Pjesa 1
Doktrina e Fjalës së Perëndisë
Kapitulli 2
Fjala e Perëndisë
Cilat janë format e ndryshme të Fjalës së Perëndisë?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Çfarë nënkuptohet me frazën “Fjala e Perëndisë”? Faktikisht, kjo frazë merr disa kuptime të ndryshme në Bibël. Është e udhës të bëjmë që në fillim të këtij studimi, një dallim të qartë mes këtyre kuptimeve të ndryshme.
A. “Fjala e Perëndisë” si një person: Jezus Krishti
Nganjëherë, Bibla i referohet Birit të Perëndisë si “Fjala e Perëndisë.” Tek “Zbulesa” 19:13, Gjoni shikon Zotin Jezus të ringjallur në qiell dhe thotë: “emri i tij quhet: “Fjala e Perëndisë.” Në mënyrë të ngjashme, në fillim të ungjillit të Gjonit, lexojmë: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte me Perëndinë, dhe Fjala ishte Perëndi” (Gjoni 1:1). Është e qartë që Gjoni po flet për Birin e Perëndisë këtu, sepse tek vargu 14 ai thotë: “Dhe Fjala u bë mish dhe ndenji ndër ne dhe ne soditëm lavdinë e tij, si lavdia e të vetëmlindurit nga Ati, plot hir e të vërtetë.” Këto vargje (dhe ndoshta “1 Gjonit” 1:1) janë të vetmet raste në të cilat Bibla i referohet Perëndisë Bir si “Fjala” apo “Fjala e Perëndisë,” kështu që përdorimi i kësaj fraze, me këtë kuptim, nuk haset rëndom. Megjithëkëtë, kjo gjithsesi lë të kuptohet se ndër pjesëtarët Trinisë, është veçanërisht Perëndia Bir, që në personin e Vet si dhe me fjalët e Veta, ka rolin e komunikimit të karakterit të Perëndisë ndaj nesh si dhe të shprehjes së vullnetit të Perëndisë për ne.
B. “Fjala e Perëndisë” si ligjëratë nga Perëndia
1. Dekretet e Perëndisë. Nganjëherë, fjalët e Perëndisë marrin formën e dekreteve të fuqishme të cilat bëjnë që ngjarjet të ndodhin, apo që madje shkaktojnë krijimin e gjërave. “Pastaj Perëndia tha: «U bëftë drita!». Dhe drita u bë” (Zan. 1:3). Madje, duke folur fjalën e Tij të fuqishme, Perëndia krijoi botën shtazore: Dhe Perëndia tha: «Të prodhojë toka qenie të gjalla sipas llojit të vet: kafshë, rrëshqanorë dhe bisha të tokës, sipas llojit të vet». Dhe kështu u bë” (Zan. 1:24). Kështu, psalmisti mund të thotë: “Qiejt u bënë me anë të fjalës së Zotit dhe tërë ushtria e tyre me anë të frymës së gojës së tij” (Psa. 33:6).
Këto fjalë të fuqishme e krijuese të Perëndisë, shpesh quhen dekrete të Perëndisë. Një dekret i Perëndisë, është një fjalë e Perëndisë që bën që diçka të ndodhë. Këto dekrete të Perëndisë, përfshijnë jo vetëm ngjarjet e krijimit fillestar, por gjithashtu ekzistencën e vazhdueshme të të tëra gjërave, sepse “Hebrenjve” 1:3 na tregon që Krishti është në mënyrë të pandërprerë “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij.”
2. Fjalët e Perëndisë të adresuara personalisht. Perëndia nganjëherë komunikon me njerëzit në botë, duke u folur në mënyrë të drejtpërdrejtë. Këto mund të quhen raste adresimi personal të Fjalës së Perëndisë. Shembuj të kësaj hasen përgjatë gjithë Shkrimit. Në fillim të krijimit, Perëndia i flet Adamit: “Zoti Perëndi e urdhëroi njeriun duke i thënë: «Ha lirisht nga çdo pemë e kopshtit; por mos ha nga pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes, sepse ditën që do të hash prej saj, ke për të vdekur me siguri”’ (Zan. 2:16–17). Pas mëkatit të Adamit dhe Evës, Perëndia vazhdon të vijë dhe t’u flasë drejtpërdrejtë dhe personalisht atyre, duke u shqiptuar fjalët e mallkimit (Zan. 3:16–19). Një shembull tjetër i spikatur i adresimit në mënyrë të drejtpërdrejtë e personalisht të Perëndisë ndaj njerëzve në tokë, gjendet tek dhënia e Dhjetë Urdhëresave: “Atëherë Perëndia shqiptoi tërë këto fjalë, duke thënë: «Unë jam Zoti, Perëndia yt, që të nxori nga vendi i Egjiptit, nga shtëpia e skllavërisë. Mos ki perëndi të tjerë para meje”’ (Eks. 20:1–3). Në Besëlidhjen e Re, në pagëzimin e Jezusit, Perëndia At foli me një zë nga qielli, duke thënë: “Ky është Biri im i dashur, në të cilin gjeta pëlqim” (Mat. 3:17).
