krijimit të njeriut në përngjasim me Perëndinë, është krijimi i Tij si mashkull dhe femër: “Kështu Perëndia krijoi njeriun sipas shëmbëlltyrës së vet, sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë e krijoi; Ai i krijoi mashkull e femër” (Zan. 1:27). E njëjta lidhje mes krijimit sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë dhe krijimit si mashkull dhe femër, bëhet tek “Zanafilla” 5:1–2, “Ditën që Perëndia krijoi njeriun, e bëri të ngjashëm me Perëndinë. Ai i krijoi mashkull dhe femër, i bekoi dhe u dha emrin njeri, ditën që u krijuan.”[18]1 Paçka se krijimi i njeriut si mashkull dhe femër nuk është e vetmja mënyrë në të cilën ne jemi në ngjasim me Perëndinë, ky është një aspekt aq i ndjeshëm i krijimit tonë në ngjasim me Perëndinë saqë Shkrimi e përmend atë në po të njëjtin varg në të cilin përshkruan krijimin fillestar të njeriut nga Perëndia. Ne mund të bëjmë një përmbledhje të mënyrave në të cilat krijimi ynë si mashkull dhe femër, përfaqëson diçka të krijimit tonë në shëmbëlltyrën e Perëndisë, siç vijon:
Krijimi i njeriut si mashkull dhe femër shfaq shëmbëlltyrën e Perëndisë në: (1) marrëdhënie harmonike ndërpersonale, (2) barazi në person dhe rëndësi, dhe (3) dallim në rol dhe autoritet.[19]2
A. Marrëdhëniet personale
Perëndia nuk i krijoi qeniet njerëzore që të ishin persona të izoluar, por duke na bërë në shëmbëllimin e Tij, Ai na bëri në një mënyrë të atillë që ne mund të arrijmë unitet ndërpersonal të llojeve të ndryshme në të tëra aspektet e shoqërisë njerëzore. Uniteti ndërpersonal mund të jetë veçanërisht i thellë në familjen njerëzore si dhe gjithashtu në familjen tonë shpirtërore që është kisha. Mes burrit dhe gruas, uniteti ndërpersonal në këtë epokë e gjen shprehjen e tij më të plotë në martesë, ku bashkëshorti dhe bashkëshortja bëhen (nga një anë, dy persona në një: “Për këtë arsye burri do të lërë babanë dhe nënën e vet dhe do të bashkohet me gruan e vet, dhe do të jenë një mish i vetëm” (Zan. 2:24). Ky unitet nuk është vetëm një unitet fizik; është gjithashtu një unitet shpirtëror dhe emocional i një dimensioni të thellë. Një bashkëshort dhe një bashkëshorte të lidhur bashkë në martesë, janë njerëz të cilët “Perëndia i ka bashkuar” (Mat. 19:6). Bashkimi seksual me dikë tjetër nga bashkëshortja apo bashkëshorti yt, është veçanërisht një lloj mëkati skandalizues kundër trupit tënd (1 Kor. 6:16, 18–20), dhe përbrenda martesës, bashkëshortët dhe bashkëshortet nuk kanë më të drejtë ekskluzive mbi trupat e tyre, por i ndajnë ato me bashkëshortin/bashkëshorten e tyre (1 Kor. 7:3–5). Bashkëshortët “duhet t'i duan gratë e tyre si trupat e tyre” (Efe. 5:28). Bashkimi mes bashkëshortit dhe bashkëshortes, nuk është i përkohshëm por jetëgjatë (Mal. 2:14–16; Rom. 7:2), dhe nuk është një marrëdhënie e parëndësishme, por e thellë, e krijuar nga Perëndia me qëllim që ajo të paraqesë marrëdhënien mes Krishtit dhe kishës së Tij (Efe. 5:23–32).
Fakti që Perëndia krijoi dy persona të veçantë njërin mashkull dhe tjetrën femër, e jo thjesht një njeri, është pjesë e të qenurit tonë në shëmbëllimin e Perëndisë për shkak se kjo mund të shikohet të pasqyrojë deri në një farë mase shumësin e personave përbrenda Trinisë. Në vargun përpara atij që tregon për krijimin tonë si mashkull dhe femër, ne shikojmë treguesin e parë të shkoqitur të një shumësie personash përbrenda Perëndisë: “Pastaj Perëndia tha: «Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne dhe të ushtrojë sundimin e tij”’ (Zan. 1:26). Këtu ka një farë ngjashmërie: ashtu sikurse kishte përbashkësi dhe komunikim si dhe ndarje të lavdisë ndër pjesëtarët e Trinisë përpara se bota të bëhej (shiko Gjoni 17:5, 24, si dhe kapitullin 14 mbi Trininë, më sipër), po kështu Perëndia e bëri Adamin dhe Evën në një mënyrë të atillë që ata do të ndanin dashuri dhe komunikim dhe dhënie të ndërsjellët nderimi ndaj njëri tjetrit në marrëdhënien e tyre ndërpersonale. Sigurisht që një reflektim i tillë i Trinisë do të gjente shprehje në mënyra të ndryshme përbrenda shoqërisë njerëzore, por që padyshim do të ekzistonte që prej fillimit në bashkimin e fortë ndërpersonal martesor.
Ndokush mund të kundërshtonte duke thënë se një prezantim i tillë i shumësisë së personave tek Perëndia, nuk është me të vërtetë i plotë, sepse Perëndia është tre persona në një, ndërkohë që Perëndia krijoi Adamin dhe Evën, si vetëm dy persona në një. Nëse Perëndia synonte për ne që të pasqyronim unitetin ndër-personal në Trini, përse Ai nuk krijoi tre persona e jo dy të cilët të mund të pasqyronin unitetin ndërpersonal ndër pjesëtarët e Trinisë? Së pari, ne duhet ta pranojmë që ky fakt e tregon analogjinë mes martesës si dhe Trinisë, si një analogji jo ekzakte. Së dyti, paçka se ne nuk mund të jemi të sigurt për arsyet përse Perëndia nuk bëri diçka kur Shkrimi nuk i tregon shkoqur këto arsye, ne mund të sugjerojmë dy përgjigje të mundshme: (1) Fakti që Perëndia është tre në një, ndërkohë që Adami dhe Eva ishin vetëm dy në një, mund të jetë një kujtues që shkëlqyeshmëria e Perëndisë Vetë, është shumë më e madhe sesa ajo e jona, e që Ai zotëron një shumësi shumë më të madhe si dhe një unitet shumë herë më të madh nga ajo që ne vetë si krijesa mund të zotërojmë. (2) Paçka se uniteti nuk është ekzaktësisht i njëjti, uniteti në një familje ndërmjet bashkëshortit, gruas dhe fëmijëve, pasqyron gjithashtu deri në një farë mase unitetin ndërpersonal e megjithëkëtë larminë e personave ndër pjesëtarët e Trinisë.
Një kundërshtim i dytë mund të ngrihet nga fakti që Jezusi Vetë nuk qe i martuar, që Pali nuk qe i martuar në kohën që Ai ishte një apostull (apo ndoshta edhe më përpara), dhe se Pali tek “1 Korintasve” 7:1, 7–9 duket se thotë se është më mirë për të krishterët që të mos martohen. Nëse martesa është një pjesë kaq e rëndësishme e pasqyrimit prej nesh të shëmbëlltyrës së Perëndisë, atëherë përse Pali dhe Jezusi nuk u martuan, dhe përse Pali i inkurajon të tjerët që të mos martohen?
Për Jezusin, situata e Tij është e pashoqe, sepse Ai është edhe Perëndi edhe njeri, si dhe Zot sovran mbi të tërë krijimin. Ai nuk është martuar me ndonjë qenie individuale njerëzore, por e ka marrë të tërë kishën për grua (shiko “Efe.” 5:23–32) dhe gëzon me secilin pjesëtar të kishës së Tij një unitet shpirtëror dhe emocional që do të zgjasë në amshim.
Situata me Palin si dhe këshilla e Tij drejtuar të krishterëve të Korintit është disi ndryshe. Atje Pali nuk thotë se është gabim të martohesh (shiko 1 Kor. 7:28, 36), por më tepër e shikon martesën si diçka të mirë, si një e drejtë dhe privilegj nga e cila mund të hiqet dorë për hir të mbretërisë së Perëndisë: “Mendoj, pra, se është mirë për njeriun të jetë kështu siç është... se koha është e shkurtër.... sepse forma e kësaj bote po kalon” (1 Kor. 7:26, 29, 31). Kësisoj, Pali heq dorë nga një mënyrë në të cilën ai mund të pasqyrojë ngjashmërinë me Perëndinë (martesën) me qëllim fuqizimin e mënyrave të tjera në të cilat ai mund të pasqyrojë ngjashmërinë me Perëndisë dhe të shtyjë përpara qëllimet e Perëndisë në botë (konkretisht, në veprën e Tij për kishën). Për shembull, ungjillëzimi dhe dishepullizimi i tij janë menduar si lindja e “fëmijëve shpirtërorë” dhe si ushqimi i tyre në Zotin (shiko 1 Kor. 4:14, ku ai i quan korintasit “fëmijët e mi të dashur”; gjithashtu “Gal.” 4:19; “1 Tim.” 1:2; “Titit” 1:4). Për më tepër, i tërë ndërtimi i kishës qe në vetvete një proces i sjelljes së mijëra njerëzve për të përlëvduar Perëndinë, me reflektimin prej tyre të karakterit të Tij më plotësisht në jetën e tyre. Plus kësaj, ne duhet të kuptojmë se martesa nuk është e vetmja mënyrë në të cilën uniteti dhe larmishmëria e Trinisë mund të pasqyrohet në jetën tonë. Ajo pasqyrohet gjithashtu në bashkimin e besimtarëve në gjirin e kishës, si dhe në një përbashkësi të vërtetë kishe, personash të veçantë (si Pali dhe Jezusi) si dhe ata të cilët janë të martuar, mund të kenë marrëdhënie ndërpersonale të cilat pasqyrojnë natyrën e Trinisë. Për rrjedhojë, ndërtimi i kishës dhe shtimi i unitetit dhe pastërtisë, promovojnë gjithashtu reflektimin e karakterit të Perëndisë në botë.
B. Barazueshmëria në person dhe rëndësi
Ashtu sikurse pjesëtarët e Trinisë janë të barabartë për sa i takon rëndësisë së tyre si dhe ekzistencës së tyre të plotë si persona të veçantë (shiko kapitullin 14 më lart), po kështu burrat dhe gratë janë krijuar nga Perëndia për të qenë të barabartë në rëndësinë dhe personin e tyre. Kur Perëndia krijoi njeriun, Ai krijoi si “mashkull ashtu edhe femër” në shëmbëllimin e Tij (Zan. 1:27; 5:1–2). Burrat dhe gratë janë bërë të njëllojtë në ngjasim me Perëndinë dhe si burrat ashtu edhe gratë pasqyrojnë karakterin e Perëndisë në jetën e tyre. Kjo do të thotë se ne duhet të shikojmë aspekte të karakterit të Perëndisë të pasqyruara në jetën e njëri-tjetrit. Po të jetonim në një shoqëri të përbërë nga vetëm të krishterë apo një shoqëri e cila përbëhet nga vetëm të krishtera, ne nuk do të përftonim një pamje po kaq të plotë të karakterit të Perëndisë sa ç’përftojmë kur shikojmë si burra ashtu edhe gra të perëndishme në aspektet e tyre plotësuese të njëri-tjetrit e të cilat pasqyrojnë së bashku bukurinë e karakterit të Perëndisë.
Por nëse jemi të barabartë në përngjasimin me Perëndinë, atëherë disa burra dhe gra të caktuara janë po ashtu njëlloj të rëndësishëm për Perëndinë, si dhe njëlloj të çmueshëm për Të. Përpara Tij, për gjithë përjetësinë, ne kemi vlerë të barabartë. Fakti që si burrat ashtu edhe gratë, Shkrimi thotë se janë bërë “në shëmbëllimin e Perëndisë” duhet të përjashtojë të tëra ndjenjat e krenarisë apo inferioritetit si dhe çfarëdo ideje që njëri seks është “më i mirë” apo “më i keq” sesa tjetri. Në veçanti, në kontrast me shumë kultura dhe fe jo të krishtera, askush nuk duhet të ndjehet krenar apo superior për shkak se është burrë, e askush nuk duhet të ndjehet i zhgënjyer apo inferior për shkak se është grua.[20]3 Nëse Perëndia na mendon si të barabartë në vlerë, atëherë kjo e zgjidh çështjen, sepse vlerësimi i Perëndisë është standardi i vërtetë i vlerave personale për gjithë përjetësinë.
Kur tek “1 Korintasve” 11:7 Pali thotë: “Burri nuk duhet të mbulojë kryet, sepse është shëmbëllimi dhe lavdia e Perëndisë, kurse gruaja është lavdia e burrit,” ai nuk po mohon që gruaja u krijua në përngjasim me Perëndinë. Ai thjesht po thotë se ka ndryshime të qëndrueshme mes burrave dhe grave, të cilat duhet të pasqyrohen në mënyrën se si ata vishen dhe veprojnë në grigjat e mbledhura. Një prej këtyre dallimeve, është që burri është në marrëdhënie me gruan, ka një rol të veçantë në përfaqësimin e Perëndisë apo në tregimin se si është Ai, dhe gratë në atë marrëdhënie tregojnë shkëlqyeshmërinë e burrit nga i cili ajo u krijua. Megjithëkëtë, në të dyja rastet, Pali vazhdon të theksojë pavarësinë e tyre (shiko vgj. 11–12).
Barasvlershmëria jonë si persona përpara Perëndisë, si reflektim i personave në Trini, duhet t’i shtyjë natyrshëm burrat dhe gratë që ta nderojnë njëri tjetrin. “Fjalët e Urta” 31 është një ilustrim i bukur i nderimit që i bëhet një gruaje të perëndishme:
Kush do të gjejë një grua të virtytshme?
Vlera e saj është shumë më e madhe nga ajo e margaritarëve....
Bijtë e saj ngrihen dhe e shpallin të lume;
edhe burri i saj e lëvdon duke thënë:
«Shumë bija kanë bërë gjëra të mëdha,
por ti i tejkalon të gjitha ato».
Hiri është i rremë dhe bukuria është e kotë,
por gruaja që ka frikë nga Zoti do të lëvdohet. (“F. e U.” 31:10, 28–30)
Po kështu, Pjetri u thotë bashkëshortëve se duhet t’i “japin nder” grave të tyre (1 Pjetrit 3:7), dhe Pali thekson: “Por në Zotin as burri s'është pa gruan, as gruaja pa burrin; sepse sikurse gruaja vjen nga burri, ashtu edhe burri vjen nëpërmjet gruas” (1 Kor. 11:11, 12). Si burrat ashtu edhe gratë janë njëlloj të rëndësishëm; të dy varen nga njëri tjetri, dhe të dy e meritojnë të respektohen.
Barazueshmëria në person me të cilën burrat dhe gratë u krijuan, është theksuar në një mënyrë të re në kishën e besëlidhjes së re. Në ditën e Rrëshajave, ne shikojmë plotësimin e profecisë së Joelit, në të cilën Perëndia premton:
“Unë do të përhap nga Fryma im mbi çdo mish;
dhe bijtë tuaj e bijat tuaja do të profetizojnë
... Në ato ditë do të përhap nga Fryma im
mbi shërbëtorët e mi dhe mbi shërbëtoret e mia
dhe do të profetizojnë.” (Veprat 2:17–18; duke cituar “Joelin” 2:28–29)
Fryma e Shenjtë është derdhur me fuqi të re në kishë, dhe si burrave, ashtu edhe grave u janë dhënë dhurata për të shërbyer në mënyra mbresëlënëse. Dhuratat shpirtërore ujanë shpërndarë të tërë burrave dhe grave, duke filluar në ditën e Rrëshajave dhe duke vazhduar përgjatë gjithë historisë së kishës. Pali e konsideron çdo të krishterë, pjesëtar të çmuar të trupit të Krishtit, sepse “secilit i jepet shfaqja e Frymës për dobinë e përbashkët” (1 Kor. 12:7). Pasi përmend një sërë dhuntish, ai thotë: “Të gjitha këto i bën i njëjti dhe i vetmi Frymë, duke i ndarë gjithsecilit dhunti veç e veç, ashtu si do vetë,” (1 Kor. 12:11). Gjithashtu, Pjetri, ndërkohë që i shkruan shumë kishave nëpër Azinë e Vogël, thotë: “Gjithsecili le ta vërë në shërbim të tjetrit dhuntinë që ka marrë, si administratorë të mirë të hirit të shumëfarshëm të Perëndisë” (1 Pjetrit 4:10). Këto tekste nuk na mësojnë se të tërë besimtarët kanë të njëjtat dhunti, por ato kanë me të vërtetë kuptimin që si burrat ashtu edhe gratë, do të kenë dhunti të çmueshme për shërbesën e kishës, dhe që ne duhet të presim që këto dhunti të jenë të shpërndara gjerësisht dhe lirisht si ndaj burrave, ashtu edhe ndaj grave.
Për rrjedhojë, duket e pakuptimtë që të pyesësh: “Kush mund të lutet më me efikasitet, burrat apo gratë?” apo, “Kush mund t’i këndojë Perëndisë më mirë, burrat apo gratë?” apo, “Kush do të ketë ndjeshmëri më të madhe shpirtërore dhe thellësi marrëdhënieje me Perëndinë?” Të tëra këtyre pyetjeve, ne thjesht nuk mund t’u japim një përgjigje. Si burrat ashtu edhe gratë janë të barabartë në aftësinë e tyre për të pranuar fuqizimet nga Fryma e Shenjtë të lidhura me besëlidhjen e re. Përgjatë gjithë historisë së kishës, ka patur si burra ashtu edhe gra të shquar të Perëndisë. Si burrat ashtu edhe gratë kanë qenë luftëtarë të fuqishëm në lutje, duke ngadhënjyer mbi pushtetet, mbretëritë e tokës dhe fortesat shpirtërore në autoritetin e Zotit Jezus Krisht.[21]4
Barazia përpara Perëndisë është theksuar edhe më tej në kishën e besëlidhjes së re në ceremoninë e pagëzimit. Në ditën e Rrëshajave, si burrat ashtu edhe gratë të cilët besuan u pagëzuan: “ata që e pranuan fjalën e tij me gëzim, u pagëzuan; atë ditë u shtuan rreth tri mijë shpirtra” (Veprat 2:41). Kjo është domethënëse sepse në Besëlidhjen e Vjetër, shenja e të qenurit pjesëtarë të popullit të Perëndisë, qe rrethprerja, e cila iu dha vetëm meshkujve. Shenja e re e pjesëtarë të popullit të Perëndisë, shenja e pagëzimit, e dhënë si për burrat ashtu edhe për gratë, është një provë e mëtejshme që tregon se të dyja palët duhen shikuar si pjesëtarë plotësisht dhe në mënyrë të barabartë të popullit të Perëndisë.
Barazia në status ndër popullin e Perëndisë, theksohet nga Pali tek “Galatasve”: “Sepse sa veta u pagëzuat në Krishtin, Krishtin keni veshur. Nuk ka as jude, as grek, nuk ka as skllav as të lirë, nuk ka as mashkull as femër, sepse ju të gjithë jeni një në Jezu Krishtin” (Gal. 3:27–28). Pali këtu është duke theksuar faktin që asnjë klasë njerëzish, të tillë si populli izraelit, të cilët kishin ardhur nga Abrahami përmes prejardhjes fizike, apo njerëzit e lirë të cilët kishin pushtet më të madh ekonomik dhe ligjor, nuk mund të pretendonin të kishin një status apo privilegj të veçantë në kishë. Skllevërit nuk donin ta mendonin veten inferiorë ndaj burrave apo grave të lira. Gjithashtu të lirët nuk duhet ta mendojnë veten si superiorë ndaj skllevërve. Judenjtë nuk duhet ta mendojnë veten superiorë ndaj grekëve, e as grekët nuk duhet ta mendojnë veten inferiorë ndaj judenjve. Në mënyrë të ngjashme, Pali dëshiron të sigurohet që burrat nuk do të adoptojnë ndonjë prej qëndrimeve të kulturës që i rrethon, apo madje ndonjë prej qëndrimeve të judaizmit të shekullit të parë, dhe të mendojnë se kanë rëndësi më të madhe sesa gratë apo se kanë një vlerë superiore përpara Perëndisë. Gjithashtu gratë nuk duhet ta mendojnë veten inferiore apo më pak të rëndësishme në kishë. Si burrat ashtu edhe gratë, si judenjtë ashtu edhe grekët, si skllevërit ashtu edhe të lirët, janë të barabartë në rëndësi dhe vlerë ndaj Perëndisë si dhe të barabartë në anëtarësi në trupin e Krishtit, në kishë, në përjetësi.
Në terma praktikë, ne nuk duhet të mendojmë kurrë se në kishë ka ndonjë qytetar të dorës së dytë. Edhe nëse dikush është burrë apo grua, punëdhënës apo punëmarrës, jude apo jojude, i zi apo i bardhë, i pasur apo i varfër, i shëndetshëm apo i sëmurë, i fortë apo i dobët, tërheqës apo jo tërheqës, tejet inteligjent apo i ngadaltë në të mësuar, të tërë janë njëlloj të çmuar për Perëndinë dhe duhet të jenë njëlloj të çmueshme dhe për njëri tjetrin gjithashtu. Kjo barazimshmëri është një element i mahnitshëm dhe i mrekullueshëm i besimit të krishterë, dhe e ndan krishterimin mënjanë nga pothuajse të tëra fetë, shoqëritë dhe kulturat e tjera. Dinjiteti i vërtetë i burrërisë dhe grarisë së perëndishme, mund të realizohet plotësisht vetëm në bindje ndaj mençurisë shpenguese të Perëndisë, gjë që e gjejmë tek Shkrimi.
C. Ndryshime në role
1. Marrëdhënia mes Trinisë dhe kryesimi mashkullor në martesë. Mes pjesëtarëve të Trinisë ka patur barazimtari në rëndësi, person dhe hyjni përgjatë gjithë përjetësisë. Por ka patur gjithashtu dallim në role mes pjesëtarëve të Trinisë.[22]5 Perëndia At ka qenë gjithnjë Ati, dhe ka patur gjithnjë raport me Birin ashtu sikurse një atë ka raport me birin e tij. Paçka se të tre pjesëtarët e Trinisë janë të barabartë në pushtet si dhe në të tëra atributet e tjera, Ati ka një autoritet më të madh. Ai ka një rol drejtues ndër pjesëtarët e Trinisë, rol të cilin Biri dhe Fryma e Shenjtë nuk e kanë. Në krijim, Ati flet dhe merr iniciativën, por vepra e krijimit zbatohet përmes Birit dhe mbahet nga prania e vazhdueshme e Frymës së Shenjtë (Zan. 1:1–2; Gjoni 1:1–3; 1 Kor. 8:6; Heb. 1:2). Në veprën e shpengimit, Ati dërgon Birin në botë, dhe Biri vjen dhe është i bindur ndaj Atit, si dhe vdes për të paguar për mëkatet tona (Luka 22:42; Fil. 2:6–8). Pasi Biri u ngjit në qiell, Fryma e Shenjtë vjen për ta pajisur dhe fuqizuar kishën (Gjoni 16:7; Veprat 1:8; 2:1–36). Ati nuk erdhi për të vdekur për mëkatet tona, e as Fryma e Shenjtë. Ati nuk u derdh në kishë në ditën e Rrëshajëve në fuqinë e besëlidhjes së re, e po kështu as Biri. Secili pjesëtar i Trinisë ka role apo funksione të caktuara. Ndryshueshmëria në role dhe autoritet mes pjesëtarëve të Trinisë, janë kësisoj tërësisht të përputhshme me rëndësinë, personalitetin dhe hyjninë e barabartë.
Nëse qeniet njerëzore dëshirojnë të reflektojnë karakterin e Perëndisë, atëherë ne do të pritnim disa dallime të ngjashme në role ndër qeniet njerëzore, edhe në lidhje me dallimet më bazë ndër qeniet njerëzore, dallimin mes mashkullit dhe femrës. Kjo është padyshim ajo që gjejmë në tekstin biblik.
Pali e shpreh shkoqur këtë paralelizëm kur thotë: “dua që të dini se kreu i çdo burri është Krishti, dhe kreu i gruas është burri; dhe kreu i Krishtit është Perëndia” (1 Kor. 11:3). Këtu është një dallim në autoritet, i cili mund të paraqitet si në figurën 22.1.
Figura 22.1: Barazia dhe dallimi në Trini pasqyrohen në barazinë dhe dallimet në martesë
Ashtu sikurse Perëndia Atë ka autoritet mbi Birin, paçka se të dy janë të barabartë në hyjni, po kështu në një martesë, bashkëshorti ka autoritet mbi bashkëshorten, paçka se janë të barabartë në person.[23]6 Në këtë rast, roli kryesor i burrit, është si ai i Perëndisë Atë, ndërsa roli i gruas është paralel me atë të Perëndisë Bir. Ata janë të barabartë në rëndësi, por kanë role të ndryshme. Në kontekstin e “1 Korintasve” 11:2–16, Pali e shikon këtë si bazën prej nga ku t’u thotë të krishterëve që të veshin llojet e ndryshme të rrobave të përshtatshme për burrat dhe gratë e asaj kohe, në mënyrë që dallimet mes burrave dhe grave të jenë të dukshme edhe së jashtmi në asamblenë e krishterë.[24]7
2. Treguesit e Roleve të veçanta përpara rënies. Por, a ishin këto dallime mes roleve të meshkujve dhe të femrave pjesë e krijimit fillestar të Perëndisë, apo ato erdhën si pjesë e ndëshkimit të rënies në mëkat? Kur Perëndia i tha Evës: “Dëshirat e tua do të drejtohen ndaj burrit tënd dhe ai do të sundojë mbi ty” (Zan. 3:16), a qe kjo koha kur Eva filloi të ishte nën autoritetin e Adamit?
Ideja që dallimet në autoritet hynë vetëm pasi në botë erdhi mëkati, janë mbrojtur nga një sërë shkrimtarësh si për shembull Aida B. Spensër (Aida B. Spencer)[25]8 dhe Gillbërt Bajlezikiën (Gilbert Bilezikian).[26]9 Bajezikiani thotë: “Për shkak se erdhi si pasojë e rënies në mëkat, autoriteti i Adamit mbi Evën shikohet si diçka me zanafillë satanike, në asnjë kuptim më të paktë se sa vetë vdekja.”[27]10
Sidoqoftë, nëse ne e shqyrtojmë tekstin e tregimeve të krijimit tek “Zanafilla”, shikojmë një sërë treguesish të dallimeve në role mes Adamit dhe Evës madje edhe përpara se të kishte mëkat në botë.
a. Në fillim u krijua Adami, pastaj Eva: Fakti që Perëndia fillimisht krijoi Adamin, dhe pastaj pas një periudhe kohore krijoi Evën (Zan. 2:7, 18–23), sugjeron që Perëndia e pa Adamin me një rol drejtues në familjen e tij. Një procedurë e tillë me dy faza, nuk përmendet asgjëkund për cilëndo kafshë që Perëndia krijoi, ndërsa këtu duket se i takon një qëllimi të veçantë. Krijimi i Adamit, në radhë të parë është në përputhje me vazhdën e Besëlidhjes së Re në lidhje me “të drejtën e fëmijës së lindur i pari,” që është ideja se i parëlinduri i çdo brezi në familjen njerëzore ka kryesimin në familje për atë brez. E drejta e fëmijës së lindur i pari, presupozohet përgjatë gjithë tekstit të Besëlidhjes së Vjetër, edhe kur në disa raste, për shkak të qëllimeve të veçanta të Perëndisë, e drejta e lindjes u shit ose përndryshe u transferua tek një person më i ri (Zan. 25:27–34; 35:23; 38:27–30; 49:3–4; L. i P. 21:15–17; 1 Kron. 5:1–2). E “drejta e të parëlindurit” i takon djalit të parëlindur, dhe është e tij nëse rrethana të veçanta nuk ndërhyjnë për ta ndryshuar atë fakt.[28]11 Fakti që ne jemi të saktë në shikimin e qëllimit të Perëndisë në krijimin fillimisht të Adamit, dhe se ky qëllim reflekton një dallim të përhershëm në rolet që Perëndia u ka dhënë burrave dhe grave, kjo mbështetet nga “1 Timoteut” 2:13, ku Pali përdor faktin që: “së pari u formua Adami dhe më pas Eva” si arsye për kufizimin e disa roleve të veçanta drejtuese dhe mësimore në kishë ndaj njerëzve.
b. Eva u krijua si një ndihmëse për Adamin: Shkrimi specifikon duke na treguar se Perëndia bëri Evën për Adamin, jo Adamin për Evën. Perëndia tha: “Nuk është mirë që njeriu të jetë vetëm; unë do t'i bëj një ndihmë që i përshtatet” (Zan. 2:18). Pali e konsideron këtë si aq domethënëse sa të bazojë një kërkesë për dallim mes burrave dhe grave gjatë adhurimit. Ai thotë: “burri nuk u krijua për gruan, por gruaja për burrin” (1 Kor. 11:9). Kjo nuk duhet marrë sikur nënkupton një rëndësi më të vogël të femrave, por gjithsesi tregon se kishte një ndryshim në role mes dy gjinive që prej fillimit.
Kohët e fundit, disa shkrimtarë e kanë mohuar që krijimi i Evës si një ndihmëse e përshtatshme për Adamin tregon ndonjë ndryshim në rol apo autoritet, kjo për shkak se fjala ndihmëse (Heb., עֵזֶר, H6469) shpesh në Besëlidhjen e Vjetër është përdorur për dikë i cili është më i madh apo më i fuqishëm sesa ai që po ndihmohet.[29]12 Në fakt, fjala ndihmës përdoret në Besëlidhjen e Vjetër për Perëndinë Vetë, i Cili i ndihmon njerëzit e Tij. Por çështja është që kurdoherë që dikush “ndihmon” dikë tjetër, qoftë në përdorimin që Besëlidhja e Vjetër hebraike i bën, qoftë në përdorimin e kohëve të sotme të fjalës ndihmë në detyrën specifike në fjalë, personi i cili është duke ndihmuar zë një pozitë të nënshtruar apo inferiore në lidhje me personin që po ndihmohet. Kjo vlen të thuhet edhe në rastin kur unë “ndihmoj” një djalë të ri në lagjen time për të rregulluar biçikletën e tij. Është përgjegjësia e tij, dhe detyra e tij, dhe unë thjesht po jap ndihmën që nevojitet; nuk është përgjegjësia ime. Deivid Kllains (David Clines) del në përfundimin se kjo vlen të thuhet përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër hebraike:
Përfundimi në të cilin dal, nga kundrimi i të tërë shfaqjeve të saj në Biblën Hebraike, është se paçka se superiorët mund të ndihmojnë inferiorët, që i forti mund të ndihmojë të dobëtin, perënditë mund të ndihmojnë njerëzit, në veprimin e ndihmimit ata janë duke qenë “inferiorë.” Me këtë dua të them që ata janë duke e vënë veten në pozitën e një të nënshtruari. Ndihma e tyre mund të jetë e nevojshme apo e domosdoshme, por ata janë duke dhënë ndihmesën në një detyrë e cila është përgjegjësi e dikujt tjetri. Ata faktikisht janë duke e kryer detyrën vetë, apo në bashkëpunim, sepse për këtë përdoren të tjerë terma. Të qenurit një ndihmës, nuk është mënyra hebraike e të qenurit i barabartë.[30]13
Një kundërshtim tjetër është që termi hebraik i përkthyer “që i përshtatet” tek “Zanafilla” 2:18 nënkupton se Eva qe faktikisht superiore ndaj Adamit, për shkak se termi me të vërtetë do të thotë “përpara.”[31]14 Por Reimënd C. Ortand-i (Raymond C. Ortlund) me saktësi tregon se termi hebraik nuk mund të ketë kuptimin “superior ndaj” ose përndryshe “Psalmi” 119:168 do të nënkuptonte që psalmisti po i thoshte Perëndisë: “Të tëra rrugët e mia janë superiore ndaj Teje”! Por ka thjesht kuptimin e “korrespondimit me diçka.”[32]15
c. Adami i vuri emrin Evës: Fakti që Adami u vuri emrin tërë kafshëve (Zan. 2:19–20) qe tregues i autoritetit të Adamit mbi botën shtazore, për shkak se në mendimin e Besëlidhjes së Vjetër, e drejta për t’i vënë emrin dikujt nënkuptonte autoritet mbi atë person (kjo shikohet si atëherë kur Perëndia u vë emrin njerëzve, për shembull Abraham dhe Sara, ashtu dhe kur prindërit u vënë emra fëmijëve të tyre). Përderisa emri hebraik tregonte karakterin apo funksionin e dikujt, Adami po specifikonte kësisoj karakteristikat apo funksionet e kafshëve të cilave u vuri emrin. Për rrjedhojë, kur Adami i vuri emrin Evës duke thënë: “Ajo do të quhet grua, sepse është nxjerrë nga burri” (Zan. 2:23), kjo nënkuptoi që ai kishte gjithashtu një rol drejtues.[33]16 Kjo vlen të thuhet përpara rënies në mëkat, kur Adami i vë emrin “grua” bashkëshortes së tij, dhe kjo vlen edhe pas rënies në mëkat, kur “njeriu i vuri gruas së vet emrin Evë, sepse ajo qe nëna e tërë të gjallëve” (Zan. 3:20).[34]17 Disa kanë kundërshtuar duke thënë se Adami nuk është se me të vërtetë i vë emrin Evës përpara rënies në mëkat.[35]18 Por padyshim, emërtimi “Grua” për bashkëshorten e tij (Zan. 2:23), njëlloj sikurse ai quajti në emër të tëra krijesat e gjalla (Zan. 2:19–20), është emër-vënie për të. Fakti që nganjëherë në Besëlidhjen e Vjetër janë mamatë ato që u vënë emrin fëmijëve të tyre, nuk e kontradikton idenë e emër-vënies si tregues të autoritetit, përderisa si mamatë ashtu edhe baballarët kanë autoritet prindëror mbi fëmijët e tyre.
d. Perëndia e quajti racën njerëzore “Njeri (gjin. mashk. - sh. i përkth.),” jo “Grua”: Fakti që Perëndia e quajti racën njerëzore “njeri,” e jo “grua” apo me ndonjë term të gjinisë asnjanëse, u shpjegua në kapitullin 21.[36]19 “Zanafilla” 5:2 specifikon që: “ditën që u krijuan” Perëndia “u dha emrin njeri.” Emërtimi i racës njerëzore me një term që gjithashtu iu referua Adamit në veçanti, ose mundet të sugjerojë një rol drejtues që i takon burrit. Kjo është e ngjashme me zakonin në të cilin gruaja merr mbiemrin e burrit me të cilin martohet: është tregues i kryesimit të tij në familje.
e. Gjarpri në fillim shkoi tek Eva: Satani, pasi mëkatoi po përpiqej të shtrembëronte dhe minonte gjithçka që Perëndia kishte planifikuar dhe krijuar si të mirë. Ka të ngjarë që Satani (në formën e një gjarpri), në qasjen fillimisht ndaj Evës, po përpiqej të themelonte një ndërrim rolesh duke e tunduar Evën që të merrte një rol kryesues në mosbindje ndaj Perëndisë (Zan. 3:1). Kjo bie ndesh me mënyrën se si Perëndia iu afrua atyre, sepse kur Perëndia u foli, ai i foli fillimisht Adamit (Zan. 2:15–17; 3:9). Pali duket se ka në mendje pikërisht këtë ndërrim rolesh kur thotë: “nuk u gënjye Adami, por gruaja u gënjye dhe ra në shkelje” (1 Tim. 2:14). Kjo të lë të kuptosh që minimumi Satani po përpiqej të minonte modelin e udhëheqësisë mashkullore që Perëndia kishte caktuar në martesë, duke shkuar fillimisht tek gruaja.
f. Pas rënies në mëkat, Perëndia fillimisht i foli Adamit: Ashtu sikurse Perëndia i foli Adamit vetëm madje përpara se Eva të krijohej (Zan. 2:15–17), po kështu, pas rënies, edhe pse Eva kishte mëkatuar e para, Perëndia thirri njeriun (Adamin) dhe i kërkoi atij llogari për veprimet e Tij: “Atëherë Zoti Perëndi thirri njeriun dhe i tha: «Ku je?”’ (Zan. 3:9). Perëndia e shikonte Adamin si drejtuesin e familjes së Tij, si personit të cilit duhej t’i kërkohej të parit llogari për atë që kishte ndodhur në familje. Është domethënës fakti që paçka se kjo ndodhi pasi mëkati qe kryer, është gjithsesi përpara deklaratës së bërë ndaj Evës: “ai do të sundojë mbi ty” tek “Zanafilla” 3:16, ku disa shkrues të ndryshëm sot pretendojnë se filloi kryesimi mashkullor në familje.
g. Adami, jo Eva, është ai që përfaqësoi racën njerëzore: Paçka se Eva qe e para që mëkatoi (Zan. 3:6), ne llogaritemi si të mëkatshëm për shkak të mëkatit të Adamit, jo atij të Evës. Besëlidhja e Re na thotë: “në Adamin të gjithë vdesin” (1 Kor 15:22; kr. v. 49), dhe, “për shkak të shkeljes së një njeriu të vetëm vdiqën shumë” (Rom. 5:15; kr. vgj. 12–21). Kjo tregon se Perëndia i kishte dhënë Adamit kryesinë apo udhëheqësinë në lidhje me racën njerëzore, një rol ky i cili nuk iu dha Evës.
h. Mallkimi solli një shtrembërim të roleve të mëparshme, jo përcaktimin e roleve të reja: Në ndëshkimet që Perëndia i bëri Adamit dhe Evës, Ai nuk përcaktoi role apo funksione të reja, por thjesht futi dhimbje dhe shtrembërim në funksionet të cilat ata kishin patur më parë. Kësisoj, Adami do të kishte ende gjithsesi përgjegjësinë kryesore për të punuar tokën dhe për t’u marrë me drithërat, por toka do të prodhonte “gjemba dhe bimë gjembore” dhe me djersën e ballit do të hante bukën e vet (Zan. 3:18, 19). Po kështu, Eva do të vazhdonte të kishte përgjegjësisë për të lindur fëmijë, por një veprim i tillë do të bëhej i dhimbshëm: “me vuajtje do të lindësh fëmijë” (Zan. 3:16). Pastaj, Perëndia futi konfliktin dhe dhimbjen në marrëdhënien më parë harmonike mes Adamit dhe Evës. Perëndia i tha Evës: “dëshirat e tua do të drejtohen ndaj burrit tënd dhe ai do të sundojë mbi ty” (Zan. 3:16). Susan Foh me efikasitet ka argumentuar se fjala e përkthyer “dëshirë” (Heb. תְּשׁוּקָה, H9592) do të thotë “dëshirë për të bërë zap,” dhe kjo nënkupton që Eva do të kishte një dëshirë të gabuar për të uzurpuar autoritetin mbi bashkëshortin e saj.[37]20 Nëse ky kuptim i fjalës “dëshirë” është i saktë, siç edhe duket se është, atëherë kjo do të nënkuptonte se Perëndia po prezantonte një konflikt në marrëdhënien mes Adamit dhe Evës, si dhe një dëshirë nga ana e Evës për të ngritur krye kundër autoritetit të Adamit.
Në lidhje me Adamin, Perëndia i tha Evës: “Ai do të sundojë mbi ty” (Zan. 3:16). Këtu, fjala “sundojë” (Heb. מָשַׁל, H5440) është një term i fortë që zakonisht përdoret për qeverisjet monarkike, jo përgjithësisht për autoritetin përbrenda një familjeje.[38]21 Kjo fjalë, pa dyshim që nuk nënkupton ndonjë qeverisje “me pjesëmarrje të gjerë” nga ata të cilët sundohen, por ka më shumë nuancat e një qeverisjeje diktatoriale apo absolute, e përdorimit pa kujdes të autoritetit, e jo një drejtim përfillës dhe të kujdesshëm. Ajo sugjeron vrazhdësi dhe jo mirësi. Kuptimi këtu është që Adami do ta keqpërdorë autoritetin e Tij duke sunduar vrazhdë mbi gruan e tij, duke i hapur përsëri shteg dhimbjes dhe konfliktit në një marrëdhënie e cila më përpara ishte harmonike. Nuk është çështja që Adami nuk kishte autoritet përpara se të binte në mëkat, por thjesht që ai do ta keqpërdorte atë autoritet pas rënies së tij.