Në këtë si dhe në një sërë rastesh të tjera ku Perëndia foli fjalë të adresuara personalisht ndaj individësh, ishte e qartë për dëgjuesit që këto ishin faktikisht fjalët e Perëndisë: se po dëgjonin zërin e Perëndisë Vetë, dhe që për rrjedhojë, ata po dëgjonin fjalë të cilat kishin autoritet absolut hyjnor dhe se ishin absolutisht të besueshme. Të mos i besoje apo të mos i bindeshe ndonjërës prej atyre fjalëve, do të thoshte të mos i besoje ose të mos i bindeshe Perëndisë, dhe për rrjedhojë, do të kishte qenë mëkat.
Paçka se fjalët e adresimit personalisht të Perëndisë shikohen gjithnjë në Shkrim si fjalët aktuale të Perëndisë, ato janë gjithashtu fjalë “njerëzore” në atë që ato janë folur në gjuhën e zakonshme njerëzore e cila është e kuptueshme aty për aty. Fakti që këto fjalë janë shprehur me gjuhë njerëzore, nuk e kufizon nga asnjë drejtim karakterin apo autoritetin e tyre hyjnor. Ato vazhdojnë të mbeten tërësisht fjalët e Perëndisë, të folura me zërin e Vetë Perëndisë.
Disa teologë kanë argumentuar duke thënë se përderisa gjuha njerëzore është gjithnjë në një farë mënyrë e “papërsosur,” çfarëdo mesazhi që Perëndia na drejton neve, në gjuhë njerëzore, duhet kufizuar gjithashtu në autoritetin dhe vërtetësinë e tij. Por këto pasazhe, bashkë me shumë të tjerë të cilat dokumentojnë raste të fjalëve të Perëndisë të adresuara personalisht ndaj individëve, nuk të lënë të kuptosh ndonjë kufizim në autoritetin apo të vërtetësisë së fjalëve të Perëndisë kur ato janë folur me gjuhë njerëzore. E vërteta është faktikisht e kundërta sepse këto fjalë i obligojnë gjithnjë në mënyrë absolute dëgjuesit, që ata t’i besojnë ato e t’u binden plotësisht atyre. Të mos besosh apo të mos i bindesh ndonjë pjese të tyre, do të thotë të mos i besosh apo të mos i bindesh Perëndisë Vetë.
3. Fjalët e Perëndisë si ligjëratë e folur përmes buzësh njerëzore. Shpesh herë, në Shkrime, shikojmë që Perëndia ngre profetë përmes të cilëve Ai flet. Edhe një herë tjetër, është e dukshme se paçka se këto janë fjalë njerëzore, të folura në një gjuhë të zakonshme njerëzore, nga qenie të zakonshme njerëzore, autoriteti dhe vërtetësia e këtyre fjalëve nuk zbehet kurrsesi. Edhe këto janë ende tërësisht fjalë të Perëndisë.
Tek “Ligji i Përtërirë” 18, Perëndia i thotë Moisiut:
Unë do të nxjerr për ta një profet nga gjiri i vëllezërve të tyre dhe do të vë në gojën e tij fjalët e mia, dhe ai do t'u thotë atyre të gjitha ato që unë do t'i urdhëroj. Dhe do të ndodhë që, nëse dikush nuk i dëgjon fjalët e mia që ai thotë në emrin tim, unë do t'i kërkoj llogari. Por profeti që pretendon të thotë në emrin tim një gjë të cilën unë nuk e kam urdhëruar ta thotë ose që flet në emër të perëndive të tjera, ai profet do të vritet (L. i P. 18:18-20)
Deklarata të ngjashme Perëndia i bëri edhe Jeremias: “Pastaj Zoti shtriu dorën e tij dhe preku gojën time; mandej Zoti më tha: "Ja, unë i vura fjalët e mia në gojën tënde”’ (Jer. 1:9). Perëndia i thotë Jeremisë: “Do t’u thuash tërë ato që do të urdhëroj” (Jer. 1:7; shiko gjithashtu “Eks.” 4:12; “Num.” 22:38; “1 Sam.” 15:3, 18, 23; “1 Mbret.” 20:36; “2 Kron.” 20:20; 25:15–16; Isa. 30:12–14; “Jer.” 6:10–12; 36:29–31; etj.). Kushdo që pretendoi se po fliste në emër të Zotit, por që faktikisht nuk kishte marrë ndonjë kumt prej Tij, ndëshkohej rëndë (Ezek. 13:1–7; L. i P. 18:20–22).
Kështu, fjalët e Perëndisë të folura përmes buzësh njerëzore, qenë konsideruar po aq autoritare dhe të vërteta sa edhe fjalët e Perëndisë të adresuara personalisht. Nuk kishte zbehje të autoritetit të këtyre fjalëve kur u folën përmes buzësh njerëzore. Të mos i besoje apo të mos i bindeshe ndonjërës prej tyre, do të thoshte të mos i besoje ose të mos i bindeshe Perëndisë Vetë.
4. Fjalët e Perëndisë në formë të shkruar (Bibla). Përveç fjalëve të dekreteve të Perëndisë, fjalëve të Perëndisë të adresuara personalisht, si dhe fjalëve të Perëndisë të folura përmes gojës së njerëzve, në Shkrim gjejmë gjithashtu shumë raste në të cilat fjalët e Perëndisë u vunë në formë të shkruar. E para e këtyre gjendet në tregimin e dhënies së dy pllakave të gurta në të cilat u shkruan Dhjetë Urdhëresat: “Kur Zoti mbaroi së foluri me Moisiun në malin Sinai, i dha dy pllaka të dëshmisë, pllaka guri, të shkruara me gishtin e Perëndisë” (Eks. 31:18). “Pllakat ishin vepër e Perëndisë dhe shkrimi i tyre ishte shkrimi i Perëndisë, i gdhendur mbi pllaka” (Eks. 32:16; 34:1, 28).
Shkrimet e mëtejshme u bënë nga Moisiu:
Kështu Moisiu e shkroi këtë ligj dhe ua dorëzoi priftërinjve, bijve të Levit, që mbajnë Arkën e Besëlidhjes të Zotit dhe të gjithë pleqve të Izraelit. Pastaj Moisiu i urdhëroi ata duke thënë: «Në fund të çdo shtatë vjetëve... do të lexosh këtë ligj para tërë Izraelit, në veshët e tërë izraelitëve...që të dëgjojnë dhe të mësojnë të kenë frikë nga Zoti, Perëndia juaj, dhe të kenë kujdes të zbatojnë tërë fjalët e këtij ligji, kështu që bijtë e tyre që ende nuk e njohin, të dëgjojnë Zotin, Perëndinë tuaj, dhe të kenë frikë prej tij...” (L. i P. 31:9–13)
Ky libër që shkroi Moisiu, më pas u vendos përbri arkës së besëlidhjes: “Kur Moisiu mbaroi së shkruari në një libër tërë fjalët e këtij ligji, u dha këtë urdhër levitëve që mbanin Arkën e Besëlidhjes të Zotit, duke thënë: «Merreni këtë libër të ligjit dhe vendoseni në Arkën e Besëlidhjes të Zotit, Perëndisë tuaj, me qëllim që të mbetet si një dëshmi kundër teje”’ (L. i P. 31:24–26).