Kështu, në të dyja rastet, mallkimi solli një shtrembërim të udhëheqësisë së përulur dhe përfillëse ndaj të tjerëve nga ana e Adamit, si dhe nënshtrimin inteligjent e të gatshëm të Evës si dhe nënshtrimin me gatishmëri ndaj asaj udhëheqësie e cila ekzistonte përpara rënies në mëkat.
i. Shpengimi në Krishtin riafirmon rendin e krijimit: Nëse argumenti i mëparshëm rreth shtrembërimit të roleve me rënien në mëkat është i saktë, atëherë, ajo që ne do të pritnim të gjenim në Besëlidhjen e Re, është një zhbërje e aspekteve të dhimbshme të marrëdhënies që erdhi si pasojë e mëkatit dhe mallkimit. Do të pritnim që në Krishtin, shpengimi do t’i inkurajonte gratë që të mos sillen me kryeneçësi ndaj autoritetit të bashkëshortëve të tyre, dhe do t’i inkurajonte bashkëshortët nga ana tjetër që të mos e përdorin me vrazhdësi autoritetin e tyre. Faktikisht, kjo është me të vërtetë ajo gjë që shikojmë: “Ju gratë, jini të nënshtruara burrave tuaj, ashtu si ka hije në Zotin. Ju burrat, duajini gratë tuaja dhe mos u bëni të hidhur ndaj tyre” (Kol. 3:18–19; kr. Efe. 5:22–33; Titit 2:5; 1 Pjetrit 3:1–7). Nëse do të ishte një model i mëkatshëm për gratë që të ishin të nënshtruara ndaj autoritetit të bashkëshortëve të tyre, atëherë Pjetri dhe Pali nuk do ta kishin urdhëruar këtë që të ruhej në praktikë edhe në martesat e krishtera! Ata për shembull nuk thonë: “Lërini ferrat të rriten në kopshtin tuaj,” apo “Bëjeni lindjen e fëmijëve sa më të dhimbshme që të jetë e mundur,” apo “Qëndroni të tëhuajur me Perëndinë, të shkëputur nga përbashkësia me Të!” Shpengimi i Krishtit ka për qëllim heqjen e rezultateve të mëkatit si dhe të rënies nga çdo kuptim: “për këtë është shfaqur Biri i Perëndisë: për të shkatërruar veprat e djallit” (1 Gjonit 3:8). Urdhëresat e Besëlidhjes së Re në lidhje me martesën, nuk i jep vlerë të përhershme ndonjë elementi të mallkimit apo ndonjë vazhde sjelljeje mëkatare; përkundrazi, ato riafirmojnë rendin dhe dallimin e roleve që ekzistonin aty që nga fillimi i krijimit të mirë të realizuar prej Perëndisë.
Në lidhje me zbatimin praktik, ndërkohë që ne bëhemi gjithnjë e më të pjekur në Krishtin, do të bëhemi më të kënaqur dhe të gëzuar në dallimet e caktuara nga Perëndia dhe të krijuara me mençuri në rolet përbrenda familjes njerëzore. Kur e kuptojmë këtë mësim biblik, si burrat ashtu edhe gratë duhet të jenë në gjendje që të thonë në zemrat e tyre: “Kjo është ajo që Perëndia ka planifikuar, dhe është e bukur dhe e drejtë, dhe unë gëzohem me mënyrën se si Ai më ka bërë, si dhe për rolin e veçantë që Ai më ka dhënë.” Ka një bukuri dhe dinjitet të përjetshëm si dhe drejtësi në këtë dallim rolesh si përbrenda Trinisë ashtu edhe përbrenda familjes njerëzore. Pa patur idenë e “më të mirë” apo “më të keqe,” dhe pa kuptimin e “më të rëndësishme” apo “më pak të rëndësishme,” si burrat ashtu edhe gratë, duhet të jenë në gjendje që të gëzohen plotësisht në mënyrën se si janë bërë nga Perëndia.
3. “Efesianëve” 5:21–33 si dhe çështja e nënshtrimit të ndërsjellët. Tek “Efesianëve” 5 lexojmë:
Ju, gra, nënshtrojuni burrave tuaj porsi Zotit, sepse burri është kreu i gruas, sikurse edhe Krishti kreu i kishës dhe ai është Shpëtimtari i trupit. Ashtu si kisha i nënshtrohet Krishtit, kështu edhe gratë t'u nënshtrohen burrave të tyre në gjithçka. (Efe. 5:22–24)
Paçka se në sipërfaqe kjo do të dukej si konfirmim i asaj që kemi argumentuar më sipër rreth rendit të krijimit për martesën, këto vitet e fundit ka patur mjaft debate mbi kuptimin e foljes “nënshtrojuni” (Gr. ὑποτάσσω, G5718) në këtë pasazh. Disa e marrin këtë me kuptimin e “të jesh i matur dhe përfillës; të veprosh me dashuri [ndaj njëri-tjetri].” Nëse kjo duhet marrë me këtë kuptim, atëherë ky tekst nuk na mëson që një bashkëshorte ka ndonjë përgjegjësi unikale për t’iu nënshtruar autoritetit të bashkëshortit të saj, për shkak se si bashkëshorti ashtu edhe bashkëshortja duhet të jenë përfillës dhe të dashur ndaj njëri-tjetrit, dhe për shkak se sipas kësaj pikëpamjeje, nënshtrimi ndaj një autoriteti nuk shikohet në këtë pasazh.[39]22
Gjithsesi, ky nuk është një kuptim legjitim për termin ὑποτάσσω (G5718) i cili nënkupton gjithnjë një marrëdhënie nënshtrimi ndaj një autoriteti. Ai përdoret gjetiu në Besëlidhjen e Re për të treguar nënshtrimin e Jezusit ndaj autoritetit të prindërve të Tij (Luka 2:51); të demonëve të cilët i nënshtrohen dishepujve (Luka 10:17—është e dukshme që kuptimi “veproj me dashuri, tregohem përfillës” nuk mund të përshtatet këtu); i qytetarëve të cilët janë të nënshtruar ndaj autoriteteve qeverisëse (Rom. 13:1, 5; Titit 3:1; 1 Pjetrit 2:13); i universit që është i nënshtruar ndaj Krishtit (1 Kor. 15:27; Efe. 1:22); i fuqive të padukshme shpirtërore të cilat i nënshtrohen Krishtit (1 Pjetrit 3:22); i Krishtit si të nënshtruar ndaj Perëndisë At (1 Kor. 15:28); i pjesëtarëve të kishës si të nënshtruar ndaj drejtuesve të kishës (1 Kor. 16:15–16 [shiko 1 Klem. 42:4]; 1 Pjetrit 5:5); i grave që janë të nënshtruara ndaj bashkëshortëve të tyre (Kol. 3:18; Titit 2:5; 1 Pjetrit 3:5; kr. Efe. 5:22, 24); i kishës si e nënshtruar ndaj Krishtit (Efe. 5:24); i shërbëtorëve që janë të nënshtruar ndaj zotërinjve të tyre (Titit 2:9; 1 Pjetrit 2:18); dhe i të krishterëve që janë të nënshtruar ndaj Perëndisë (Heb. 12:9; Jakobi 4:7). Asnjëra prej këtyre marrëdhënieve nuk shfaqet ndonjëherë me të anasjelltën; d.m.th., bashkëshortëve nuk u thuhet kurrë të jenë subjekt (ὑποτάσσω) i grave të tyre, as qeveria ndaj qytetarëve, as zotërinjtë ndaj shërbëtorëve, as dishepujt demonëve etj. Faktikisht, ky term është përdorur jashtë Besëlidhjes së Re për të përshkruar nënshtrimin dhe bindjen e ushtarëve në një ushtri, ndaj eprorëve të tyre.[40]23
Argumenti kryesor që është përdorur në favor të marrjes së “nënshtrojuni” në kuptimin e “jini përfillës ndaj...” është përdorur për ὑποτάσσω (G5718) tek “Efesianëve” 5:21. Atje Pali u thotë të krishterëve: “nënshtrojuni njëri-tjetrit.” Ka disa shkrimtarë të cilët kanë argumentuar se kjo do të thotë se çdo i krishterë duhet t’i nënshtrohet të gjithë të krishterëve të tjerë, si dhe që veçanërisht bashkëshortet dhe bashkëshortët duhet t’i “nënshtrohen njëri-tjetrit.” Fraza “nënshtrim i ndërsjellët” është përdorur shpesh herë për të përshkruar këtë lloj marrëdhënieje, dhe me këtë nënkuptohet se nuk ka një lloj nënshtrimi unikal të cilin bashkëshortja duhet të ketë ndaj bashkëshortit të vet.
Sidoqoftë, konteksti pasues përkufizon atë që Pali nënkupton me: “nënshtrojuni njëri-tjetrit” tek “Efesianëve” 5:21: ai nënkupton “Nënshtrojuni të tjerëve në kishë të cilët kanë pozitë autoritare mbi ju.” Kjo është shpjeguar nga ajo që vijon: bashkëshortet duhet t’u nënshtrohen bashkëshortëve (Efe. 5:22–24), por bashkëshortëve nuk u thuhet kurrë që të jenë të nënshtruar ndaj grave. Në fakt, Pali u thotë bashkëshorteve që t’u nënshtrohen “burrave të tyre” (Efe. 5:22),[41]24 jo të tërëve në kishë apo të tërë bashkëshortëve që ekzistojnë në botë. Fëmijët duhet të jenë të nënshtruar ndaj prindërve të tyre (t’u “binden” atyre, “ Efe. 6:1–3), por prindërve nuk u thuhet kurrë që t’u nënshtrohen apo t’u binden fëmijëve të tyre. Shërbëtorët duhet t’u nënshtrohen (“t’u binden”) zotërinjve të tyre, por jo zotërinjtë shërbëtorëve të tyre.[42]25 Për rrjedhojë, ideja e një nënshtrimi të ndërsjellët (në kuptimin, “të gjithë duhet t’u nënshtrohen të gjithëve”) nuk përkrahet nga “Efesianëve” 5:21.[43]26 Po kështu, tek “Kolosianëve” 3:18–19 Pali thotë: “Ju gratë, jini të nënshtruara burrave tuaj, ashtu si ka hije në Zotin. Ju burrat, duajini gratë tuaja dhe mos u bëni të hidhur ndaj tyre” (shiko gjithashtu “Titit” 2:4–5; “1 Pjetrit” 3:1–7).
D. Shënim mbi zbatimin tek martesa
Nëse analiza jonë është e saktë, atëherë ka disa zbatime praktike, veçanërisht përbrenda martesës, dhe gjithashtu në lidhje me marrëdhënien mes burrave dhe grave në përgjithësi.
Kur bashkëshorti fillon të veprojë në mënyra egoiste, të vrazhda, autoritare, apo madje abuzive dhe mizore, duhet të kuptojë se kjo gjë vjen si pasojë e mëkatit, si rezultat i natyrës sonë të rënë, dhe është shkatërrimtare dhe në kundërshtim me qëllimet e Perëndisë për ta. Veprimi në këtë mënyrë do të sjellë shkatërrim të madh në jetën e tyre, e veçanërisht në martesën e tyre. Bashkëshortët duhet që më tepër të përmbushin urdhëresat e Besëlidhjes së Re për t’i dashur gratë e tyre, për t’i nderuar ato, për të qenë të përfillshëm ndaj tyre, si dhe për të vënë interesin e atyre si prioritet.
Po kështu, kur bashkëshortja ndjehet kryeneçe e mospëlqyese ndaj pozitës drejtuese të bashkëshortit të saj në familje, apo kur konkurron me bashkëshortin e saj për pozitën drejtuese në familje, ajo duhet të kuptojë se kjo është rezultat i mëkatit, një rezultat i natyrës sonë të rënë. Ajo nuk duhet të veprojë në atë mënyrë, sepse një sjellje e tillë do të ketë pasoja shkatërrimtare edhe për martesën e tyre gjithashtu. Një bashkëshorte e cila dëshiron që të veprojë në përputhje me modelin e Perëndisë, duhet që të jetë më tepër e nënshtruar ndaj bashkëshortit të saj dhe të jetë dakord që ai është drejtuesi në shtëpinë e tyre, e të gëzohet me këtë gjë.[44]27
Pasi kemi thënë këtë, ne duhet të kuptojmë se ka dy shtrembërime të tjera, afërsisht të kundërta të modelit biblik të cilat mund të ndodhin. Nëse tirania nga bashkëshorti dhe uzurpimi i autoritetit nga bashkëshortja, janë gabime të llojit të agresivitetit, ka edhe dy gabime të tjera, gabime të pasivitetit apo përtacisë. Për një bashkëshort, ekstremi tjetër i të qenurit “tiran” e autoritar është të qenurit tërësisht pasiv dhe të mos marrë iniciativë në familje, e thënë me gjuhën popullore, është të jesh një “qullac.” Në këtë shtrembërim të modelit biblik, bashkëshorti bëhet kaq “përfillës” ndaj bashkëshortes së tij saqë i lejon asaj që të marrë të tëra vendimet dhe madje bie dakord kur ajo e nxit që të bëjë diçka të gabuar (vini re këtë sjellje tek Adami, Ahabi dhe Salmoni ndër të tjerë). Shpesh herë, një bashkëshort i tillë është gjithnjë e më shumë jo i pranishëm (qoftë fizikisht, qoftë emocionalisht) në shtëpi dhe e mbush kohën e tij pothuajse ekskluzivisht me të tjera preokupime.
Gabimi korrespondues nga ana e bashkëshortes, i kundërti me përpjekjen për të treguar autoritarizëm apo për të uzurpuar autoritet për të dalë mbi bashkëshortin e saj, është të bëhet tërësisht pasive, duke mos kontribuar aspak në procesin vendim-marrës të familjes, dhe të qenurit jo e gatshme për të folur fjalë ndreqëse ndaj bashkëshortit të saj, paçka se ai po bën gjënë e gabuar. Nënshtrimi ndaj autoritetit nuk do të thotë të jesh tërësisht pasiv dhe të biesh dakord me gjithçka që personi në autoritet thotë apo sugjeron. Padyshim që nuk është kështu kur ne i jemi nënshtruar autoritetit të një punonjësi apo zyrtarëve të qeverisë (padyshim që ne mund të kemi mendim ndryshe nga qeveria jonë e ndërkohë të vazhdojmë të jemi të nënshtruar ndaj saj), apo madje autoritetit të punonjësve në një kishë (ne mund të jemi subjekt i tyre paçka se mund të mos biem dakord me një pjesë të vendimeve të tyre). Një bashkëshorte mundet që pa dyshim të jetë subjekt i autoritetit të bashkëshortit të saj, dhe gjithsesi të marrë plotësisht pjesë në procesin vendim-marrës të familjes.
Për rrjedhojë, bashkëshortët duhet të synojnë të ushtrojnë drejtim me dashuri, përfillje dhe maturi në familjet e tyre. Bashkëshortet duhet të synojnë për një nënshtrim aktiv, inteligjent e me gëzim ndaj autoritetit të bashkëshortëve të tyre. Në shmangien e të dy këtyre llojeve të gabimeve dhe në ndjekjen e një modeli biblik, bashkëshortët dhe bashkëshortet do të zbulojnë burrërinë dhe grarinë e vërtetë në të gjithë dinjitetin e fisëm të tyre dhe në plotësimin me gëzim të njëri tjetrit, ashtu sikurse Perëndia i krijoi ata që të ishin, dhe kësisoj do të reflektojë më plotësisht imazhin e Perëndisë në jetën e tyre.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Po qe se po tregohesh i sinqertë për ndjenjat e tua, a mendon se është më mirë të jesh burrë apo grua? A je i lumtur me gjininë që Perëndia të ka dhënë apo do preferoje të ishe i gjinisë tjetër? Si mendon se Perëndia dëshiron të ndjehesh për këtë çështje?
2. A mund të thuash me sinqeritet se ti mendon që pjesëtarët e gjinisë së kundërt janë njëlloj të çmuar në sytë e Perëndisë?
3. Përpara se të lexonit këtë kapitull, a ke menduar për marrëdhëniet në familje si pasqyrim i diçkaje të marrëdhënieve mes pjesëtarëve të Trinisë? A mendon se kjo është një mënyrë e shëndetshme shikimi të familjes? Si të bën kjo të ndjehesh për marrëdhëniet e tua familjare? A ka mënyra se si ti mund të pasqyrosh karakterin e Perëndisë më plotësisht në familjen tënde?
4. Si krahasohet mësimi i këtij kapitulli mbi ndryshimin në role mes burrave dhe grave, me disa qëndrime të shprehura në shoqëri sot? Nëse ka dallime mes asaj që një pjesë e mirë e shoqërisë është duke dhënë mësim nga njëra anë, dhe asaj që jep Shkrimi mësim nga ana tjetër, a mendon se do të ketë raste kur do të jetë e vështirë të ndjekim Shkrimin? Çfarë mund të bëjë kisha jote për të të ndihmuar në ato situata?
5. Edhe veçantë çështjeve të martesës apo angazhimit romantik, a mendon se Perëndia synon që ne të gëzojmë kohë miqësie me grupe të përziera burrash dhe grash të krishtera? Përse mendon se Perëndia e ka vënë në zemrën tonë dëshirën për të shijuar një bashkësi të tillë? A reflekton kjo gjë gjithashtu diçka nga shumësia e personave në Trini, së bashku me unitetin e Perëndisë? A të ndihmon kjo gjë që të kuptosh se sa e rëndësishme është që të pamartuarit të përfshihen plotësisht në veprimtaritë e kishës? A mendon se në të kaluarën disa grupe fetare kanë patur prirjen të shpërfillin rëndësinë e kësaj çështjeje, apo madje të ndalojnë me pa të drejtë një shoqërim të tillë të përzierë ndër të krishterët? Cilat janë rreziqet për të cilat duhet të marrim gjithsesi masa në këto situata?
6. Nëse je një bashkëshort, a je i kënaqur me rolin që Perëndia të ka dhënë në martesën tënde? Nëse je bashkëshorte, a je e kënaqu me rolin që Perëndia të ka dhënë në martesën tënde?
TERMA TË VEÇANTË
dallimi në role
barazi në personshmëri
nënshtrim i ndërsjellët
e drejta e të parëlindurit
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në teologjitë sistematike ungjillore
Tema e këtij kapitulli nuk është trajtuar zakonisht si një njësi më vete përbrenda teologjive sistematike. Për rrjedhojë, mënyra e zakonshme e renditjes së veprave të referuara, për këtë kapitull është shkurtuar.
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1983 Carter, 1:214–220
3. Baptiste
1983–1985 Erickson, 545–549
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 7:233–234, 310–311
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:523–527
1934 Mueller, 209
7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)
1988 Williams, 1:203–206
Seksione në teologjitë sistematike përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 460–473 (mbi martesën)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 2:848–854
Vepra të tjera
[Veprat e shënjuara me * në përgjithësi janë në linjë me këndvështrimin e paraqitur në këtë kapitull, ndërsa ato të shenjuara me ** nuk janë në linjë me të.]
Bacchiocchi, Samuele. Gratë në Kishë (Women in the Church). Berrien Springs, Mich.: Biblical Perspectives, 1987.*
Bilezikian, Gilbert. Përtej Roleve Gjinore: Ajo që Bibla Thotë rreth Vendit që zë Gruaja në Kishë dhe Familje (Beyond Sex Roles: What the Bible Says About a Woman’s Place in Church and Family). Bot. 2të. Grand Rapids: Baker, 1985.**
Clark, Stephen B. Burri dhe Gruaja në Krishtin: Një Shqyrtim i Roleve të Burrave dhe Grave në Dritën e Shkrimit dhe të Shkencave Shoqërore (Man and Woman in Christ: An Examination of the Roles of Men and Women in Light of Scripture and the Social Sciences). Ann Arbor: Servant, 1980.*
Clouse, Bonnidell, dhe Robert G. Clouse, red. Gratë në Shërbesë: Katër Pikëpamje (Women in Ministry: Four Views). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1989.
Colwell, J.E. “Antropologji (Anthropology).” Tek FRT(NDT) fq. 28–30.
Conn, H.M. “Teologji Feministe (Feminist Theology).” Tek FRT (NDT) fq. 255–258.
Cottrell, Jack. Feminizmi dhe Bibla; Një Hyrje tek Feminizmi për të Krishterët (Feminism and the Bible; An Introduction to Feminism for Christians). Joplin, Mo.: College Press, 1992.*
Evans, Mary J. Gratë në Bibël: Një Vështrim i Përgjithshëm i të tërë Pasazheve Kyçe mbi Rolet e Grave (Women in the Bible: An Overview of All the Crucial Passages on Women’s Roles). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1983.**
Foh, Susan. Gratë dhe Fjala e Perëndisë: Një Përgjigje ndaj Feminizmit Biblik (Women and the Word of God: A Response to Biblical Feminism). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1980.*
Gundry, Patricia. Bashkëtrashëgimtarë (Heirs Together). Grand Rapids: Zondervan, 1980.**
_______. Grua Çlirohu! Mesazhi i Qartë i Shkrimit (Woman Be Free! The Clear Message of Scripture). Grand Rapids: Zondervan, 1988.**
House, H. Wayne. Roli i Grave në Shërbesë Sot (The Role of Women in Ministry Today). Nashville: Thomas Nelson, 1990.*
Hurley, James. Burrat dhe Gratë në Pikëpamjen Biblike (Man and Women in Biblical Perspective). Leicester: Inter-Varsity Press, dhe Grand Rapids: Zondervan, 1981.*
Jepsen, Dee. Gratë: Përtej të Drejtave të Barabarta (Women: Beyond Equal Rights). Waco, Tex.: Word, 1984.*
Jewett, Paul K. Njeriu Mashkull dhe Femër (Man as Male and Female). Grand Rapids: Eerdmans, 1975.**
Kassian, Mary A. Gruaja, Krijimi dhe Rënia (Women, Creation and the Fall). Westchester, Ill.: Crossway, 1990.*
_______. Ungjilli Feminist: Lëvizja për Bashkimin e Feminizmit me Kishën (The Feminist Gospel: The Movement to Unite Feminism With the Church). Wheaton, Ill.: Crossway, 1992.*
Knight, George W., III. Marrëdhënia e Roleve të Burrit dhe Gruas: Mësimi i Besëlidhjes së Re (The Role Relationship of Man and Women: New Testament Teaching). Chicago: Moody, 1985.*
Mickelsen, Alvera, red. Gratë, Autoriteti, dhe Bibla (Women, Authority, and the Bible). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.**
Neuer, Werner. Burri dhe Gruaja në Pikëpamjen e Krishterë (Man and Woman in Christian Perspective). Përkth. nga Gordon Wenham. Westchester, Ill.: Crossway, 1991.*
Piper, John. Cili Është Ndryshimi? Burrëria dhe Graria e Përkufizuar në Përputhje me Biblën (What’s the Difference? Manhood and Womanhood Defined According to the Bible). Westchester, Ill.: Crossway, 1990.*
_______, dhe Wayne Grudem, red. Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike: Një Përgjigje ndaj Feminizmit të Ungjillorëve (Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism). Westchester, Ill.: Crossway, 1991.*
Spencer, Aida Besancon. Përtej Mallkimit: Gratë të Thirrura për Shërbesë (Beyond the Curse: Women Called to Ministry). Peabody, Mass.: Hendrickson, 1985.**
Tucker, Ruth A., dhe Walter Liefeld. Vajzat e Kishës: Gratë në Shërbesë nga Kohët e Besëlidhjes së Re Deri në të Tashmen (Daughters of the Church: Women in Ministry from New Testament Times to the Present). Grand Rapids: Zondervan, 1987.**
Van Leeuwen, Mary Stewart. Gjinia dhe Hiri: Dashuria, Puna dhe Prindërimi në një Botë në Ndryshim (Gender and Grace: Love, Work and Parenting in a Changing World). Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1990.**
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Kolosianëve” 3:18–19: Ju gratë, jini të nënshtruara burrave tuaj, ashtu si ka hije në Zotin. 19 Ju burrat, duajini gratë tuaja dhe mos u bëni të hidhur ndaj tyre.
HIMNE
“I BEKUAR ËSHTË NJERIU QË KA FRIKË JEHOVËN (BLEST THE MAN THAT FEARS JEHOVAH)”
Ky himn është një parafrazim më i vjetër i “Psalmit” 128 i orkestruar. Ai flet për bekimin e një familjeje që ecën në rrugët e Perëndisë. (Sipas vijës melodike të “Jezusi na Thërret (“Jesus Calls Us.”)
Lum kushdo që ka frikë nga Zoti
dhe që ecën në rrugët e Tij.
Atëherë do të hash mundin e duarve të tua,
do të jesh i lumtur dhe plot begati.
Gruaja jote do të jetë gëzim për ty,
me të mira do të ta mbushë shtëpinë
E lumtur do jetë në punët që bën me dashuri
dhe në detyrat e saj si nënë
Fëmijët e tu plot hare
rreth tryezës sate ulur si ta ka ënda!
Si drurë ulliri të fortë e të bukur,
Plot me shprese dhe premtime të ëmbla
Ja, kështu do të bekohet
njeriu që ka frikë nga Zoti.
Ai të bekoftë shumë
me mëshira nga Sioni
Begatinë e mbretërisë së Perëndisë
tërë ditët e jetës sate do shikosh.
Po, pafsh bijtë e bijve të tu.
Paqja mbi Izrael qëndroft’
Marrë nga: Libri i Psalmeve 1912, nga “Psalmi” 128
Kapitulli 23
Natyra thelbësore e njeriut
Çfarë nënkupton njeriu me “shpirt” dhe “frymë”? A janë ato e njëjta gjë?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
A. Hyrje: Trikotomia, Dikotomia dhe Monizmi
Sa pjesë ka njeriu? Të tërë jemi dakord që ne kemi trupa fizikë. Pjesa më e madhe e njerëzve (si të krishterë, ashtu edhe jo të krishterë) e ndjejnë se kanë një pjesë jo materiale, një “shpirt” i cili do të vazhdojë të jetojë edhe pasi trupi të vdesë.
Por njëmendësia nuk shkon më larg se kaq. Disa besojnë se përveç “trupit” dhe “shpirtit”, ne kemi edhe një pjesë të tretë, një “frymë” i cili ka raportin më të drejtpërdrejtë me Perëndinë. Pikëpamja se njeriu përbëhet nga tri pjesë (trup, shpirt dhe frymë) është quajtur trikotomi.[45]1 Paçka se ky ka qenë një qëndrim i përhapur në mësimin e zakonshëm biblik të Ungjillorëve, sot ky qëndrim gëzon mbështetjen e vetëm pak studiuesve. Sipas shumë trikotomistëve, shpirti i njeriut përfshin intelektin, emocionet si dhe vullnetin e tij. Ata janë të mendimit që të tërë njerëzit kanë një shpirt të tillë dhe se elementët e ndryshëm të shpirtit mundet që ose t’i shërbejnë Perëndisë, ose t’i nënshtrohen mëkatit. Ata thonë se fryma e njeriut është një aftësi më e vyer tek njeriu, e cila merr jetë kur personi bëhet i krishterë (shiko Rom. 8:10: “Dhe, nëse Krishti është në ju, trupi është i vdekur për shkak të mëkatit, por Fryma është jetë për shkak të drejtësisë”). Fryma e personit atëherë do të ishte ajo pjesë e tij apo saj e cila adhuron më drejtpërsëdrejti dhe i lutet Perëndisë (shiko Gjoni 4:24; Fil. 3:3).
Të tjerë kanë thënë se “fryma” nuk është një pjesë e veçantë e njeriut, por thjesht një term tjetër për “shpirt,” dhe se të dy këto terma janë përdorur në mënyrë të ndërkëmbyeshme tek Shkrimi kur flitet për pjesën jomateriale të njeriut, atë pjesë e cila vazhdon të jetojë edhe kur trupat tanë vdesin. Pikëpamja se njeriu është i përbërë nga dy pjesë (trupi dhe shpirti/fryma) quhet dikotomi. Ata që përkrahin këtë pikëpamje, shpesh janë të një mendjeje kur thonë se Shkrimi përdor fjalën frymë (Heb. רוּחַ, H8120, dhe Gr. πνεῦμα, G4460) më shpesh kur i referohet marrëdhënies tonë me Perëndinë, por një përdorim i tillë (thonë ata) nuk është uniform, dhe fjala shpirt përdoret gjithashtu në të gjitha mënyrat që edhe fjala frymë mund të përdoret.
Jashtë sferës së mendimit ungjillor, gjejmë edhe një pikëpamje tjetër, e cila është ideja se njeriu nuk mund të ekzistojë pa një trup fizik, dhe se për rrjedhojë, nuk mund të ketë një ekzistencë të veçantë për ndonjë “shpirt” pasi trupi të vdesë (paçka se kjo pikëpamje mund të pranojë ringjalljen e të tërë personit në një kohë të ardhshme). Pikëpamja sipas të cilës njeriu është vetëm një element, dhe se trupi i tij është personi vetë, quhet monizëm.[46]2 Sipas monizmit, termat nga Shkrimi shpirt dhe frymë janë thjesht mënyra të tjera shprehjeje të termit “person”, apo për “jetën” e personit. Kjo pikëpamje përgjithësisht nuk është pranuar nga teologët Ungjillorë për shkak se ka kaq shumë tekste nga Shkrimi të cilat duket se qartësisht pohojnë se shpirti apo fryma jonë vazhdojnë të jetojnë edhe pasi trupi ynë vdes (shiko Zan. 35:18; Ps. 31:5; Luka 23:43, 46; Veprat 7:59; Fil. 1:23–24; 2 Kor. 5:8; Heb. 12:23; Zbu. 6:9; 20:4; dhe kapitulli 42, rreth gjendjes së ndërmjetme, më poshtë).
Por dy pikëpamjet e tjera vazhdojnë të gjejnë përkrahje në botën e krishterë edhe sot. Paçka se dikotomia është përkrahur më gjerësisht përgjatë gjithë historisë së kishës, dhe është shumë më e zakonshme ndër studiuesit ungjillorë sot, trikotomia ka patur gjithashtu shumë përkrahës.[47]3
Ky kapitull do të mbështesë pikëpamjen dikotomiste sipas të cilës njeriu është i përbërë nga dy pjesë, trupi dhe shpirti (apo fryma), por do të marrim në shqyrtim edhe argumentet për trikotominë.
B. Të dhënat biblike
B. Të dhënat biblike
Përpara se të pyesim nëse Shkrimi i shikon termat “shpirt” dhe “frymë” si pjesë të veçanta të njeriut, ne duhet që në krye të herës ta bëjmë të qartë se theksi i Shkrimit është tek uniteti i përgjithshëm i njeriut siç është krijuar nga Perëndia. Kur Perëndia e bëri njeriun, Ai “i fryu në vrimat e hundës një frymë jete dhe njeriu u bë një shpirt i gjallë” (Zan. 2:7). Këtu Adami është një person i unifikuar me trup dhe shpirt, të cilat jetojnë dhe veprojnë së bashku. Kjo gjendje fillestare harmonike dhe e unifikuar e njeriut, do të ndodhë përsëri kur Krishti të kthehet dhe ne të jemi tërësisht të shpenguar në trupat tanë si dhe në shpirtin tonë për të jetuar me Të përgjithmonë (shiko 1 Kor. 15:51–54). Për më tepër, ne duhet të rritemi në shenjtëri dhe në dashurinë tonë për Perëndinë në çdo aspekt të jetës tonë, si në trupin ashtu edhe në frymën apo shpirtin tonë (kr. 1 Kor. 7:34). Ne duhet që ta “pastrojmë veten nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës dhe ta përfundojmë shenjtërimin tonë në druajtjen e Perëndisë” (2 Kor. 7:1).
Por sapo të kemi theksuar faktin që Perëndia na krijoi për të patur unitet mes trupit dhe shpirtit, dhe se çdo veprim që ne ndërmarrim në këtë jetë, është një veprim i të tërë personit tonë, duke përfshirë në një shkallë apo një tjetër edhe trupin edhe frymën, atëherë ne mund të vazhdojmë duke treguar se Shkrimi në mënyrë shumë të qartë na mëson se ka një pjesë jomateriale në natyrën e njeriut dhe ne mund të hetojmë se si është ajo pjesë.
1. Shkrimi përdor “shpirt” dhe “frymë” në mënyrë të ndërkëmbyeshme. Kur shikojmë përdorimin e fjalëve biblike të përkthyera “frymë” (heb. נֶפֶשׁ, H5883, dhe gr. ψυχή, G6034) dhe “shpirt” (heb. רוּחַ, H8120, dhe gr. πνεῦμα, G4460),[48]4 duket se nganjëherë ato janë përdorur në mënyrë të ndërkëmbyeshme. Për shembull, tek “Gjoni” 12:27, Jezusi tha: “Tani shpirti im është i tronditur,” ndërkohë që në një kontekst shumë të ngjashëm në kapitullin tjetër, Jezusi thotë se “u turbullua në frymë” (Gjoni 13:21). Po kështu, ne lexojmë fjalët e Marisë tek “Luka” 1:46–47: “Shpirti im e madhëron Zotin, dhe fryma im ngazëllen në Perëndinë, Shpëtimtarin tim.” Kjo duket si një shembull mjaft i qartë i paralelizmit hebraik, është një mjet letrar i poetikës në të cilën e njëjta ide është përsëritur duke përdorur fjalë të ndryshme por sinonime të njëra-tjetrës. Kjo ndërkëmbyeshmëri termash shpjegon gjithashtu arsyen përse njerëzit të cilët kanë vdekur apo kanë shkuar në parajsë apo ferr, mund të quhen ose “frymë” (“Heb.” 12:23, “frymërave të të drejtëve që u bënë të përsosur”; gjithashtu “1 Pjetrit” 3:19, “frymërave që ishin në burg”) ose “shpirtra” (Zbu. 6:9, “shpirtrat e atyre që ishin therur për shkak të fjalës së Perëndisë dhe për shkak të dëshmisë që kishin”; 20:4, “shpirtrat e atyre që u ishin prerë kokat për hir të dëshmisë së Jezusit”).
2. Në momentin e vdekjes, Shkrimi thotë ose që “Shpirti” largohet, ose që “Fryma” largohet. Kur Rakela vdiq, Shkrimi thotë: “shpirti po e linte (sepse vdiq)” (Zan. 35:18). Elija u lut që “shpirti” i fëmijës së vdekur të rikthehej tek ai (1 Mbretërve 17:21), dhe Isaia parashikon që Shërbëtori i Zotit ka për të “përkushtuar jetën e tij [Heb. נֶפֶשׁ, H5883] deri në vdekje” (Isa. 53:12). Në Besëlidhjen e Re, Perëndia i thotë të pasurit të pamend: “Këtë natë shpirti yt [Gr. ψυχή, G6034] do të kërkohet” (Luka 12:20). Nga ana tjetër, nganjëherë vdekja shikohet si kthimi i frymës tek Perëndia. Kështu Davidi mund të lutet, me fjalë më vonë të cituara nga Jezusi në kryq: “Në duart e tua unë e besoj frymën time” (Ps. 31:5; kr. Luka 23:46). Në momentin e vdekjes, “fryma t'i kthehet Perëndisë që e ka dhënë” (Pred. 12:7).[49]5 Në Besëlidhjen e Re, kur Jezusi po vdiste, “duke ulur kryet, dha frymën” (Gjoni 19:30), dhe po kështu, edhe Stefani përpara se të vdiste u lut kështu: “Zot Jezus, pranoje frymën time” (Veprat 7:59).
Si përgjigje ndaj këtyre pasazheve, një trikotomist mund të argumentojë se ata po flasin për gjëra të ndryshme, sepse kur një person vdes, si shpirti ashtu edhe fryma e tij në fakt shkon në parajsë. Por duhet vërejtur që Shkrimi nuk thotë asgjëkund që “shpirti dhe fryma” e një personi u larguan apo shkuan në qiell apo u rikthyen tek Perëndia. Nëse shpirti dhe fryma do të ishin gjëra të veçanta dhe të dallueshme nga njëra tjetra, do të pritnim që një gjuhë e tillë të pohohej diku, qoftë edhe vetëm sa për ta siguruar lexuesin që asnjë pjesë thelbësore e personit nuk ka mbetur pas. Megjithëkëtë, një gjuhë të tillë nuk e hasim: autorët biblikë nuk duket se preokupohen edhe aq shumë kur thonë qoftë që shpirti largohet apo që fryma largohet në momentin e vdekjes, sepse të dyja duket se kanë të njëjtin kuptim.
Duhet të vërejmë gjithashtu se këto vargje të Besëlidhjes së Vjetër të cituara më lart, nënkuptojnë që nuk është e saktë, siç kanë pretenduar disa, të thuash se Besëlidhja e Vjetër e thekson kaq shumë unitetin e njeriut, saqë nuk konceptonte ekzistencës së shpirtit veçmas trupit. Pa dyshim që një sërë prej këtyre pasazheve të Besëlidhjes së Vjetër, nënkuptojnë që autorët e kuptojnë se një person vazhdon të ekzistojë edhe pasi trupi i tij apo i saj vdes.
3. Për njeriun është thënë se është ose “Trup dhe Shpirt” ose “Trup dhe Frymë.” Jezusi na thotë që të mos kemi frikë nga ata të cilët “vrasin trupin, por nuk mund të vrasin shpirtin,” por përkundrazi, na thotë Ai, “kini frikë më tepër nga Ai që mund t'jua humbë edhe shpirtin, edhe trupin në ferr” (Mat. 10:28). Këtu, fjala “shpirt” duhet që në mënyrë të qartë t’i referohet asaj pjese të një personi e cila ekziston pas vdekjes. Kjo nuk mund të ketë kuptimin “person” apo “jetë,” pasi nuk do të kishte kuptim të flisnim për ata të cilët “vrasin trupin, por nuk mund të vrasin personin,” apo të cilët “vrasin trupin, por nuk mund të vrasin jetën.” nëse nuk ka ndonjë aspekt të personit që vazhdon të jetojë pasi trupi ka vdekur. Për më tepër, kur Jezusi flet për “shpirtin dhe trupin”, Ai duket mjaft qartë se është duke folur për të tërë personin, paçka se Ai nuk përmend “frymën” si një përbërës më vete të tij. Fjala “shpirt” duket se nënkupton tërë pjesën jofizike të njeriut.
Nga ana tjetër, për njeriun nganjëherë është thënë se është “trup dhe shpirt.” Pali dëshiron që kisha e Korintit t’ia dorëzojë një vëlla që është duke ecur në gabim Satanit “për prishjen e mishit, që të shpëtohet fryma në ditën e Zotit Jezus” (1 Kor. 5:5). Nuk është se Pali ka harruar shpëtimin e shpirtit të njeriut gjithashtu; ai thjesht përdor fjalën “frymë” për t’iu referuar të tërë ekzistencës jomateriale të personit. Po kështu, “Jakobi” thotë se “trupi pa frymën është i vdekur” (Jakobi 2:26), por nuk përmend asgjë për një shpirt veçantë tyre. Për më tepër, kur Pali flet për rritjen në shenjtërinë personale, ai aprovon atë grua e cila është e preokupuar me se si “të jetë e shenjtë edhe në trup edhe në frymë” (1 Kor. 7:34), dhe ai sugjeron se kjo mbulon të tërë jetën e personit. Edhe më e shkoqur akoma është “2 Korintasve” 7:1, ku ai thotë: “le ta pastrojmë veten nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës dhe ta përfundojmë shenjtërimin tonë në druajtjen e Perëndisë.”[50]6 Pastrimi i vetes tonë nga ndotje të “shpirtit” apo të “frymës” mbulon të tërë anën materiale të ekzistencës tonë (shiko gjithashtu “Rom.” 8:10; “1 Kor.” 5:3; “Kol.” 2:5).
4. Cili mundet të mëkatojë “shpirti” apo “fryma”. Ata të cilët janë për trikotominë, zakonisht do të pranojnë se “shpirti” mund të mëkatojë përderisa ata mendojnë se shpirti përfshin intelektin, emocionet si dhe vullnetin. (Faktin që shpirti ynë mund të mëkatojë, ne mund ta shikojmë të nënkuptuar në vargje të tillë si “1 Pjetrit” 1:22; “Zbu.” 18:14.)
Megjithëkëtë, trikotomisti në përgjithësi e mendon “frymën” si më të pastër sesa shpirtin kur ripërtëritet, po aq të lirë nga mëkati dhe reagues ndaj grishjeve prej Frymës së Shenjtë. Ky kuptim (që nganjëherë depërton në predikimin dhe shkrimet e ndryshme të krishtera) nuk gjen mbështetje reale nga teksti biblik. Kur Pali i inkurajon korintasit që ta pastrojnë veten “nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës” (2 Kor. 7:1), ai qartësisht nënkupton se mund të ketë ndotje (apo mëkat) në frymën tonë. Po kështu, ai flet rreth gruas së pamartuar e cila është e preokupuar se si të jetë e shenjtë “në trup edhe në frymë” (1 Kor. 7:34). Vargje të tjerë flasin në mënyra të ngjashme. Për shembull, Zoti e ngurtësoi “frymën” e Sihonit, mbret i Heshbonit (L. i P. 2:30). “Psalmi” 78 flet për popullin kryeneç të Izraelit “me një frymë jobesnike ndaj Perëndisë” (Ps. 78:8). “Përpara rrëzimit (vjen) fryma krenare (F. e Urta 16:18), dhe ka mundësi që njerëzit mëkatarë të jenë “krenari në frymë” (Pred. 7:8). Isaia flet për ata të cilët kanë një “frymë të përdalë” (Isa. 29:24). Për Nebukadnetsarin thuhet: “fryma e tij u ngurtësua deri në arrogancë” (Dan. 5:20). Fakti që “Të gjitha rrugët e njeriut janë të pastra në sytë e tij, por Zoti i peshon frymët” (F. e Urta 16:2) nënkupton se është e mundshme që shpirti ynë të jetë në gabim përpara Perëndisë. Vargje të tjerë nënkuptojnë një mundësi për mëkatin në frymën tonë (shiko Ps. 32:2; 51:10). Si përfundim, fakti që Shkrimi aprovon një person i cili “e zotëron frymën e vet” (F. e Urta 16:32) nënkupton se fryma jonë nuk është thjesht pjesa e pastër shpirtërore e jetës tonë e cilat duhen ndjekur në të gjitha rastet, por që ato mund të kenë dëshira apo drejtime të mëkatshme gjithashtu.