Shtesa të mëtejshme iu bënë këtij libri të fjalëve të Perëndisë. “Pastaj Jozueu shkroi këto gjëra në librin e ligjit të Perëndisë” (Joz. 24:26). Perëndia e urdhëroi Isainë: “Tani eja, shkruaje këtë mbi një rrasë të vogël dhe shkruaje në një libër, që të mbetet për ditët e ardhshme, përgjithnjë, përjetë” (Isa. 30:8). Edhe një herë, Perëndia i tha Jeremisë: “Shkruaji në një libër tërë fjalët që të kam thënë” (“Jer.” 30:2; kr. “Jer.” 36:2–4, 27–31; 51:60). Në Besëlidhjen e re, Jezusi u premton dishepujve të Tij që Fryma e Shenjtë do t’u kujtonte fjalët të cilat Ai, Jezusi, kishte thënë (Gjoni 14:26; kr. 16:12–13). Pali mund të thotë që pikërisht ato fjalë që ai u shkruan korintasve, janë “urdhërime të Zotit” (1 Kor. 14:37; kr. 2 Pjetrit 3:2).
Duhet vërejtur edhe një herë tjetër, që këto fjalë konsiderohen ende fjalë të Perëndisë Vetë, edhe pse ato janë shkruar kryesisht nga qenie njerëzore, dhe gjithnjë në gjuhë njerëzore. Megjithëkëtë, ato janë absolutisht autoritare dhe absolutisht të vërteta. Të mos u bindesh atyre apo të mos i besosh ato, është një mëkat i rëndë e që sjell gjykimin nga Perëndia (1 Kor. 14:37; Jer. 36:29–31).
Nga shkruarja e fjalëve të Perëndisë, rrjedhin disa dobi. Së pari, ekziston një ruajtje më e saktë e fjalëve të Perëndisë për brezat e mëvonshëm. Të bazohesh tek kujtesa dhe kalimi gojë më gojë i atyre fjalëve, është një metodë më pak e besueshme për ruajtjen e këtyre fjalëve përgjatë historisë, sesa kur ato janë shprehur me shkrim (kr. L. i P. 31:12–13). Së dyti, mundësia për inspektim të përsëritur të fjalëve që janë të shkruara, të bën të mundur studim dhe diskutim të kujdesshëm të tyre, gjë që çon në një kuptim më të mirë, si dhe në një bindje më të plotë ndaj tyre. Së treti, Fjalët e Perëndisë të shprehura me shkrim, janë të disponueshme ndaj shumë më tepër njerëzve sesa kur ruhen thjesht përmes kujtesës dhe përsëritjes gojazi. Ato mund të inspektohen në çdo kohë nga kushdo, dhe nuk janë të disponueshme në mënyrë të kufizuar tek vetëm ata që i kanë mësuar përmendësh, apo ata që kanë mundësi të jenë të pranishëm kur ato recitohen me gojë. Kështu, besueshmëria, qëndrueshmëria, dhe disponueshmëria e formës në të cilën fjalët e Perëndisë janë ruajtur, përmirësohen të tëra ndjeshëm kur ato shkruhen. Megjithëkëtë, nuk ka asnjë tregues që autoriteti apo besueshmëria e tyre të jetë zbehur për pasojë.
C. Fokusi i studimit tonë
Nga të tëra format e Fjalës së Perëndisë,[1]1 fokusi i studimit tonë në teologjinë sistematike, është Fjala e Perëndisë në formë të shkruar, d.m.th. Bibla. Kjo është ajo formë e Fjalës së Perëndisë e cila është e disponueshme për studim, për interpretim publik, për shqyrtim të përsëritur, dhe si bazë për diskutim të ndërsjellët. Ajo na tregon dhe na drejton për tek Fjala e Perëndisë si një person, specifikisht, tek Jezus Krishti, të Cilin ne tani nuk e kemi të pranishëm me trup në tokë. Kësisoj, ne nuk jemi më në gjendje që të vërejmë dhe imitojmë jetën dhe mësimet e Tij si dorë e parë.
Format e tjera të Fjalës së Perëndisë, nuk janë të përshtatshme si bazë kryesore për studimin e teologjisë. Ne nuk i dëgjojmë fjalët e dekreteve të Perëndisë, e për pasojë nuk mund t’i studiojmë ato drejtpërdrejtë, por vetëm përmes vëzhgimit të efekteve të tyre. Fjalët e Perëndisë të adresuara personalisht janë të pazakonta, edhe në Shkrimin vetë. Për më tepër, edhe nëse do të dëgjonim disa fjalë të adresuara personalisht ndaj nesh nga Perëndia sot, ne nuk do të kishim siguri që kuptimi ynë i tyre, kujtesa jonë rreth tyre, si dhe dëshmia pasuese e jonë për to, do të ishte tërësisht e saktë. Gjithashtu ne nuk do të ishim aty për aty të gatshëm që të tejçonim tek të tjerët sigurinë që ai komunikim ishte nga Perëndia, edhe po të ketë qenë. Fjalët e Perëndisë që janë folur përmes buzëve njerëzore reshtën së dhënuri kur kanoni i Besëlidhjes së Re u përmbyll.[2]2 Kështu, këto forma të tjera të fjalëve të Perëndisë, janë të papërshtatshme për t’u marrë si bazë kryesore për studim në teologji.
Më e udhës për ne është që t’i studiojmë fjalët e Perëndisë siç i kemi të shkruara në Bibël. Është pikërisht Fjala e shkruar e Perëndisë ajo që Ai na urdhëron të studiojmë. I “bekuar” është ai njeri i cili “mendon” mbi ligjin e Perëndisë “ditë e natë” (Psa. 1:1–2). Fjalët e Perëndisë drejtuar Jozueut, gjejnë gjithashtu zbatim për ne: “Ky libër i ligjit mos u ndaftë kurrë nga goja jote, por mendohu për të ditë e natë, duke kërkuar të veprosh sipas të gjitha atyre që janë shkruar, sepse atëherë do të kesh sukses në veprimet e tua, atëherë do të përparosh” (Joz. 1:8). Është Fjala e Perëndisë në formën e Shkrimit të shkruar që është e “frymëzuar nga Perëndia” si dhe “i dobishëm për mësim, bindje, ndreqje dhe për edukim në drejtësi” (2 Tim. 3:16).
PYETJE PËR ZBATIM VETJAK
1. A mendon se do të kushtoje më shumë vëmendje nëse Perëndia do të të fliste nga qielli apo përmes zërit të një profeti të gjallë sesa po të të fliste nga fjalët e shkruara të Shkrimit? A do t’i besoje apo bindeshe fjalëve të atilla me më gatishmëri nga ç’ke për Shkrimet? A mendon se niveli yt i tanishëm i reagimit ndaj fjalëve të shkruara të Shkrimit, është një nivel i përshtatshëm? Çfarë hapash pozitivë mund të hedhësh për ta bërë qëndrimin tënd ndaj Shkrimit më të ngjashëm me llojin e qëndrimit që Perëndia dëshiron që ti të kesh?
2. Kur mendon rreth mënyrave të shumta me anë të të cilave Perëndia flet, si dhe shpeshtësinë me të cilën Perëndia komunikon me krijesat e Tij përmes këtyre mjeteve, në çfarë përfundimesh mund të dalësh për sa i takon natyrës së Perëndisë dhe gjërave që i sjellin Atij kënaqësi?
TERMA TË VEÇANTË
dekret
adresim personal
Fjalë e Perëndisë
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.) Subjekti i këtij kapitulli nuk është trajtuar hollësisht në shumë teologji sistematike, por një material i ngjashëm shpesh trajtohet në seksionin rreth autoritetit të Fjalës së Perëndisë: shiko bibliografinë në fund të kapitullit 4 për atë temë.
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopale)
1882–1892 Litton, 9–10
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1940 Wiley, 1:124–165
3. Baptiste
1917 Mullins, 137–153
6. Të Reformuar (ose Presbiteriane)
1861 Heppe, 12–21
1889 Shedd, 1:61–70
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
Nuk ka një trajtim posaçëm.
Vepra të Tjera
Kline, Meredith. Struktura e Autoritetit Biblik (The Structure of Biblical Authority). Grand Rapids: Eerdmans, 1972.
Kuyper, Abraham. Parime të Teologjisë së Shenjtë (Principles of Sacred Theology). Përkth. nga J.H. de Vries. Grand Rapids: Eerdmans, 1968, fq. 405–412 (botuar fillimisht me titullin Enciklopedia e Teologjisë së Shenjtë (Encyclopedia of Sacred Theology) më 1898).
McDonald, H.D. Teoritë e Zbulesës: Një Studim Historik (Theories of Revelation: An Historical Study), 1860–1960. Grand Rapids: Baker, 1979.
_______. “Fjalë, Fjalë e Perëndisë, Fjalë e Zotit (Word, Word of God, Word of the Lord.” Tek [3]EDT fq. 1185–1188.
Packer, J.I. “Shkrim (Scripture).” Tek [4]NDT fq. 585–87.
Pinnock, C.H. “Zbulesë (Revelation).” Tek NDT fq. 585–587.