5. Për gjithçka që thuhet se e bën shpirti, thuhet gjithashtu se e bën edhe fryma. Ata të cilët mbrojnë idenë e trikotomisë, përballen me një problem të vështirë në përkufizimin qartë të asaj se çfarë është ekzaktësisht ndryshimi ndërmjet shpirtit dhe frymës (nga pikëpamja e tyre). Nëse Shkrimi dha mbështetje të qartë ndaj idesë se fryma jonë është ajo pjesë e jona e cila është drejtpërsëdrejti e lidhur me Perëndinë në adhurim dhe në lutje, ndërkohë që shpirti ynë përfshin intelektin tonë (të menduarit), emocionet tona (ndjenjat), dhe vullnetin tonë (vendimmarrjen), atëherë trikotomia do të kishte një argument më të fortë. Megjithëkëtë, Shkrimi duket sikur nuk lejon që të bëhet një dallim i tillë.
Nga njëra anë, veprimtaritë e të menduarit, të ndjerit si dhe të vendimmarrjes, nuk thuhet se janë bërë vetëm nga shpirti ynë. Shpirti ynë mundet që gjithashtu të përjetojë emocione, për shembull, si në rastin e Palit kur “i ziente fryma përbrenda” (Veprat 17:16), apo kur Jezusi “u turbullua në frymë” (Gjoni 13:21). Është gjithashtu e mundshme të kesh një “frymë të dërrmuar,” e cila është e kundërta e një “zemre të gëzuar” (F. e Urta 17:22).
Për më tepër, funksionet e të diturit, perceptimit si dhe të të menduarit, thuhet gjithashtu se kryhen nga fryma jonë. Për shembull, Marku flet për Jezusin i Cili “kuptoi [Gk. ἐπιγινώσκω, G2105, “duke ditur’] frymën e ve” (Marku 2:8). Kur Fryma e Shenjtë i “dëshmon frymës sonë që jemi bij të Perëndisë” (Rom. 8:16), fryma jonë e pranon dhe e kupton atë dëshmi e cila padyshim është një funksion i ditjes së diçkaje. Në fakt, fryma jonë duket se i njeh mjaft thellë mendimet tona, sepse Pali shtron pyetjen: “Cili nga njerëzit njeh gjërat e njeriut, përveç frymës së njeriut që është në të?” (1 Kor. 2:11). (Kr. Isa. 29:24, që flet për ata të cilët tani kanë “frymë të përdalë” por që tani “do të mësojnë.”)
Qëllimi i këtyre vargjeve nuk është që të themi se është fryma e jo shpirti ai që ndjen dhe mendon gjëra, por më tepër që “shpirti” dhe “fryma” janë të dy terma të përdorur për anën jomateriale të njerëzve në përgjithësi dhe është e vështirë të vërejmë ndonjë dallim real mes përdorimit të këtyre termave.
Në fakt, ne nuk duhet të biem në gabimin e të menduarit se disa veprimtari të caktuara (si për shembull të menduarit, të ndjerit apo të marrjes së vendimeve) janë bërë nga vetëm një pjesë e jona. Përkundrazi, këto veprimtari janë bërë nga i tërë personi ynë. Kur ne mendojmë apo ndjejmë gjëra, padyshim që trupat tanë fizikë janë të përfshirë në gjithçka gjithashtu. Kurdoherë që ne përdorim trurin fizik që Perëndia na ka dhënë. Po kështu, truri ynë si dhe i tërë sistemi nervor që kemi, janë të përfshirë kur ne ndjejmë emocione dhe nganjëherë këto emocione janë të përfshira në ndjenja fizike në pjesë të tjera të trupave tanë. Kjo është thjesht për të ritheksuar atë që u tha në fillim të diskutimit tonë që fokusi i përgjithshëm i Shkrimit është kryesisht tek njeriu si unitet, me trupat tanë fizikë si dhe me pjesën jofizike të personit tonë që funksionojnë së bashku në unitet.
Nga ana tjetër, pretendimi trikotomist që fryma jonë është ai element i yni i cili lidhet më drejtpërsëdrejti me Perëndinë në adhurim dhe në lutje, nuk duket se mund të mbështetet nga Shkrimi. Ne shpesh herë lexojmë për shpirtin tonë që adhuron Perëndinë dhe që lidhet me Të në lloje të tjera veprimtarie shpirtërore. “Te ti, o Zot, e lartoj shpirtin tim” (Ps. 25:1). “Shpirti im gjen prehje vetëm te Perëndia” (Ps. 62:1). “Beko, shpirti im, Zotin dhe gjithçka që është në mua të bekojë emrin e tij të shenjtë!” (Ps. 103:1). “Shpirti im, lëvdo Zotin!” (Ps. 146:1). “Shpirti im e madhëron Zotin” (Luka 1:46).
Këto pasazhe lënë të kuptohet se shpirti ynë mund ta adhurojë Perëndinë, ta lavdërojë e ta falënderojë Atë. Shpirti ynë mund t’i lutet Perëndisë ashtu sikurse Ana nënkupton kur thotë: “Isha duke hapur zemrën time para Zotit” (1 Sam. 1:15). Faktikisht, urdhërimi i madh është: “ta duash, pra, Zotin, Perëndinë tënd, me gjithë zemër, me gjithë shpirt dhe me tërë forcën tënde” (L. i P. 6:5; kr. Marku 12:30). Shpirti ynë mund të jetë i etur e i dëshiruar për Perëndinë (Ps. 42:1, 2), dhe mund t’i themi: “Shpreso te Perëndia” (Ps. 42:5). Shpirti ynë mund të gëzohet dhe të gjejnë kënaqësi tek Perëndia, sepse Davidi thotë: “shpirti im do të ngazëllejë tek Zoti dhe do të gëzohet për shpëtimin e tij.” (Ps. 35:9; kr. Isa. 61:10). Psalmisti thotë: “Shpirti im tretet nga dëshira për dekretet e tua në çdo kohë” (Ps. 119:20), dhe: “Unë kam respektuar porositë e tua dhe i dua me të madhe” (Ps. 119:167). Duket sikur nuk ka asnjë fushë të jetës apo marrëdhënie me Perëndinë në të cilën Shkrimi thotë se shpirti dhe jo fryma jonë është aktiv. Të dy këto terma janë përdorur për të folur për të tëra aspektet e marrëdhënies tonë me Perëndinë.
Sidoqoftë, do të ishte gabim që në dritën e këtij pasazhi të sugjeronim që vetëm shpirti ynë (apo fryma) adhurojnë Perëndinë, sepse edhe trupat tanë janë të përfshirë në adhurim gjithashtu. Ne jemi një unitet trup dhe shpirt/frymë. Truri ynë fizik mendon rreth Perëndisë kur ne adhurojmë dhe kur ne e duam Atë me të tërë “mendjen” tonë (Marku 12:30). Davidi, duke qenë i dëshiruar për të qenë në praninë e Perëndisë, është në gjendje të thotë: “Ty të dëshiron mishi im në tokë të thatë dhe të djegur, pa ujë” (Ps. 63:1). Ne lexojmë përsëri: “Zemra ime dhe mishi im i dërgojnë britma gëzimi Perëndisë të gjallë” (Ps. 84:2). Është e dukshme se kur ne lutemi me zë të lartë apo kur i këndojmë lavde Perëndisë, buzët dhe kordat zanore tonat janë të përfshira dhe nganjëherë adhurimi dhe lutja në Shkrim përfshin duartrokitjen (Psa. 47:1) apo ngritjen e duarve drejt Perëndisë (Psa. 28:2; 63:4; 134:2; 143:6; 1 Tim. 2:8). Për më tepër, përdorimi i instrumenteve muzikorë gjatë lëvdimit të Perëndisë, është një veprim i cili përfshin si trupat tanë fizikë ashtu edhe materialet fizike prej të cilave janë bërë instrumentet muzikore (shiko Psa. 150:3–5). Ne e adhurojmë Atë si persona të plotë.
Si përfundim, Shkrimi nuk duket se mbështet ndonjë dallim mes shpirtit dhe frymës. Nuk duket se ka përgjigje të kënaqshme ndaj pyetjeve vijuese që ne mund t’i drejtojmë trikotomistit: “Çfarë mund të bëjë fryma që shpirti nuk mund ta bëjë? Çfarë mund të bëjë shpirti që fryma nuk mund ta bëjë?”
C. Argumente në favor të trikotomisë
Ata të cilët marrin pikëpamjen trikotomiste, i referohen një sërë pasazhesh nga Shkrimi si mbështetje të saj. Këtu po renditim ato që janë përdorur zakonisht.
1. “1 Thesalonikasve” 5:23. “Perëndia i paqes, ju shenjtëroftë tërësisht; dhe gjithë fryma juaj, shpirt e trup, të ruhet pa të metë për ardhjen e Zotit tonë, Jezu Krisht” (1 Thes. 5:23). A nuk flet ky varg për tre pjesët e njeriut?
2. “Hebrenjve” 4:12. “Fjala e Perëndisë është e gjallë dhe vepruese, më e mprehtë se çdo shpatë me dy tehe dhe depërton deri në ndarjen e shpirtit dhe të frymës, të nyjave dhe të palcave, dhe është në gjendje të gjykojë mendimet dhe dëshirat e zemrës” (Heb. 4:12). Nëse shpata e Shkrimit ndan shpirtin nga fryma, atëherë, a nuk janë këto të dyja dy pjesë të ndara të njeriut?
3. “1 Korintasve” 2:14–3:4. Ky pasazh flet për llojet e ndryshme të njerëzve, ata të cilat janë “mishërorë” (Gr. σάρκινος, G4921, 1 Kor. 3:1); ata të cilët janë “jofrymërorë” (Gk. ψυχικός, G6035, fjalë për fjalë, jo “shpirtërorë,” 1 Kor. 2:14); dhe ata që janë “frymërorë” (Gk. πνευματικός, G4461, 1 Kor. 2:15). A nuk sugjerojnë këto kategori se ka lloje të ndryshme njerëzish, jo të krishterët të cilët janë “të mishit,” të krishterë “mishërorë” të cilët ndjekin dëshirat e shpirtit të tyre, si dhe të krishterë më të pjekur të cilët ndjekin dëshirat e frymës së tyre? A nuk do të sugjeronte kjo gjë se shpirti dhe fryma janë elementë të ndryshëm të natyrës tonë?
4. “1 Korintasve” 14:14. Kur Pali thotë: “Në qoftë se unë lutem në një gjuhë tjetër, fryma im lutet, por mendja ime është e pafrytshme” (1 Kor. 14:14), a nuk është duke nënkuptuar ai me këtë se mendja e tij bën diçka të ndryshme nga fryma e tij, dhe a nuk do ta mbështeste kjo gjë argumentin e trikotomistit se mendja dhe të menduarit tonë duhet t’i vishen shpirtit e jo frymës tonë?
5. Argumenti nga përvoja personale. Shumë triotomistë thonë se kanë një perceptim frymëror, një vetëdije frymërore të pranisë së Perëndisë e cila ndikon tek ata në një mënyrë që ata e dinë se është ndryshe nga procesi i zakonshëm i të menduarit, dhe ndryshe nga përvojat e tyre emocionale. Ata pyesin: “Nëse unë nuk kam një frymë e cila është veçantë mendimeve dhe emocioneve të mia, atëherë çfarë ekzaktësisht është ajo gjë që unë mendoj se është ndryshe nga mendimet dhe emocionet e mia, diçka të cilën mund ta përshkruaj vetëm si adhurim i Perëndisë në frymën time si dhe në ndjerjen e pranisë së Tij në frymën time? A nuk ka diçka brenda meje e cila është më shumë sesa thjesht intelekti, emocionet si dhe vullneti im, dhe a nuk duhet të quhet kjo gjë fryma ime?”
6. Fryma jonë është ajo që na dallon nga kafshët. Disa trikotomistë argumentojnë se si njerëzit ashtu edhe kafshët kanë frymë, por i përmbahen edhe mendimit që është prania e frymës ajo që na bën të ndryshëm nga kafshët.
7. Fryma jonë është ajo që merr jetë në momentin e rigjenerimit. Trikotomistëtët argumentojnë gjithashtu se kur ne bëhemi të krishterë, fryma jonë merr jetë: “Nëse Krishti është në ju, trupi është i vdekur për shkak të mëkatit, por Fryma është jetë për shkak të drejtësisë” (Rom. 8:10).
Tani ne mund të marrim në shqyrtim shtatë pikat e dhëna më sipër:
D. Përgjigje ndaj argumenteve të trikotomisë
1. “1 Thesalonikasve” 5:23. Fraza “fryma juaj, shpirt e trup” është në vetvete jovendimtare. Pali mund që të jetë thjesht duke grumbulluar sinonime me qëllim theksimi, ashtu sikurse është bërë gjetiu në Shkrim. Për shembull, Jezusi thotë: “Duaje Zotin, Perëndinë tënd me gjithë zemrën tënde, dhe me gjithë shpirtin tënd dhe me gjithë mendjen tënde” (Mat. 22:37). A do të thotë kjo se shpirti është ndryshe nga zemra?[51]7 Problemi është madje edhe më i madh tek “Marku” 12:30: “Duaje Zotin, Perëndinë tënd, me gjithë zemrën tënde, me gjithë shpirtin tënd, me gjithë mendjen tënde e me gjithë forcën tënde.” Nëse ne vazhdojmë me parimin që lista të tilla termash na tregojnë për më shumë pjesë njeriu, atëherë nëse ne shtojmë gjithashtu termin frymë në këtë listë (dhe ndoshta edhe trup gjithashtu) do të na dilnin pesë apo gjashtë pjesë njeriu! Por padyshim që ky është një përfundim që nuk qëndron. Është shumë herë më mirë ta kuptojmë atë që Jezusi po bën si thjesht grumbullim të termave sinonimë për të theksuar dhe demonstruar atë që po thoshte, që është se ne duhet ta duam Perëndinë me të tërë qenien tonë.
Po kështu, tek “1 Thesalonikasve” 5:23 Pali nuk është duke thënë se shpirti dhe fryma janë entitete të veçantë por thjesht që pavarësisht se si quhet pjesa jonë jomateriale, ai dëshiron që Perëndia të vazhdojë të na shenjtërojë plotësisht deri në ditën e Krishtit.
2. “Hebrenjve” 4:12. Ky varg i cili flet për Fjalën e Perëndisë “në ndarjen e shpirtit dhe të frymës, të nyjave dhe të palcave,” kuptohet më mirë në një mënyrë të ngjashme tek “1 Thesalonikasve” 5:23. Autori nuk është duke thënë se Fjala e Perëndisë mund të ndajë “frymën nga shpirti,” por ai është duke përdorur një sërë termash (frymë, shpirt, nyje, palcë, mendime dhe qëllime të zemrës) të cilat tregojnë për pjesët e thella të brendshme të qenies tonë të cilat nuk janë të fshehura ndaj fuqisë depërtuese të Fjalës së Perëndisë. Nëse këto ne dëshirojmë t’i quajmë “shpirti” ynë, atëherë Shkrimi depërton në mes të tij dhe e ndan e zbulon qëllimet e tij më të brendshme. Nëse dëshirojmë ta quajmë këtë anë më të brendshme e jofizike të qenies tonë “fryma” jonë, atëherë Shkrimi depërton në mes të saj dhe e ndan dhe njeh qëllimet dhe mendimet më të thella të saj. Ose nëse dëshirojmë të mendojmë në mënyrë metaforike për qenien tonë më të brendshme si të fshehur në nyjet dhe palcën tonë, atëherë ne mund ta mendojmë Shkrimin si një shpatë e cila ndan nyjet tona apo që depërton thellë në kockat tona e madje ndan palcën mes kockave.[52]8 Në të tëra këto raste, Fjala e Perëndisë është aq e fuqishme saqë ajo do të kërkojë dhe ekspozojë të tërë mosbindjen si dhe mungesën e nënshtrimit ndaj Perëndisë. Sido që të jetë, shpirti dhe fryma nuk mendohen si pjesë të ndara; ato janë terma të tjerë përshkrimi të qenies tonë më të brendshme.
3. “1 Korintasve” 2:14–3:4. Pali padyshim që bën dallimin ndërmjet një personi i cili është “natural” (ψυχικός, G6035, jo “shpirtëror”) nga ai që është “frymëror” (πνευματικός, G4461, “frymëror”) tek “1 Korintasve” 2:14–3:4. Por në këtë kontekst “frymëror” duket se nënkupton “i ndikuar nga Fryma e Shenjtë,” përderisa i tërë pasazhi po flet për punën e Frymës së Shenjtë në zbulimin e të vërtetës ndaj besimtarëve. Në këtë kontekst, “frymëror” mundet që pothuajse të përkthehet “Frymëror.” Por pasazhi nuk nënkupton që të krishterët kanë një frymë ndërsa jo të krishterët nuk kanë, apo se fryma e një të krishteri është e gjallë ndërkohë që fryma e një jo të krishteri nuk është. Pali nuk është duke folur aspak për pjesë të ndryshme të një njeriu, por rreth futjes nën ndikimin e Frymës së Shenjtë.
4. “1 Korintasve” 14:14. Kur Pali thotë: “Fryma im lutet, por mendja ime është e pafrytshme,” me këtë ai nënkupton se nuk e kupton përmbajtjen e asaj për të cilën është duke u lutur. Ai nënkupton se ka një përbërës jofizik në qenien e tij, një “frymë” përbrenda tij që mund t’i lutet Perëndisë. Por nuk ka asgjë në këtë varg e cila të sugjeronte se ai e konsideron frymën e tij ndryshe prej shpirtit të tij. Një keqkuptim i tillë rrjedh vetëm nëse supozohet që “mendja” është pjesë e shpirtit, që përbën një pretendim trikotomist i cili ashtu sikurse vërejtëm më sipër, është shumë e vështirë që të vërtetohet mbi bazën e Shkrimit. Pali me shumë mundësi po kështu mund të kishte thënë: “Shpirti im lutet por mendja ime është e padobishme.”[53]9 Ideja është thjesht fakti që ka një element jofizik në ekzistencën tonë, i cili nganjëherë mund të funksionojë edhe pa qenë ne të vetëdijshëm për mënyrën se si funksionon.
5. Argumenti i nisur nga përvoja personale. Të krishterët kanë një “perceptim shpirtëror,” një vetëdije të brendshme të pranisë së Perëndisë, i përjetuar në adhurim si dhe në lutje. Në këtë nivel të thellë e të brendshëm edhe ne mundemi nganjëherë të ndjehemi të trazuar dhe të depresionuar nga ana shpirtërore, apo ndoshta të kemi ndjesinë e pranisë së forcave armiqësore demonike. Shpesh herë, ky perceptim është ndryshe nga procesi ynë i vetëdijshëm e racional i të menduarit. Pali e kupton se nganjëherë, fryma e tij lutet por mendja e tij nuk kupton gjë (1 Kor. 14:14). Por a ndodh perceptimi i brendshëm shpirtëror në diçka tjetër të ndryshme nga ajo që Bibla e quan “shpirti” ynë? Nëse do të përdornim fjalorin e Marisë, do të ishim të lumtur të thoshim: “Shpirti im e madhëron Zotin” (Luka 1:46). Davidi do të thoshte: “Beko, shpirti im, Zotin” (Ps. 103:1). Jezusi na thotë ta duam Perëndinë me tërë shpirt (Marku 12:30). Apostulli Pal përdor fjalën frymë por kjo është thjesht një ndryshim në terminologji dhe nuk tregon për një pjesë tjetër të njeriut. Brenda nesh është një “frymë” i cili mund të perceptojë gjërat në botën frymore (vini re “Rom.” 8:16; gjithashtu “Veprat” 17:16), por ne fare mirë mund ta quajmë atë “frymë” dhe të nënkuptojmë të njëjtën gjë, sepse Shkrimi i përdor të dy këto terma.
6. Çfarë na dallon nga kafshët? A është e vërtetë që kemi aftësi frymërore të cilat na bëjnë të ndryshëm nga kafshët:[54]10 Ne jemi në gjendje që të krijojmë raport me Perëndinë në adhurim si dhe në lutje, dhe ne gëzojmë jetë frymërore në përbashkësi me Perëndinë i Cili është frymë. Por, ne nuk duhet të supozojmë se kemi një element të veçantë të quajtur “frymë” e që na lejon ta bëjmë këtë, sepse me mendjen tonë ne mund ta duam Perëndinë, të lexojmë dhe kuptojmë fjalët e Tij si dhe të besojmë se Fjala e Tij është e vërtetë. Shpirti ynë mund të adhurojë Perëndinë si dhe të gëzohet në Të (shiko më lart). Trupat tanë do të ringjallen gjithashtu si dhe do të jetojnë përgjithnjë me Perëndinë. Për rrjedhojë ne nuk kemi përse të themi qe kemi një pjesë veçmas shpirtit dhe trupit tonë e cila na dallon nga kafshët, sepse shpirti dhe trupi ynë (përfshi këtu edhe mendjen tonë) hyjnë në raport me Perëndinë në mënyra në të cilat kafshët nuk mund të hyjnë dot kurrë. Përkundrazi, ajo që na bën ndryshe nga kafshët, janë aftësitë frymërore të cilat Perëndia u ka dhënë edhe trupit, edhe shpirtit (apo frymës) tonë.
Pyetja a ka apo jo “shpirt” kafsha, varet thjesht nga mënyra se si ne përkufizojmë termin “shpirt”. Nëse e përkufizojmë “shpirtin” me kuptimin “intelekti, emocionet dhe vullneti,” atëherë do të na duhet të dalim në përfundimin se të paktën kafshët e rendit të lartë kanë shpirt. Por nëse e përkufizojmë “shpirtin” sipas përkufizimit të paraqitur në këtë kapitull, me kuptimin e elementit jo material të natyrës tonë, që është i lidhur me Perëndinë (Ps. 103:1; Luka 1:46; etj.) e që jeton përgjithnjë (Zbu. 6:9), atëherë kafshët nuk kanë shpirt. Fakti që fjala hebraike נֶפֶשׁ, H5883, “shpirt,” nganjëherë përdoret për kafshët (Zan. 1:21; 9:4) tregon që kjo fjalë mund të përdoret ndonjëherë me kuptimin e thjesht “jetë”; kjo nuk do të thotë që kafshët kanë të njëjtin lloj shpirti si njerëzit.[55]11
7. A merr jetë fryma jonë kur ripërtërihemi shpirtërisht? Fryma njerëzore nuk është diçka e vdekur tek jobesimtari e që merr jetë kur ai/ajo i beson Krishtit, sepse Bibla flet për jobesimtarët që kanë një frymë që dukshëm është gjallë, por që është në kryeneçësi ndaj Perëndisë—qoftë Sihoni, Mbreti i Heshbonit (L. i P. 2:30: Zoti ia kishte “ngurtësuar frymën”), apo Nebukadnetsari (Dan. 5:20: “fryma e tij u ngurtësua deri në arrogancë”), apo populli jobesnik i Izraelit (Ps. 78:8: që kishte “frymë jobesnike ndaj Perëndisë”). Kur Pali thotë: “Fryma është jetë për shkak të drejtësisë” (Rom. 8:10), ai me sa duket me këtë nënkupton “është jetë për sa i takon Perëndisë,” por ai nuk nënkupton se fryma jonë ishte tërësisht e “vdekur” më përpara, por vetëm që ata po jetonin pa përbashkësi me Perëndinë dhe se ishin të vdekur në këtë kuptim.[56]12 Kësisoj, ne si persona të plotë, ishim të “vdekur” në “shkelje dhe në mëkate” (Efe. 2:1), por u bëmë të gjallë për Perëndinë, dhe tani duhet ta konsiderojmë veten “të vdekur për mëkatin, por të gjallë për Perëndinë” (Rom. 6:11). Nuk është se thjesht një pjesë e jona (e quajtur frymë) është bërë e gjallë; ne si person i plotë jemi një “krijesë e re” në Krishtin (2 Kor. 5:17).
8. Përfundim. Paçka se argumentet pro trikotomisë, nuk janë krejtësisht të pabaza, asnjë prej tyre nuk ofron prova përfundimtare të cilat do të tejkalonin dëshminë e gjerë të Shkrimit ku tregohet se termat frymë dhe shpirt janë shpesh herë të përdorur në mënyrë të ndërkëmbyeshme, dhe në shumë raste, si sinonime.
Gjithashtu, mund të vërejmë atë që Luis Berkhofi (Louis Berkhof) thotë mbi origjinën e Trikotomisë:
Koncepti i njeriut trepjesësh, i cili i ka fillimet e veta në filozofinë greke ku raporti midis trupit dhe shpirtit të njeriut me njëri tjetrin mendohej në përputhje me analogjinë e marrëdhënies së ndërsjellët mes universit material dhe Perëndisë. Mendohej se ashtu sikurse të lartpërmendurit mund të hynin në ndërveprimin me njëri tjetrin vetëm përmes një substance të tretë apo përmes një qenieje të ndërmjetme, po kështu edhe trupi me shpirtin mund të hynin në një marrëdhënie të ndërsjellët dhe jetike, vetëm nëpërmjet një elementi të tretë apo të ndërmjetëm, që për ta ishte shpirti.[57]13
Disa trikotomistë sot kanë prirjen për të bërë të tyrin një gabim të lidhur me këtë, që ishte i pranishëm edhe në filozofinë greke: ideja që bota materiale, përfshi këtu trupat tanë, është në thelb e keqe si dhe diçka prej të cilës duhet të shpëtosh. Rreziku këtu është të dalësh në përfundimin që rrafshi i “frymës” është e vetmja gjë e rëndësishme, e për pasojë të zhvlerësosh trupat tanë fizikë të cilët janë krijuar nga Perëndia dhe që janë “shumë të mirë” (Zan. 1:31), dhe që për rrjedhojë duhet t’i paraqiten Perëndisë në shërbim ndaj Tij (Rom. 12:1). Trikotomia mund të ketë edhe një prirje anti-intelektuale. Nëse e mendojmë frymën si atë element tonin që lidhet më drejtpërsëdrejti me Perëndinë, dhe nëse mendojmë se fryma është diçka veçantë intelektit, emocioneve dhe vullnetit tonë, fare lehtë mund të biem në një lloj krishterimi kundër-intelektualist i cili mendon se puna e stërmadhe e akademikëve është disi “jo frymërore”, pikëpamje kjo e cila bie ndesh me urdhëresën e Jezusit për ta dashur Perëndinë me të tërë “mendjen” (Marku 12:30) si dhe dëshirën e Palit që “të bëjmë rob çdo mendim që t'i bindet Krishtit” (2 Kor. 10:5). Një ndarje e tillë e rrafshit “frymëror” nga rrafshi i intelektit, mundet që fare lehtë të çojë në shpërfilljen e doktrinës së shëndoshë apo të nevojës për mësime të zgjeruara dhe njohurisë së Fjalës së Perëndisë, në kundërshtim kjo me qëllimin e Palit që ai do të punojë ndër njerëzit e Perëndisë për të rritur edhe “besimin” edhe “njohjen e të vërtetës sipas perëndishmërisë” (Titit 1:1; kr. v. 9). Po kështu, po qe se e mendojmë frymën tonë si një pjesë më vete e jona e që lidhet më drejtpërsëdrejti me Perëndinë, ne mundet që lehtësisht të shpërfillim rolin e studimit të Biblës dhe mençurisë së pjekur në vendimmarrje, dhe të mbështetemi me tepri në dallimet “shpirtërore” për sa i takon marrjes së udhëzimeve, gjë e cila përgjatë gjithë historisë së kishës i ka çuar shumë të krishterë të zellshëm në mësime të rreme dhe në praktika jo të mençura. Së fundi, trikotomia mundet që pa u vënë re të na bëjë të mendojmë se emocionet tona nuk janë të rëndësishme, ose jo me të vërtetë shpirtërore, përderisa ato mendohen të jenë pjesë e frymës dhe jo e shpirtit tonë.
Në kontrast me këtë, nëse i përmbahemi një pikëpamjeje dikotomike për unitetin e përgjithshëm të njeriut, do të ishte shumë më e lehtë të shmangnim gabimin e uljes së vlerës së intelektit, emocioneve apo trupave tanë fizikë. Nuk do t’i mendojmë trupat tanë si të këqij në vetvete apo si të parëndësishëm. Një pikëpamje e tillë dikotomike përbrenda unitetit, do të na ndihmojë të kujtojmë se në këtë jetë, ka një ndërveprim të vazhdueshëm mes trupit dhe frymës tonë, dhe se këto kanë ndikim tek njëri-tjetri: “Një zemër e gëzuar është një ilaç i mirë, por një frymë e dërrmuar i than kockat” (F. e U. 17:22).[58]14
Për më tepër, një theksim i shëndetshëm i dikotomisë përbrenda një uniteti të përgjithshëm, na kujton që rritja e të krishterit duhet të përfshijë të tëra aspektet e jetës tonë. Vazhdimisht, “le ta pastrojmë veten nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës dhe ta përfundojmë shenjtërimin tonë në druajtjen e Perëndisë” (2 Kor. 7:1). Ne duhet të jemi “duke u rritur në njohjen e Perëndisë” (Kol. 1:10), dhe emocionet e dëshirat tona, duhen të përafrohen vazhdimisht me “dëshira kundër Frymës” (Gal. 5:17), përfshi këtu një rritje në emocionet e perëndishme si për shembull paqe, gëzim, dashuri,[59]15 e kështu me radhë (Gal. 5:22).
E. Shkrimi flet vërtetë për një pjesë jomateriale të njeriut, e cila mund të ekzistojë pa trupin e tij
Një sërë filozofësh jo të krishterë, e kanë sfiduar fuqishëm idenë që njeriu ka ndonjë pjesë jomateriale të tillë si shpirti apo fryma.[60]16 Ndoshta pjesërisht si përgjigje ndaj një kriticizmi të tillë, disa teologë ungjillorë janë ngurrues për sa i takon afirmimit të dikotomisë në ekzistencën njerëzore.[61]17 Në vend të kësaj ata kanë pohuar në mënyrë të përsëritur që Bibla e shikon njeriun si një unitet, një fakt i cili është i vërtetë por që nuk duhet të përdoret për të mohuar që Shkrimi e shikon gjithashtu natyrën e unifikuar të njeriut si të përbërë nga dy elementë të veçantë. Sigurisht, filozofët të cilët supozojnë se nuk ka lëmë shpirtëror përtej perceptimit të shqisave tona, dhe që më pas nga ky supozim kalojnë në argumentimin mbi bazën e perceptimit të shqisave tona që nuk ka Perëndi, parajsë, engjëj apo demonë, do të përdorin argumente të ngjashme për të mohuar ekzistencën e shpirtit si pjesë e veçantë përbrenda qenieve njerëzore. Perceptimi që ne kemi është që fryma apo shpirti i takon lëmit të padukshëm, frymëror, dhe është (madje edhe tek të krishterët, në përgjithësi vetëm një perceptim i zbehtë dhe subjektiv. Për rrjedhojë, njohuria jonë rreth ekzistencës së frymës njerëzore, duhet që në radhë të parë të jetë e bazuar tek Shkrimi, në të cilin Perëndia dëshmon qartësisht për ekzistencën e këtij aspekti jomaterial të qenies tonë. Fakti që kjo e vërtetë rreth ekzistencës tonë nuk mund të njihet në mënyrë të qartë jashtë dëshmisë së Shkrimit, nuk duhet të na bëjë të tërhiqemi nga pranimi i saj.
Shkrimi është shumë i qartë kur thotë që ne nuk kemi një shpirt i cili është veçmas trupave tanë fizikë, e që jo vetëm mund të funksionojë disi në mënyrë të pavarur nga procesi ynë i zakonshëm i të menduarit (1 Kor. 14:14; Rom. 8:16), por gjithashtu, kur të vdesim, është në gjendje që të vazhdojë që me ndërgjegje të veprojë dhe të krijojë raport me Perëndinë veçmas trupit tonë fizik. Jezusi i tha hajdutit që po vdiste: “Sot do të jesh me mua në parajsë” (Luka 23:43), paçka se për të dy ata, trupat e tyre fizikë nuk do të kalonte shumë kohë e do të vdisnin. Kur Stefani po vdiste, ai e dinte se menjëherë do të kalonte në praninë e Zotit, sepse ai u lut kështu: “Zot Jezus, pranoje frymën time” (Veprat 7:59). Pali nuk ka frikë nga vdekja sepse ai thotë: “Kam dëshirë të ndahem dhe të jem bashkë me Krishtin, shumë herë më mirë” (Fil. 1:23). Ai e krahason atë me vazhdimin në këtë jetë, të cilën e quan: “të qëndruarit në mish” (Fil. 1:24). Faktikisht, ai thotë: “na parapëlqen më tepër ta lëmë trupin dhe të shkojmë e të banojmë pranë Zotit (2 Kor. 5:8), ku tregohet një bindje e thellë se nëse ai do të vdiste fizikisht, fryma e tij do të hynte në praninë e Zotit dhe atje do të gëzonte aty për aty përbashkësi me Zotin. Libri i “Zbulesës” na kujton që “shpirtrat e atyre që ishin therur për shkak të fjalës së Perëndisë dhe për shkak të dëshmisë që kishin” (Zbu. 6:9) janë në qiell dhe janë në gjendje që t’i klithin Perëndisë që të vërë drejtësi në tokë (Zbu. 6:10; kr. gjithashtu 20:4).
Për rrjedhojë, paçka se ne duhet të pranojmë se në këtë jetë, Shkrimi na shikon si një unitet në të cilin trupi dhe fryma ndërveprojnë si një person, megjithëkëtë, do të ketë një kohë mes vdekjes dhe ditës së kthimit të Krishtit kur fryma jonë do të ekzistojë veçmas trupit tonë fizik.[62]18
F. Nga vjen shpirti ynë?
Cila është origjina e shpirtit tonë individual? Përgjatë historisë së kishës ka patur dy pikëpamje të përhapura rreth kësaj çështjeje.
Kreacionizmi është pikëpamja sipas të cilës Perëndia krijon një shpirt të ri për çdo person dhe e dërgon atë në trupin e atij personi dikur mes ngjizjes dhe lindjes së tij. Traducianizmi nga ana tjetër, beson që shpirti si dhe trupi i një fëmije, trashëgohen nga mamaja dhe babai i foshnjës në kohën e ngjizjes. Të dyja këto pikëpamje kanë patur mbrojtës të shumtë përgjatë historisë së kishës, ku kreacionizmi si përfundim është bërë pikëpamja mbizotëruese në Kishën Katolike Romake. Luteri ishte në favor të traducianizmit, ndërkohë që Kalvini ishte në favor të kreacionizmit. Nga ana tjetër, ka disa teologë të mëvonshëm Kalvinistë, si për shembull Xhanëthën Eduërds (Jonathan Edwards) dhe A. H. Strong (A.H. Strong) të cilët ishin në favor të traducianizmit (siç janë edhe pjesa më e madhe e Luterianëve sot). Edhe kreacionizmi ka patur shumë përkrahës Ungjillorë të kohës së sotme.[63]19
Ka edhe një pikëpamje tjetër të përkrahur, konkretisht e mbiquajtura para-ekzistencianizëm, që argumenton se shpirti i njerëzve ekziston në qiell shumë kohë përpara se trupat e tyre të ngjizen në mitrën e mamasë së tyre, dhe se Perëndia e sjell shpirtin e tyre në tokë për t’u bashkuar me trupin e tyre foshnjor ndërkohë që ai apo ajo rritet në mitër. Por, kjo pikëpamje nuk besohet as nga teologët Katolikë Romakë e as nga ata Protestantë, dhe është rrezikshëm e ngjashme me idetë për rimishërimin që gjenden në fetë Lindore. Për më tepër, kjo pikëpamje nuk gjen mbështetje në Shkrime. Përpara se të ngjizeshim në mitrën e nënës tonë, ne thjesht nuk ekzistonim. Nuk ishim. Sigurisht, Perëndia vështronte përpara në të ardhmen dhe e dinte se ne do të ekzistonim, por kjo është gjithsesi larg të thënurit që ne ekzistonim në një kohë të mëparshme. Një ide e tillë do kishte prirjen të na bënte ta shikonim këtë jetë të tanishme si kalimtare e të parëndësishme, dhe do të na bënte ta mendonim jetën në trup si më pak të dëshirueshme dhe lindjen e rritjen e fëmijëve, më pak të rëndësishme.
Në favor të traducianizmit, mund të argumentohet se Perëndia e krijoi njeriun sipas shëmbëlltyrës së Tij (Zan. 1:27), dhe kjo përfshin një ngjashmëri me Perëndinë, në aftësinë e mahnitshme për të “krijuar” qënie të tjera njerëzore si vetja jonë. Për rrjedhojë, ashtu sikurse pjesa tjetër e botës së florës dhe faunës ka pasardhës “sipas llojit të vet” (Zan. 1:24), po kështu Adami dhe Eva ishin gjithashtu në gjendje që të lindnin fëmijë të cilët ishin si ata vetë, me një natyrë shpirtërore si dhe me një trup fizik. Kjo do të nënkuptonte që shpirti apo fryma e fëmijëve të Adamit dhe Evës, qenë derivuar nga vetë Adami dhe Eva. Për më tepër, Shkrimi nganjëherë flet për pasardhësit të cilët në një farë mënyre janë në trupin e dikujt të brezit të mëparshëm, ashtu sikurse autori i “Hebrenjve” thotë që kur Melkizedegu takoi Abrahamin, “Levi... ishte ende në mesin e t'et” (Heb. 7:10). Së fundi, traducianizmi mund të shpjegojë se si mëkatet e prindërve mund të kalohen tek fëmijët, pa e bërë Perëndinë drejtpërsëdrejti përgjegjës për krijimin e një shpirti i cili është i mëkatshëm e që ka predispozicionin për t’u prirur drejt mëkatit.
Sidoqoftë, argumentet biblikë në favor të kreacionizmit, duket se flasin më drejtpërsëdrejti ndaj kësaj çështjeje dhe ofrojnë një mbështetje mjaft të fortë për këtë pikëpamje. Së pari, “Psalmi” 127 thotë se “bijtë janë një trashëgimi që vjen nga Zoti; fryti i barkut është një shpërblim” (Ps. 127:3). Kjo nënkupton që jo vetëm fryma, por edhe i tërë personi i fëmijës, përfshi këtu trupin e tij apo të saj, është një dhuratë nga Perëndia. Nga ky këndvështrim, duket e çuditshme po ta mendojmë mamanë dhe babanë si përgjegjës në vetvete për çfarëdo aspekti të ekzistencës së fëmijës. A nuk ishte Zoti për të Cilin Davidi thotë: “më ke endur në barkun e nënës sime” (Ps. 139:13)? “Isaia” thotë se Perëndia u jep frymë njerëzve në botë dhe se u jep “frymë atyre që ecin në të” (Isa. 42:5).[64]20 “Zakaria” flet për Perëndinë duke thënë se Ai “ka formuar frymën e njeriut përbrenda tij” (Zak. 12:1). Autori i “Hebrenjve” flet për Perëndinë si “Ati i frymërave” (Heb. 12:9). Bazuar tek këto pasazhe, është e vështirë të mos dalësh në përfundimin që Perëndia është Ai i Cili krijon frymën apo shpirtin tonë.
Megjithëkëtë, ne duhet të tregojmë kujdes në nxjerrjen e përfundimeve nga këto të dhëna. Diskutimi ynë rreth doktrinës së Provanisë së Perëndisë në kapitullin 16, demonstron faktin që Perëndia zakonisht vepron përmes shkaqeve dytësore. Perëndia shpesh shkakton rezultatet që dëshiron, përmes veprimeve të qenieve njerëzore. Kjo vlen të thuhet veçanërisht në ngjizjen dhe lindjen e fëmijëve. Edhe po të themi që Perëndia krijon frymën individuale për qeniet njerëzore përpara se ata të linden, dhe që Ai është që lejon fëmijët të ngjizen dhe të linden, ne duhet që gjithashtu të kuptojmë se përveç mes bashkimit fizik të burrit dhe gruas në ngjizjen e një fëmije, asnjë fëmijë nuk lind! Kështu, ne nuk duhet të bëjmë gabimin që të themi që babai dhe mamaja nuk luajnë rol në krijimin e fëmijës. Edhe po të themi që Perëndia është “Ati i frymërave” dhe Krijuesi i çdo shpirti njerëzor, ashtu sikurse Ai është Bërësi dhe Krijuesi i secilit prej nesh, ne duhet që gjithsesi të pohojmë gjithashtu që Perëndia kryen veprimtarinë e Tij krijuese nëpërmjet procesit të mrekullueshëm të shumimit njerëzor. Nëse Perëndia përfshin mamanë dhe babanë njerëzor në një shkallë të caktuar në procesin e krijimit të një shpirti, si dhe të një trupi fizik, kjo është e pamundur të thuhet me siguri prej nesh. Kjo është diçka që ndodh në lëmin e padukshëm të frymës, për të cilin ne nuk kemi informacion tjetërkund përveçse tek Shkrimi, dhe në këtë pikë, Shkrimi thjesht nuk na jep informacion të mjaftueshëm sa për të marrë një vendim.
Sidoqoftë, argumentet e renditur më sipër në favor të traducianizmit, duhet thënë se janë mjaft bindës. Fakti që Adami dhe Eva lindin fëmijë në përngjasim me ta (shiko Zan. 5:3) mund të sugjerojë që fëmijët në një mënyrë a një tjetër trashëgojnë shpirtin nga prindërit e tyre, por kjo mund të tregojë gjithashtu se Perëndia jep një shpirt të krijuar individualisht ndaj fëmijës dhe se ai shpirt është në përputhshmëri me tiparet e trashëgueshmërisë si dhe karakteristikat e personalitetit të cilat Perëndia lejon që fëmija të ketë përmes prejardhjes së tij prej prindërve të vet. Ideja që Levi ishte ende në trupin e Abrahamit (Heb. 7:10) kuptohet më mirë në një kuptim përfaqësues apo figurativ, e jo në një të drejtpërdrejtë. Për më tepër, nuk është thjesht fryma e Levit për të cilën flitet në çfarëdo rasti, por Levi vetë, si një person i plotë, përfshi trupin dhe frymën e tij, e megjithëkëtë, trupi i Levit nuk ishte i pranishëm fizikisht në çfarëdo kuptimi domethënës të fjalës brenda trupit të Abrahamit, sepse nuk kishte kombinime të veçanta gjenetike në atë kohë për të cilat mund të thuhet se ishin Levi e jo dikush tjetër. Së fundi, përderisa Perëndia bën që ngjarje në botën fizike të ndodhin, të cilat janë të përputhshme me veprimtaritë vullnetare të qenieve njerëzore, duket se nuk ka ndonjë vështirësi reale teologjike po të thuash që Perëndia i jep çdo fëmije një frymë njerëzore që ka prirjen për të mëkatuar, të cilat janë të ngjashme me prirjet që shikohen tek prindërit e tij. Në fakt, lexojmë tek Dhjetë Urdhëresat e Perëndisë se Ai “dënon paudhësinë e etërve mbi fëmijët e tyre deri në brezin e tretë dhe të katërt të atyre që më urrejnë” (Eks. 20:5), dhe disi veçmas çështjes së frymës njerëzore, ne dimë nga përvoja njerëzore që fëmijët kanë faktikisht prirjen për të imituar si tiparet e mira ashtu edhe ato të këqijat në jetën e prindërve të tyre, jo vetëm si pasojë e imitimit që u bëjnë, por gjithashtu për shkak të predispozicionit të trashëgueshëm. Po qe se Perëndia i jep çdo fëmije një shpirt njerëzor i cili është në ngjasim me atë të prindërve të fëmijës, gjë të cilën ne e vërejmë në jetën e fëmijëve, kjo do të ishte thjesht një tregues që Perëndia, në krijimin e një shpirti njerëzor, vepron në përputhshmëri me mënyrën se si Ai vepron në lidhje me racën njerëzore në çështje të tjera gjithashtu.
Si përfundim, duket e vështirë të shmangim dëshminë e Shkrimit për sa i takon faktit që Perëndia në mënyrë aktive krijon një çdo shpirt njerëzor, njëlloj sikurse Ai është aktiv në të tërë ngjarjet e krijimit që ka bërë. Por, shkalla në të cilën Ai lejon përdorimin e shkaqeve të ndërmjetme apo dytësore (d.m.th., trashëgimia nga prindërit), thjesht nuk na shpjegohet në Shkrim. Për rrjedhojë, për ne nuk duket e dobishme që të kalojmë edhe më shumë kohë duke spekuluar për këtë çështje.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Nga përvoja jote e krishterë, a je i vetëdijshëm që ti je më shumë sesa thjesht një trup fizik, se ke një pjesë jofizike e cila mund të quhet frymë apo shpirt? Kur u bëre veçanërisht i vetëdijshëm për ekzistencën e frymës tënde? A mund të përshkruash se si është të dish dëshminë e Frymës së Shenjtë ndaj frymës tënde, sipas të cilës ti je fëmija i Perëndisë (Rom. 8:16), apo që të kesh në frymën tënde një vetëdije rreth pranisë së Perëndisë (Gjoni 4:23; Fil. 3:3), apo të jesh i tronditur në frymë tënde (Gjoni 12:27; 13:21; Veprat 17:16; 2 Kor. 2:13), apo që fryma jote të jetë duke adhuruar Perëndinë (Luka 1:47; Psa. 103:1), apo që ta duash Perëndinë me tërë shpirt (Marku 12:30)? Në kontrast me këtë, a ka raste kur ndjehesh shpirtërisht i mpirë apo pa ndjesi? A mendon se një aspekt i rritjes së krishterë mund të përfshijë një ndjeshmëri gjithnjë e më të madhe ndaj gjendjes së frymës apo shpirtit tënd?
2. Përpara se të lexoje këtë kapitull, a ishe i mendimit për dikotomi apo për trikotomi? Po tani çfarë pikëpamjeje ke? Nëse ke ndryshuar pikëpamje duke pranuar atë dikotomiken pas leximit të këtij kapitulli, a mendon se do të kesh një vlerësim më të madh për veprimtaritë e trupit, mendjes dhe emocioneve të tua? Nëse i përmbahesh pikëpamjes së trikotomisë, si mund të ruhesh nga disa prej rreziqeve që përmenden në këtë kapitull?
3. Kur lutesh apo i këndon lavde Perëndisë, a mjafton që thjesht të këndosh apo të flasësh fjalë, pa qenë i vetëdijshëm se çfarë je duke thënë? A mjafton të jesh i vetëdijshëm për atë që je duke thënë, pa e patur me gjithë mend atë? Nëse i ke me të vërtetë ato fjalë, atëherë çfarë aspektesh të tua si person do të përfshiheshin në lutje dhe adhurim të vërtetë? A mendon se ti ke prirjen që të shpërfillësh nganjëherë një aspekt apo një tjetër?
4. Përderisa Shkrimi na inkurajon që të rritemi në shenjtëri në trupat tanë si dhe në shpirtin tonë (2 Kor. 7:1), çfarë do të thotë specifikisht për ju që të jeni më të bindur ndaj atij urdhërimi?
TERMA TË VEÇANTË
kreacionizëm
dikotomi
monizëm
shpirt
frymë
traducianizëm
trikotomi
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 113–116, 122–125
2. Arminiane (Uesliane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:435–436
1892–1894 Miley, 1:397–403
1940 Wiley, 2:15–19
1960 Purkiser, 215–220
3. Baptiste
1887 Boyce, 194–212
1907 Strong, 483–513
1917 Mullins, 256–257, 262–264
1983–1985 Erickson, 519–540
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 2:144–199
1949 Thiessen, 158–167
1986 Ryrie, 193–200
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:94, 476–477
1934 Mueller, 58, 184
6. E reformuar (apo Presbiteriane)
1871–1873 Hodge, 2:42–77, 78–91
1878 Dabney, 317–321
1937–1966 Murray, CW 2:23–33
1938 Berkhof, 191–201
1962 Buswell, 1:237–252
7. Ripërtëritjes (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:208–214
Seksione në teologjitë sistematike përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 96–101
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien (pa trajtim të hollësishëm)
Vepra të tjera
Shënim: Një sërë librash të renditur në bibliografinë e kapitullit 21, mbi krijimin e njeriut në shëmbëlltyrën e Perëndisë, kanë gjithashtu seksione rreth natyrës thelbësore të njeriut si dhe origjinës së shpirtit.
Colwell, J.E. “Antropologji (Anthropology).” Tek FRT ([65]NDT) fq. 28–30.
Cooper, John W. Trupi, Shpirti dhe Jeta e Përjetshme: Antropologji Biblike dhe Debati Monizëm-Dualizëm (Body, Soul, and Life Everlasting: Biblical Anthropology and the Monism-Dualism Debate). Grand Rapids: Eerdmans, 1989.
Delitzsch, F. Një Sistem Psikologjie Biblike (A System of Biblical Psychology). Përkth. nga R.E. Wallis. Bot. 2të. Grand Rapids: Baker, 1966.
Gundry, Robert H. Soma në Teologjinë Biblike me Theksin tek Antropologjia e Palit (Soma in Biblical Theology With Emphasis on Pauline Anthropology). Grand Rapids: Zondervan, 1987.
Heard, J.B. Natyra Tripjesëshe e Njeriut (The Tripartite Nature of Man). Bot. i 5të. Edinburgh: T. & T. Clark, 1882.
Hoekema, Anthony A. “I Tërë Personi (The Whole Person).” Tek: I Krijuar në Imazhin e Perëndisë (Created in God’s Image). Grand Rapids: Eerdmans, dhe Exeter: Paternoster, 1986, fq. 203–226.
Ladd, George Eldon. “Psikologjia e Palit (The Pauline Psychology).” Tek: Një Teologji e Besëlidhjes së Re (A Theology of the New Testament). Grand Rapids: Eerdmans, 1974, fq. 457–478.
Laidlaw, John. Doktrina Biblike e Njeriut (The Bible Doctrine of Man). Bot. i 2të. Edinburgh: T. & T. Clark, 1905.
McDonald, H.D. “Njeriu, Doktrina e (Man, Doctrine of)” Tek FTU ([66]EDT) fq. 676–680.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“2 Korintasve” 7:1: Duke i pasur këto premtime, o të dashur, le ta pastrojmë veten nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës dhe ta përfundojmë shenjtërimin tonë në druajtjen e Perëndisë.
Himn
“SHPIRTI IM, PUSHO I QETË (BE STILL, MY SOUL)”
Shpirti im, pusho i qetë: Zoti është në krahun tënd;
kryqin e pikëllimit apo dhimbjes, mbaje i duruar;
Lërja Perëndisë tënd të porosisë dhe të sigurojë për ty çdo send;
Në çdo ndryshim, Ai besnik ka për të qëndruar.
Shpirti im, pusho i qetë: Shoku yt më i mirë, Ai qiellori
Përmes rrugëve plot murriza në një cak të lumtur është duke të të drejtuar.
Shpirti im, pusho i qetë: Perëndia yt përsipër mori
Të drejtojë të ardhmen, ashtu sikurse ka vepruar në të shkuar.
Mos lër gjë të ta lëkundë, shpresën tënde, bindjen tënde;
Tërë misteret e tanishme, në fund do sqarohen plotësisht.
Shpirti im pusho i qetë: dallgët dhe erërat e njohin ende
Zërin e Tij që i sundoi kur këtu poshtë banonte njerëzisht.
Shpirti im, pusho i qetë: kur të braktisin edhe miqtë më të shtrenjtë,
Dhe në lugajën e lotëve gjithçka është errësuar,
Atëherë do ta njohësh më mirë dashurinë e zemrën e Atij vetë,
I Cili erdhi për të lehtësuar pikëllimet dhe frikën që të ka sulmuar.
Shpirti im, pusho i qetë: Jezusi yt mundet të të zhdëmtojë
Nga mbushullia e Tij, gjithçka të të dhurojë.
Shpirti im, pusho i qetë: ora po kalon me të shpejtë
Kur ne do të jemi me Zotin përjetë,
Kur zhgënjimi, trishtimi dhe frika të jenë larguar,
Gëzimi më i pastër i dashurisë të jetë mëkëmbur, e pikëllimi të jetë harruar.
Shpirti im, pusho i qetë: kur ndryshimi dhe lotët të kenë kaluar,
Të tërë të sigurt dhe të bekuar në fund kemi për t’u takuar.
Autori: Katharina Von Schlegel, lindur më 1697
Kapitulli 24
Mëkati
Çfarë është mëkati? Nga erdhi ai? A trashëgojmë një natyrë mëkatare nga Adami? A trashëgojmë faj nga Adami?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Historia e racës njerëzore, siç paraqitet në Shkrim, është në radhë të parë historia e njeriut në një gjendje mëkati dhe kryeneçësie kundër Perëndisë dhe e planit të Perëndisë për shpengim, për ta rikthyer njeriun tek vetja. Për rrjedhojë, është me vend që tani të marrim në shqyrtim natyrën e mëkatit që e ndan njeriun prej Perëndisë.
Mëkatin mund ta përkufizojmë si më poshtë: Mëkati është çfarëdolloj mosarritjeje për t’u konformuar me ligjin moral të Perëndisë në veprime, qëndrim apo natyrën tonë. Mëkati këtu është përkufizuar në lidhje me Perëndinë dhe ligjin e Tij moral. Mëkati përfshin jo vetëm akte individuale si për shembull vjedhje apo gënjeshtra apo kryerje e vrasjes, por gjithashtu qëndrime të cilat bien në kundërshtim me qëndrimet të cilat Perëndia kërkon prej nesh. Këtë gjë ne e shikojmë tashmë tek Dhjetë Urdhëresat, të cilat jo vetëm që nuk lejojnë veprimet e mëkatshme, por gjithashtu as qëndrimet e gabuara: “Mos dëshiro shtëpinë e të afërmit tënd; mos dëshiro gruan e të afërmit tënd, as shërbëtorin e tij, as shërbëtoren e tij, as lopën e tij, as gomarin e tij, as ndonjë gjë tjetër që është e të afërmit tënd” (Eks. 20:17). Këtu Perëndia specifikon se një dëshirë për të vjedhur apo për të kryer kurorëshkelje, është gjithashtu mëkat në sytë e Tij. Predikimi në Mal ndalon gjithashtu qëndrimet mëkatare të tilla si zemërimi (Mat. 5:22) apo shkelja e kurorës (Mat. 5:28). Pali rendit qëndrime të tilla si xhelozi, zemërim dhe egoizëm (Gal. 5:20) si gjëra të cilat janë vepra të mishit e që bien në kundërshtim me dëshirat e Frymës (Gal. 5:20). Për rrjedhojë, një jetë e cila është e kënaqshme për Perëndinë, është një jetë që përmban pastërti morale jo vetëm në veprimet e saj, por gjithashtu në dëshirat e zemrës të personit në fjalë. Faktikisht, urdhëresa më e madhe nga të tëra, kërkon prej nesh që zemra jonë të mbushet me një qëndrim dashurie për Perëndinë: “Duaje Zotin, Perëndinë tënd, me gjithë zemrën tënde, me gjithë shpirtin tënd, me gjithë mendjen tënde e me gjithë forcën tënde” (Marku 12:30).
Përkufizimi i mëkatit i dhënë më sipër, specifikon faktin që mëkati është mosarritja për t’u konformuar me ligjin moral të Perëndisë jo vetëm në veprim dhe në qëndrim, por gjithashtu në natyrën morale tonë. Vetë natyra jonë, karakteri i brendshëm që është thelbi i asaj që ne jemi si person, mund të jetë gjithashtu e mëkatshme. Përpara se Krishti të na shpengonte, jo vetëm që bëmë veprime të mëkatshme dhe patëm qëndrime të mëkatshme, por ishim gjithashtu mëkatarë nga natyra. Kështu, Pali mund të thotë se “kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom. 5:8), apo se më përpara “ishim prej natyre bij të zemërimit, si edhe të tjerët” (Efe. 2:3). Edhe ndërkohë që është në gjumë, një jobesimtar, paçka se duke mos kryer veprime të mëkatshme apo duke ushqyer në mënyrë aktive qëndrime të mëkatshme, është ende një “mëkatar” në sytë e Perëndisë. Ai apo ajo ka ende një natyrë të mëkatshme e cila nuk është në konformitet me ligjin moral të Perëndisë.
Përkufizime të tjera të thelbit të karakterit të mëkatit, janë sugjeruar gjithashtu. Ndoshta përkufizimi më i zakonshëm është të thuash që thelbi i mëkatit është egoizmi.[67]1 Megjithëkëtë, një përkufizim i tillë është jo i kënaqshëm, sepse: (1) Shkrimi vetë nuk e përshkruan në këtë mënyrë mëkatin. (2) Një pjesë e mirë e interesimit për veten i konsiderueshëm është i mirë dhe i aprovuar nga Shkrimi, ashtu sikurse Jezusi na urdhëron “mblidhni për vete thesare në qiell” (Mat. 6:20), apo kur kërkojmë të rritemi në shenjtërim dhe në pjekurinë e krishterë (1 Thes. 4:3), apo edhe kur vijmë tek Perëndia përmes Krishtit për të gjetur shpëtim. Perëndia padyshim që i drejtohet interesit-vetjak të njerëzve mëkatarë kur thotë: “Kthehuni, kthehuni nga rrugët tuaja të këqija. Pse vallë duhet të vdisni, o shtëpi e Izraelit?” (Ezek. 33:11). Po ta përkufizojmë thelbin e karakterit të mëkatit si egoizëm, kjo do t’i shtyjë shumë njerëz që të mendojnë se ata duhet të braktisin të tërë dëshirën e tyre për dobinë personale gjë që bie në kundërshtim me Shkrimin.[68]2 (3) Shumë prej mëkatit nuk është egoizëm në kuptimin e zakonshëm të fjalës, njerëzit mund të tregojnë përkushtim jo egoist ndaj një feje të rreme apo ndaj qëllimeve humaniste arsimore apo politike të cilat bien ndesh me Shkrimin, e megjithëkëtë këto nuk do të ishin pasojë e “egoizimit” në kuptimin e zakonshëm të fjalës. Për më tepër, urrejtja ndaj Perëndisë, idhujtaria dhe mosbesimi, nuk janë përgjithësisht pasojë e egoizimit, por ato janë mëkate shumë të rënda. (4) Një përkufizim i tillë mund të sugjerojë se kishte gabime apo mëkatshmëri edhe nga ana e Perëndisë, përderisa qëllimi më i lartë i Perëndisë është që të kërkojë lavdinë e Vet (Isa. 42:8; 43:7, 21; Efe. 1:12).[69]3 Por një përfundim i tillë është qartësisht i gabuar.
Është shumë më mirë ta përkufizojmë mëkatin në mënyrën që e përkufizon Shkrimi, në marrëdhënie me ligjin e Perëndisë dhe karakterin e Tij moral. Gjoni na thotë se “mëkati është shkelja e ligjit” (1 Gjonit 3:4). Kur Pali kërkon të demonstrojë mëkatshmërinë universale të njerëzimit, ai i drejtohet ligjit të Perëndisë, qoftë ligjit të shkruar të judenjve (Rom. 2:17–29) qoftë ligjit të pashkruar që vepron në ndërgjegjen e paganëve të cilët, përmes sjelljes së tyre, “tregojnë veprën e ligjit të shkruar në zemrat e tyre” (Rom. 2:15). Sido që të jetë, mëkatshmëria e tyre është demonstruar nga mungesa e konformitetit të tyre ndaj ligjit moral të Perëndisë.
Si përfundim, duhet të vërejmë që ky përkufizim thekson se sa gjë serioze është mëkati. Ne e dimë nga përvoja që mëkati është i dëmshëm për jetën tonë, që ai sjell dhimbje dhe pasoja shkatërrimtare ndaj nesh si dhe ndaj të tjerëve që ndikohen prej tij. Por, që ta përkufizojmë mëkatin si mosarritje për t’u konformuar me ligjin moral të Perëndisë, është si të thuash që mëkati është më shumë sesa thjesht i dhimbshëm dhe shkatërrimtar, është gjithashtu gabim në kuptimin më të thellë të fjalës. Në një univers të krijuar nga Perëndia, mëkati nuk duhet të jetë. Mëkati bie drejtpërsëdrejti ndesh me gjithçka që është e mirë në karakterin e Perëndisë, dhe ashtu sikurse Perëndia domosdoshmërisht dhe përjetësisht gjen kënaqësi në Vetvete si dhe në gjithçka që Ai është, po kështu Perëndia domosdoshmërisht dhe përjetësisht, e urren mëkatin. Në thelb, mëkati është e kundërta e shkëlqyeshmërisë së karakterit të Tij moral. Kjo e kontradikton shenjtërinë e Tij, dhe Ai nuk mund të mos e urrejë atë.
B. Origjina e mëkatit
Nga erdhi mëkati? Si hyri ai në univers? Së pari duhet të pohojmë në mënyrë të qartë që Perëndia Vetë nuk mëkatoi, dhe që nuk është Perëndia Ai që duhet të fajësohet për mëkatin. Ishte njeriu ai që mëkatoi, dhe ishin engjëjt ata që mëkatuan, dhe në të dyja rastet, ata vepruan kështu përmes zgjedhjesh të vullnetshme dhe me dëshirën e tyre. T’ia hedhësh fajin Perëndisë për mëkatin, do të thotë të blasfemosh kundër karakterit të Perëndisë. “Vepra e tij është e përsosur, sepse në të gjitha rrugët e tij ka drejtësi. Është një Perëndi që nuk e njeh padrejtësinë; ai është i drejtë dhe i mirë” (L. i P. 32:4). Abrahami pyet me të vërtetë dhe forcë në fjalët e Tij: “Gjykatësi i tërë tokës a nuk ka për të bërë drejtësi?” (Zan. 18:25). Edhe Elihu me të drejtë thotë: “Qoftë larg Perëndisë paudhësia dhe ligësia qoftë larg të Plotfuqishmit” (Jobi 34:10). Në fakt, është e pamundur për Perëndinë që madje të dëshirojë të bëjë gjënë e gabuar: “Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vetë nuk tundon asnjeri” (Jakobi 1:13).
Megjithëkëtë, nga ana tjetër, ne duhet të ruhemi nga një gabim i kundërt me këtë: do të ishte e gabuar për ne të thoshim se ekziston një fuqi e ligë e përjetshme në univers, e ngjashme apo e barabartë me Perëndinë Vetë në fuqi. Të thuash këtë, është si të pohosh atë që quhet “dualizmi” më i lartë në univers, ekzistencën e dy pushteteve njëlloj përfundimtare, ku njëri është i mirë dhe tjetri i keq.[70]4 Gjithashtu, ne nuk duhet të mendojmë kurrë që mëkati e befasoi Perëndinë, e sfidoi apo e tejkaloi gjithëfuqinë e Tij apo kontrollin e Tij providencial mbi universin. Për rrjedhojë, edhe pse nuk duhet të themi kurrë që Perëndia Vetë mëkatoi, apo se Ai duhet fajësuar për mëkatin, megjithëkëtë, ne duhet që gjithashtu të pohojmë se Perëndia i Cili “vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij” (Efe. 1:11), Perëndia i Cili “vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit dhe me banorët e dheut. Askush nuk mund t'ia ndalë dorën ose t'i thotë: ``Çfarë po bën?”’ (Dan. 4:35) caktoi që mëkati do të vinte në botë, edhe pse Ai nuk gjen kënaqësi në të, e edhe pse Ai caktoi që mëkati do të vinte përmes zgjedhjeve të vullnetshme të krijesave morale.[71]5
Edhe përpara mosbindjes së Adamit dhe Evës, mëkati qe i pranishëm në botën e engjëjve prej rënies së Satanit dhe demonëve.[72]6 Por, në lidhje me racën njerëzore, mëkati i parë qe ai i Adamit dhe Evës në kopshtin e Edenit (Zan. 3:1–19). Ngrënia prej tyre e frytit të pemës së njohurisë së të mirës dhe të keqes, është nga shumë anë tipike për mëkatin në përgjithësi. Në radhë të parë, mëkati i tyre ishte goditje në bazën e njohurisë, sepse i jepte një përgjigje ndryshe pyetjes: “Çfarë është e vërtetë?” Ndërsa Perëndia kishte thënë se Adami dhe Eva do të vdisnin po qe se do të hanin nga pema (Zan. 2:17), gjarpri tha: “Ju s'keni për të vdekur” (Zan. 3:4). Eva vendosi të vinte në dyshim vërtetësinë e fjalës së Perëndisë dhe kreu një eksperiment për të parë nëse Perëndia fliste apo jo me vërtetësi.
Së dyti, mëkati i tyre goditi në themelin e standardeve morale, sepse i dha një përgjigje ndryshe pyetjes: “Çfarë është e duhur?” Perëndia kishte thënë se moralisht ishte e drejtë për Adamin dhe Evën që të mos hanin nga frytet e asaj peme të caktuar (Zan. 2:17). Por, gjarpri sugjeroi se do të ishte e rregullt të hahej nga ai fryt, e se duke e ngrënë atë, Adami dhe Eva do të bëheshin “si Perëndia” (Zan. 3:5). Eva i besoi vlerësimit të vet për atë që ishte e duhur dhe atë që do të ishte e mirë për të, në vend që të lejonte fjalët e Perëndisë të përkufizonin atë që është e duhur dhe atë që është e gabuar. Ajo, “pa që pema ishte e mirë për t'u ngrënë, që ishte e këndshme për sytë dhe që pema ishte e dëshirueshme për ta bërë të zgjuar dikë,” dhe për rrjedhojë, ajo “mori nga fruta e saj, e hëngri” (Zan. 3:6).
Së treti, mëkati i tyre i dha një përgjigje tjetër pyetjes: “Kush jam unë?” Përgjigjja e saktë ishte që Adami dhe Eva ishin krijesa të Perëndisë, të varura prej Tij dhe të destinuara për të qenë gjithnjë të nënshtruara ndaj Tij si Krijuesi dhe Zoti i tyre. Por, Eva, dhe më pas edhe Adami, iu nënshtruan tundimit për të qenë “si Perëndia” (Zan. 3:5), duke u përpjekur kësisoj të vinin veten në vendin e Perëndisë.
Është e rëndësishme që të këmbëngulim në vërtetësinë historike të tregimit të rënies së Adamit dhe Evës. Njëlloj sikurse tregimi i krijimit të Adamit dhe Evës është i lidhur me pjesën tjetër të tregimit historik në librin e “Zanafillës”[73]7 po kështu edhe ky tregim i rënies së njeriut i cili pason historinë e krijimit të njeriut, paraqitet nga autori si një tregim i drejtpërdrejtë historik. Për më tepër, autorët e Besëlidhjes së Re e kthejnë vështrimin pas tek ky tregim dhe pohojnë se “me anë të një njeriu të vetëm mëkati hyri në botë” (Rom. 5:12) dhe këmbëngulin që “gjykimi prodhoi dënimin nga një shkelje e vetme” (Rom. 5:16) dhe se “gjarpri e gënjeu Evën me dinakërinë e tij” (2 Kor. 11:3; kr. 1 Tim. 2:14). Gjarpri ishte pa dyshim një gjarpër real e fizik, por një gjarpër që fliste ama për shkak të fuqizimit prej Satanit që fliste përmes tij (kr. Zan. 3:15 me Rom. 16:20; gjithashtu “Num.” 22:28–30; “Zbu.” 12:9; 20:2).
Së fundi, ne duhet të vërejmë se i gjithë mëkati është tek e fundit jo racional. Me të vërtetë që nuk kishte kuptim që Satani të ngrinte krye kundër Perëndisë në pritshmërinë për të qenë në gjendje për ta ngritur veten përmbi Perëndinë. Ishte gjithashtu e pakuptimtë për Adamin dhe Evën që të mendonin se mund të fitonin ndonjë gjë duke mos iu bindur fjalëve të Krijuesit të tyre. Këto ishin zgjedhje të pamenda. Këmbëngulja e Satanit në rebelimin kundër Perëndisë, edhe sot është ende një zgjedhje e pamend, siç është gjithashtu vendimi nga ana e cilësdo qenieje njerëzore për të vazhduar në një gjendje kryeneçësie kundër Perëndisë. Nuk është i mençuri, por “i pamendi” ai që “ka thënë në zemrën e vet: “Nuk ka Perëndi”’ (Ps. 14:1). Është “budallai” tek libri i “Fjalëve të Urta” i cili në mënyrë të shkujdesur përfshihet në gjithfarë lloj mëkatesh (shiko F. e U. 10:23; 12:15; 14:7, 16; 15:5; 18:2; etj.). Paçka se njerëzit nganjëherë ia mbushin mendjen vetes se kanë arsye të mira për të mëkatuar, kur shqyrtohen në dritën e ftohtë të të vërtetës në ditën e fundit, do të shikohet në çdo rast që mëkati tek e fundit është thjesht i pakuptimtë.
C. Doktrina e mëkatit të trashëguar [74]8
Si ndikon mëkati i Adamit tek ne? Shkrimi na mëson se ne e trashëgojmë mëkatin nga Adami, në dy mënyra.
1. Faj i trashëguar: Ne llogaritemi fajtor për shkak të mëkatit të Adamit. Pali shpjegon në mënyrën e mëposhtme efektet që mëkati i Adamit ka: “Prandaj... me anë të një njeriu të vetëm mëkati hyri në botë dhe me anë të mëkatit vdekja, po ashtu vdekja i arriti të gjithë njerëzit, sepse të gjithë mëkatuan” (Rom. 5:12). Konteksti tregon se Pali nuk po flet rreth mëkateve aktuale të cilat njerëzit kryejnë çdo ditë të jetës së tyre, sepse i tërë paragrafi (Rom. 5:12–21) është marrë me krahasimin mes Adamit dhe Krishtit. Gjithashtu, kur Pali thotë: “prandaj [Gr. οὕτως, G4048, “po ashtu”; d.m.th., nëpërmjet mëkatit të Adamit] vdekja i arriti të gjithë njerëzit, sepse të gjithë mëkatuan,” ai është duke thënë se përmes mëkatit të Adamit “të gjithë mëkatuan.”[75]9
Kjo ide, që “të gjithë mëkatuan” do të thotë se Perëndia mendoi për të gjithë ne që kemi mëkatuar kur Adami tregoi mosbindje, tregohet më tej nga dy vargjet e tjera kur Pali thotë:
Mëkati ishte në botë; por mëkati nuk numërohet nëse nuk ka ligj; por vdekja mbretëroi nga Adami deri te Moisiu edhe mbi ata që nuk kishin mëkatuar me të njëjtën shkelje si Adami, që është figura e atij që duhej të vinte. (Rom. 5:13–14)
Këtu Pali vëren që qysh prej kohës së Adamit e deri në kohën e Moisiut, njerëzit nuk i kishin ligjet e shkruara të Perëndisë. Paçka se mëkatet e tyre “nuk numërohet” (si shkelje të ligjit), ato gjithsesi vdiqën. Fakti që ata vdiqën është një provë e mirë që Perëndia i llogariti njerëzit fajtorë mbi bazën e mëkatit të Adamit.
Ideja që Perëndia na llogariti fajtor për shkak të mëkatit të Adamit, pohohet më tej tek “Romakëve” 5:18–19:
Pastaj, ashtu sikurse shkelja e një njeriu çoi në dënimin e të gjithë njerëzve, po kështu edhe veprimi i drejtë i një njeriu, çoi në shfajësimin dhe jetën e të tërë njerëzve. Sepse, ashtu si nëpërmjet mosbindjes së një njeriu të vetëm, të shumtët u bënë mëkatarë, ashtu edhe nëpërmjet bindjes së një të vetmi, të shumtët do të bëhen të drejtë.
Këtu, Pali thotë shkoqur se përmes shkeljes së një njeriu “të shumtët u bënë [Gr. Κατεστάθησαν nga καθίστημι, G2770, që është gjithashtu një folje në formën dëftore aoriste që tregon veprime të përfunduara në të shkuarën] mëkatarë.” Kur Adami mëkatoi, Perëndia i mendoi si mëkatarë të tërë ata të cilët do të vinin nga Adami. Paçka se ne nuk ekzistonim ende, Perëndia, duke hedhur vështrimin në të ardhmen dhe duke e ditur se ne do të ekzistonim, filloi të mendonte për ne si fajtorë njëlloj si Adami. Kjo është gjithashtu e përputhshme me deklaratën e Palit, sipas të cilit “kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom. 5:8). Sigurisht, disa prej nesh madje as nuk ekzistonin kur Krishti vdiq, por Perëndia gjithsesi na konsideroi si mëkatarë që kanë nevojë për shpëtim.
Përfundimi që duhet të nxirret nga këto vargje, është që të tërë pjesëtarët e racës njerëzore, u përfaqësuan nga Adami në kohën e sprovës në kopshtin e Edenit. Duke qenë përfaqësuesi yni, Adami mëkatoi dhe Perëndia na llogarit fajtorë bashkë me Adamin. (Një term teknik që përdoret nganjëherë në lidhje me këtë, është vesh që do të thotë “të mendosh sikur i takon dikujt, dhe për rrjedhojë të bësh atë gjë t’i takojë atij personi.”) Perëndia e llogariti fajin e Adamit sikur të na përkiste neve, dhe përderisa Perëndia është gjykatësi më i lartë i tërë gjërave në univers, dhe përderisa mendimet e Tij janë gjithnjë të vërteta, faji i Adamit na takon faktikisht neve. Perëndia me të drejtë na e veshi edhe neve fajin e Adamit.
Nganjëherë, doktrina e mëkatit të trashëguar nga Adami, njihet me termin doktrina e “mëkatit fillestar.” Siç është shpjeguar më lart,[76]10 unë nuk e kam përdorur këtë shprehje. Nëse përdoret ky term, duhet mbajtur mend që mëkati i përmendur, nuk i referohet mëkatit të parë të Adamit, por fajit dhe prirjes për të mëkatuar me të cilin ne kemi lindur. Është “fillestar” në atë që vjen nga Adami, dhe është gjithashtu fillestar, në atë që ne e kemi që në fillim të ekzistencës tonë si persona, por ai që nënkuptohet është ende mëkati ynë, jo mëkati i Adamit,. Paralelisht me frazën “mëkati fillestar” është fraza “faji fillestar.” Ky është ai aspekt i mëkatit të trashëguar nga Adami të cilin kemi qenë duke e diskutuar më lart, specifikisht, ideja që ne trashëgojmë fajin nga Adami.
Kur përballemi fillimisht me idenë që jemi llogaritur fajtorë për shkak të mëkatit të Adamit, prirja jonë është që të protestojmë për shkak se na duket jo i drejtë. Nuk ishim ne faktikisht që vendosëm të mëkatojmë, apo jo? Atëherë, si mund të llogaritemi fajtorë? A është e drejtë që Perëndia të veprojë në këtë mënyrë?
Në përgjigje ndaj kësaj, ka tre gjëra që mund të thuhen: (1) Të gjithë ata që protestojnë se kjo është e padrejtë, kanë kryer gjithashtu në mënyrë të vullnetshme shumë mëkate aktuale për të cilat Perëndia na mban gjithashtu fajtor. Këto do të përbëjnë bazën parësore të gjykimit tonë në ditën e fundit, sepse Perëndia “do ta shpaguajë secilin sipas veprave të tij” (Rom. 2:6), dhe “ai që punon padrejtësisht do të marrë shpagimin për gjëra të padrejta që ka bërë” (Kol. 3:25). (2) Për më tepër, disa kanë argumentuar duke thënë: “Nëse ndonjëri prej nesh do të kishte qenë në vend të Adamit, edhe ne gjithashtu do të kishim mëkatuar si ai, dhe kryeneçësia jonë pasuese kundër Perëndisë, e demonstron këtë.” Unë mendoj se me shumë mundësi kjo është e vërtetë, megjithëkëtë, kjo nuk duket si një argument përmbyllës sepse supozon shumëçka për atë që do të ndodhte ose jo. Një pasiguri e tillë mund të mos na ndihmojë edhe aq shumë për të dobësuar idenë e dikujt për padrejtësinë.
(3) Përgjigjja më bindëse ndaj këtij kundërshtimi, është të theksojmë se nëse mendojmë se është e padrejtë për ne që të përfaqësohemi nga Adami, atëherë ne duhet ta mendojmë gjithashtu të padrejtë për ne që të përfaqësohemi nga Krishti dhe që drejtësia e Tij të na vishet neve nga Perëndia. Kjo sepse procedura që Perëndia përdori, ishte po e njëjta, dhe kjo është ekzaktësisht ajo që Pali tregon tek “Romakëve” 5:12–21: “ashtu si nëpërmjet mosbindjes së një njeriu të vetëm, të shumtët u bënë mëkatarë, ashtu edhe nëpërmjet bindjes së një të vetmi, të shumtët do të bëhen të drejtë” (Rom. 5:19). Adami, përfaqësuesi ynë i parë, mëkatoi—dhe Perëndia na llogariti fajtorë. Por Krishti, përfaqësuesi i të tërë atyre që besojnë tek Ai, iu bind në mënyrë të përsosur Perëndisë, dhe Perëndia na llogariti të drejtë. Kjo është thjesht mënyra në të cilën Perëndia rregulloi funksionimin e racës njerëzore. Perëndia e konsideron racën njerëzore si një tërësi organike, një unitet, i përfaqësuar nga Adami si kreu i tij. Dhe Perëndia mendon gjithashtu për racën e re të të krishterëve, ata që janë shpenguar nga Krishti, si një tërësi organike, një unitet i përfaqësuar nga Krishti si kreu i popullit të Tij.
Jo të tërë teologët ungjillorë nga ana tjetër, janë të një mendjeje që ne llogaritemi fajtorë për shkak të mëkatit të Adamit. Disa, veçanërisht teologët Arminianë, mendojnë se kjo është e padrejtë për Perëndinë dhe nuk besojnë se kjo gjë jepet mësim tek “Romakëve” 5.[77]11 Megjithëkëtë, ungjillorët e bindjeve të ndryshme janë të një mendjeje që ne marrim një predispozicion apo prirje për të mëkatuar, si trashëgimi nga Adami, një temë kjo të cilën do ta marrim tani në shqyrtim.
2. Zvetënimi i trashëguar: Ne kemi një natyrë të mëkatshme për shkak të mëkatit të Adamit. Përveç fajit ligjor që Perëndia na vesh për shkak të mëkatit të Adamit, ne trashëgojmë gjithashtu një natyrë mëkatare për shkak të mëkatit të Adamit. Kjo natyrë e mëkatshme nganjëherë është quajtur thjesht “mëkati fillestar” dhe nganjëherë është quajtur më saktë “ndotja fillestare.” Në vend të këtyre, unë kam përdorur termin “zvetënimi i trashëguar” për shkak se duket se ai shpreh më qartë idenë specifike të kësaj pikëpamjeje.
Davidi thotë: “Ja, unë jam mbrujtur në paudhësi dhe nëna ime më ka ngjizur në mëkat” (Ps. 51:5). Disa kanë menduar në mënyrë të gabuar se mëkati i mamasë së Davidit është ajo që nënkuptohet këtu, por kjo nuk është e saktë, sepse i tërë konteksti nuk ka të bëjë aspak me mamanë e Davidit. Davidi është duke rrëfyer mëkatin e tij vetjak përmes kësaj pjese. Ai thotë:
Ki mëshirë për mua, o Perëndi
... fshiji të ligat që kam bërë.
Më pastro tërësisht nga paudhësia ime
... i pranoj të ligat që kam bërë.
... kundër teje... Kam mëkatuar. (Ps. 51:1–4)
Davidi është kaq i kapluar me vetëdijen që ka për mëkatin e vet, saqë ndërkohë që hedh vështrimin pas në jetën e tij, ai kupton se qe i mëkatshëm qysh prej fillimit. Qëkurse e mban mend veten, ai e kupton se ka patur një natyrë të mëkatshme. Në fakt, kur lindi, apo kur u “mbrujt” në mitrën e të ëmës, ai qe “mbrujtur në paudhësi” (Ps. 51:5). Për më tepër, edhe përpara se të lindte, ai kishte një prirje të mëkatshme: ai pohon se në momentin e ngjizjes së tij, ai kishte një natyrë mëkatare, sepse “nëna ime më ka ngjizur në mëkat” (Ps. 51:5). Këtu kemi një deklaratë të fortë të prirjes së trashëguar për të mëkatuar, që i bashkëngjitet jetës tonë që nga fillimi fare. Një ide e ngjashme pohohet tek “Psalmi” 58:3, “Këta të pabesë janë prishur që në barkun e nënës; këta gënjeshtarë kanë marrë rrugë të keqe që në lindje.”
Për rrjedhojë, natyra jonë përfshin një prirje për të mëkatuar në mënyrë që Pali të mund të pohojë se përpara se ne të ishim të krishterë “ishim prej natyre bij të zemërimit, si edhe të tjerët” (Efe. 2:3). Kushdo që ka rritur fëmijë, mund të dëshmojë nga përvoja e vet faktin që të tërë ne kemi lindur me një prirje për të mëkatuar. Nuk është nevoja t’i mësosh fëmijët që të bëjnë gjënë e gabuar; këtë ata e zbulojnë vetë. Ajo që na duhet të bëjmë si prindër, është t’i mësojmë ata që të bëjnë gjënë e duhur, duke ndjekur porosinë: “i rrisni në disiplinë dhe në këshillë të Zotit” (Efe. 6:4).