Vos, Geerhardus. Teologji Biblike: Besëlidhja e Vjetër dhe e Re (Biblical Theology: Old and New Testaments). Grand Rapids: Eerdmans, 1948, fq. 28–55; 321–327.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Ps.” 1:1–2: Lum njeriu që nuk ecën sipas këshillës së të pabesëve, që nuk ndalet në rrugën e mëkatarëve dhe nuk ulet bashkë me tallësit, por gjen kënaqësinë e tij në ligjin e Zotit dhe mendon thellë ditë e natë mbi ligjin e tij.
HIMN
“NDANI BUKËN E JETËS (BREAK THOU THE BREAD OF LIFE)”
Ky himn është një lutje në të cilën i kërkohet Zotit që të na japë jo bukë fizike por ushqim shpirtëror nga “buka e jetës,” një metaforë kjo e cila i referohet si Fjalës së shkruar të Perëndisë (“faqja e shenjtë,” v. 1) ashtu edhe ndaj Krishtit Vetë, “Fjalës së Gjallë” (shiko vgj. 1, 3).
Bukën e jetës mua më ndaj o i dashur Zot,
Ashtu siç buzë detit ua ndave dishepujve të Tu të qëmot’
Përgjatë faqes së shenjtë, të kërkoj o Zot,
Fryma ime, o Fjala e Gjallë, digjet për Ty sot,
Zot i dashur, për mua, për mua, bekoje të vërtetën,
Ashtu sikurse pranë Galilesë bekove bukën;
Atëherë e gjithë zgjedha do të marrë fund, të tëra prangat do të bien;
Dhe unë o gjithçka në gjithçka që kam do të gjej paqen.
O Zot, për mua, Ti je buka e jetës,
Fjala Jote e shenjtë, shpëtuesja ime e të vërtetës;
Më jep të ha e të jetoj me Ty, e atje lart të rri;
Më mëso ta dua të vërtetën Tënde, sepse Ti je dashuri.
Frymën Tënde, o Zot të më dërgosh dëshiroj,
Të m’i prekë sytë e të më bëjë të shikoj:
Brenda Fjalës Tënde të vërtetën e fshehur më trego,
Dhe në Librin Tënd, Zotin që ta shikoj më dëfto.
Autorja: Mary A. Lathbury, 1877
Kapitulli 3
Kanoni i Shkrimit
Çfarë e ka vendin në Bibël e çfarë jo?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Kapitujt e mëparshëm u përmbyllën me fjalët që janë veçanërisht fjalët e shkruara të Perëndisë në Bibël ato të cilave ne duhet t’u kushtojmë vëmendje. Gjithsesi, përpara kësaj, ne duhet të dimë se cilat shkrime e kanë vendin në Bibël e cilat jo. Kjo është pyetja që lidhet me kanonin e Shkrimit i cili mund të përkufizohet si vijon: Kanoni i Shkrimit është lista e të tërë librave që e kanë vendin në Bibël.
Rëndësinë e kësaj pyetjeje ne nuk duhet ta nënvlerësojmë. Fjalët e Shkrimit janë fjalët me anë të të cilave ne ushqejmë jetën tonë shpirtërore. Kësisoj ne mund të mbështesim komentin që Moisiu bëri ndaj popullit të Izraelit duke iu referuar fjalëve të ligjit të Perëndisë: “Sepse kjo nuk është një fjalë pa vlerë për ju, por është jeta juaj; dhe me këtë fjalë do të zgjasni ditët tuaja në vendin ku po hyni për ta pushtuar, duke kapërcyer Jordanin” (L. i P. 32:47).
T’u shtosh apo t’u heqësh fjalëve të Perëndisë, do të thotë të pengosh njerëzit e Perëndisë t’i binden plotësisht Atij, sepse urdhëresat që do ishin hequr, nuk do t’u bëheshin të ditura njerëzve, dhe fjalët që do ishin shtuar, mund të kërkojnë gjëra shtesë prej njerëzve, të cilat nuk urdhërohen prej Perëndisë. Kështu Moisiu e paralajmëroi popullin e Izraelit duke i thënë: “Nuk do t`i shtoni asgjë atyre që unë ju urdhëroj dhe nuk do t`u hiqni asgjë, por zotohuni të zbatoni urdhrat e Zotit, Perëndisë tuaj, që unë ju porosis” (L.i P. 4:2).