Kjo prirje e trashëguar për të mëkatuar, nuk do të thotë që qeniet njerëzore janë të tërë të këqij në maksimumin e tyre të mundshëm. Kufizimet e ligjit civil, pritshmëritë e familjes dhe të shoqërisë si dhe zëri i brendshëm i ndërgjegjes njerëzore (Rom. 2:14–15), të tëra këto sigurojnë ndikime kufizuese mbi prirjet e mëkatshme në zemrën tonë. Për rrjedhojë, nëpërmjet “hirit të përgjithshëm” të Perëndisë (d.m.th., nëpërmjet këtij favori të pamerituar që u është dhënë të tëra qenieve njerëzore), njerëzit kanë mundur të bëjnë shumë të mira në fushën e arsimit, zhvillimit të qytetërimit, përparimit shkencor dhe teknologjik, zhvillimit të bukurisë dhe aftësive në art, hartimin e ligjeve të drejta, si dhe vepra të përgjithshme bujarie dhe mirësie ndaj të tjerëve.[78]12 Në fakt, sa më tepër ndikim të krishterë të ketë në shoqëri në përgjithësi, aq më qartë ndikimi i “hirit të zakonshëm” do të shikohet në jetën e edhe jobesimtarëve. Por, pavarësisht aftësisë për të bërë të mirën në shumë kuptime të fjalës, zvetënimi ynë i trashëguar, prirja jonë për të mëkatuar të cilën ne e morëm nga Adami, do të thotë se për sa varet nga Perëndia, ne nuk jemi në gjendje të bëjmë ndonjë gjë që e kënaq Atë. Kjo mund të shikohet nga dy anë:
a. Në natyrën tonë, na mungon tërësisht e mira shpirtërore përpara Perëndisë: Nuk është e saktë të thuash që disa pjesë tonat janë të mëkatshme e të tjerat të pastra. Përkundrazi, çdo pjesë e qenies tonë është e ndikuar nga mëkati—intelekti, emocionet, dëshirat, zemra (qendra e dëshirave dhe e proceseve vendim-marrëse), synimet dhe motivet tona, dhe madje edhe trupat tanë fizikë. Pali thotë: “unë e di se në mua, domethënë në mishin tim, nuk banon asgjë e mirë” (Rom. 7:18), dhe, “asgjë nuk është e pastër për të ndoturit dhe për ata që nuk besojnë; madje edhe mendja, edhe ndërgjegjja e tyre janë të ndotura” (Titit 1:15). Për më tepër, Jeremia na thotë se “Zemra është gënjeshtare mbi çdo gjë dhe e ligur keq; kush mund ta njohë atë?” (Jer. 17:9). Në këto pasazhe, Shkrimi nuk mohon që jobesimtarët mund të bëjnë të mira në shoqërinë njerëzore në disa aspekte, por vetëm që ata nuk mund të bëjnë ndonjë të mirë shpirtërore apo të jenë të mirë në lidhje me marrëdhënien me Perëndinë. Jashtë veprës së Krishtit në jetën tonë, ne jemi si të tërë jobesimtarët të cilët janë “të errësuar në mendje, të larguar nga jeta e Perëndisë, për shkak të padijes që është në ta dhe të ngurtësimit të zemrës së tyre.” (Efe. 4:18).[79]13
b. Në veprimet tona, ne jemi tërësisht të paaftë për të bërë të mira shpirtërore përpara Perëndisë: Kjo ide është e lidhur me të mëparshmen. Jo vetëm që si mëkatarë që jemi, na mungon e mira shpirtërore tek vetja jonë, por na mungon gjithashtu aftësia për të bërë çfarëdo gjëje që në vetvete do ta kënaqte Perëndinë, si dhe aftësia për të shkuar me forcat tona tek Perëndia. Pali thotë se “ata që janë në mish nuk mund t'i pëlqejnë Perëndisë” (Rom. 8:8). Për më tepër, në lidhje me dhënien fryte për mbretërinë e Perëndisë dhe në bërjen e asaj që e kënaq Atë, Jezusi thotë: “Pa mua nuk mund të bëni asgjë” (Gjoni 15:5). Faktikisht, jobesimtarët nuk janë të papëlqyeshëm për Perëndinë, në mos për ndonjë arsye tjetër, atëherë thjesht ngaqë veprimet e tyre nuk burojnë nga besimi në Perëndinë apo nga dashuria për Të, dhe “pa besim është e pamundur t'i pëlqesh Atij” (Heb. 11:6). Kur lexuesit e Palit ishin jobesimtarë, ai u thotë: “ishit të vdekur në shkelje dhe në mëkate, në të cilat keni ecur dikur” (Efe. 2:1–2). Jobesimtarët janë në një gjendje zgjedhe apo skllavërie ndaj mëkatit, për shkak se “Kush bën mëkat është skllav i mëkatit” (Gjoni 8:34). Paçka se nga një këndvështrim njerëzor, njerëzit mund të jenë në gjendje që të bëjnë shumë gjëra të mira, Isaia pohon që “paudhësitë tona na çojnë larg si era” (Isa. 64:6; kr. Rom. 3:9–20). Jobesimtarët nuk janë në gjendje as të kuptojnë gjërat e Perëndisë siç duhet, sepse “njeriu natyror nuk i pranon gjërat e Frymës së Perëndisë; sepse për të janë marrëzi dhe nuk mund t'i njohë; sepse ato hetohen frymërisht” (1 Kor. 2:14). As tek Perëndia ne nuk mund të shkojmë me fuqinë tonë, sepse Jezusi thotë: “Askush nuk mund të vijë tek unë, po qe se Ati që më ka dërguar nuk e tërheq” (Gjoni 6:44).
Por nëse kemi një paaftësi tërësore për të bërë ndonjë të mirë shpirtërore në sytë e Perëndisë, atëherë, a kemi ende ndonjë liri zgjedhjeje? Padyshim, ata të cilët pa lidhje me Krishtin, vërtetë që vazhdojnë të ndërmarrin zgjedhje të vullnetshme, që do të thotë se ata vendosin se çfarë dëshirojnë të bëjnë, e pastaj e bëjnë. Në këtë kuptim, ka ende një lloj “lirie” në zgjedhjet që njerëzit bëjnë.[80]14 Megjithëkëtë, për shkak të paaftësisë së tyre për të bërë mirë dhe për t’u larguar nga kryeneçësia e tyre themelore kundër Perëndisë dhe preferencës së tyre themelore për mëkatin, jobesimtarët nuk kanë lirinë në kuptimin më të rëndësishëm të fjalës, që është liria për të bërë të mirën si dhe për të bërë atë që është e pëlqyeshme për Perëndinë.
Zbatimi në jetën tonë është mjaft i dukshëm: nëse Perëndia i jep dikujt një dëshirë për t’u penduar e për t’i besuar Krishtit, ai apo ajo nuk duhet të vonohet e nuk duhet ta ngurtësojë zemrën e tij apo të saj (kr. Heb. 3:7–8; 12:17). Kjo aftësi për t’u penduar dhe dëshira për të besuar tek Perëndia, nuk është natyrshëm e jona, por është dhënë përmes shtysës nga Fryma e Shenjtë, e nuk do të zgjasë përgjithnjë. “Sot, në e dëgjofshi zërin e tij, mos jini zemërgur” (Heb. 3:15).
D. Mëkatet faktike në jetën tonë
1. Të tërë njerëzit janë të mëkatshëm përpara Perëndisë. Shkrimi në shumë vende dëshmon për mëkatshmërinë universale të njerëzimit. “Të gjithë kanë devijuar, janë korruptuar; asnjeri nuk bën të mirën, as edhe një” (Ps. 14:3). Davidi thotë: “asnjë i gjallë nuk do të jetë i drejtë para teje” (Ps. 143:2). Dhe Salomoni thotë: “Nuk ka njeri që nuk mëkaton” (1 Mbretërve 8:46; kr. F. e Urta 20:9).
Në Besëlidhjen e Re, Pali ka një argument të thelluar tek “Romakëve” 1:18–3:20 ku tregohet se të gjithë njerëzit, si judenj ashtu edhe grekë, qëndrojnë fajtorë përpara Perëndisë. Ai thotë: “Judenjtë ashtu edhe grekët janë të gjithë nën mëkat, siç është shkruar: "Nuk ka asnjë të drejtë, as edhe një”’ (Rom. 3:9–10). Ai është i sigurt se “të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë” (Rom. 3:23). Jakobi, vëllai i Zotit tonë, pranon: “Të gjithë gabojmë në shumë gjëra” (Jakobi 3:2), dhe nëse ai, si një drejtues dhe apostull[81]15 në kishën e hershme, mund ta pranonte se bëri shumë gabime, atëherë edhe ne duhet të jemi të gatshëm të pranojmë ato të vetes tonë. Gjoni, dishepulli i dashur i cili ishte veçanërisht i afërt me Jezusin, tha:
Po të themi se nuk kemi mëkat, gënjejmë vetveten dhe e vërteta nuk është në ne. Po t'i rrëfejmë mëkatet tona, ai është besnik dhe i drejtë që të na falë mëkatet dhe të na pastrojë nga çdo paudhësi. Po të themi se s'kemi mëkatuar, e bëjmë atë gënjeshtar dhe fjala e tij nuk është në ne. (1 Gjonit 1:8–10)[82]16
2. A e kufizon përgjegjësinë tonë aftësia jonë? Pelagiusi, një mësues i krishterë i njohur që veproi në Romë rreth vitit 383–410 mbas K. dhe më pas më vonë (deri në vitin 424 mbas K.) në Palestinë, mësonte se Perëndia i mban njerëzit përgjegjës vetëm për ato gjëra të cilat njeriu është në gjendje që t’i bëjë. Përderisa Perëndia na paralajmëron që të bëjmë mirë, për rrjedhojë, ne duhet të kemi aftësinë për të bërë të mirën që Perëndia urdhëron. Pozita e Pelagianit, hedh poshtë doktrinën e “mëkatit të trashëguar” (apo “mëkatit fillestar”) dhe i përmbahet idesë që mëkati ka të bëjë vetëm me akte të veçuara të mëkatshme.[83]17
Megjithëkëtë, ideja që ne jemi përgjegjës përpara Perëndisë vetëm për atë që jemi në gjendje që të bëjmë, bie në kundërshtim me dëshminë e Shkrimit i cili pohon edhe që: “ishit të vdekur në shkelje dhe në mëkate” në të cilat keni ecur dikur (Efe. 2:1), dhe për rrjedhojë, jo të aftë për të bërë ndonjë të mirë shpirtërore, dhe gjithashtu që të tërë ne jemi fajtorë përpara Perëndisë. Për më tepër, nëse përgjegjësia jonë përpara Perëndisë do të qe e kufizuar me aftësinë tonë, atëherë, mëkatarë tejet të ngurtësuar të cilët janë nën një zgjedhë të madhe ndaj mëkatit, mund të jenë më pak fajtorë përpara Perëndisë sesa të krishterët e pjekur të cilët po përpiqeshin përditë për t’iu bindur Atij. Edhe Satani vetë, i cili është përjetësisht në gjendje që të bëjë vetëm të keqen, nuk do kishte fare faj po ta marrësh kështu, e ky, padyshim do të ishte një përfundim i pasaktë.
Masa e vërtetë e përgjegjësisë dhe fajit tonë, nuk është aftësia jonë për t’iu bindur Perëndisë, por më tepër, përsosmëria absolute e ligjit moral të Perëndisë dhe e shenjtërisë së Tij Vetë (gjë që është pasqyruar në atë ligj). “Jini, pra, të përsosur, ashtu siç është i përsosur Ati juaj që është në qiej” (Mat. 5:48).
3. A janë foshnjat fajtore përpara se të kryejnë mëkate faktike? Disa janë të mendimit se Shkrimi na mëson për një “moshë përgjegjshmërie” përpara të cilës fëmijët e vegjël nuk mbahen përgjegjës për mëkat, e që nuk llogariten si fajtorë përpara Perëndisë.[84]18 Megjithëkëtë, pasazhet e vërejtura më sipër në Seksionin C rreth “mëkatit të trashëguar” lënë të kuptohet se edhe përpara lindjes, fëmijët mbeten fajtorë përpara Perëndisë, si dhe kanë një natyrë mëkatare e cila jo vetëm u jep atyre një prirje për të mëkatuar, por që gjithashtu e bën Perëndinë që t’i shikojë ata si “mëkatarë.” “Ja, unë jam mbrujtur në paudhësi dhe nëna ime më ka ngjizur në mëkat” (Ps. 51:5). Pasazhet të cilat flasin për gjykimin përfundimtar në lidhje me vepra aktuale të mëkatshme që janë kryer (p.sh., Rom. 2:6–11) nuk thonë asgjë rreth bazës së gjykimit kur nuk ka patur veprime individuale të duhura apo të gabuara, si në rastin e fëmijëve që vdesin që kërthi. Në raste të tilla, ne duhet t’i pranojmë Shkrimet të cilat flasin për veten tonë, duke na treguar se kemi një natyrë mëkatare që përpara se të lindim. Për më tepër, duhet të kuptojmë se natyra mëkatare e një fëmije, siç mund të pohohet nga të tërë ata që kanë rritur fëmijë, e tregon veten që shumë herët, padyshim përbrenda dy viteve të para të jetës së fëmijës,. (Davidi thotë në një vend tjetër: “Këta të pabesë janë prishur që në barkun e nënës; këta gënjeshtarë kanë marrë rrugë të keqe që në lindje,” Ps. 58:3.)
Por atëherë, çfarë të themi për foshnjat të cilat vdesin përpara se të jenë aq në moshë sa të kuptojnë dhe besojnë ungjillin? A mund të shpëtohen ato?
Këtu ne duhet të themi që nëse të tillë foshnje janë shpëtuar, kjo nuk mund të jetë në sajë të meritës së tyre, apo mbi bazën e drejtësisë apo pafajësisë së tyre, por duhet të jetë tërësisht mbi bazën e punës shpenguese të Krishtit dhe ripërtëritjes përmes punës së Frymës së Shenjtë përbrenda tyre. “Një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5). “Nëse një nuk lind përsëri, ai nuk mund ta shohë mbretërinë e Perëndisë” (Gjoni 3:3).
Megjithëkëtë, është padyshim e mundur për Perëndinë që të sjellë rigjenerim (d.m.th. jetë të re shpirtërore) ndaj një foshnjeje, edhe përpara se ai apo ajo të lindë. Kjo vlente të thuhej edhe për Gjon Pagëzorin, sepse engjëlli Gabriel, përpara se Gjoni të lindej, tha: “Në barkun e s'ëmës do të mbushet me Frymën e Shenjtë” (Luka 1:15). Ne mund të themi se Gjon Pagëzori u “rilind” përpara se të lindte! Një shembull i ngjashëm gjendet tek “Psalmi” 22:10 ku Davidi thotë: “Ti je Perëndia im qysh nga barku i nënës sime.” Për rrjedhojë, është e qartë që Perëndia është në gjendje t’i shpëtojë foshnjat në një mënyrë të pazakontë, pa dëgjimin dhe kuptimin e tyre të ungjillit, duke shkaktuar që shumë herët ripërtëritjen e tyre, nganjëherë edhe përpara lindjes së tyre. Kjo ripërtëritje me shumë mundësi pasohet menjëherë nga një vetëdije e lindur, intuitive rreth Perëndisë dhe mirëbesim tek Ai që në një moshë fare të njomë, por kjo është diçka të cilën ne thjesht nuk mund ta kuptojmë.[85]19
Sidoqoftë, ne mund të pohojmë shumë qartë se kjo nuk është mënyra më e zakonshme për Perëndinë që të shpëtojë njerëzit. Shpëtimi zakonisht ndodh kur dikush dëgjon dhe kupton ungjillin dhe pastaj i beson Krishtit. Gjithsesi, në rastet jo të zakonshme si ai i Gjon Pagëzorit, Perëndia solli shpëtim përpara këtij kuptimi dhe kjo na çon në përfundimin se padyshim që është e mundshme që Perëndia ta bëjë këtë atje ku Ai e di se foshnja do të vdesë përpara se të dëgjojë ungjillin.
Sa foshnje shpëton Perëndia në këtë mënyrë? Këtë Shkrimi nuk na e thotë, kështu që ne thjesht nuk mund ta dimë. Atje ku Shkrimi nuk thotë gjë, nuk është mençuri për ne që të bëjmë një deklaratë përfundimtare. Megjithëkëtë, ne duhet të kuptojmë se vazhda më e zakontë e veprimit të Perëndisë e cila shikohet përgjatë gjithë Shkrimit, është që të shpëtojë fëmijët e atyre të cilët besojnë tek Ai (shiko Zan. 7:1; kr. Heb. 11:7; Joz. 2:18; Ps. 103:17; Gjoni 4:53; Veprat 2:39; 11:14(?); 16:31; 18:8; 1 Kor. 1:16; 7:14; Titit 1:6; kr. Mat. 18:10, 14). Këto pasazhe nuk tregojnë se Perëndia i shpëton në mënyrë automatike fëmijët e të tërë besimtarëve (sepse të tërë ne njohim fëmijë të prindërve të perëndishëm të cilët janë rritur dhe e kanë refuzuar Zotin, dhe Shkrimi jep shembuj të tillë si Esau dhe Absalomi), por ato na lënë të kuptohet se mënyra e zakonshme e veprimit të Perëndisë, mënyra “normale” apo ajo e pritshmja në të cilën Ai vepron, është që t’i sjellë fëmijët e besimtarëve tek Vetja. Në lidhje me fëmijët e besimtarëve të cilët vdesin në një moshë shumë të njomë, ne nuk kemi arsye të mendojmë se do të ishte ndryshe.
Veçanërisht me lidhje këtu është rasti i fëmijës së parë që Bath-Sheba i lindi mbretit David. Kur foshnja kishte vdekur, Davidi thotë: “Unë do të shkoj tek ai, por ai nuk do të kthehet tek unë” (2 Sam. 12:23). Davidi i cili përmes jetës së Tij kishte një bindje kaq të fortë se do të jetonte përgjithnjë në praninë e Zotit (shiko “Ps.” 23:6, si dhe shumë prej psalmeve të Davidit), kishte gjithashtu bindjen se do ta shikonte sërish të birin e tij foshnje kur të vdiste. Kjo mund të nënkuptojë vetëm një gjë: që ai do të ishte me të birin përgjithnjë në praninë e Zotit.[86]20 Ky pasazh, së bashku me të tjerët e përmendur më lart, duhet të ofrojnë një siguri të ngjashme për të tërë besimtarët të cilët kanë humbur fëmijë në moshë foshnjore, që një ditë ata do t’i shikojnë ata përsëri në lavdinë e mbretërisë qiellore.
Në lidhje me fëmijët e jobesimtarëve të cilët vdesin që në moshë të njomë, Shkrimi nuk thotë gjë. Këtë çështje ne duhet që thjesht ta lëmë në duart e Perëndisë e t’i besojmë Atij që të tregohet si i drejtë, ashtu edhe i mëshirshëm. Nëse ato shpëtohen, kjo nuk do të jetë në bazë të meritës së tyre apo ndonjë pafajësie që ne mund të supozojmë se ato kanë. Nëse ato janë shpëtuar, kjo nuk do të jetë mbi bazën e veprës shpenguese të Krishtit dhe ripërtëritjes së tyre, si ajo e Gjon Pagëzorit përpara se të lindte, por do të jetë përmes mëshirës dhe hirit të Perëndisë. Shpëtimi është gjithnjë për shkak të mëshirës së Tij, jo për shkak të meritave tona (shiko Rom. 9:14–18). Shkrimi nuk na lejon të themi më shumë se kaq.
4. A ka shkallë të ndryshme të mëkatit? A ka disa mëkate më të këqija se të tjerat? Kjo pyetje mund të ketë përgjigjen ose po, ose jo, në varësi të kuptimit me të cilin bëhet.
a. Faji ligjor: Për sa i takon qëndrimit tonë ligjor përpara Perëndisë, cilido mëkat, edhe ai që mund të duket si shumë i vogël, na bën ligjërisht fajtorë përpara Perëndisë dhe për rrjedhojë, të denjë për ndëshkim të përjetshëm. Adami dhe Eva e mësuan këtë në kopshtin e Edenit, ku Perëndia u tha se një veprim i vetëm në mosbindje, do të çonte në ndëshkimin me vdekje (Zan. 2:17). Dhe Pali pohon se “gjykimi prodhoi dënimin nga një shkelje e vetme” (Rom. 5:16). Ky mëkat i vetëm, e bëri Adamin dhe Evën mëkatarë përpara Perëndisë, pa qenë më në gjendje që të qëndronin në praninë e Tij të shenjtë.
Kjo e vërtetë mbetet e vlefshme përgjatë gjithë historisë së racës njerëzore. Pali (duke cituar “L.i P.” 27:26) e pohon: “I mallkuar është kushdo, që nuk qëndron në të gjitha ato, që shkruhen në librin e ligjit për t'i bërë” (Gal. 3:10). Dhe Jakobi deklaron:
Kushdo që e zbaton gjithë ligjin, por e shkel në një pikë të vetme, është fajtor në të gjitha. Sepse ai që ka thënë: "Mos shkel kurorën", ka thënë edhe: "Mos vrit". Por nëse nuk shkel kurorën, por vret, je bërë shkelës i ligjit. (Jakobi 2:10–11)[87]21
Për rrjedhojë, në lidhje me fajin ligjor, të tëra mëkatet janë njëlloj të këqija për shkak se ato na bëjnë ligjërisht fajtorë përpara Perëndisë dhe na tregojnë mëkatarë.
b. Rezultatet në jetë dhe në marrëdhënien me Perëndinë: Nga ana tjetër, disa mëkate janë më të këqija sesa të tjerat në kuptimin që ato kanë pasoja më të dëmshme në jetën tonë si dhe në jetën e të tjerëve, si dhe në lidhje me marrëdhënien tonë personale me Perëndinë si Atë, ato rritin pakënaqësinë e Tij edhe më tepër, dhe shkaktojnë ndërprerje edhe më serioze të përbashkësisë tonë me Të.
Shkrimi nganjëherë flet për shkallë të ndryshme rëndese të mëkatit. Kur Jezusi u çua përpara Ponc Pilatit, Ai tha: “ai që më dorëzoi te ti ka mëkat më të madh” (Gjoni 19:11). Referenca e kësaj është e dukshme se lidhet me Judën i cili e kishte njohur Jezusin nga afër për tri vjet, e megjithëkëtë, me vullnet të lirë e kishte tradhtuar për t’u vrarë. Paçka se Pilati kishte autorit mbi Jezusin në sajë të postit qeverisës së tij, dhe pavarësisht se ai bëri faj që lejoi që një njeri i pafajshëm të dënohej me vdekje, mëkati i Judës ishte shumë më i “madh,” e kjo me shumë mundësi për shkak të njohurisë shumë herë më të madhe dhe dashakeqësisë të lidhur me atë njohuri.
Kur Perëndia i tregoi Ezekielit vizionet e mëkateve në tempullin e Jerusalemit, ai fillimisht i tregoi Ezekielit disa gjëra të caktuara, e pastaj tha: “Por ti do të shikosh neveri edhe më të rënda” (Ezek. 8:6). Më pas, ai i tregoi Ezekielit mëkatet e fshehta të disa prej pleqve të Izraelit, dhe tha: “Ti do të shikosh neveri edhe më të mëdha që ata po kryejnë” (Ezek. 8:13). Pastaj Zoti i tregoi Ezekielit një pamje të një gruaje që qante për një hyjni babilonase, dhe tha: “A e pe, bir njeriu? Ti do të shikosh neveri edhe më të mëdha nga këto” (Ezek. 8:15). Në fund, Ai i tregoi Ezekielit njëzetepesë burra në tempull, me shpinën kthyer Zotit e në vend të adhuronin Atë, adhuronin diellin. Këtu kemi shkallë në rritje mëkati dhe urrejtjeje përpara Perëndisë.
Në Predikimin në Mal, kur Jezusi thotë: “Kushdo, pra, që do të shkelë një nga këto urdhërime më të vogla dhe do t'u mësojë kështu njerëzve, do të quhet më i vogli në mbretërinë e qiejve; kurse kushdo që do t'i zbatojë dhe do t'ua mësojë të tjerëve, ai do të quhet i madh në mbretërinë e qiejve” (Mat. 5:19). Me këtë, Ai nënkupton se ka urdhëresa të cilat janë më të mëdha e të tjera më të vogla. Po kështu, paçka se Ai është i një mendjeje se është e përshtatshme të japësh të dhjetën edhe për erëzat e shtëpisë që njerëzit përdorin, Ai shpall mjerime për farisenjtë që shpërfillin “gjërat më të rëndësishme të ligjit: gjyqin, dhe mëshirën dhe besimin” (Mat. 23:23). Në të dyja rastet, Jezusi bën dallimin mes urdhëresave më të vogla dhe atyre më të mëdha, duke nënkuptuar kësisoj se disa mëkate janë më të këqija sesa disa mëkate të tjera sipas vlerësimit nga Perëndia Vetë të peshës së tyre.
Në përgjithësi, mund të themi se disa mëkate kanë pasoja më të dëmshme se të tjerat nëse e përbaltin më shumë Perëndinë, apo nëse na bëjnë më tepër dëm neve, të tjerëve apo kishës. Për më tepër, ato mëkate të cilat janë bërë me dëshirë, në mënyrë të përsëritur e me vetëdije, me një zemër të bërë kallo, janë më të papëlqyeshme për Perëndinë sesa ato të cilat janë bërë nga padija e të cilat nuk përsëriten, apo që janë bërë me një përzierje motivesh të mira e të papastra, e që pasohen nga një brejtje ndërgjegjeje dhe pendesë. Kështu, ligjet që Perëndia i dha Moisiut tek “Levitiku” sigurojnë dispozitat për rastet kur njerëzit mëkatojnë “nga padituria” (Lev. 4:2, 13, 22). Mëkati i pavetëdijshëm, është gjithsesi mëkat: “Në qoftë se dikush mëkaton dhe, në mënyrë të pandërgjegjshme, kryen diçka që Zoti ka ndaluar të bëhet, është gjithashtu fajtor dhe i detyruar të vuajë dënimin” (Lev. 5:17). Megjithëkëtë, ndëshkimet e kërkuara dhe shkalla e pakënaqësisë së Perëndisë që erdhi nga ai mëkat, janë më të pakta sesa në rastin e një mëkati të qëllimtë.
Nga ana tjetër, mëkatet e kryera “me qëllim,” që do të thotë, me arrogancë si dhe me përbuzje për urdhëresat e Perëndisë, shikoheshin shumë seriozisht: “Por ai që kryen një mëkat me qëllim, qoftë i lindur në vend apo i huaj, fyen Zotin; ky njeri do të shfaroset në mes të popullit të tij” (Num. 15:30; kr. vgj. 27–29).
Ne mund të shikojmë aty për aty se si disa mëkate kanë pasoja shumë më të dëmshme për ne si dhe për të tjerët, si dhe për marrëdhënien tonë me Perëndinë. Nëse unë do të lakmoja makinën e fqinjit, kjo gjë do të ishte mëkat përpara Perëndisë, por nëse lakmia ime do të më shtynte në vjedhjen e asaj makine, ky do të ishte mëkat edhe më i rëndë akoma. Nëse gjatë vjedhjes së makinës, unë do të zihesha me fqinjin tim dhe do ta lëndoja apo do të lëndoja nga pakujdesia dikë tjetër ndërkohë që i jepja makinës, ky do të ishte mëkat edhe më i rëndë akoma.
Në mënyrë të ngjashme, nëse një i krishterë i ri i cili më përpara kishte prirjen që të humbte gjaknxehtësinë e të përfshihej nëpër sherre, fillon t’u dëshmojë shokëve të tij jobesimtarë dhe, një ditë, provokohet në atë mënyrë që e humb toruan dhe faktikisht godet dikë, kjo gjë është padyshim mëkat në sytë e Perëndisë. Por, nëse një pastor i pjekur apo ndonjë drejtues tjetër i spikatur i krishterë, do të humbte toruan publikisht e do ta godiste dikë, kjo gjë do të ishte edhe më e rëndë në sytë e Perëndisë, si për shkak të dëmit që do t’i shkaktohej reputacionit të ungjillit, ashtu edhe për shkak të atyre që janë në pozita drejtuese e që mbahen përgjegjës në një standard më të lartë llogaridhënieje nga Perëndia: “Ne që japim mësim, do të marrim një gjykim më të ashpër” (Jakobi 3:1; kr. Luka 12:48). Përfundimi ynë është që në lidhje me rezultatet dhe në lidhje me shkallën e pakënaqësisë së Perëndisë, disa mëkate janë padyshim më të këqij sesa të tjerët.
Megjithëkëtë, dallimi mes shkallëve të peshës së mëkatit, nuk nënkupton një përkrahje të mësimit të Katolicizmit Romak, sipas të cilit mëkatet mund të ndahen në dy kategoritë e “të falshmëve” dhe “vdekjeprurësve.”[88]22 Sipas mësimit të Katolicizmit Romak, një mëkat i falshëm mund të falet, por shpesh pas ndëshkimit në këtë jetë apo në Purgator (pas vdekjes, por përpara hyrjes në qiell). Një mëkat vdekjeprurës, është një mëkat që shkakton vdekje shpirtërore e që nuk mund të falet; ai i përjashton njerëzit nga mbretëria e Perëndisë.
Megjithëkëtë, sipas Shkrimit, të tëra mëkatet janë “vdekjeprurëse” në atë që edhe mëkati më i vogël na bën mjaft fajtorë përpara Perëndisë si dhe të denjë për ndëshkim të përjetshëm. Megjithëkëtë, edhe mëkatet më të rënda na falen kur vijmë tek Krishti për të gjetur shpëtim (vëreni ndërthurjen e një liste mëkatesh të cilat të përjashtojnë nga mbretëria e Perëndisë si dhe pohimin që korintasit të cilët i kishin kryer ato mëkate, janë shpëtuar nga Krishti tek “1 Kor.” 6:9–11). Kështu, në këtë kuptim, të tëra mëkatet janë “të falshme.”[89]23 Ndarja që Katolikët Romakë u bëjnë mëkateve në kategori “vdekjeprurëse” dhe “të falshme,” duke i quajtur disa mëkate (si për shembull vetëvrasjen) “vdekjeprurëse,” ndërkohë që quajnë të tjera (si për shembull pandershmërinë, zemërimin apo epshin) mëkate “të falshme”, mundet që fare lehtë të çojë në ose shkujdesje në lidhje me disa mëkate të cilat pengojnë ndjeshëm shenjtërimin dhe efikasitetin në veprën e Zotit, ose, në lidhje me mëkate të tjera, të ushtrojnë frikë, dëshpërim dhe paaftësi për të patur ndonjëherë siguri për faljen. Gjithashtu, ne duhet të kuptojmë se i njëjti veprim shtesë (si për shembull humbja e gjakftohtësisë dhe goditja e dikujt sipas shembullit të mësipërm) mund të jetë më shumë apo më pak e rëndë në varësi të personit apo të rrethanave të ngjarjes. Është shumë më mirë që thjesht të kuptojmë se mëkatet mund të variojnë në lidhje me rezultatet e tyre si dhe në lidhje me shkallën në të cilën ato ndërpresin marrëdhënien tonë me Perëndinë dhe shkaktojnë pakënaqësinë e Tij, dhe ta lëmë me kaq. Kështu nuk do të dalim jashtë suazës së mësimit të përgjithshëm të Shkrimit mbi këtë temë.
Dallimi që Shkrimi bën në shkallët e mëkatit, ka vërtetë vlerë pozitive. Së pari, ai na ndihmon të dimë se ku duhet të përpiqemi më shumë në përpjekjen tonë për t’u rritur në shenjtërinë personale. Së dyti, kjo na ndihmon të shikojmë se kur duhet që thjesht ta tejkalojmë një faj të vogël të një shoku apo pjesëtari të familjes, dhe kur do të ishte e përshtatshme që të flisnim me dikë rreth një mëkati të dukshëm (shiko Jakobit 5:19–20). Së treti, kjo mund të na ndihmojë të shikojmë se kur është e përshtatshme disiplina kishtare, dhe kjo siguron një përgjigje ndaj kundërshtimit që ngrihet ndonjëherë kundër ushtrimit të disiplinës së kishës, sipas të cilit “ne jemi të tërë fajtorë për mëkatin, kështu që nuk kemi punë të përzihemi në jetën e ndokujt tjetër.” Paçka se të tërë ne jemi me të vërtetë fajtor për mëkatin, gjithsesi, ka disa mëkate të cilat e dëmtojnë kishën si dhe marrëdhëniet përbrenda kishës në atë mënyrë saqë ato duhet të trajtohen drejtpërsëdrejti. Së katërti, ky dallim mundet që gjithashtu të na ndihmojë të kuptojmë se ekzistojnë bazat për qeverisje civile që të kemi ligje dhe penalitete të cilat ndalojnë lloje të caktuara keqbërjeje (të tilla si vrasje apo vjedhje), por asnjë lloj tjetër gabimi (të tilla si zemërimi, xhelozia, lakmia apo përdorimi me egoizëm i pronave të personit). Nuk është e pa lidhje po të themi se disa lloje gabimesh kërkojnë ndëshkim civil, por jo të tëra llojet e gabimeve e kanë të domosdoshme këtë.
5. Çfarë ndodh kur një i krishterë mëkaton?
a. Qëndrimi ynë ligjor përpara Perëndisë, është i pandryshuar: Paçka se kjo temë mund të trajtohet më vonë në lidhje me adoptimin apo shenjtërimin përbrenda jetës së krishterë, është mjaft e përshtatshme që ta trajtojmë atë në këtë pikë.
Kur një i krishterë mëkaton, qëndrimi i tij apo i saj përpara Perëndisë, është i pandryshuar. Ai apo ajo është ende i pafalur, sepse, “nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom. 8:1). Shpëtimi nuk bazohet tek meritat tona, por është një dhuratë falas e Perëndisë (Rom. 6:23), dhe vdekja e Krishtit, padyshim që pagoi për të tëra mëkatet tona të kaluara, të tashme dhe të ardhme. Krishti vdiq “për mëkatet tona” (1 Kor. 15:3), pa dallim. Në terma teologjikë, ne vazhdojmë ta ruajmë “drejtësimin” tonë.[90]24
Për më tepër, ne jemi ende fëmijë të Perëndisë dhe ende e ruajmë anëtarësinë tonë në familjen e Perëndisë. Në të njëjtën letër në të cilën Gjoni thotë: “Po të themi se nuk kemi mëkat, gënjejmë vetveten dhe e vërteta nuk është në ne” (1 Gjoni 1:8), ai i kujton gjithashtu lexuesit e tij duke u thënë: “Të dashur, tani jemi bij të Perëndisë” (1 Gjonit 3:2). Fakti që ne kemi mëkat të mbetur në jetën tonë, nuk do të thotë se ne humbasim statusin si fëmijë të Perëndisë. Në terma teologjikë, ne e ruajmë “birësimin” tonë.[91]25
b. Bashkësia jonë me Perëndinë është ndërprerë dhe jeta jonë e krishterë është rrezikuar: Kur mëkatojmë, edhe pse Perëndia nuk resht së na dashuri, Ai është i pakënaqur me ne. (Edhe në marrëdhëniet mes njerëzve, është e mundur që ta duan dikë e që njëkohësisht të jemi të pakënaqur me atë person, sikurse do të dëshmonte cilindo prind, apo cilado bashkëshorte apo bashkëshort.) Pali na thotë se është e mundshme për të krishterët që të “trishtojnë Frymën e Shenjtë të Perëndisë” (Efe. 4:30); kur mëkatojmë, i shkaktojmë Atij pikëllim dhe Ai është i pakënaqur me ne. Autori i “Hebrenjve” na kujton se “Zoti ndreq atë që do” (Heb. 12:6, duke cituar F. e U. 3:11–12), dhe që “Ati i frymërave... na (ndreq) për të mirën tonë, që të bëhemi pjesëtarë të shenjtërisë së tij” (Heb. 12:9–10). Kur tregojmë mosbindje, Perëndia Atë pikëllohet, po ashtu sikurse një at tokësor pikëllohet me mosbindjen e fëmijëve të tij, dhe ai na disiplinon. Një temë e ngjashme gjendet tek “Zbulesa” 3, ku Krishti i ringjallur i drejtohet nga qielli kishës së Laodicesë, duke thënë: “Ata që i dua i qortoj dhe i ndëshkoj; prandaj ji i zellshëm dhe pendohu” (Zbu. 3:19). Këtu, përsëri, dashuria dhe qortimi i mëkatit janë të lidhura në të njëjtën deklaratë. Kështu, Besëlidhja e Re është provë për pakënaqësinë e të tre pjesëtarëve të Trinisë kur të krishterët mëkatojnë. (Shiko gjithashtu “Isa.” 59:1–2; “1 Gjonit” 3:21.)
Rrëfimi i Besimit i Uestminsterit, me mençuri thotë rreth të krishterëve:
Paçka se ata kurrë nuk mund ta humbasin drejtësimin e tyre, megjithëkëtë, ata munden nga mëkatet e tyre, të bien nën pakënaqësinë atërore të Perëndisë dhe të mos kenë dritën e fytyrës së Tij të rikthyer atyre, derisa ata ta përulin veten, të pohojnë mëkatet e tyre, të përgjërohen për falje dhe të ripërtërijnë besimin dhe pendesën e tyre. (kap. 11, sek. 5)
“Hebrenjve” 12, bashkë me shumë shembuj historikë në Shkrim, tregon se pakënaqësia atërore e Perëndisë, shpesh çon në disiplinim në jetën tonë të krishterë: “Ai na ndreq për të mirën tonë, që të bëhemi pjesëtarë të shenjtërisë së tij” (Heb. 12:10). Në lidhje me nevojën për rrëfime rregullisht si dhe pendesë për mëkatin, Jezusi na kujton se ne duhet t’i lutemi çdo ditë duke thënë: “Na i fal fajet tona, siç ua falim edhe ne fajtorëve tanë” (Mat. 6:12, përkthimi i autorit; kr. 1 Gjonit 1:9).
Kur ne si të krishterë mëkatojmë, nuk është vetëm marrëdhënia jonë personale me Perëndinë ajo që ndërpritet. Edhe jeta jonë e krishterë dhe frytshmëria në shërbesë dëmtohen gjithashtu. Jezusi na paralajmëron: “Sikurse shermendi nuk mund të japë fryt nga vetja, po qe se nuk qëndron në hardhi, kështu as ju, nëse nuk qëndroni në mua” (Gjoni 15:4). Kur për shkak të mëkatit në jetën tonë ne largohemi nga bashkësia me Krishtin, kësisoj ne e zbehim shkallën me të cilën ne banojmë në Krishtin.
Shkruesit e Besëlidhjes së Re, shpesh herë flasin për pasojat shkatërrimtare të mëkatit në jetën e besimtarëve. Në fakt, shumë seksione të letrave të apostujve, merren me qortimin dhe dekurajimin e të krishterëve nga mëkati të cilin po kryejnë. Pali thotë se nëse të krishterët e lëshojnë veten në mëkat, ata gjithnjë e më shumë bëhen “skllevër” të mëkatit (Rom. 6:16), ndërsa Perëndia dëshiron që të krishterët të përparojnë gjithnjë e më shumë në një shteg drejtësie gjithnjë e më të madhe në jetë. Nëse qëllimi ynë është të rritemi në plotësi më të madhe të jetës deri ditën që të vdesim dhe të kalojmë në praninë e Perëndisë në qiell, të mëkatosh është të ndryshosh qëndrim dhe të fillosh të ecësh tatëpjetë larg prej qëllimit apo përngjasimit me Perëndinë; do të thotë të shkosh në një drejtim që “çon në vdekje” (Rom. 6:16) dhe në një ndarje të përjetshme nga Perëndia, drejtim ky nga i cili ne u larguam përmes shpëtimit tonë kur u bëmë të krishterë.[92]26
Pjetri thotë se dëshirat e mëkatshme të cilat mbeten në zemrat tona “luftojnë kundër shpirtit” (1 Pjetrit 2:11)—terminologjia ushtarake e përkthen me saktësi shprehjen e Pjetrit dhe të krijon një tablo në të cilën kuptohet qartë se dëshirat e mëkatshme përbrenda nesh, janë si ushtarët në një betejë, dhe objektivi i sulmit të tyre është mirë-qenia jonë shpirtërore. Të dorëzohesh ndaj dëshirave të tilla të mëkatshme, apo t’i ushqesh e t’i ruash ato në zemër, është njëlloj si të ushqesh, strehosh dhe të mirëpresësh trupat e armikut. Nëse ne u jepemi dëshirave të cilat “luftojnë” kundër shpirtit tonë, në mënyrë të pashmangshme do ndjejmë humbje të forcës tonë shpirtërore, pakësim të fuqisë shpirtërore si dhe një farë humbjeje të efektivitetit në punën e mbretërisë së Perëndisë.