Përcaktimi preciz i shtrirjes së kanonit të Shkrimit është për rrjedhojë i një rëndësie të madhe. Nëse duhet t’i besojmë e t’i bindemi Perëndisë në mënyrë absolute, ne duhet të kemi një përmbledhje fjalësh për të cilat të jemi të sigurt se janë fjalët e Perëndisë Vetë ndaj nesh. Nëse ka pjesë të Shkrimit rreth të cilave ne kemi dyshime për nëse ato janë apo jo fjalë të Perëndisë, ne nuk do t’i konsiderojmë ato si me autoritet hyjnor absolut, dhe nuk do t’u besojmë atyre aq shumë sa ç’do t’i besonim Perëndisë Vetë.
A. Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër
Ku nisi ideja e një kanoni, ideja që populli i Izraelit duhej të ruante një përmbledhje të fjalëve të shkruara nga Perëndia? Vetë Shkrimi dëshmon për zhvillimin historik të kanonit. Përmbledhja më e hershme e fjalëve të shkruara të Perëndisë, qenë Dhjetë Urdhërimet. Kësisoj, Dhjetë Urdhërimet formojnë fillimin e kanonit biblik. Vetë Perëndia shkroi në dy pllaka guri fjalët të cilat Ai ia urdhëron popullit të Tij: “Kur Zoti mbaroi së foluri me Moisiun në malin Sinai, i dha dy pllaka të dëshmisë, pllaka guri, të shkruara me gishtin e Perëndisë” (Eks. 31:18). Përsëri lexojmë: “Pllakat ishin vepër e Perëndisë dhe shkrimi i tyre ishte shkrimi i Perëndisë, i gdhendur mbi pllaka” (Eks. 32:16; kr. L.i P. 4:13; 10:4). Pllakat u depozituan në arkën e besëlidhjes (L. i P. 10:5) dhe përbënin kushtet e besëlidhjes mes Perëndisë dhe popullit të Tij.[5]1
Kjo përmbledhje e fjalëve që kanë një autoritet absolut nga Perëndia, u rrit në madhësi përgjatë gjithë kohës së historisë së Izraelit. Vetë Moisiu shkroi disa fjalë shtesë të cilat do të depozitoheshin përbri arkës së besëlidhjes (L. i P. 31:24–26). Referenca e drejtpërdrejtë është dukshëm ndaj librit të Ligjit të Përtërirë, por referencat e tjera ndaj shkrimeve nga Moisiu, tregojnë që katër librat e parë të Besëlidhjes së Vjetër, qenë shkruar gjithashtu prej tij (shiko Eks. 17:14; 24:4; 34:27; Num. 33:2; L. i P. 31:22). Pas vdekjes së Moisiut, Jozueu gjithashtu i shtoi përmbledhjes së fjalëve të shkruara të Perëndisë: “Pastaj Jozueu shkroi këto gjëra në librin e ligjit të Perëndisë” (Joz. 24:26). Kjo është veçanërisht befasuese në dritën e urdhëresës për të mos shtuar apo hequr nga fjalët të cilat Perëndia u dha njerëzve përmes Moisiut: “Nuk do t’i shtoni asgjë atyre që unë ju urdhëroj dhe nuk do t’u hiqni asgjë” (L. i P. 4:2; kr. 12:32). Për të mos iu bindur një urdhërese të tillë specifike, Jozueu duhet të ketë qenë i bindur që ai nuk po ndërmerrte në kokë të vet t’u shtonte fjalëve të shkruara të Perëndisë, por që Perëndia Vetë kishte autorizuar një shkrim të tillë shtesë.