Për më tepër, kur ne si të krishterë mëkatojmë, ne pësojmë humbjen e shpërblimit qiellor. Një person i cili ka ndërtuar mbi veprën e kishës jo me flori, argjend apo gurë të çmuar, por me “dru, sanë, kashtë” (1 Kor. 3:12) puna e tij do të “digjet” në ditën e gjykimit, dhe “do të pësojë humbje, por ai vetë do të shpëtohet, por, si përmes zjarrit” (1 Kor. 3:15). Pali e kupton që “ne të gjithë duhet të shfaqemi para selisë së gjykatës së Krishtit, që secili të marrë shpagimin e gjërave që ka bërë me anë të trupit, në bazë të asaj që ka bërë, qoftë në të mirë apo në të keq” (2 Kor. 5:10). Pali nënkupton që në qiell ekzistojnë shkallë të ndryshme shpërblimi,[93]27 dhe se mëkati ka pasoja negative në lidhje me humbjen e shpërblimit qiellor.
c. Rreziku i “Ungjillorëve të pakthyer në besim”: Ndërkohë që një i krishterë i vërtetë i cili mëkaton, nuk e humbet drejtësimin apo birësimin përpara Perëndisë (shiko më lart), duhet të jepet një paralajmërim të qartë që të tregojë se thjesht lidhja me një kishë ungjillore dhe konformiteti i jashtëm për të pranuar mënyra sjelljeje të “krishtera”, nuk garanton shpëtim. Veçanërisht në shoqëri dhe kultura ku është e lehtë (apo madje e pritshme) që njerëzit të shpallin se janë të krishterë, ka një përgjegjësi reale që disa do të bëjnë një lidhje mes tyre dhe kishës, por që nga ana tjetër, nuk janë me të vërtetë të rilindur. Nëse njerëz të tillë bëhen gjithnjë e më shumë të pabindur ndaj Krishtit në mënyrën e jetës së tyre, ata nuk duhet të bien në vetëkënaqësi nga garancitë që ata kanë ende drejtësimin apo birësimin në familjen e Perëndisë. Një vazhdë e gjatë mosbindjeje ndaj Krishtit, e gërshetuar me një mungesë të elementëve të fryteve të Frymës së Shenjtë si dashuria, gëzimi, paqja e kështu me radhë (shiko Gal. 5:22–23) është një shenjë paralajmëruese që tregon se personi është me shumë mundësi jo një i krishterë i vërtetë përbrenda, e që me shumë mundësi nuk ka patur një besim zemre të mirëfilltë që nga fillimi i punës rigjenereuese të Frymës së Shenjtë. Jezusi na paralajmëron se Ai do t’u thotë disave të cilët kanë profetizuar, dëbuar demonët dhe kanë bërë vepra të fuqishme në emrin e Tij: “S'ju kam njohur kurrë; largohuni nga unë, ju që keni bërë paudhësi'” (Mat. 7:23). Dhe Gjoni na thotë “Ai që thotë: "Unë e kam njohur atë", dhe nuk mban urdhërimet e tij, është gënjeshtar dhe e vërteta nuk është në atë” (1 Gjoni 2:4; këtu Gjoni flet për një vazhdë të zgjatur në jetën e personit). Një vazhdë afatgjatë e një mosbindjeje gjithnjë e më të madhe ndaj Krishtit, duhet të merret si provë e mjaftueshme për të vënë në pikëpyetje nëse personi në fjalë është apo jo me të vërtetë i krishterë.
6. Cili është mëkati i pafalshëm? Ka një sërë pasazhesh nga Shkrimi të cilat flasin për një mëkat i cili nuk do të falet. Jezusi thotë:
Prandaj po ju them: Çdo mëkat dhe blasfemi do t'u falet njerëzve; por blasfemia kundër Frymës nuk do t'u falet njerëzve. Dhe atij që thotë fjalë kundër Birit të njeriut do t'i falet; por atij që flet kundër Frymës së Shenjtë nuk do t'i falet, as në këtë botë, as në atë të ardhme. (Mat. 12:31–32)
Një deklaratë e ngjashme shfaqet tek “Marku” 3:29–30, ku Jezusi thotë se “për atë, që do të blasfemojë kundër Frymës së Shenjtë, nuk do të ketë falje përjetë” (Marku 3:29; kr. Luka 12:10). Në mënyrë të ngjashme, “Hebrenjve” 6 thotë:
Sepse ata që janë ndriçuar një herë, e shijuan dhuntinë qiellore dhe u bënë pjesëtarë të Frymës së Shenjtë, dhe shijuan fjalën e mirë të Perëndisë dhe fuqitë e jetës së ardhshme, dhe, po u rrëzuan, është e pamundur të përtërihen përsëri në pendim, sepse e kryqëzojnë përsëri për veten e tyre Birin e Perëndisë dhe e turpërojnë. (Heb. 6:4–6; kr. 10:26–27; gjithashtu diskutimi i mëkatit “çon në vdekje” [NIV] tek 1 Gjonit 5:16–17).
Këto pasazhe mund të jenë duke folur për mëkate të njëjta apo të ndryshme; një vendim për këtë duhet marrë bazuar në një shqyrtim të pasazheve të para në kontekst.
Një sërë pikëpamjesh të ndryshme të mëkatit janë paraqitur.[94]28
1. Ka nga ata që kanë menduar se ishte një mëkat i cili nuk mund të kryhej për sa kohë që Krishti ishte ende në tokë, por deklarata e Jezusit që “Çdo mëkat dhe blasfemi do t'u falet njerëzve” (Mat. 12:31) është kaq e përgjithshme saqë duket e papërligjur të thuash se ajo i referohet vetëm diçkaje e cila mund të ndodhë gjatë kësaj jete—tekstet në fjalë nuk e specifikojnë një kufizim të tillë. Për më tepër, “Hebrenjve” 6:4–6 po flet për felëshimin që ka ndodhur disa vite pas kthimit të Jezusit në qiell.
2. Ka nga ata që kanë qenë të mendimit se ky mëkat është mosbesimi që vazhdon deri në momentin e vdekjes; për rrjedhojë, të gjithë ata që vdesin në mosbesim (apo të paktën të gjithë që kanë dëgjuar për Krishtin dhe që pastaj vdesin në mosbesim) e ka kryer këtë mëkat. Sigurisht që është e vërtetë se ata të cilët këmbëngulin në mosbesim deri në vdekje, nuk kanë për t’u falur, por çështja është nëse është apo jo ky ai fakt që është duke u diskutuar në këto vargje. Po të lexojmë me kujdes këto vargje, ai shpjegim nuk duket se përshtatet me gjuhën e teksteve të cituara, sepse ato nuk flasin për mosbesimin në përgjithësi, por specifikisht për dikë i cili “flet kundër Frymës së Shenjtë” (Mat. 12:32), e që “blasfemon kundër Frymës së Shenjtë” (Marku 3:29) apo që kryen felëshim, apo thënë ndryshe u “rrëzuan” në besim (Heb. 6:6). Ato bëjnë fjalë për një mëkat specifik—një refuzim me dëshirë i veprës së Frymës së Shenjtë dhe i të folurit keq për Të, apo për një refuzim të vetëdijshëm të të vërtetës së Krishtit dhe të “turpërimit” të Tij (Heb. 6:6). Për më tepër, ideja që ky mëkat është mosbesimi që vazhdon deri në vdekje, nuk përshtatet mirë me kontekstin e një qortimi ndaj farisenjve për atë që ata po thonin si tek “Mateu” ashtu edhe tek “Marku” (shiko diskutimin e kontekstit në vijim).
3. Ka nga ata që janë të mendimit se ky mëkat është një felëshim i rëndë nga besimtarë të mirëfilltë, dhe se vetëm ata të cilët janë me të vërtetë të rilindur sërish mund ta kryejnë këtë mëkat. Këtë këndvështrim ata e bazojnë në kuptimin e tyre të natyrës së “felëshimit” që është përmendur tek “Hebrenjve” 6:4–6 (që është një refuzim i Krishtit dhe humbje e shpëtimit nga një i krishterë i vërtetë). Por kjo nuk duket se është kuptimi më i mirë i “Hebrenjve” 4–6.[95]29 Për më tepër, paçka se kjo pikëpamje mundet që ndoshta të mbështetet në lidhje me “Hebrenjve” 6, ajo nuk shpjegon blasfeminë kundër Frymës së Shenjtë në pasazhet e ungjillit në të cilat Jezusi është duke iu përgjigjur mohimit kokëfortë nga ana e farisenjve të punës së Frymës së Shenjtë përmes Tij.
4. Një mundësi e katërt është që ky mëkat përbëhet nga një refuzim i pazakontë dashakeqas e i vetëdijshëm si dhe shpifje kundër punës së Frymës së Shenjtë që dëshmon për Krishtin, si dhe veshjen e kësaj pune Satanit. Një vështrim më nga afër i kontekstit të deklaratës së Jezusit tek “Mateu” dhe “Marku”, tregon se Jezusi po fliste si përgjigje e akuzës së farisenjve që “Ky nuk i dëbon demonët veçse me anë të Beelzebubit, kreut të demonëve” (Mat. 12:24). Farisenjtë i kishin parë në mënyrë të përsëritur veprat e Jezusit. Ai sapo kishte shëruar një të demonizuar të verbër e memec, i cili tanimë mund të shikonte e të fliste (Mat. 12:22). Njerëzit ishin të mahnitur dhe po e ndiqnin Jezusin me turma, dhe edhe farisenjtë vetë kishin parë në mënyrë të përsëritur demonstrime të qarta të asaj fuqie të mahnitshme të Frymës së Shenjtë duke punuar përmes Jezusit duke u sjellë jetë dhe shëruar shumë njerëz. Por, farisenjtë, pavarësisht demonstrimeve të qarta të veprës së Frymës së Shenjtë përpara syve të tyre, me vetëdije e kundërshtuan autoritetin e Jezusit si dhe mësimin e Tij dhe ia atribuan atë djallit. Jezusi pastaj u tha atyre qartë se “çdo qytet ose shtëpi, që përçahet në vetvete, nuk qëndron. Atëherë, në qoftë se Satani dëbon Satanin, është përçarë në vetvete, si mund, pra, të qëndrojë mbretëria e tij?” (Mat. 12:25–26). Kështu ishte irracionale dhe marrëzi nga ana e Farisenjve që dëbimin e demonëve që Jezusi bënte, t’ia atribuonin fuqisë së Satanit. Kjo ishte një gënjeshtër klasike, e bërë me vetëdije dhe dashakeqëse.
Pas shpjegimit: “Por, në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Frymës së Perëndisë, atëherë mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj” (Mat. 12:28), Jezusi lëshon këtë paralajmërim: “Kush nuk është me mua, është kundër meje dhe kush nuk mbledh me mua, shkapërderdh” (Mat. 12:30). Ai paralajmëron se nuk ka neutralitet, dhe padyshim ata të cilët, ashtu sikurse farisenjtë, e kundërshtojnë mesazhin e Tij, janë kundër Tij. Pastaj, menjëherë pas kësaj, Ai shton: “Prandaj po ju them: Çdo mëkat dhe blasfemi do t'u falet njerëzve; por blasfemia kundër Frymës nuk do t'u falet njerëzve” (Mat. 12:31). Shpifja me vetëdije dhe dashakeqësi ndaj veprës së Frymës së Shenjtë të kryer nëpërmjet Jezusit, vepër të cilën farisenjtë ia atribuan Satanit, nuk do të falet.
Konteksti lë të kuptohet se Jezusi po flet për një mëkat i cili nuk është thjesht mosbesim apo refuzim i Krishtit, por një që përfshin (1) një njohuri të qartë të asaj se kush është Krishti dhe fuqisë së Frymës së Shenjtë që punon përmes Tij, (2) një refuzim i vetëdijshëm i fakteve rreth Krishtit që kundërshtarët e Tij e dinin se ishte i vërtetë, dhe (3) duke i atribuuar me të padrejtë fuqisë së Satanit, veprën e Frymës së Shenjtë në Krishtin. Në një rast të tillë, ngurtësimi i zemrës do të ishte aq i madh saqë cilado mënyrë e zakonshme e sjelljes së një mëkatari në pendesë, do të ishte refuzuar tashmë. Bindja për të vërtetën nuk do të funksiononte, sepse këta njerëz tashmë e kanë njohur të vërtetën dhe e kanë refuzuar atë me vetëdije. Demonstrimi i fuqisë së Frymës së Shenjtë për të shëruar dhe për të sjellë jetë, nuk do të funksionojë sepse ata e kanë parë dhe e kanë refuzuar. Në këtë rast, nuk është se mëkati vetë është aq i tmerrshëm saqë nuk mund të mbulohet nga vepra shpenguese e Krishtit, por më tepër që zemra e ngurtësuar e mëkatarit, e vë atë përtej ndikimit nga mënyrat e zakonshme të Perëndisë të sjelljes së faljes përmes pendesës dhe besimit tek Krishti për të gjetur shpëtim. Ky mëkat është i pafalshëm sepse ai e shkëput mëkatarin nga pendesa dhe nga besimi shpëtues përmes besimit në të vërtetën.
Berkhof me mençuri e përkufizon këtë mëkat në mënyrën e mëposhtme:
Ky mëkat përbëhet nga refuzime të vetëdijshme, dashakeqëse dhe shpifje me vetëdije, kundër provave dhe bindjes së brendshme, rreth dëshmisë së Frymës së Shenjtë në lidhje me hirin e Perëndisë në Krishtin, duke ia atribuuar i shtyrë nga urrejtja dhe armiqësia vetë Princit të Errësirës...., në kryerjen e atij mëkati, njeriu me vetëdije, dashakeqësi dhe qëllimisht, ia atribuon atë që është njohur qartësisht si vepër e Perëndisë, ndikimit dhe veprimit të Satanit.[96]30
Berkhofi shpjegon se vetë ky mëkat konsiston në “mos dyshimin e të vërtetës, as në një mohim të mëkatshëm të saj, por në një kontradiktim të saj që bie ndesh me bindjen e brendshme të mendjes, me ndriçimin e ndërgjegjes dhe madje edhe me vendimin e zemrës.”[97]31
Fakti që mëkati i pafalshëm përfshin një ngurtësim të tillë të skajshëm të zemrës si dhe mungesë të pendesës, tregon se ata të cilët kanë frikë se e kanë kryer atë, gjithsesi janë të pikëlluar në zemrën e tyre, si dhe dëshirojnë të kërkojnë Perëndinë, padyshim që nuk bien në kategorinë e atyre të cilët janë fajtorë për të. Berkhofi thotë se “ne mund të jemi të sigurt në mënyrë të arsyeshme që ata të cilët kanë frikë se e kanë kryer atë, dhe janë të shqetësuar për këtë, dhe dëshirojnë që të tjerët të luten për ta, nuk e kanë kryer atë.”[98]32
Ky kuptim i mëkatit të pafalshëm, përshtatet gjithashtu mirë me “Hebrenjve” 6:4–6. Atje, ata të cilët “kryejnë felëshim” kanë patur tërë njohuritë dhe bindjen e brendshme për të vërtetën: ata janë “ndriçuar” dhe kanë “shijuan dhuntinë qiellore”; ata kanë marrë pjesë në një farë mënyre në veprën e Frymës së Shenjtë, dhe e “shijuan fjalën e mirë të Perëndisë dhe fuqitë e jetës së ardhshme,” e megjithëkëtë ata qëllimisht janë larguar nga Krishti dhe “e turpërojnë” (Heb. 6:6). Edhe ata gjithashtu e kanë vënë veten përtej mënyrave të zakonshme të Perëndisë për t’i sjellë njerëzit në pendesë dhe besim. Duke e ditur dhe duke qenë të vetëdijshëm për të vërtetën, ata e refuzojnë me vetëdije atë.
“1 Gjonit” 5:16–17, sidoqoftë, duket se bie në një kategori tjetër. Ai pasazh nuk flet për një mëkat i cili nuk mund të falet kurrë, por më tepër për një mëkat i cili, nëse mëkatari nuk e ndërpret, do të çojë në vdekje. Ky mëkat duket se përfshin dhënien mësim të gabimeve të rënda doktrinare rreth Krishtit. Në kontekstin e kërkimit me besim në përputhje me vullnetin e Perëndisë (1 Gjonit 5:14–15) Gjoni, thjesht na thotë se ai nuk po na tregon se mund të lutemi me besim që Perëndia thjesht ta falë atë mëkat nëse personi vetë nuk pendohet, por ai padyshim nuk e ndalon lutjen që mësuesit heretikë të largoheshin nga herezia e tyre dhe të pendoheshin dhe për rrjedhojë, të gjenin falje. Shumë njerëz të cilët japin mësim gabime të rënda doktrinarë, nuk kanë shkuar gjithsesi aq larg sa të kryejnë mëkatin e pafalshëm dhe që të sjellin mbi vete pamundësinë e pendesës dhe besimit nga ngurtësimi i zemrës së tyre.
E. Ndëshkimi i mëkatit
Paçka se ndëshkimi i Perëndisë ndaj mëkatit, shërben me të vërtetë si një mjet përmbajtjeje kundër mëkatimit të mëtejshëm dhe si një paralajmërim për ata që i kushtojnë vëmendje, kjo nuk është arsyeja kryesore përse Perëndia e ndëshkon mëkatin. Arsyeja kryesore është që Drejtësia e Perëndisë e kërkon këtë dënim, në mënyrë që Ai të përlëvdohet në universin që ka krijuar. Ai është Zoti i Cili praktikon “mirësinë, gjykimin dhe drejtësinë mbi tokë; sepse kënaqem me këto gjëra», thotë Zoti” (Jer. 9:24).
Pali flet për Krishtin Jezus “të cilin e paraqiti Perëndia si pajtimore nëpërmjet besimit në gjakun e tij” (Rom. 3:25, përkthimi i autorit). Pali më pas shpjegon arsyen përse Perëndia e paraqiti Jezusin si “pajtimore” (d.m.th. si një flijim që mban mbi vete zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit, dhe për rrjedhojë, e kthen zemërimin e Perëndisë në favor prej Tij): “për të treguar kështu drejtësinë e tij për faljen e mëkateve, që janë kryer më parë gjatë kohës së durimit të Perëndisë” (Rom. 3:25). Pali e kupton se nëse Krishti nuk do të kishte ardhur për të paguar ndëshkimin për mëkatet, Perëndia nuk mund të tregohej i drejtë. Për shkak se Ai kishte kaluar mëkatet dhe nuk i kishte ndëshkuar ato në të kaluarën, njerëzit me të drejtë mund ta akuzonin Perëndinë për padrejtësi, duke supozuar se një Perëndi i Cili nuk i ndëshkon mëkatet, nuk është një Perëndi i drejtë. Për rrjedhojë, kur Perëndia dërgoi Krishtin që të vdiste dhe të paguante ndëshkimin për mëkatet tona, Ai tregoi se si mund të ishte ende i drejtë: Ai kishte ruajtur ndëshkimin për shkak të mëkateve të mëparshme (ato të shenjtorëve të Besëlidhjes së Vjetër) dhe pastaj, në drejtësi të përsosur, ndëshkimin e merituar për to, Ai e vuri mbi Jezusin në kryq. Pajtimorja e Kalvarit për rrjedhojë, demonstron qartësisht faktin që Perëndia është përsosmërisht i drejtë: “për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:26).
Për rrjedhojë, tek kryqi ne kemi një demonstrim të qartë të arsyes përse Perëndia ndëshkon mëkatin: nëse Ai nuk e ndëshkon mëkatin, Ai nuk do të ishte një Perëndi i drejtë, dhe nuk do të kishte drejtësi përfundimtare në univers, por kur mëkati ndëshkohet, Perëndia po e tregon se është një gjykatës i drejtë mbi të gjithë, dhe se drejtësia vihet në vend në universin e Tij.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. A e ka rritur leximi i këtij kapitulli vetëdijësimin tuaj për mëkatin që ende ka mbetur në jetën tuaj? A jeni në gjendje që të përmendni ndonjë mënyrë specifike në të cilat kjo është e vërtetë? A rriti ky kapitull në ju ndonjë ndjenjë urrejtjeje ndaj mëkatit? Përse nuk ndjen më shpesh një ndjenjë më të thellë urrejtjeje ndaj mëkatit? Cili mendoni se do të jetë efekti i përgjithshëm i këtij kapitulli në marrëdhënien tënde personale me Perëndinë?
2. A do të ishte më ngushëlluese për ty po të mendoje se mëkati erdhi në botë për shkak se Perëndia e caktoi që ai do të vinte përmes faktorëve dytësorë, apo sepse ai nuk mund ta parandalonte atë, paçka se kjo qe kundër vullnetit të Tij? Si do të ndjeheshe për universin dhe vendin që ti zë në të, po qe se do të mendoje se e keqja ka ekzistuar gjithnjë dhe se në univers ekziston një “dualizëm” themeltar?
3. A mund të tregosh disa paralelizma mes tundimit me të cilin Eva përballej si dhe tundimeve me të cilat përballesh ti edhe tani në jetën tënde të krishterë?
4. A ndjen ndonjë ndjenjë padrejtësie që je llogaritur fajtor për shkak të mëkatit të Adamit (nëse je dakord që “Rom.” 5:12–21 na e mëson këtë)? Si mund të merresh me këtë ndjesi padrejtësie për të mos e lënë që të kthehet në një pengesë në marrëdhënien tënde me Perëndinë? Në një nivel bindjeje të thellë, a mendon me të vërtetë se që përpara se të bëheshe i krishterë ke qenë tërësisht i paaftë për të bërë ndonjë të mirë shpirtërore përpara Perëndisë? Po kështu, a jeni thellësisht i bindur që kjo gjë vlen për të tërë jobesimtarët, apo mendon se kjo është thjesht një doktrinë e cila mundet por edhe mund të mos jetë e vërtetë, apo të paktën, është një e cila për ju nuk është thellësisht bindëse kur shikon jetën e jobesimtarëve të cilët ti njeh?
5. Çfarë lloj lirie zgjedhjeje kanë faktikisht jobesimtarët të cilët ti njeh? Përveç punës së Frymës së Shenjtë, a je i bindur që ata nuk do ta ndryshojnë kryeneçësinë e rrënjosur të tyre kundër Perëndisë?
6. Si mundet që mësimi biblik i shkallëve peshës së mëkateve, e ndihmon jetën tënde të krishterë në këtë pikë? A keni përjetuar një ndjenjë të “pakënaqësisë atërore” të Perëndisë kur ke mëkatuar? Cili është reagimi juaj ndaj asaj ndjesie?
7. A mendon se të krishterët e sotëm nuk e kanë më parasysh në një pjesë të madhe se sa i urryer është mëkati? A e kanë harruar edhe jobesimtarët këtë? A mendon se ne si të krishterë e kemi humbur nga sytë mbizotërimin tërësor të mëkatit tek jobesimtarët, rreth të vërtetës që problemi më i madh i racës njerëzore, si dhe i tërë shoqërive dhe qytetërimeve, nuk është mungesa e arsimimit apo mungesa e komunikimit apo mungesa e mirëqenies materiale, por mëkati kundër Perëndisë?
TERMA TË VEÇANTË
mosha e llogaridhënies
dualizmi
vesh
zvetënimi i trashëguar
faji i trashëguar
mëkati i trashëguar
mëkat vdekjeprurës
faji fillestar
ndotja fillestare
mëkati fillestar
Pelagiusi
pajtimore
mëkati
privimi tërësor
paaftësia totale
mëkati i pafalshëm
mëkati i falshëm
BIBLIOGRAFIA
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 136–177
1930 Thomas, 155–175, 210–214, 234–235, 501–506
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1847 Finney, 180–214, 228–258
1875–1876 Pope, 2:1–86
1892–1894 Miley, 1:423–533; 2:505–524
1940 Wiley, 2:51–140
1960 Purkiser, 223–242
1983 Carter, 1:27–86
3. Baptiste
1767 Gill, 1:451–490
1887 Boyce, 230–247
1907 Strong, 533–664
1917 Mullins, 281–302
1976–1983 Henry, 6:229–250, 269–304
1983–1985 Erickson, 561–658
1987–1994 Lewis/Demarest, 2:183–245
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 2:200–373
1949 Thiessen, 188–198
1986 Ryrie, 201–234
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:527–577
1934 Mueller, 210–241
6. E reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:239–309 (2.1–3)
1724–1758 Edwards, 1:143–233
1861 Heppe, 301–370
1871–1873 Hodge, 2:122–279
1878 Dabney, 36–51
1887–1921 Warfield, BTS 262–269
1889 Shedd, 2a:115–257
1937–1966 Murray, CW 2:67–89; IAS 5–95
1938 Berkhof, 219–261
1962 Buswell, 1:255–307
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:221–274
Seksione në teologjitë sistematike ungjillore
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 106–114
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:123, 162–168; 2:953–960
Vepra të Tjera
Berkouwer, G.C. Mëkati (Sin) Përkth. nga Philip C. Holtrop. Grand Rapids: Eerdmans, 1971.
Bloesch, D.G. “Mëkati (Sin)” Tek FUT (EDT) fq. 1012–1016.
Carson, D.A. Edhe sa Kohë o Zot? Reflektime mbi Vuajtjen dhe të Keqen (How Long, O Lord? Reflections on Suffering and Evil). Grand Rapids: Baker, 1990.
Colwell, J.E. “Antropologjia (Anthropology).” Tek FRT (NDT) fq. 28–30.
_______. “Rënia (Fall)” Tek FRT (NDT) fq. 249–251.
_______. “Mëkati.” Tek FRT (NDT) fq. 641–643.
Demarest, B.A. “Rënia e Njeriut (Fall of Man).” Tek FUT (EDT) fq. 403–405.
Feinberg, J.S. Anët e Shumta të së Keqes: Sistemet Teologjike dhe Problemi i të Keqes (The Many Faces of Evil: Theological Systems and the Problem of Evil). Grand Rapids: Zondervan, 1994.
_______. Teologjitë dhe e Keqja (Theologies and Evil). Washington, D.C.: University Press of America, 1979.
Geisler, Norman. Rrënjët e të Keqes (The Roots of Evil). Grand Rapids: Zondervan, 1978.
Hoekema, Anthony A. I Krijuar në Shëmbëlltyrën e Perëndisë (Created in God’s Image). Grand Rapids: Eerdmans, dhe Exeter: Paternoster, 1986, fq. 112–186.
Hughes, Philip Edgcumbe. Shëmbëllimi i Vërtetë: Origjina dhe Destinacioni i Njeriut në Krishtin (The True Image: The Origin and Destiny of Man in Christ.) Grand Rapids: Eerdmans, and Leicester: Inter-Varsity Press, 1989, fq. 71–210.
Johnson, R.K. “Veshja e Fajit/Drejtësimit (Imputation).” Tek FUT (EDT) fq. 554–555.
Lewis, C.S. Problemi i Dhimbjes (The Problem of Pain). New York: Macmillan, 1962.
Murray, John. Veshja ndaj Nesh e Mëkatit të Adamit (The Imputation of Adam’s Sin). Grand Rapids: Eerdmans, 1959.
Peterson, Michael L. E Keqja dhe Perëndia i Krishterë (Evil and the Christian God). Grand Rapids: Baker, 1982.
Pink, Arthur Walkington. Qëmtimi në Shkrimet: Privimi Total i Njeriut (Gleanings From the Scriptures: Man’s Total Depravity). Chicago: Moody, 1970.
Plantinga, Alvin. Perëndia, Liria dhe e Keqja (God, Freedom and Evil). New York: Harper and Row, 1974.
Ramm, Bernard. Sulm ndaj Arsyes: Teologjia e Mëkatit (Offense to Reason: The Theology of Sin). San Francisco: Harper and Row, 1985.
Ryrie, C.C. “Privimi, Total (Depravity, Total).” Tek FUT (EDT) fq. 312–313.
Thomas, R.L. “Mëkati, Bindja për (Sin, Conviction of).” Tek FUT (EDT) f. 1016.
Wenham, J.W. Enigma e të Keqes (The Enigma of Evil). Botuar më përpara nën titullin Mirësia e Perëndisë (The Goodness of God). Grand Rapids: Zondervan, 1985.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Psalmi” 51:1–4:
Ki mëshirë për mua, o Perëndi, sipas mirësisë sate;
për dhembshurinë e madhe që ke, fshiji të ligat që kam bërë.
Më pastro tërësisht nga paudhësia ime,
dhe më pastro nga mëkati im!
Sepse i pranoj të ligat që kam bërë,
dhe mëkati im më rri gjithnjë përpara.
Kam mëkatuar kundër teje, vetëm kundër teje,
dhe kam bërë atë që është e keqe në sytë e tu,
me qëllim që ti të njihesh i drejtë kur flet
dhe i ndershëm kur gjykon.
HIMN
“PERËNDI, JI I MËSHIRSHËM NDAJ MEJE (GOD, BE MERCIFUL TO ME)”
Ky është një shembull i shkëlqyer i fjalëve të një psalmi të orkestruar. Psalmi ishte fillimisht rrëfimi me gjithë zemër i mëkatit të madh të Mbretit David përpara Perëndisë, por edhe sot ai mbetet një mënyrë e shkëlqyer e rrëfimit të cilin edhe ne vetë mund t’ia drejtojmë Perëndisë.
Perëndi, ndaj meje trego mëshirshë;
kërkesën time e lë në hirin Tënd të mirë;
i bollshëm në dhembshuri je,
tani fshije shkeljen time;
Më laj e më bëj të pastër përbrenda meje,
Më pastro, më pastro nga mëkati im ndaj Teje.
Shkeljen time unë e pohoj,
Pikëllimi dhe faji shpirtin do t’ma shpoj’;
Kundër hirit Tënd unë kam mëkatuar
dhe sy ndër sy; të kam provokuar
Që gjykimi Yt është i drejtë, këtë unë e pohoj
i pafjalë, mëshirën Tënde besoj.
Unë jam i keq, në mëkat i lindur;
ti dëshiron të vërtetën përbrenda ngjizur.
Shpëtimtari im, i vetmi, Ti je,
Me mençurinë Tënde zemrën time mësoje;
Më bëj të pastër, hirin Tënd tek unë derdhe,
më laj e më bëj më të bardhë se bora e reve.
I thyer, deri në tokë i përulur
nga zemërimi dhe gjykimi Yt i drejtë, jam zhytur
Le që zemra ime e thyer të gëzohet
kurdo që zërin Tënd dëgjon, ajo peshë çohet;
Mëkatet e mia, nga fytyra Jote fshihi,
në hirin e Tënd të pakufi, në harresë degdisi.
Perëndi i Hirshëm, përtërije zemrën time,
shpirtin tim të drejtë e të vërtetë bëje;
larg Teje mos më dëbo,
Frymën e Shenjtë eja tek unë bano;
Gëzimin e shpëtimit Tënd tejço,
një zemrën të gatshme për ty tek unë krijo.
Mëkatarët do të mësojnë pastaj prej meje
dhe do të kthehen, o Perëndi drejt Teje;
Shpëtimtar, tërë fajin tim bëj të mos më rëndojë,
dhe gjuha ime dashurisë Tënde do t’i këndojë;
O Zot preki buzët e mia të heshtura,
dhe, lavde do të lartojë goja ime përhera.
Nga Libri i Psalmeve 1912, nga “Psalmi” 51:1–15
Vijë melodike alternative: “Shkëmbi i Lashtë (Rock of Ages)”
Kapitulli 25
Besëlidhjet mes Perëndisë dhe Njeriut
Cilat parime përcaktojnë mënyrën se si Perëndia hyn në raport me ne?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Në ç’raport hyn Perëndia me njeriun? Që prej krijimit të botës, marrëdhënia e Perëndisë me njeriun qe përkufizuar nga kërkesa dhe premtime specifike. Perëndia u tregon njerëzve se si Ai dëshiron që ata të veprojnë dhe gjithashtu bën premtime për se si Ai do të veprojë ndaj atyre në rrethana të ndryshme. Bibla përmban një sërë përmbledhjesh të dispozitave të cilat përkufizojnë marrëdhëniet e ndryshme mes Perëndisë dhe njeriut të cilat shfaqen në Shkrim, dhe shpesh i quan këto përmbledhje “besëlidhje.” Në lidhje me besëlidhjet mes Perëndisë dhe njeriut në Shkrim, mund të japim përkufizimin e mëposhtëm: Besëlidhja është një marrëveshje ligjore e imponuar në mënyrë hyjnore mes Perëndisë dhe njeriut, e cila parashtron kushtet për marrëdhënien e tyre.
Paçka se ky përkufizim përfshin fjalën marrëveshje me qëllim për të treguar se ka dy palë: Perëndia dhe njeriu, të cilët duhet të hyjnë në dispozitat e marrëdhënies, fraza “e imponuar në mënyrë hyjnore” është ndërkallur gjithashtu për të treguar se njeriu nuk mund të negociojë kurrë me Perëndinë, apo të ndryshojë termat e besëlidhjes. Ai mundet vetëm që të pranojë detyrimet e besëlidhjes ose t’i refuzojë ato. Ndoshta kjo është arsyeja që përkthyesit në greqisht të Besëlidhje së Vjetër (përkthim i njohur me titullin Septuaginta), dhe në gjurmët e tyre edhe autorët e Besëlidhjes së Re, nuk përdorën fjalën e zakonshme greke për kontrata apo marrëveshje në të cilat të dyja palët ishin të barabarta (συνθήκη), por përkundrazi, zgjodhën një fjalë më pak të zakonshme, διαθήκη (G1347) e cila theksonte faktin që dispozitat e besëlidhjes parashtroheshin vetëm nga njëra prej palëve. (Faktikisht, fjala διαθήκη shpesh herë përdorej për t’iu referuar një “testamenti” apo “amaneti” që një person linte me qëllim ndarjen e pronave të tij apo saj pas vdekjes.)
Ky përkufizim gjithashtu vëren që besëlidhjet janë të “pandryshueshme.” Ato mund të ndërrohen apo të zëvendësohen nga një besëlidhje tjetër, por nuk mund të ndryshohen pasi janë lidhur. Paçka se mund të ketë patur shumë detaje shtesë të specifikuara në besëlidhjet që Perëndia ka bërë me njerëzit përgjatë historisë së Shkrimit, elementi qendror në thelbin e të gjithave, është premtimi: “Unë do të jem Zoti i tyre dhe ata do të jenë populli im” (Jer. 31:33; 2 Kor. 6:16; etj.).
Përderisa marrëdhënia besëlidhore mes Perëndisë dhe njeriut shfaqet në forma të ndryshme përgjatë gjithë Shkrimit, nga “Zanafilla” tek “Zbulesa”, një trajtim i kësaj teme mund të vendoset në disa pika të ndryshme në studimin e teologjisë sistematike. Unë e kam vendosur këtu në fund të trajtimit të njeriut, si i krijuar (në shëmbëlltyrën e Perëndisë) dhe njeriut, si i rënë në mëkat, por përpara diskutimit të personit dhe punës së Krishtit.
A. Besëlidhja e Veprave
Disa e kanë vënë në pikëpyetje nëse është apo jo e përshtatshme që të flasim për një besëlidhje veprash të cilën Perëndia kishte me Adamin dhe Evën në kopshtin e Edenit. Fjala aktuale besëlidhje nuk është përdorur në tregimin e “Zanafillës”. Megjithëkëtë, pjesët thelbësore të besëlidhjes janë të tëra aty—një përkufizim i qartë i palëve të përfshira, një tërësi dispozitash ligjore të detyrueshme të cilat përcaktojnë kushtet e marrëdhënies së tyre, premtimi për bekime në rast bindjeje, dhe kushtet për përfitimin e atyre bekimeve. Për më tepër, “Osea” 6:7, duke iu referuar mëkateve të Izraelit, thotë: “Por, si Adami, ata kanë shkelur besëlidhjen” ([99]RSV [100]mgj.; po kështu [101]NIV, [102]NASB).[103]1 Ky pasazh, e konsideron Adamin në ekzistencë në një marrëdhënie besëlidhore të cilën ai pastaj e shkeli në kopshtin e Edenit. Plus kësaj, tek “Romakëve” 5:12–21, Pali e shikon si Adamin ashtu edhe Krishtin, si kreun e popullit të cilin ata përfaqësojnë, diçka kjo e cila do të ishte tërësisht e përputhshme me idenë që Adami është në një besëlidhje përpara rënies në mëkat.
Në Kopshtin e Edenit, duket mjaft qartë se pati një tërësi dispozitash detyruese ligjore, të cilat përkufizonin kushtet e marrëdhënies mes Perëndisë dhe njeriut. Dy palët janë të evidentuar ndërkohë që Perëndia i flet Adamit dhe i jep atij urdhëresa. Kërkesat e marrëdhënies janë të përkufizuara qartësisht tek urdhëresat të cilat Perëndia i jep Adamit dhe Evës (Zan. 1:28–30; kr. 2:15) dhe në një urdhëresë të drejtpërdrejtë drejtuar Adamit: “Ha lirisht nga çdo pemë e kopshtit; por mos ha nga pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes, sepse ditën që do të hash prej saj, ke për të vdekur me siguri” (Zan. 2:16–17).
Në këtë deklaratë të bërë ndaj Adamit rreth pemës së njohurisë së të mirës dhe të keqes, ka një premtim për ndëshkimin për mosbindje—vdekja, e kuptuar më mirë si nënkuptuese e një vdekjeje në një kuptim të gjerë fizik, shpirtëror, dhe vdekje e përjetshme e ndarje nga Perëndia.[104]2 Në premtimin e ndëshkimit për shkak të mosbindjes, është i nënkuptuar një premtim për bekim në rast bindjeje. Ky bekim do të konsistonte në mos-prekjen nga vdekja, dhe nënkuptimi është që bekimi do të ishte e kundërta e “vdekjes.” Ai do të përfshinte jetë fizike që nuk ka fund, si dhe jetë shpirtërore në lidhje me një marrëdhënie me Perëndinë e cila do të vazhdonte përgjithnjë. Prania e “pemës së jetës... në mes të kopshtit” (Zan. 2:9) simbolizonte gjithashtu premtimin e jetës së përjetshme me Perëndinë nëse Adami dhe Eva do t’i kishin plotësuar kushtet e një marrëdhënieje besëlidhore, duke iu bindur tërësisht Perëndisë derisa Ai të vendoste që koha e tyre e provës të kishte mbaruar. Pas rënies në mëkat, Perëndia e largoi Adamin dhe Evën nga kopshti, pjesërisht për arsyen që ata të mos ishin në gjendje që të merrnin nga pema e jetës që “duke ngrënë nga ajo, të jetonin përgjithnjë” (Zan. 3:22).
Një provë tjetër që marrëdhënia besëlidhore me Perëndinë në kopsht përfshin një premtim për jetë të përjetshme po qe se Adami dhe Eva do t’i ishin bindur në mënyrë të përsosur, është fakti që edhe në besëlidhjen e Re, Pali flet a thua se bindja e përsosur, po të ishte e mundur, do të çonte faktikisht në jetë. Ai flet për një “urdhërim që u dha për jetë” (Rom. 7:10; fjalë për fjalë, “urdhërimi që u dha për jetë”) dhe me qëllim për të demonstruar faktin që ligji nuk bazohet tek besimi, ai citon “Levitikun” 18:5 për të thënë rreth dhënies së ligjit: “Njeriu që do t'i bëjë ato, do të rrojë nëpërmjet tyre” (Gal. 3:12; kr. Rom. 10:5).
Besëlidhjet e tjera në Shkrim, përgjithësisht kanë një “shenjë” të jashtme të lidhur me to (si për shembull rrethprerja, apo pagëzimi dhe Darka e Zotit). Asnjë “shenjë” për besëlidhjen e veprave nuk është caktuar në mënyrë të qartë si e tillë tek “Zanafilla”, por nëse do të thonim gjithsesi emrin e njërës, me shumë mundësi do të ishte pema e jetës në mes të kopshtit. Duke marrë nga ajo pemë, Adami dhe Eva do të merrnin nga premtimi i jetës së përjetshme që Perëndia do të jepte. Fryti vetë nuk kishte veti magjike por do të ishte një shenjë përmes të cilës Perëndia për së jashtmi do të garantonte ndodhjen e realitetit të brendshëm.
Përse është e rëndësishme që të flasim për marrëdhënien mes Perëndisë dhe njeriut në kopsht si një marrëdhënie besëlidhore? Kjo sepse na kujton për faktin që kjo marrëdhënie, përfshin urdhëresat e bindjes si dhe premtimin e bekimit për bindje, e nuk qe diçka që ndodhi në mënyrë automatike në marrëdhënien mes Krijuesit dhe krijesës. Perëndia nuk bëri ndonjë besëlidhje të tillë me kafshët që Ai krijoi për shembull.[105]3 Gjithashtu, as natyra e njeriut siç e krijoi Perëndia nuk kërkon që Perëndia të ketë ndonjë bashkësi me njeriun apo që Perëndia të bëjë ndonjë premtim në lidhje me marrëdhënien e Tij me njerëzit apo t’i japë njeriut ndonjë udhëzim të qartë për atë që ai duhet të bëjë. E gjitha kjo ishte shprehje e dashurisë atërore të Perëndisë për burrin dhe gruan që Ai kishte krijuar. Për më tepër, kur e specifikojmë këtë marrëdhënie si “besëlidhje,” kjo na ndihmon të shikojmë paralelizmat e qartë mes kësaj dhe marrëdhënieve pasuese që Perëndia kishte me popullin e Tij. Nëse të tërë elementët e një besëlidhjeje janë të pranishëm (përcaktimi i qartë i palëve të përfshira, deklaratë e kushteve të besëlidhjes dhe një premtim i bekimit për bindje dhe ndëshkimit për mosbindje), atëherë duket se nuk ka arsye përse të mos i referohemi asaj si një besëlidhje, sepse ajo ashtu ishte me të vërtetë
Paçka se besëlidhja që ekzistonte përpara rënies, është referuar me terma të ndryshëm (si për shembull Besëlidhja Adamike, apo Besëlidhja e Natyrës), emërtimi më i dobishëm duket se është “besëlidhja e veprave,” përderisa pjesëmarrja në bekimet e besëlidhjes varet qartësisht nga bindja apo “veprat” në anën e Adamit dhe Evës.
Ashtu sikurse në të tëra besëlidhjet që Perëndia bën me njeriun, po ashtu edhe këtu nuk ka negocim mbi dispozitat. Perëndia në mënyrë sovrane e imponon këtë besëlidhje mbi Adamin dhe Evën, dhe ata nuk kanë mundësi të ndryshojnë hollësitë. Zgjedhja e vetme që ata kanë, është t’i përmbahen ose ta shkelin atë.
A është ende në fuqi besëlidhja e veprave? Nga disa anë të rëndësishme, po, është. Pikë së pari, Pali nënkupton që bindja e përsosur ndaj ligjeve të Perëndisë, po të jetë e mundur, do të çonte në jetë (shiko Rom. 7:10; 10:5; Gal. 3:12). Ne duhet që gjithashtu të vëmë re se ndëshkimi për këtë besëlidhje është ende në fuqi, sepse “paga e mëkatit është vdekja” (Rom. 6:23). Kjo nënkupton që besëlidhja e veprave është ende në fuqi për çdo qenie njerëzore veçmas Krishtit, paçka se nuk ka asnjë qenie njerëzore që mund të përmbushë dispozitat e saj e të fitojë bekim përmes saj. Së fundi, ne duhet të vërejmë që Krishti iu bind në mënyrë të përsosur besëlidhjes së veprave për ne, përderisa Ai nuk kreu mëkat (1 Pjetrit 2:22) por iu bind tërësisht Perëndisë për ne (Rom. 5:18–19).
Nga ana tjetër, ka disa aspekte në të cilat besëlidhja e veprave nuk mbetet në fuqi: (1) Ne nuk përballemi më me urdhëresën specifike për të mos ngrënë nga pema e njohurisë së të mirës dhe të keqes. (2) Përderisa të tërë ne kemi një natyrë mëkatare (si të krishterët ashtu edhe jo të krishterët), ne nuk jemi në gjendje që të përmbushim dispozitat e besëlidhjes së veprave me forcat tona, dhe të marrim bekimin e tyre—në mënyrën se si kjo besëlidhje gjen zbatim të drejtpërdrejtë tek njerëzit, ajo sjell vetëm ndëshkime. (3) Për të krishterët, Krishti ka përmbushur me sukses dispozitat e kësaj besëlidhjeje një herë e përgjithmonë, dhe ne kemi dobitë e kësaj jo përmes bindjes aktuale nga ana jonë, por duke u besuar meritave të veprës së Krishtit. Faktikisht, që të krishterët e sotëm ta mendojnë veten si të detyruar të përpiqen për të fituar favorin e Perëndisë nëpërmjet bindjes, do të ishte si ta shkëpusje veten nga shpresa e shpëtimit. “Të gjithë ata që janë prej veprave të ligjit janë nën mallkim.... që me anë të ligjit askush nuk drejtësohet përpara Perëndisë, është e qartë (Gal. 3:10–11). Të krishterët janë çliruar nga besëlidhja e veprave në sajë të veprës së Krishtit, dhe përfshirjes së tyre në besëlidhjen e re, besëlidhjen e hirit (shiko më poshtë).
B. Besëlidhja e Shpengimit
Teologët flasin për një lloj tjetër besëlidhjeje, një besëlidhje e cila nuk është mes Perëndisë dhe njeriut, por mes pjesëtarëve të Trinisë. Këtë besëlidhje ata e quajnë “besëlidhja e shpengimit.” Ajo është një marrëveshje ndërmjet Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë, mbi bazën e të cilës Biri mori përsipër të bëhej njeri, të jetë përfaqësuesi ynë, t’u bindej kushteve të besëlidhjes së veprave për ne, dhe që të paguante ndëshkimin për mëkatin, të cilin e meritonim ne. A na mëson Shkrimi ekzistencën e saj? Po, sepse Shkrimi flet për një plan dhe qëllim specifik të Perëndisë për të cilin qe rënë dakord nga Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë me qëllim për të fituar shpengimin tonë.
Nga ana e Atit, kjo “besëlidhje shpengimi” përfshinte një marrëveshje për t’i dhënë Birit një popull të cilin Ai do ta shpengonte për ta patur për Vete (Gjoni 17:2, 6), për të dërguar Birin për të qenë përfaqësuesi i tyre (Gjoni 3:16; Rom. 5:18–19), për të përgatitur një trup për Birin tek i cili Ai të banonte si njeri (Kol. 2:9; Heb. 10:5), për ta pranuar Atë si përfaqësues të popullit të Tij të cilin Ai e kishte shpenguar (Heb. 9:24), dhe për t’i dhënë Atij të tërë autoritetin në qiell dhe në tokë (Mat. 28:18), përfshi këtu autoritetin për të derdhur Frymën e Shenjtë me fuqi për të zbatuar shpengimin e popullit të Vet (Veprat 1:4; 2:33).
Nga ana e Birit, kishte një marrëveshje që Ai do të vinte në botë si njeri dhe do të jetonte si njeri nën ligjin e Moisiut (Gal. 4:4; Heb. 2:14–18), dhe që Ai do të ishte tërësisht i bindur ndaj të tëra urdhëresave të Atit (Heb. 10:7–9), duke u bërë i bindur deri në vdekje, edhe deri në vdekje të kryqit (Fil. 2:8). Biri ra gjithashtu dakord që do të mblidhte për Vete një popull në mënyrë që asnjë nga ata që Ati i kishte dhënë, të mos humbte (Gjoni 17:12).
Roli i Frymës së Shenjtë në besëlidhjen e shpengimit, nganjëherë nënvlerësohet në diskutimet e kësaj teme, por padyshim që ishte rol unikal dhe thelbësor. Ai pranoi që të bënte vullnetin e Atit dhe të përmbushte dhe fuqizonte Krishtin për të kryer shërbesën e Tij në tokë (Mat. 3:16; Luka 4:1, 14, 18; Gjoni 3:34), si dhe për të akorduar dobitë e punës shpenguese të Krishtit tek populli i Tij pasi Krishti të kthehej në qiell (Gjoni 14:16–17, 26; Veprat 1:8; 2:17–18, 33).
Referimi ndaj marrëveshjes ndër pjesëtarët e Trinisë si një “besëlidhje,” na kujton se kjo ishte diçka e ndërmarrë në mënyrë vullnetare nga Perëndia, e jo diçka në të cilën Ai duhej të hynte për shkak të natyrës së Vet. Sidoqoftë, kjo besëlidhje është gjithashtu ndryshe nga besëlidhjet mes Perëndisë dhe njeriut për shkak se palët hyjnë në të si të barabarta, ndërsa në besëlidhjet me njeriun, Perëndia është Krijuesi sovran i Cili imponon dispozitat e besëlidhjes përmes dekretit të lëshuar prej Atij Vetë. Nga ana tjetër, kjo i përngjan besëlidhjeve që Perëndia bën me njerëzit, në atë që ajo ka elementët (duke specifikuar palët, kushtet dhe bekimet e premtuara) përbërës të një besëlidhjeje.
C. Besëlidhja e Hirit
1. Elementët thelbësorë. Kur njeriu nuk arriti që të fitonte bekimin e ofruar në besëlidhjen e veprave, Perëndisë iu desh që të krijonte një mënyrë tjetër, një përmes të cilës njeriu mund të shpëtohej. Pjesa tjetër e Shkrimit, pas historisë së rënies tek “Zanafilla” 3, është historia e Perëndisë që realizon në histori planin e mahnitshëm të shpengimit, përmes të cilit njerëzit mëkatarë mund të vijnë në bashkësi me Të. Edhe një herë tjetër, Perëndia përkufizon në mënyrë të qartë dispozitat e një besëlidhjeje e cila do të specifikojë marrëdhënien mes Tij dhe atyre që Ai do të shpengojë. Në këto specifikime, gjejmë ca variacione të hollësishme përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe asaj të Re, por elementët thelbësore të një besëlidhjeje, janë të tërë të pranishëm, dhe natyra e këtyre elementëve mbetet e njëjta përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe asaj të Resë.
Palët e kësaj besëlidhjeje të hirit, janë Perëndia dhe populli të cilin Ai do të shpengojë. Por në këtë rast, Krishti përmbush një rol të veçantë si “ndërmjetës” (Heb. 8:6; 9:15; 12:24) në të cilin Ai përmbush kushtet e besëlidhjes për ne dhe për rrjedhojë na pajton me Perëndinë. (Nuk kishte ndërmjetës mes Perëndisë dhe njeriut në besëlidhjen e veprave.)
Kushti (apo detyrimi) i pjesëmarrjes në besëlidhjen e besimit në veprën e Krishtit, shpenguesit (Rom. 1:17; 5:1; etj.). Kjo kërkesë e besimit në punën shpenguese të Mesisë, qe gjithashtu kusht për përftimin e bekimeve të besëlidhjes në Besëlidhjen e Vjetër, ashtu sikurse Pali e demonstron qartësisht përmes shembujve të Abrahamit dhe Davidit (Rom. 4:1–15). Ata, ashtu sikurse besimtarët e tjerë të Besëlidhjes së Vjetër, u shpëtuan duke parë përpara në kohë drejt veprës së Mesisë i Cili do të vinte, dhe duke i besuar Atij.[106]4
Por ndërkohë që kushti i fillimit të besëlidhjes së hirit është gjithnjë besimi vetëm në veprën e Krishtit, kushti i vazhdimit në atë besëlidhje thuhet të jetë bindja ndaj urdhëresave të Perëndisë. Paçka se kjo bindje as në Besëlidhjen e Vjetër dhe as në Besëlidhjen e Re nuk na fiton ndonjë meritë me Perëndinë, gjithsesi, nëse besimi ynë në Krishtin është i vërtetë, ai do të prodhojë bindje (shiko Jakobi 2:17), dhe bindja ndaj Krishtit në Besëlidhjen e Re shikohet si provë e nevojshme që ne jemi me të vërtetë besimtarë si dhe pjesëtarë të besëlidhjes së re (shiko 1 Gjonit 2:4–6).
Premtimi i bekimeve në besëlidhje, qe një premtim i jetës së përjetshme me Perëndinë. Ky premtim u përsërit në mënyrë të shpeshtë përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe asaj të Re. Perëndia premtoi se Ai do të ishte Perëndia i tyre dhe se ata do të ishin populli i Tij. “Dhe do të caktoj besëlidhjen time midis meje dhe teje, si dhe me pasardhjen tënde, nga një brez në një brez tjetër; kjo do të jetë një besëlidhje e përjetshme, me të cilën unë do të marr përsipër të jem Perëndia yt dhe i pasardhjes sate pas teje” (Zan. 17:7). “Unë do të jem Zoti i tyre dhe ata do të jenë populli im” (Jer. 31:33). “Ata do të jenë për mua populli im dhe unë do të jem për ta Perëndia i tyre... Do të bëj me ta një besëlidhje të përjetshme” (Jer. 32:38–40; kr. Ezek. 34:30–31; 36:28; 37:26–27). Kjo temë vazhdohet edhe në Besëlidhjen e Re gjithashtu: “Do të jem Perëndia i tyre dhe ata do të jenë populli im” (2 Kor. 6:16; kr. një temë të ngjashme tek vgj. 17–18; gjithashtu 1 Pjetrit 2:9–10). Duke folur për besëlidhjen e re, autori i “Hebrenjve” citon “Jereminë” 31: “Do të jem Perëndia i tyre dhe ata do të jenë populli im” (Heb. 8:10). Ky bekim gjen përmbushje në kishë, që është populli i Perëndisë, por gjen përmbushjen e tij më të madhe në qiellin e ri dhe në tokën e re, ashtu sikurse Gjoni shikon në vegimin e tij të epokës që do të vijë: “Ja tabernakulli i Perëndisë me njerëzit! Dhe ai do të banojë me ta; edhe ata do të jenë populli i tij dhe vetë Perëndia do të jetë bashkë me ta, Perëndi i tyre” (Zbu. 21:3).
Shenja dalluese e kësaj besëlidhjeje (simboli i jashtëm, fizik i përfshirjes në besëlidhje) ndryshon në Besëlidhjen e Vjetër nga ajo në Besëlidhjen e Re. Në Besëlidhjen e Vjetër, shenja e jashtme e fillimit të marrëdhënies së besëlidhjes, ishte rrethprerja. Shenja e vazhdimit të marrëdhënies besëlidhore, qe vazhdimi i kremtimit të tërë festivaleve dhe ligjeve ceremoniale që Perëndia i dha popullit në kohë të ndryshme. Në Besëlidhjen e Re, shenja e fillimit të një marrëdhënieje besëlidhore, është pagëzimi, ndërkohë që shenja e vazhdimit në atë marrëdhënie, është pjesëmarrja në Darkën e Zotit.
Arsyeja përse kjo besëlidhje është quajtur “besëlidhje e hirit” është se ajo është bazuar tërësisht në “hirin” e Perëndisë, apo në favorin e pamerituar ndaj atyre që Ai shpengon.
2. Forma të ndryshme të Besëlidhjes. Paçka se elementët thelbësor të besëlidhjes së hirit mbeten të njëjtë përgjatë historisë së popullit të Perëndisë, dispozitat specifike të besëlidhjes variojnë nga një kohë në tjetrën. Në kohën e Adamit dhe Evës, ekzistonte vetëm një aludim i zbehtë i mundësisë së një marrëdhënieje me Perëndinë e gjetur kjo në premtimin rreth farës së gruas tek “Zanafilla” 3:15 dhe në sigurimin me hir nga Perëndia të veshjeve për Adamin dhe Evën (Zan. 3:21). Besëlidhja që Perëndia bëri me Noeun pas përmbytjes (Zan. 9:8–17) nuk qe një besëlidhje e cila premtonte të tëra bekimet e jetës së përjetshme apo bashkësisë shpirtërore me Perëndinë, por thjesht një në të cilën Perëndia i premtoi të tërë njerëzimit dhe krijimit shtazor, që toka nuk do të shkatërrohej më nga përmbytja. Në këtë kuptim, besëlidhja me Noeun, paçka se padyshim që varet nga hiri i Perëndisë apo nga favori i pamerituar i dhënë nga Perëndia, del të jetë mjaft ndryshe tek palët e përfshira (Perëndia dhe tërë njerëzimi, jo thjesht të shpenguarit), kushtin e vënë (nga njeriu nuk kërkohet besim apo bindje), dhe bekimi që është premtuar (që toka nuk do të shkatërrohet përsëri nga përmbytja, padyshim, një premtim i ndryshëm ky nga jeta e përjetshme). Shenja e besëlidhjes (ylberi) është gjithashtu ndryshe në atë që ai nuk kërkon pjesëmarrje aktive apo vullnetare nga ana e njeriut.
Por, duke filluar me besëlidhjen e Abrahamit (Zan. 15:1–21; 17:1–27), elementët thelbësorë të besëlidhjes së hirit, janë të tërë të pranishëm. Faktikisht, Pali mund të thotë se “Shkrimi... ia dha më përpara Abrahamit lajmin e mirë” (Gal. 3:8). Për më tepër, Luka na thotë se Zakaria, babai i Gjon Pagëzorit, profetizoi që ardhja e Gjon Pagëzorit për të përgatitur rrugën për Krishtin, qe fillimin i punës së Perëndisë për të përmbushur premtimet e lashta të besëlidhjes me Abrahamin (“për të treguar mëshirë tek etërit tanë e për t'u kujtuar për besëlidhjen e tij të shenjtë, betimin që i bëri Abrahamit, atit tonë,” Luka 1:72–73). Kështu që premtimet e besëlidhjes dhënë Abrahamit, mbeten në fuqi, ashtu sikurse ato gjetën plotësinë në Krishtin (shiko Rom. 4:1–25; Gal. 3:6–18, 29; Heb. 2:16; 6:13–20).[107]5
Çfarë është atëherë “besëlidhja e vjetër” në krahasim me “besëlidhjen e re” në Krishtin? Nuk bëhet fjalë për të tërë Besëlidhjen e Vjetër sepse besëlidhjet me Abrahamin dhe Davidin nuk quhen kurrë “të vjetra” në Besëlidhjen e Re. Përkundrazi, vetëm besëlidhja me Moisiun e bërë në Malin Sinai (Eks. 19–24) është quajtur “besëlidhja e vjetër” (2 Kor. 3:14; kr. Heb. 8:6, 13), që të zëvendësohet nga “besëlidhja e re” në Krishtin (Luka 22:20; 1 Kor. 11:25; 2 Kor. 3:6; Heb. 8:8, 13; 9:15; 12:24). Besëlidhja e Moisiut qe një administrim[108]6 i ligjeve të hollësishme të shkruara, të dhënë për një farë kohe për të kufizuar mëkatet e popullit, si dhe për të qenë një kujdestar i cili do t’i drejtonte njerëzit tek Krishti. Pali thotë: “Atëherë, pse u dha ligji? Ai u shtua për shkak të shkeljeve, derisa të vinte pasardhësi të cilit i qe bërë premtimi” (Gal. 3:19), dhe, “Ligji qe mësuesi ynë për te Krishti” (Gal. 3:24).
Ne nuk duhet të supozojmë se për njerëzit e kohës nga Moisiu e deri tek Krishti, nuk kishte hir të disponueshëm, sepse premtimi i shpëtimit nëpërmjet besimit që Perëndia kishte bërë ndaj Abrahamit, mbeti në fuqi:
Edhe premtimet iu bënë Abrahamit edhe pasardhësit të tij... ligji, që erdhi katërqind e tridhjetë vjet më pas, nuk e zhvleftëson besëlidhjen e miratuar më parë nga ana e Perëndisë në Krishtin, në mënyrë që të prishë premtimin. Sepse, në qoftë se trashëgimia është prej ligjit, nuk është më prej premtimit. Por Perëndia ia dha atë Abrahamit me anë të premtimit. (Gal. 3:16–18)
Për më tepër, paçka se sistemi i flijimit i besëlidhjes së Moisiut faktikisht nuk i hiqte mëkatet (Heb. 10:1–4), ai ishte një hije e mbajtjes prej Krishtit të mëkateve, që ishte kryeprifti i përsosur e që ishte gjithashtu flijimi i përsosur (Heb. 9:11–28). Gjithsesi, vetë besëlidhja e Moisiut, me gjithë ligjet e veta të imtësishme, nuk mund t’i shpëtonte njerëzit. Nuk është se ligjet ishin të gabuara në vetvete, sepse ato u dhanë nga një Perëndi i shenjtë, por ato nuk kishin fuqi për t’u dhënë njerëzve një jetë të re, dhe njerëzit nuk ishin në gjendje që t’u bindeshin atyre në mënyrë të përsosur: “A është ligji atëherë kundër premtimeve të Perëndisë? Kurrë mos qoftë! Sepse po të ishte dhënë një ligj që mund të jepte jetë, drejtësia do të ishte me të vërtetë prej ligjit” (Gal. 3:21). Pali e pranon që Fryma e Shenjtë që punon brenda nesh, mund të na fuqizojë për t’iu bindur Perëndisë në një mënyrë që ligji i Moisiut nuk mund ta bënte kurrë, sepse ai thotë se Perëndia “na bëri të aftë të jemi shërbenjës të besëlidhjes së re, jo të shkronjës, por të Frymës, sepse shkronja vret, por Fryma jep jetë” (2 Kor. 3:6).
Besëlidhja e Re në Krishtin, atëherë, është shumë më e mirë për shkak se ajo përmbush premtimet e bëra tek “Jeremia” 31:31–34, siç është cituar tek “Hebrenjve” 8:
Po tani Krishti mori një shërbesë edhe më të shquar, sepse është ndërmjetësi i një besëlidhjeje më të mirë, që bazohet mbi premtime më të mira, sepse, në qoftë se besëlidhja e parë do të qe e patëmetë, nuk do të kërkohej vend për një të dytë.
Sepse Zoti, duke i qortuar, thotë:
"Ja po vijnë ditët, thotë Zoti,
kur do të bëj një besëlidhje të re me shtëpinë e Izraelit
dhe me shtëpinë e Judës,
jo si besëlidhja, që bëra me etërit e tyre,
ditën, që i mora për dore
për t'i nxjerrë jashtë nga toka e Egjiptit
sepse ata nuk qëndruan në besëlidhjen time,
dhe unë nuk u kujdesa për ta, thotë Zoti.
Dhe kjo do të jetë besëlidhja që unë do të bëj me shtëpinë e Izraelit
pas atyre ditëve, thotë Zoti:
Unë do t'i shtie ligjet e mia në mendjet e tyre
dhe do t'i shkruaj në zemrat e tyre,
dhe do të jem Perëndia i tyre
dhe ata do të jenë populli im.
Dhe nuk do të mësojë gjithkush të afërmin e tij,
dhe gjithkush vëllanë e tij, duke thënë: ``Njihe Zotin!'',
sepse të gjithë do të më njohin,
nga më i vogli e deri te më i madhi prej tyre,
sepse unë do të jem i mëshirshëm për padrejtësitë e tyre
dhe nuk do të kujtoj më mëkatet e tyre
he paudhësitë e tyre
Kur flet për një besëlidhje të re, ai e trajton të parën si të vjetruar, dhe ajo që është vjetruar dhe e dalë nga përdorimi, është gati për t’u zhdukur. (Heb. 8:6–13)
Në këtë besëlidhje të re, ka bekime shumë më të mëdha sepse Jezusi, Mesia ka ardhur. Ai ka jetuar, vdekur dhe është ringjallur ndër ne, duke shlyer një herë e mirë për të tëra mëkatet tona (Heb. 9:24–28).Ai na e ka zbuluar Perëndinë më plotësisht (Gjoni 1:14; Heb. 1:1–3); Ai ka derdhur Frymën e Shenjtë mbi të tërë njerëzit e Tij në fuqinë e besëlidhjes së re (Veprat 1:8; 1 Kor. 12:13; 2 Kor. 3:4–18); Ai ka shkruar ligjet e Tij në zemrat tona (Heb. 8:10). Kjo besëlidhje e re është “besëlidhja e përjetshme” (Heb. 13:20) në Krishtin, e përmes kësaj besëlidhjeje ne do të kemi përgjithnjë bashkësi me Perëndinë, dhe Ai do të jetë Perëndia ynë e ne do të jemi populli i Tij.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Përpara se të lexonit këtë kapitull, a kishit menduar për marrëdhënien tuaj me Perëndinë në formën e një “besëlidhjeje”? A të jep ndonjë shkallë më të madhe sigurie apo ndonjë ndjenjë siguri në marrëdhënien tënde me Perëndinë fakti që Ai e drejton atë marrëdhënie mbi bazën e një tërësie premtimesh të cilat Ai nuk do t’i ndryshojë kurrë?
2. Nëse do ta mendoje marrëdhënien mes Perëndisë dhe vetes tënde personalisht në lidhje me një besëlidhjes, nëpërmjet të cilës ti dhe Perëndia janë të vetmet palë të përfshira, atëherë, cilat do të ishin kushtet e kësaj besëlidhjeje mes teje dhe Perëndisë? A je tani duke i përmbushur këto kushte? Çfarë roli luan Krishti në marrëdhënien besëlidhore midis teje dhe Perëndisë? Cilat janë bekimet që Perëndia të premton nëse i plotëson këto kushte? Cilat janë shenjat e pjesëmarrjes në këtë besëlidhje? A e rrit kjo kuptueshmëri e besëlidhjes vlerësimin tënd për pagëzimin dhe Darkën e Zotit?
TERMA TË VEÇANTË
besëlidhje
besëlidhja e hirit
besëlidhja e shpengimit
besëlidhja e veprave
besëlidhja e re
besëlidhja e vjetër
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në teologjitë sistematike ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton (pa trajtim të posaçëm)
1930 Thomas, 134–141
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1983 Carter, 1:476–483
3. Baptiste
1767 Gill, 1:300–359, 491–530
1887 Boyce, 247–258
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 7:96–99
1949 Thiessen, 199–205
1986 Ryrie, 453–460
5. Luterane
1934 Mueller (pa trajtim të posaçëm)
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1861 Heppe, 281–319, 371–409
1871–1873 Hodge, 2:117–122, 354–377
1878 Dabney, 292–305, 429–463
1889 Shedd, 2a:148–167
1937–1966 Murray, CW 2:47–59, 123–131
1938 Berkhof, 211–218, 262–301
1962 Buswell, 1:307–320
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:275–304
Seksione në teologjitë sistematike përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott (pa trajtim të posaçëm)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien (Pa trajtim të posaçëm)
Vepra të Tjera
Archer, G.L. “Besëlidhje (Covenant).” Tek FUT ([109]EDT) fq. 276–278.
Collins, G.N.M. “Teologji Federale (Federal Theology).” Tek FUT (EDT)fq. 413–414.
Dumbrell, W.J. Besëlidhje dhe Krijim (Covenant and Creation). Nashville: Thomas Nelson, 1984.
Fuller, Daniel P. Ungjilli dhe Ligji: Kontrast apo Vazhdimësi? Hermenautikat e Dispensacionalizmit dhe Teologjisë së Besëlidhjes (Gospel and Law: Contrast or Continuum? The Hermeneutics of Dispensationalism and Covenant Theology). Grand Rapids: Eerdmans, 1980.
Jocz, Jakob. Besëlidhja: Një Teologji e Destinimit Njerëzor (The Covenant: A Theology of Human Destiny). Grand Rapids: Eerdmans, 1968.
Kaiser, Walter C., Jr. Drejt një Teologjie të Besëlidhjes së Vjetër (Toward An Old Testament Theology). Grand Rapids: Zondervan, 1978.
Martens, Elmer. Projekti i Perëndisë: Një Përqendrim tek Teologjia e Besëlidhjes së Vjetër (God’s Design: A Focus on Old Testament Theology). Grand Rapids: Baker, 1981.
McComiskey, Thomas E. Besëlidhjet e Premtimit: Një teologji e Besëlidhjeve të Besëlidhjes së Vjetër (The Covenants of Promise: A Theology of the Old Testament Covenants). Grand Rapids: Baker, 1985.
Murray, John. Besëlidhja e Hirit (Covenant of Grace). London: Tyndale, 1954.
Osterhaven, M.E. “Teologjia e Besëlidhjes (Covenant Theology).” Tek FUT (EDT) fq. 279–280.
Pentecost, J. Dwight. Ardhtë Mbretëria (Thy Kingdom Come). Wheaton, Ill.: Scripture Press, 1990.
Peters, G.N.H. Mbretëria Teokratike (The Theocratic Kingdom). 3 vol. New York: Funk and Wagnalls, 1952 (botuar për herë të parë më 1884).
Rayburn, R.S. “Besëlidhja, e Reja (Covenant, The New).” Tek FUT (EDT) fq. 278–279.
Robertson, O. Palmer. Krishti i Besëlidhjeve (The Christ of the Covenants). Grand Rapids: Baker, 1980.
Ryrie, C.C. Dispensacionalizmi Sot (Dispensationalism Today). Chicago: Moody, 1965.
VanGemeren, Willem. Përparimi i Shpengimit (The Progress of Redemption). Grand Rapids: Zondervan, 1988.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Hebrenjve” 8:10:
“Dhe kjo do të jetë besëlidhja që unë do të bëj me shtëpinë e Izraelit
pas atyre ditëve, thotë Zoti:
Unë do t'i shtie ligjet e mia në mendjet e tyre
dhe do t'i shkruaj në zemrat e tyre,
dhe do të jem Perëndia i tyre
dhe ata do të jenë populli im
HIMN
“BESO DHE BINDU (TRUST AND OBEY)”
Ky himn na kujton që shijimi i bekimeve të Perëndisë, varet nga vazhdimi ynë në përmbushjen e kushteve të besimit dhe bindjes, siç edhe përcaktohen në Besëlidhjen e Re, që është dëshmia e shkruar e dispozitave të besëlidhjes së re që Perëndia ka bërë me ne.
Kur ecim me Zotin në dritën e Fjalës së Tij,
Në rrugën tonë, çfarë lavdie që hedh Ai!
Ndërkohë që zbatojmë vullnetin e Tij të mirë, Ai ende banon në ne,
Dhe me të tërë që do t’i besojnë dhe binden Atij.
Korri:
Beso dhe bindu, se rrugë tjetër nuk ka
Të jesh i lumtur në Jezusin, përveçse duke besuar e duke u bindur.
Asnjë hije nuk do të ngrihet, asnjë re në qiej,
Buzëqeshja e Tij shpejt ka për ta davaritur;
Asnjë dyshim apo frikë, asnjë psherëtimë apo lot,
Nuk mund të zërë vend ndërkohë që ne besojmë dhe bindemi.
Për asnjë barrë që ne mbajmë, asnjë pikëllim që ne kalojmë,
Mundimin tonë Ai nuk e lë pa shpaguar me të Tijën pasuri;
Asnjë pikëllim e asnjë humbje, asnjë vrenjtje apo mundim,
Por gjëja më e mirë është që ne të besojmë e të bindemi.
Por ne nuk mund të provojmë kurrë kënaqësinë e dashurisë së Tij
Derisa gjithçka në altar t’ia parashtrojmë Atij;
Sepse favori që Ai na tregon, dhe gëzimi që na dhuron,
Janë për ata të cilët do të binden e do të besojnë.
Pastaj në përbashkësi të ëmbël ne të tërë do të ulemi tek këmbët e Tij,
Ose përbri Tij rrugës do të shkojmë;
Çfarë të thotë Ai do të bëjmë, atje ku Ai të na dërgojë, do të shkojmë,
Kurrë mos ki frikë, vetëm beso dhe bindu.
Autori: James H. Sammis, vd. 1919
[1]1. Sidoqoftë, çështja nëse duhet të përdorim termin “njeri” për t’iu referuar një personi në trajtë jo të shquar si tek, “Por ai u tha të gjithëve: «Nëse dikush (në anglisht man [burrë/njeri] sh. i përkth,) do të vijë pas meje, le ta mohojë vetveten, ta marrë çdo ditë kryqin e vet dhe të më ndjekë (Luka 9:23),” është tjetër çështje, për shkak se emërtimi i racës njerëzore nuk është ajo që po diskutohet këtu. Në këto raste, konsiderata ndaj grave si dhe ndaj burrave, dhe mënyrat e tanishme të të shprehurit, do ta bënin të përshtatshme përdorimin e një të shprehure në gjininë asnjanëse si për shembull: “Nëse dikush do të vijë pas meje (në ang. në gjininë asnjanëse sh. i përkth.”
[2]2. Shiko kapitullin 22, f. 463; gjithashtu Raymond C. Ortlund, i Riu, “Barazia Mashkull-Femër dhe Kryesimi i Mashkullit: “Zanafilla” 1-3 (Male-Female Equality and Male Headship: Genesis 1–3),” tek Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike: Një Reagim ndaj Feminizmit Ungjillor (Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism) red. John Piper dhe Wayne Grudem (Wheaton, Ill.: Crossway, 1991, f. 98).
[3]3. Me shumë mundësi kjo kuptohet gjithashtu nga shumë prej atyre që ngrenë kundërshtimin më të madh ndaj përdorimit të “njeri (në anglisht man [burrë/njeri] sh. i përkth,)” për t’iu referuar racës (konkretisht, feministëve të cilët kundërshtojnë çfarëdo kryesimi unikal mashkullor në familje).
[4]4. Pyetja e parë në katekizmin më të zgjeruar të Westminster-it, është: “Cili është qëllimi më kryesor e më i lartë i njeriut?” Përgjigjja është: “Qëllimi më kryesor dhe më i lartë i njeriut, është të përlëvdojë Perëndinë, dhe ta shijojë Atë plotësisht e përgjithnjë.”
[5]5. Shiko W. Grudem, 1 Pjetrit (1 Peter) f. 66.
[6]6. Fraza latine imago Dei do të thotë “imazhi i Perëndisë” dhe që nganjëherë përdoret në diskutimet teologjike në vend të frazës “ngjasimit me Perëndinë.” Këtë nuk e kam përdorur gjetiu në këtë libër.
[7]7. Fjala ngjasim (צֶלֶם, H7512) ka kuptimin e një objekti të ngjashëm me diçka tjetër e shpesh herë përfaqësues të tij. Kjo fjalë është përdorur për të folur për statujat apo figurinat e hemorroideve dhe të minjve (1 Sam. 6:5, 11), të pikturave të ushtarëve në mur (Ezek. 23:14), si dhe të idhujve paganë apo statujave të cilat përfaqësojnë hyjnitë (Num. 33:42; 2 Mbret. 11:18; Ezek. 7:20; 16:17; etj.).
Fjala përngjasim (דְּמוּת, H1952) do të thotë gjithashtu një objekt i ngjashëm me diçka tjetër, por ka prirjen që të përdoret më shpesh në kontekste ku ideja e ngjashmërisë theksohet më shumë sesa ideja e të qenurit një përfaqësues apo zëvendësues (i një perëndie për shembull). Modeli apo vizatimi i altarit që mbreti Ahaz pa në Damask, quhet një “përngjasim” (2 Mbretërve 16:10), ashtu sikurse janë figurat e qetë poshtë altarit të bronztë (2 Kron. 4:3–4), si dhe pikturat në mur të oficerëve babilonas hipur në koçi (Ezek. 23:15). Tek “Psa.” 58:4 (Heb. v. 5) helmi i të ligut i “ngjan” i helmit të një gjarpri: këtu, ideja është që ata janë shumë të ngjashëm në karakteristikat e tyre, por nuk përmbajnë idenë e prezantimit apo zëvendësimit të diçkaje tjetër.
[8]8. Një shqyrtim i shkurtër i pikëpamjeve të ndryshme, gjendet tek D.J.A. Clines, “Shëmbëlltyra e Perëndisë tek Njeriu (The Image of God in Man),” TB (1968), fq. 54–61. Millard Erickson, Teologjia e Krishterë (Christian Theology) fq. 498–510, na jep gjithashtu një përmbledhje të dobishme të tre pikëpamjeve kryesore të shëmbëlltyrës së Perëndisë tek njeriu, të cilat janë mbajtur përgjatë gjithë historisë së kishës: (1) pikëpamja bazike e cila identifikon një cilësi të caktuar të njeriut (të tillë si arsyeja apo spritualiteti) si shëmbëllim i Perëndisë tek njeriu (Luteri, Kalvini, shumë shkrimtarë të hershëm të kishës); (2) pikëpamjet marrëdhënore, të cilat besuan se shëmbëlltyra e Perëndisë kishte të bënte me marrëdhëniet tona ndërpersonale (Emil Brunner; gjithashtu Karl Barth, i cili e pa shëmbëlltyrën e Perëndisë veçanërisht në të qenurit tonë të krijuar si mashkull dhe femër); dhe (3) pikëpamja funksionale, e cila beson se përngjasimi me Perëndinë ka të bëjë me një funksion që ne zbatojmë, zakonisht ushtrimin prej nesh të dominimit mbi krijimin (një pikëpamje sociniane e cila besohet gjithashtu nga disa shkrimtarë modernë të tillë si Norman Snaith si dhe Leonard Verduin).
[9]9. Për një analizë të detajuar të këtij pasazhi, shiko John Murray, Parimet e Sjelljes (Principles of Conduct) (Grand Rapids: Eerdmans, 1957), fq. 109–113.
[10]10. Në këtë varg, Pali në mënyrë specifike thotë se ne po ndryshohemi në shëmbëllimin e Krishtit, Por pastaj, katër vargje më poshtë, ai thotë se Krishti është shëmbëllimi i Perëndisë (2 Kor. 4:4; të dy vargjet përdorin εἰκών, G1635).
[11]11. Fjala greqisht e Besëlidhjes së Re për “shëmbëllim” (εἰκών, G1635) ka një kuptim të ngjashëm me homologen e saj të Besëlidhjes së Vjetër (shiko më lart). Ajo tregon diçka e cila është e ngjashme apo shumë e njëjtë me atë gjë që përfaqëson. Një përdorim interesant është referenca ndaj pamjes së Cezarit tek një monedhë romake. Jezusi i pyeti farisenjtë: “E kujt [Gr. εἰκών “imazh”] është kjo fytyrë dhe ky mbishkrim?». Ata i thanë: «E Cezarit” (Mat. 22:20–21). Ky shëmbëllim i ngjan por edhe përfaqëson Cezarin. (Fjala greqisht ὁμοίωμα, G3930, “ngjashmëri,” nuk përdoret në Besëlidhjen e Re për t’iu referuar njeriut në ngjasim me Perëndinë.)
[12]12. Sidoqoftë, engjëjt kanë gjithashtu një shkallë të konsiderueshme ngjasimi me Perëndinë në një sërë prej këtyre aspekteve.
[13]13. Paçka se ky nuk është një aspekt i veçantë i ngjashmërisë tonë me Perëndinë, fakti që ne jemi shpenguar nga Krishti, na ndan mënjanë në një mënyrë absolute nga çdo krijesë që Perëndia ka bërë. Kjo është një pasojë e të qenurit tonë në ngjasim me Perëndinë, si dhe e dashurisë së Perëndisë për ne, e jo pjesë e asaj që do të thotë të jesh në ngjasim me Të.
[14]14. Shiko gjithashtu diskutimin mbi spiritualitetin e Perëndisë në kapitullin 12, fq. 186–188.
[15]15. Shiko diskutimin e emrave të Perëndisë si dhe mënyrës se si natyra e Perëndisë pasqyrohet në të tërë krijimin në kapitullin 11, fq. 157–160.
[16]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester dhe Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[17]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[18]1. Për sa i takon çështjes së përdorimit të fjalës anglisht man (burrë/njeri) për t’iu referuar qenieve njerëzore (si meshkuj ashtu edhe femra), shiko kapitullin 21, fq. 439–440.
[19]2. Për një diskutim më të zgjeruar të rrjedhojës teologjike të dallimit mashkull-femër tek “Zanafilla” 1–3, shiko Raymond C. Ortlund, Jr., “Barazia Mashkull-Femër si dhe Kryesimi i Mashkullit: “Zanafilla” 1-3 (Male-Female Equality and Male Headship: Genesis 1–3),” tek Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike: Një Përgjigje ndaj Feminizmit Ungjillor (Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism) red. nga John Piper dhe Wayne Grudem, f. 98. Në këtë kapitull jam mbështetur tek analiza e Dr. Ortlund në disa pika.
[20]3. Në dekadën e kaluar, agjencitë e lajmeve kanë raportuar një praktikë të përhapur gjerësisht në Kinë, ku prindërit e një vajze të sapolindur, shpesh e lënë atë të vdesë, me qëllim që të mund të përpiqen përsëri për të lindur një djalë. Kjo ndodh për shkak të politikës strikte të Kinës: “një çift, një fëmi”. Në kontrast me pikëpamjen biblike të rëndësisë së barabartë mes burrave dhe grave, një praktikë e tillë tragjike çon jo vetëm në humbje të mëdha të jetëve të pafajshme njerëzore, por gjithashtu i trumbeton me forcë ndaj çdo gruaje në shoqëri, që ajo është më pak e çmueshme sesa një burrë. (Në shoqëri të tjera, prindërit të cilët fshehtas mendojnë se është më mirë të të lindë një djalë sesa një vajzë, tregojnë gjithashtu se nuk e kanë kuptuar plotësisht mësimin biblik mbi faktin që gratë dhe burrat kanë vlerë të barabartë përpara Perëndisë.)
[21]4. Ndoshta përgjigjja ndaj pyetjes: “Kush mund të lutet më mirë?” si dhe “Kush mund ta lavdërojë Perëndinë më mirë?” duhet të jetë: “të dy bashkë.” Paçka se ka shumë vlerë në takimet e lutjeve të burrave apo në mbledhjet e grave për t’u lutur, nuk ka asgjë më të pasur e më të plotë sesa kur e tërë bashkësia e njerëzve të Perëndisë, si burrat ashtu edhe gratë, dhe madje edhe fëmijët e tyre të cilët janë aq të rritur sa të kuptojnë dhe marrin pjesë, mblidhen përpara fronit të Perëndisë në lutje: “Kur erdhi dita e Rrëshajëve, ata ishin të gjithë bashkë” (Veprat 2:1). “Kur i dëgjuan këto, ata me një mendje e ngritën zërin te Perëndia” (Veprat 4:24). Pjetri “erdhi te shtëpia e Marisë, nënës së Gjonit, të mbiquajtur Mark, ku shumë ishin mbledhur dhe po luteshin” (Veprat 12:12).
[22]5. Shiko kapitullin 14, fq. 248–252, mbi dallimet e roleve ndër pjesëtarët e Trinisë.
[23]6. Disa kanë sugjeruar që fjala “kreu” tek “1 Kor.” 11:3 do të thotë “burim” dhe nuk ka të bëjë aspak me autoritetin e martesës. Për shembull, kur i referohet përdorimit prej Palit të fjalës “krye” për të thënë që “kreu i çdo burri është Krishti, dhe kreu i gruas është burri; dhe kreu i Krishtit është Perëndia” (1 Kor. 11:3), Gordon Fee thotë: “Kuptimi që për rrjedhojë Pali ka për metaforën, dhe pothuajse pa dyshim i vetmi që korintasit do të kishin kuptuar, është “kreu si “burimi,’ veçanërisht “burimi i jetës”’ (Letra e Parë drejtuar korintasve NIC (The First Epistle to the Corinthians) [Grand Rapids: Eerdmans, 1987], f. 503).
Në mënyrë të ngjashme, deklarata: “Burrat, Gratë dhe Barazia Biblike (Men, Women and Biblical Equality),” e botuar si reklamë në CT më 9 prill, 1990, fq. 36–37, thotë: “Funksioni i bashkëshortit si “kreu” duhet kuptuar si dashuri dhe shërbim vetë-dhënës përbrenda kësaj marrëdhënieje nënshtrimi të ndërsjellët (Efe. 5:21–33; Kol. 3:19; 1 Pjet. 3:7)” (f. 1, para. 11). Kësisoj ata e kuptojnë “kreu” me domethënien “burim” (apo dashuri dhe shërbim), jo si “autoritet mbi.”
Si përgjigje ndaj këtij interpretimi dhe një diskutimi rreth arsyeve përse fjala “kreu” këtu duhet medoemos të merret me kuptimin “autoritet mbi” e jo si “burim,” shiko W. Grudem, “Fjala Kephalē (“Kre’) ka Kuptimin e “Burim’ apo “Autoritet Mbi’ në Literaturën Greke? Një Analizë e 2,336 Shembujve [(Does Kephalē (“Head’) Mean “Source’ or “Authority Over’ in Greek Literature? A Survey of 2,336 Examples],” TrinJ 6, n.s. (Spring 1985), p. 38–59, dhe W. Grudem, “Kuptimi i Kephalē (“Kre’) Një Reagim ndaj Studimeve të Kohëve të Fundit (The Meaning of Kephalē (“Head’): A Response to Recent Studies),” TrinJ 11, n.s. (Spring 1990), fq. 3–72 (rishtypur nën titullin: Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike: Një Përgjigje ndaj Feminizmit Ungjillor (Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism) fq. 425–468). Shiko gjithashtu Joseph Fitzmyer, “Një Vështrim Tjetër tek Kephalē tek “1 Kor.” 11:3 (Another Look at Kephalē in 1 Cor. 11:3),” NTS 35 (1989), fq. 503–511. Edhe në ato pak shembuj ku njerëzit kanë pretenduar se “kre” mund të ketë kuptimin e “burim” kur bëhet fjalë për një person, ky person është gjithnjë një person në autoritet. Asnjë shembull i kundërt me këtë nuk është gjendur ndonjëherë në literaturën e lashtë greke.
[24]7. Fakti që mbulesat e kokës ishin ajo lloj veshjeje që i dallonte gratë nga burrat në Korintin e shekulli të parë, kjo do të thoshte se Pali i drejtoi gratë që të mbanin shami koke në kishë. Por kjo gjë nuk do të thotë se gratë duhet të mbajnë shami në shoqëritë ku kjo nuk është një shenjë dalluese e të qenurit grua. Zbatimi bashkëkohor do të ishte që gratë duhet të vishen në atë mënyrë që të duken si gra ndërsa burrat duhet të vishen në atë mënyrë që të duken si burra, në çfarëdo forme që këto modele veshjeje të jenë shprehur në secilën shoqëri: Pali nuk është në favor të rrobave uniseks! Për diskutime të mëtejshme, shiko Thomas R. Schreiner, “Shamitë e Kokës dhe Trinia: “1 Korintasve” 11:2–16 (Head Coverings, Prophecies and the Trinity: 1 Corinthians 11:2–16),” tek Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike (Recovering Biblical Manhood and Womanhood) fq. 124–139.
[25]8. Përtej Mallkimit (Beyond the Curse) bot. 2të (Nashville: Thomas Nelson, 1985), fq. 20–42.
[26]9. Përtej Roleve Seksuale (Beyond Sex Roles) (Grand Rapids: Baker, 1985), fq. 21–58.
[27]10. Po aty, f. 58.
[28]11. Disa ngrenë kundërshtime duke thënë se kjo nuk do të ishte e përshtatshme në tregimin e “Zanafillës” sepse kafshët u krijuan përpara Adamit, dhe kjo gjë do t’u jepte kafshëve autoritet për të sunduar mbi njerëzit (sipas Bilezikian-it, Përtej Roleve Seksuale [Beyond Sex Roles] f. 257, n. 13). Por ky kundërshtim nuk arrin që të kuptojë se parimi i të drejtës së fëmijës së lindur i pari, shfaqet vetëm ndër qenie njerëzore, dhe faktikisht është i kufizuar tek vetëm pjesëtarët e të njëjtës familjeje. (Bilezikian-i ngre edhe kundërshtime të tjera [fq. 255–257] por nuk merret me përkrahjen që Besëlidhja e Re i bën kësaj mënyre kuptimi “Zan.” 2 tek “1 Tim.” 2:13.)
[29]12. Shiko Aida B. Spencer, Përtej Mallkimit (Beyond the Curse) fq. 23–29.
[30]13. David J.A. Clines, “Çfarë Bën Eva për të Ndihmuar? dhe Orientime të Tjera Tërësisht Androcentrike tek “Zanafilla” 1-3 (What Does Eve Do to Help? and Other Irredeemably Androcentric Orientations in Genesis 1–3,” tezë e lexuar në takimin vjetor të Shoqërisë së Literaturës Biblike, 7 Dhjetor, 1987, në Boston, Massachusetts.
[31]14. Sipas Aida Spencer, Përtej Mallkimit (Beyond the Curse) fq. 23–26. Ajo thotë: “Teksti hebraisht madje nënkupton që gruaja është “përpara’ burrit ose “përmbi’ të!” (f. 26).
[32]15. Ortlund, “Barazia Mashkull-Femër (Male-Female Equality),” fq. 103–104; kr. BDB, f. 617, 2a.
[33]16. Shiko diskutimin tek Ortlund, “Barazia Mashkull-Femër (Male-Female Equality),” fq. 102–103.
[34]17. Gerhard von Rad thotë: “Le ta kujtojmë veten edhe një herë se emërvënia në Orientin e lashtë qe në radhë të parë një ushtrim sovranitet, apo një urdhëresë” (“Zanafilla”: Një Komentar (Genesis: A Commentary) bot. i rishik. [Philadelphia: Westminster, 1972], f. 83).
[35]18. Shiko Bilezikian, Përtej Roleve Seksuale (Beyond Sex Roles) fq. 260–261.
[36]19. Shiko fq. 439–440.
[37]20. Shiko Susan. T. Foh, “Çfarë Dëshire ka Gruaja? (What is the Woman’s Desire?)” tek WTJ vol. 37 (1975), fq. 376–383. Foh vëren se e njëjta fjalë hebraike shfaqet në një deklaratë shumë paralele vetëm pak vargje më vonë, kur Perëndia i thotë Kainit: “Mëkati po të ruan te porta dhe dëshirat e tij drejtohen ndaj teje; por ti duhet ta sundosh” (Zan. 4:7). Paralelizmi në tekstin hebraik mes vargjeve është mjaft mbresëlënës: gjashtë fjalë (duke numëruar edhe lidhëzat edhe parafjalët) janë njëlloj në të njëjtin rend. Edhe katër emra dhe përemra të tjerë janë në të njëjtën pozitë dhe kanë të njëjtin funksion në fjali, por ato ndryshojnë vetëm për shkak se palët e përfshira janë të ndryshme. Por, në atë fjali, “dëshira” që mëkati ka për Kainin, është padyshim një dëshirë për ta mposhtur dhe vënë për fund atë ashtu sikurse bëhet e dukshme nga ilustrimi i një kafshe që është “kruspull” duke e pritur atë tek pragu i derës. I vetmi shembull tjetër i kësaj fjale hebraike, gjendet tek “Kënga e Këngëve” 7:10, ku kuptimi i saj është i paqartë, por që gjithsesi kuptimi: “për të kënaqur dëshirën time” është i mundshëm (vini re progresionin tek “Kënga e Këngës” 2:16; 6:3; 7:10). Unë nuk kam mundur të gjej raste të tjera në të cilat të shfaqet kjo fjalë në literaturën e lashtë hebraike, paçka se Foh-u tregon për disa paralelizma të lidhura me gjuhët semitike për të mbështetur argumentin e saj. (Nuk ka të ngjarë që kjo fjalë të ketë domethënien “dëshirë seksuale,” sepse kjo gjë nuk filloi me rënien, e as do të ishte pjesë e mallkimit prej Perëndisë.)
[38]21. Shiko “L. i P.” 15:6, “do të sundosh mbi shumë kombe, por ato nuk do të sundojnë mbi ty”; “F. e U.” 22:7, “I pasuri sundon mbi të varfrit”; “Gjyq.” 14:4; 15:11 (për filistenjtë që sundojnë mbi Izrael); shiko gjithashtu “Zan.” 37:8; “F. e U.” 12:24; etj.
[39]22. Shiko për shembull, Bilezikian, Përtej Roleve Gjinore (Beyond Sex Roles) f. 154.
[40]23. Shiko Jozefusi, Lufta (War) 2.566, 578; 5.309; kr. ndajfoljen tek “1 Klem.” 37:2; gjithashtu LSJ f. 1897, e cila përkufizon ὑποτάσσω, G5718, (pasive) që do të thotë, të “jesh i bindur.”
[41]24. Përkthimi fjalë për fjalë i autorit i fjalës greke ἴδιος (G2625) “e imja/i imi.”
[42]25. Keqkuptimi i këtij vargu ka ndodhur për shkak të supozimit që termi “njëri-tjetrit” [ἀλλήλους, ngaἀλλήλων (G253)] duhet të jetë tërësisht i ndërsjellët (që do të thotë “të gjithë ndaj të gjithëve”). Megjithëkëtë, ka shumë raste që kjo nuk ka atë kuptim, por më tepër do të thotë “disa ndaj të tjerëve”: për shembull, tek “Zbu.” 6:4, “që njerëzit të vrasin njëri-tjetrin” do të thotë që “disa do të vrasin disa të tjerë”; tek “Gal.” 6:2, “Mbani barrët e njëri-tjetrit” nuk do të thotë: “Të tërë duhet t’i shkëmbejnë barrët e tyre me të tjerët,” por “Disa të cilët janë më në gjendje, duhet të ndihmojnë me mbajtjen e barrës së të tjerëve që janë më pak në gjendje”; 1 Kor. 11:33, “kur mblidheni për të ngrënë, pritni njëri-tjetrin” do të thotë “ata që janë gati që herët, duhet të presin për të tjerët të cilët janë vonë”; etj. (kr. Luka 2:15; 21:1; 24:32). Po kështu, si konteksti vijues ashtu edhe kuptimi i ὑποτάσσω (G5718) kërkojnë që tek “Efe.” 5:21 kjo të ketë kuptimin: “Ata të cilët janë nën autoritet, duhet t’u nënshtrohen të tjerëve mes jush që kanë autoritet mbi ta.” (Në lidhje me kundërshtimin sipas të cilit nënshtrimi në martesë është si nënshtrimi në skllavëri, dhe të dyja janë të gabuara, shiko kapitullin 47, f. 943.)
[43]26 Pa dyshim që të tërë të krishterët duhet ta duan njëri tjetrin dhe të jenë përfillës të njëri tjetrit. Nëse kjo është ajo që nënkuptohet nga “nënshtrim i ndërsjellët,” atëherë kjo nuk duhet kundërshtuar, paçka se ajo ide nuk jepet mësim tek “Efe.” 5:21, por gjetiu në Bibël, duke përdorur fjalë të ndryshme nga ὑποτάσσω (G5718). Por, zakonisht, fraza “nënshtrimi i ndërsjellët” përdoret në një kuptim tjetër nga ky, në një kuptim i cili fshin çfarëdo autoritet unikal për bashkëshortin në martesë.
[44]27. Shiko diskutimin e domethënies së nënshtrimit si dhe asaj që nuk nënkupton ky term, tek W. Grudem, “Bashkëshorte si Sarah, dhe Bashkëshortë që i Nderojnë Ato “1 Pjetrit” (Wives Like Sarah, and the Husbands Who Honor Them: 1 Peter 3:1–7),” tek Rikuperimi i Burrërisë dhe Grarisë Biblike: Një Përgjigje ndaj Feminizmit të Ungjillorëve (Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism) fq. 194–205.
[45]1. Për një mbrojtje të trikotomisë, shiko Franz Delitzsch, Një Sistem Psikologjie Biblike (A System of Biblical Psychology) përkth. R.E. Wallis, bot. 2të. (Grand Rapids: Baker, 1966).
[46]2. Për informacione të mëtejshme, shiko Millard Erickson, Teologjia e Krishterë (Christian Theology) fq. 524–527, si dhe shënimit e tij në lidhje me pikëpamjen e J.A.T. Robinson.
[47]3. Shiko Louis Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) fq. 191–192, për një pasqyrë të pikëpamjeve të përkrahura përgjatë historisë së kishës.
[48]4. Përgjatë gjithë këtij kapitulli, është e rëndësishme që të mbajmë në mendje se një sërë përkthimesh të kohëve të fundit të Biblës (veçanërisht përkthimi në anglisht i titulluar NIV) nuk përkthejnë si një herë një herë termat hebraisht dhe greqisht të treguar më lart “shpirt” dhe “frymë,” por nganjëherë i zëvendësojnë ato me terma të tjerë të tillë si “jetë,” “mendje,” “zemër,” apo “person.” Versioni i Biblës në anglisht i titulluar RSV, të cilin citoj unë (nëse nuk kam specifikuar përdorimin e një tjetri), ka prirjen që të jetë një përkthim më fjalë për fjalë i këtyre fjalëve në pjesën më të madhe të rasteve.
Në disa kontekste të caktuara, këto terma mundet që sigurisht të përdoren për t’iu referuar jetës së personit apo të tërë personit, por ato janë përdorur gjithashtu shpesh herë për t’iu referuar një pjese të veçantë të natyrës së një personi (shiko BDB, fq. 659–661, 924–925; dhe BAGD, fq. 674–675, 893–894, për shumë shembuj).
[49]5. George Ladd, Një Teologji e Besëlidhjes së Re (A Theology of the New Testament) (Grand Rapids: Eerdmans, 1974), thotë se në Besëlidhjen e Vjetër, as shpirti e as fryma “nuk mendohet si pjesë e njeriut e aftë për të mbijetuar pas vdekjes së בָּשָׂר [H1414, trupit]” (f. 459). Kjo deklaratë nuk është e saktë po të shikohet në dritën e vargjeve të Besëlidhjes së Vjetër të sapocituara në këtë paragraf. Analiza e Ladd-it në këtë seksion, varet shumë tek vepra e W.D. Stacey, Pikëpamja e Palit për Njeriun (The Pauline View of Man) (London: Macmillan, 1956), të cilën Ladd-i e citon katërmbëdhjetë herë në fq. 458–459. Megjithëkëtë Stacey vetë mendon se vdekja nënkupton zhdukje nga qeniet njerëzore (Ladd, f. 463). Ladd vëren gjithashtu se Rudolf Bultmann energjikisht mohoi që njeriu ka një shpirt apo frymë të padukshme, por Ladd-i vetë e refuzon pikëpamjen e Bultmann-it kur trajton të dhënat e Besëlidhjes së Re (shiko f. 460, n. 17, dhe f. 464).
[50]6. Ky varg ndoshta përkthehet më mirë: “ta bëjmë shenjtërimin tonë të përsosur në sytë e Perëndisë,” përderisa pjesorja e kohës së tashme ἐπίσκοπος (G2176) (ngaἐπιτελέω, G2200) sugjeron veprime të njëkohshme me kallëzuesin “pastroj,” dhe vargu kësisoj jep idenë se mënyra në të cilën ne e përsosim shenjtërinë është duke e pastruar veten nga çdo ndotje e trupit dhe e shpirtit (gramatikisht kjo pastaj do të ishte një pjesore modale).
[51]7. “Zemër” në Shkrim është një shprehje për mendimet më të thella e më të brendshme si dhe për ndjenjat e një personi (shiko Zan. 6:5, 6; Lev. 19:17; Ps. 14:1; 15:2; 37:4; 119:10; F. e Urta 3:5; Veprat 2:37; Rom. 2:5; 10:9; 1 Kor. 4:5; 14:25; Heb. 4:12; 1 Pjetrit 3:4; Zbu. 2:23; etj.).
[52]8. Vini re që ne nuk i ndajmë nyjet nga palca, sepse nyjet janë vendet ku kockat puqen, e jo vendet ku nyjet takohen me palcën.
[53]9. Megjithëkëtë, është shumë më karakteristike për terminologjinë e Palit që të përdorë fjalën “frymë” kur flet për marrëdhënien tonë me Perëndinë në adhurim dhe në lutje. Pali nuk përdor fjalën “shpirt” (Gk. ψυχή, G6034) shumë shpesh (14 herë, krahasuar me 101 përmendje në Besëlidhjen e Re në tërësi), dhe kur e bën këtë, ai shpesh herë e përdor atë thjesht për t’iu referuar “jetës” së një personi, apo si një sinonim apo si një person vetë, si tek “Rom.” 9:3; 13:1; 16:4; “Fil.” 2:30. Përdorimi i fjalës “shpirt” për t’iu referuar anës jo fizike të njeriut, është më tepër karakteristike e ungjijve si dhe e shumë pasazheve në Besëlidhjen e Vjetër.
[54]10. Shiko kapitulli 21, fq. 445–449, mbi dallimet e shumta mes qenieve njerëzore dhe kafshëve.
[55]11. Në fakt, një pasazh madje spekulon rreth “shpirtit të kafshës” duke e vënë në kontrast me “frymën e bijve të njerëzve,” (Pred. 3:21), por konteksti (vgj. 18–22) është i atillë që shpreh një pikëpamje cinike dhe sipas kësaj bote, ku qëllimi është të tregojë kotësinë e jetës, dhe që sipas të cilës, njeriu s’është gjë tjetër veçse një kafshë (v. 18): në kontekstin e përgjithshëm të librit, nuk është e qartë nëse kjo është diçka që autori i inkurajon lexuesit e tij që ta besojnë.
[56]12 Një pikëpamje tjetër e përhapur rreth “Rom.” 8:10 është se Pali nuk po i referohet aspak frymës tonë njerëzore, por që πνεῦμα (G4460) këtu do të thotë Fryma e Shenjtë, si tek vgj. 9 dhe 11, kështu që kjo frazë nënkupton: “Fryma është jetë [në rastin tuaj] për shkak të drejtësisë”: shiko Douglas Moo, Romans 1–8, Komentari Shtjellues i Wycliffe-it (Wycliffe Exegetical Commentary) (Chicago: Moody, 1991), f. 525; John Murray, Letra Drejtuar Romakëve (The Epistle to the Romans) NIC, 2 vol. (Grand Rapids: Eerdmans, 1959, 1965), 1:289–291.
[57]13 Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 191.
[58]14 Paçka se shumë pasazhe të Shkrimit na kujtojnë që trupi dhe fryma jonë ndërveprojnë me njëri tjetrin dhe ndikojnë tek njëri tjetri, Shkrimi nuk na thotë shumëçka për mënyrën e këtij ndërveprimi. Berkhofi me mençuri thotë: “Trupi dhe shpirti janë substanca të veçanta, të cilat ndërveprojnë me të vërtetë mes tyre, paçka se mënyra e ndërveprimit të tyre, i shpëton shqyrtimit njerëzor dhe mbetet një mister për ne” (Teologji Sistematike [Systematic Theology] f. 195).
[59]15Disa njerëz do të kundërshtojnë duke thënë se dashuria nuk është thjesht një emocion, pasi ajo e tregon veten në veprime dhe shpesh ne mund të dëshirojmë të kryejmë veprime dashamirëse ndaj të tjerëve, edhe kur nuk ndjejmë dashuri ndaj tyre. Unë jam dakord me këtë, por padyshim që aty ka një aspekt emocional për të treguar dashuri—ne mund të ndjejmë dashuri për të tjerët—dhe do të humbnim një pjesë të mirë të pasurisë së marrëdhënies tonë me Perëndinë dhe të tjerët nëse do të përpiqeshim që ta mohim këtë.
[60]16 Shiko diskutimin tek Millard Erickson, Teologji e Krishterë (Christian Theology) fq. 530–536, me shënimet përkatëse rreth literaturave të ndryshme.
[61]17 Shiko për shembull, G.C. Berkouwer, Njeriu, Shëmbëlltyra e Perëndisë (Man, the Image of God) fq. 194–233.
[62]18. Shiko diskutimin e mëtejshëm për “gjendjen e ndërmjetme” mes vdekjes dhe kthimit të Krishtit në kapitullin 41, fq. 816–824.
[63]19. Shiko, për shembull, Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) fq. 196–201.
[64]20. Në vend të “frymë”, versioni në anglisht i Biblës i titulluar NIV e përkthen “jetë,” por fjala e përdorur është רוּחַ, H8120, që është fjala e zakonshme hebraisht për “frymë.”
[65]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[66]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[67]1. Shiko për shembull: A.H. Strong, Teologji Sistematike (Systematic Theology) fq. 567–573. Sidoqoftë, Strong-u e përkufizon egoizmin në një mënyrë shumë specifike e cila është ndryshe nga kuptimi i zakonshëm i këtij termi kur përdoret me kuptimin e interesit vetjak, apo interesit vetjak në kurriz të personave të tjerë. Strongu e përkufizon egoizimin kështu: “atë zgjedhje të vetes si qëllimi suprem që përbën antitezën e dashurisë supreme ndaj Perëndisë” (f. 567) dhe si “një zgjedhje themelore dhe pozitive të preferencës së vetes në vend të Perëndisë si objekti i ndjenjave tona të ngrohta dhe si qëllimi suprem i të qenurit” (f. 572). Duke e përkufizuar kësisoj egoizmin, duke e lidhur atë me raportin tonë me Perëndinë, dhe specifikisht si të kundërtën e dashurisë për Perëndinë, dhe si të kundërtën e “dashurinë për atë që është më karakteristike dhe themelore tek Perëndia, konkretisht, shenjtërinë e Tij” (f. 567), Strongu faktikisht e ka bërë “egoizmin” pothuajse të barabartë me përkufizimin tonë (mungesë e konformitetit të ligjit moral të Perëndisë), veçanërisht në fushën e qëndrimeve (gjë që, shpjegon ai, çon në veprime). Kur Strongu e përkufizon “egoizmin” në këtë mënyrë të pazakontë, përkufizimi i tij nuk është me të vërtetë i papërputhshëm me Shkrimin, sepse ai thjesht po thotë që mëkati është e kundërta e urdhëresës së madhe për ta dashur Perëndinë me të tërë zemrën. Problemi me këtë përkufizim ama, është që ai përdor fjalën egoizëm në një mënyrë në të cilën ai nuk kuptohet zakonisht në anglisht (thotë autori – sh. i përkth.), dhe për rrjedhojë, përkufizimi që ai i bën mëkatit, shpesh herë lë shteg për keqkuptime. Diskutimi ynë në këtë seksion nuk është kundërshtimi i mëkatit si egoizëm në kuptimin e pazakontë të dhënë nga Strong-u, por më tepër në mënyrën në të cilën termi egoizëm kuptohet zakonisht.
[68]2 Sigurisht, egoizmi i cili kërkon të mirën tonë në kurriz të të tjerëve, është i gabuar, dhe kjo është ajo që nënkuptohet kur Shkrimi na thotë: “Mos bëni asgjë për rivalitet, as për lavdi të kotë, por me përulësi, secili ta çmojë tjetrin më shumë se vetveten” (Fil. 2:3 NASB). Megjithëkëtë, dallimi mes egoizmit në kuptimin e gabuar dhe interesit vetjak siç është nën dritën e Shkrimit, është i paqartë në mendjen e shumë njerëzve.
[69]3 Shiko diskutimin e xhelozisë së Perëndisë, f. 205.
[70]4. Shiko diskutimin e dualizmit në kapitullin 15, fq. 269–270.
[71]5. Shiko kapitullin 16, fq. 322–330, për një diskutim të mëtejshëm të provanisë së Perëndisë në lidhje me të keqen. Për Perëndinë thuhet: “nuk je një Perëndi që kënaqet në ligësi” (Ps. 5:4) por që përkundrazi, “shpirti i tij urren të pabesin dhe atë që do dhunën” (Psa. 11:5), kështu që Perëndia pa dyshim nuk kënaqet me mëkatin; megjithëkëtë, për qëllimet e Tij, dhe në një mënyrë që mbetet ende një mister i madh për ne, Perëndia caktoi që mëkati të vinte në botë.
[72]6. Shiko diskutimin e mëkatit të engjëjve në kapitullin 20, veç. fq. 412–414.
[73]7. Shiko gjithashtu kapitullin 15, fq. 278–279, mbi nevojën për të këmbëngulur për vërtetësinë historike të Adamit dhe Evës si persona realë.
[74]8. Unë kam përdorur frazën “mëkat i trashëguar” në vend të emërtimit më të përdorur “mëkati fillestar” për shkak se fraza “mëkati fillestar” duket më e lehtë për t’u keqkuptuar si referencë ndaj mëkatit të parë të Adamit, më tepër sesa ndaj mëkatit që është i yni si rezultat i rënies së Adamit (që është edhe mënyra se si kuptohet tradicionalisht nga ana teknike). Fraza “mëkat i trashëguar” është shumë më tepër e kuptueshme dhe më pak subjekt keqkuptimi. Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se po të flasim teknikisht, ne nuk “trashëgojmë” faj, për shkak se ai na është veshur drejtpërsëdrejti nga Perëndia dhe nuk na vjen përmes trashëgimisë nga prindërit tanë, siç ndodh me prirjen tonë drejt veprimeve të mëkatshme (tradicionalisht të quajtura “ndotja origjinale,” dhe këtu e quajtur me termin “zvetënim i trashëguar”). Por fakti që faji ynë ligjor është trashëguar drejtpërsëdrejti nga Adami, dhe jo përmes një linje paraardhësish, nuk e bën më pak të trashëguar: faji është i yni për shkak se ai i përkiste atit tonë të parë, Adamit, dhe ne e trashëgojmë atë prej tij.
[75]9. Folja në formën aoriste të dëftores ἥμαρτον (nga ἁμαρτάοω, G279) në tregimin historik, nënkupton një veprim të kryer në të shkuarën. Këtu Pali po thotë se diçka ndodhi dhe se u krye në të shkuarën, konkretisht, që “të gjithë mëkatuan.” Por, nuk ishte e vërtetë që të tërë njerëzit faktikisht kishin kryer veprime të mëkatshme në kohën kur Pali po shkruante, për shkak se disa syresh as nuk kishin lindur ende, dhe shumë të tjerë kishin vdekur që foshnje përpara se të kryenin veprime të vetëdijshme mëkatare. Kështu, Pali duhet të ketë patur në mend të thotë se kur Adami mëkatoi, Perëndia e konsideroi të vërtetë që tek Adami, i gjithë njerëzimi mëkatoi.
[76]10. Shiko shënimin 8 më sipër.
[77]11. Shiko për shembull diskutimin e hollësishëm tek H. Orton Wiley, Teologjia e Krishterë (Christian Theology) 3 vol. (Kansas City, Mo.: Beacon Hill Press, 1941–1949), 3:109–140.
[78]12. Shiko kapitullin 31, fq. 657–658, mbi hirin e përgjithshëm.
[79]13. Kjo mungesë totale e të mirës shpirtërore si dhe paaftësia për të bërë mirë përpara Perëndisë, është quajtur tradicionalisht “shthurja tërësore,” por unë nuk do ta përdor atë frazë këtu pasi ajo bëhet fare lehtë subjekt keqkuptimi. Ajo mund të japë përshtypjen që asnjë e mirë në çfarëdo kuptimi nuk mund të bëhet nga jobesimtarët, një kuptim ky që padyshim nuk synohet nga ai term apo nga ajo doktrinë.
[80]14. Shiko diskutimin e çështjes së vullnetit të lirë në kapitullin 16, fq. 330–331.
[81]15. Shiko shënimin në kapitullin 3, f. 62, për nëse Jakobi, vëllai i Zotit ishte një apostull.
[82]16 . Disa shpjegime të njohura të këtij pasazhi, mohojnë që v. 8 gjen zbatim tek të tërë të krishterët. Kjo pozitë është marrë me qëllim për të thënë se disa të krishterë mund të jenë në mënyrë të përsosur të lirë nga mëkati në këtë jetë, po qe se arrijnë gjendjen e shenjtërimit të përsosur. Sipas kësaj pikëpamjeje, “1 Gjonit” 1:8 (“Po të themi se nuk kemi mëkat, gënjejmë vetveten dhe e vërteta nuk është në ne”) gjen zbatim tek të krishterët përpara se ata të arrijnë gjendjen e përsosmërisë së pamëkatshme. Fjalia tjetër që flet për rrëfimin tonë dhe pastrimin që Perëndia na bën nga “çdo paudhësi,” përfshin procesin e trajtimit të atij mëkati të kaluar dhe faljen e tij. Pastaj, fjalia e fundit (v. 10) përfshin me të vërtetë ata që kanë fituar gjendjen e përsosmërisë së pamëkat—ata nuk kanë më përse të thonë se kanë mëkatuar në të tashmen në jetën e tyre, por thjesht u duhet të pranojnë se kanë mëkatuar në të kaluarën. Për ta, është e vërtetë që: “Po të themi se s'kemi mëkatuar, e bëjmë atë gënjeshtar” (1 Gjonit 1:10).
Por ky shpjegim nuk është bindës, për shkak se Gjoni shkruan fjalinë e parë (v. 8) në kohën e tashme dhe kjo është diçka që vlen për të tërë të krishterët e të gjitha kohërave. Gjoni nuk shkruan: “Po të themi ndërkohë që jemi ende të krishterë jo të pjekur, se nuk kemi mëkat, gënjejmë vetveten.” Gjithashtu, ai nuk thotë (siç do ta thoshte kjo pikëpamje): “Po të themi, përpara se të arrijmë në gjendjen e pamëkatshmërisë së përsosur, që nuk kemi mëkat, atëherë mashtrojmë veten.” Por përkundrazi, në fund të jetës së tij, duke shkruar një letër të përgjithshme drejtuar të tërë të krishterëve, përfshi këtu ata që janë rritur në pjekuri në Krishtin për dekada me radhë, Gjoni thotë pa u treguar aspak i paqartë, diçka që ai pret të vlejë për të tërë të krishterët të cilëve ai u shkruan: “Po të themi se nuk kemi mëkat, gënjejmë vetveten dhe e vërteta nuk është në ne.” Kjo është një deklaratë e qartë e cila gjen zbatim tek të tërë të krishterët, për sa kohë ata janë në këtë jetë. Po qe se themi se kjo nuk gjen zbatim, atëherë, “gënjejmë vetveten.”
[83]17. Pelagianizmi qe kryesisht i preokupuar me çështjen e shpëtimit, dhe mësonte se njeriu mund të hedhë hapat e parë dhe më të rëndësishëm drejt shpëtimit të vet, veçmas hirit ndërhyrës së Perëndisë. Pelagianizmi u dënua si herezi në Këshillin e Kartagjenës, më 1 Maj, të vitit 418 mbas K.
[84]18. Kjo është pozita edhe e Millard Erickson-it, për shembull tek Teologjia e Krishterë (Christian Theology) f. 639. Ai përdor termin “mosha e përgjegjshmërisë” e jo “mosha e llogaridhënies.”
[85]19. Sidoqoftë, të tërë ne e dimë se foshnjat pothuajse që nga çasti i lindjes, tregojnë një mirëbesim të brendshëm ndaj mamasë së tyre dhe vetëdije që vetë janë persona të veçantë nga mamatë e tyre. Kësisoj, ne nuk duhet të këmbëngulim duke thënë se është e pamundur që ato të kenë gjithashtu një vetëdije intuitave rreth Perëndisë, dhe nëse Perëndia ua jep, edhe një aftësi intuitave për t’i besuar Perëndisë gjithashtu.
[86]20 . Ndokush mund të kundërshtojë duke thënë se Davidi është thjesht duke thënë se ai do të vdiste, ashtu sikurse kishte vdekur edhe i biri. Por, ky interpretim nuk i shkon përshtat gjuhës së vargut: Davidi nuk thotë: “Unë do të shkoj atje ku është ai,” por vetëm që: “Unë do të shkoj tek ai.” Kjo është gjuha e ribashkimit personal, dhe tregon pritshmërinë e Davidit, që ai një ditë prej ditësh do ta takonte dhe do të ishte me të birin.
[87]21. Ne mund ta kuptojmë këtë parim më qartë kur të kuptojmë se ligjet e ndryshme morale të Perëndisë, janë thjesht aspekte të ndryshme të karakterit të Tij moral me të cilin Ai pret që ne të konformohemi. Shkelja e cilësdo pjesë të tij, është njëlloj si të bëhesh ndryshe prej tij. Për shembull, nëse unë do të vidhja, jo vetëm që do të shkelja urdhëresën kundër vjedhjes (Urdhëresa 8), por gjithashtu do të përbaltja emrin e Perëndisë (Urdhëresa 3; shiko F. e U. 30:9), do të turpëroja prindërit e mi si dhe reputacionin e tyre të mirë (Urdhëresa 5), do të lakmoja diçka që nuk më takon mua (Urdhëresa 10), do të vlerësoja disa prona materiale më shumë sesa Perëndinë Vetë (Urdhëresa 1; shiko Efe. 5:5), si dhe do të zbatoja një veprim i cili lëndon një qenie tjetër njerëzore dhe që e dëmton jetën e tij apo të saj (Urdhëresa 6; kr. Mat. 5:22). Me një reflektim të vogël, ne mund të shikojmë se si pothuajse cilido mëkat shkel një sërë parimesh të mishëruara në secilën prej Dhjetë Urdhëresave. Kjo është thjesht një reflektim i faktit që ligjet e Perëndisë janë një tërësi e unifikuar dhe që pasqyrojnë pastërtinë morale si dhe përsosmërinë e Perëndisë Vetë në njëjësinë e integruar të personit të Tij.
[88]22 Dallimi mes mëkateve vdekjeprurëse dhe atyre të falshme, mund të shikohet se mbështetet nga “1 Gjonit” 5:16–17: “Nëse dikush sheh vëllanë e tij se mëkaton mëkat jo për vdekje, t'i kërkojë Perëndisë, dhe ai do t'i japë jetë atyre që mëkatojnë jo për vdekje. Ka mëkat për vdekje; nuk them që të lutet për këtë. Çdo paudhësi është mëkat; por ka mëkat, që nuk çon në vdekje.” Fraza greqisht e përkthyer këtu “vdekjeprurëse” në kuptimin më të drejtpërdrejtë të fjalës, është: “drejt vdekjes” apo “në vdekje” (Gr. πρὸς θάνατονngaθάνατος, G2505). Në dritën e preokupimit të Gjonit në këtë letër për luftimin e një herezie ku nuk rrëfehej Jezusi si Perëndia i Cili erdhi në mish (shiko 1 Gjonit 4:2–3), ka të ngjarë që ky mëkat “drejt vdekjes” është herezia serioze e mohimit të Krishtit dhe për pasojë e mosarritjes së përftimit të shpëtimit përmes Krishtit. Në këtë rast, Gjoni do të ishte thjesht duke thënë se ne nuk duhet të lutemi që Perëndia të falë mëkatin e refuzimit të Krishtit dhe mësimdhënies së një doktrine seriozisht heretike rreth Tij. Por fakti që Gjoni thotë se nuk ka asnjë mëkat që është “për në vdekje” (refuzimi i Krishtit), nuk justifikon krijimin e një kategorie të plotë mëkatesh të cilat nuk mund të falen.
[89]23 Mbi “mëkatin e pafalshëm,” i cili përbën një përjashtim ndaj kësaj deklarate, shiko fq. 507–509, më poshtë.
[90]24. Shiko kapitullin 36, fq. 722–735, mbi drejtësimin.
[91]25. Shiko kapitullin 37, fq. 736–745, mbi birësimin.
[92]26 Pali nuk po thotë tek “Romakëve” 6:16 që të krishterët e vërtetë nuk do të shënojnë hapa prapa deri në atë pikë saqë të bien nën dënim të përjetshëm, por ai nuk duket se po thotë që kur ata i jepen mëkatit, ne jemi (në një kuptim shpirtëror/moral) duke udhëtuar në atë drejtim.
[93]27 Shiko kapitullin 56, fq. 1144–1145, mbi shkallët e shpërblimit në qiell.
[94]28. Shiko Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 252–253, për përfaqësuesit e secilës pozitë.
[95]29. Shiko diskutimin e zgjeruar të “Hebrenjve” 6:4–6 në kapitullin 40, fq. 796–801.
[96]30 . Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 253.
[97]31. Po aty.
[98]32. Po aty, f. 254.
[99]rsv—Versioni në anglisht i Biblës i titulluar: Revised Standard Version
[100]mg.—margjina apo shënimet anas faqes
[101]niv—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: New International Version
[102]nasb—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: New American Standard Bible
[103]1. Teksti RSV e përkthen, “Por në Adamin ata e shkelën besëlidhjen,” por shënimi anash faqes e pranonte se kjo është një korrigjim i bërë me hamendje dhe se teksti hebraisht faktikisht ka kuptimin “si Adami” (Heb. כְּ/אָ֖דָם). Parafjala hebraike ךְּ־, H3869, do të thotë “si,” jo “tek.” Fjala e përkthyer “Adam” (Heb. אָדָם, H132) mund të përkthehet gjithashtu “njeri,” por me këtë përkthim fjalia do të kishte pak kuptim: nuk ka as edhe një shkelje të njohur të një besëlidhje nga njeriu të cilës kjo mund t’i referohej. Për më tepër, pak përfitim do të kishte po të krahasonim izraelitët me atë që ata janë tashmë (d.m.th., njerëzit) dhe të thoshim se ata “si njeri” shkelën besëlidhjen. Një fjali e tillë do të kishte pothuajse nënkuptimin që izraelitët nuk ishin njerëz, por ndonjë tjetër lloj krijese. Për këto arsye, përkthimi “si Adami” është ai që duhet preferuar. (Shprehja identike hebraike, është përkthyer “si Adami” tek “Jobi” 31:33 në NASB, RSV margjina, dhe NIV margjina.)
[104]2 . Ndëshkimi me vdekje filloi të zbatohej që ditën që Adami dhe Eva mëkatuan, por u zbatua ngadalë me kalimin e kohës, ndërkohë që trupat e tyre u plakën e si përfundim edhe vdiqën. Premtimi i vdekjes shpirtërore u aktivizua aty për aty, përderisa ata u shkëputën nga përbashkësia me Perëndinë. Vdekja e dënimit të përjetshëm, u vinte me të vërtetë hakut, por shenjat treguese të shpengimit në tekst (shiko Zan. 3:15, 21) sugjerojnë që ky ndëshkim si përfundim qe tejkaluar prej shpengimit që Krishti bleu me gjakun e Tij.
[105]3. Sidoqoftë, kafshët u përfshinë me qeniet njerëzore në besëlidhjen që Perëndia i komunikoi Noeut, duke i premtuar këtij të fundit se Ai nuk do ta shkatërronte kurrë më tokën me përmbytje (Zan. 9:8–17).
[106]4. Shiko kapitullin 7, fq. 117–118, për një diskutim të faktit që besimtarët e Besëlidhjes së Vjetër u shpëtuan vetëm duke besuar në Mesinë që do të vinte.
[107]5. Premtimet e besëlidhjes dhënë Abrahamit, u ripërtërinë dhe garanci të mëtejshme u dhanë kur Perëndia foli me Davidin (shiko veç. 2 Sam. 7:5–16; kr. Jer. 33:19–22), duke i dhënë Davidit premtimin që një mbret nga linja e Davidit, do të mbretëronte gjithnjë mbi popullin e Perëndisë. Për një diskutim të shkëlqyer mbi vazhdimësinë e premtimeve të Perëndisë, siç shikohen në besëlidhjet e bëra me Abrahamin dhe Davidin, si dhe në besëlidhjen e re, shiko Thomas E. McComiskey, (Besëlidhjet e Premtimit: Një Teologji e Besëlidhjeve të Dhiatës së Re (The Covenants of Promise: A Theology of the Old Testament Covenants) (Grand Rapids: Baker, 1985), veç. fq. 59–93.
[108]6. Për një diskutim të shkëlqyer të dallimeve mes besëlidhjes bazë të premtimit dhe “besëlidhjeve administrative” të ndryshme që Perëndia përdori në kohë të ndryshme, shiko McComiskey, Besëlidhjet e Premtimit (Covenants of Promise) veç. fq. 139–177 dhe 193–211.
[109]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology).Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.