Më vonë, të tjerë në Izrael, zakonisht ata të cilët përmbushën postin e profetit, shkruan fjalë të tjera prej Perëndisë:
Atëherë Samueli i paraqiti popullit të drejtat e mbretërisë dhe i shkroi në një libër, që e vendosi përpara Zotit. (1 Sam. 10:25)
Trimëritë e mbretit David, si të parat ashtu dhe të fundit, janë shkruar në librin e shikuesit Samuel, në librin e profetit Nathan dhe në librin e shikuesit Gad. (1 Kron. 29:29)
Pjesa tjetër e bëmave të Jozafatit, nga e para deri në atë të fundit, janë të shkruara në fjalët e Jehut, birit të Hananit, që përfshihen në Librin e Mbretërve të Izraelit. (2 Kron. 20:34; kr. 1 Mbret.16:7 ku Jehu biri i Hananit është quajtur profet)
Pjesa tjetër e bëmave të Uziahut, nga të parat deri në të fundit, janë shkruar nga profeti Isaia, bir i Amotsit. (2 Kron. 26:22)
Pjesa tjetër e bëmave të Ezekias dhe veprat e tij të mira, janë shkruar në vegimin e profetit Isaia, bir i Amotsit, dhe në Librin e Mbretërve të Judës e të Izraelit. (2 Kron. 32:32)
Kështu thotë Zoti, Perëndia i Izraelit: Shkruaji në një libër tërë fjalët që të kam thënë.[6]2 (Jer. 30:2)
Përmbajtja e kanonit të Besëlidhjes së Vjetër vazhdoi të shtohej deri në kohën e përfundimit të procesit të shkrimit. Nëse “Hagain” e datojmë në vitin 520 para K., “Zakarinë” në vitet 520–518 para K. (me ndoshta më shumë material të shtuar pas vitit 480 mbas K.), dhe “Malakinë” rreth vitit 435 mbas K., atëherë kemi një ide të datave të përafërta të profetëve të fundit të Besëlidhjes së Vjetër. Me këtë periudhë pothuajse përkojnë librat e fundit historikë të Besëlidhjes së Vjetër: “Ezdra”, “Nehemia”, dhe “Ester”. Ezdra shkoi në Jerusalem në vitin 458 para K. dhe Nehemia qe në Jerusalem nga 445–433 para K.[7]3 “Esteri” u shkrua dikur pas vdekjes së Kserksit I (= Asueros) më 465 para K. dhe një datë gjatë mbretërimit të Artakserksit I (464–423 para K.) është e mundshme për të. Kështu, pas vitit afërsisht 435 para K., nuk pati shtesa të tjera ndaj kanonit të Besëlidhjes së Vjetër. Historia e mëpasshme e judenjve u dokumentua në shkrime të tjera, të tilla si librat e “Makabenjve”, por këto shkrime nuk u menduan të denja për t’u përfshirë në përmbledhjen e fjalëve të Perëndisë qysh në vitet e para.
Kur i kthehemi literaturës judaike jashtë Besëlidhjes së Vjetër, shikojmë që besimi që fjalët autoritare të thëna në mënyrë hyjnore nga Perëndia kishin reshtur, vërtetohet qartësisht në degë të ndryshme të literaturës jashtë biblike. Tek “1 Makabenjve” (rreth vitit 100 para K.) autori shkruan për altarin e përdhosur, “E rrënuan altarin. Gurët i vunë në një vend të përshtatshëm në Malin e Shtëpisë së Zotit derisa të mos vijë ndonjë profet e të vendosë për ta.” (1 Mak. 4:45–46). Duket se ata nuk njihnin ndokënd tjetër që mund të fliste me autoritetin e Perëndisë, ashtu siç kishin bërë profetët e Besëlidhjes së Vjetër. Kujtimi i një profeti autoritar ndër popull, ishte një kujtim që i takonte të kaluarës së largët, sepse autori mund të fliste për një shtypje të madhe “sa që një shtypje e tillë nuk u pa qysh se ndër ta nuk u duk ndonjë profet” (1 Mak. 9:27; kr. 14:41).
Jozefusi (lindur rreth vitit 37/38 mbas K.) shpjegoi kështu: “Nga Artakserksi e deri në ditët tona është shkruar një histori e plotë, por që nuk është konsideruar e të njëjtës vlerë me dokumentimet e mëparshme për shkak të mospatjes së një trashëgueshmrie të saktë prej profetëve” (Kundër Apionit 1.41). Kjo deklaratë e bërë nga historiani më i madh jude i shekullit të parë pas K. tregon se ai kishte dijeni për shkrimet që tani konsideroheshin pjesë e “Apokrifës,” por që ai (si dhe shumë prej bashkëkohësve të tij) i konsideronin këto shkrime të tjera “jo...të denja për t’u konsideruar të së njëjtës vlerë” me ato që ne tani i njohim si Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër. Nga këndvështrimi i Jozefusit, pas afërsisht vitit 435 para K., nuk kishte patur më “fjalë nga Perëndia” të shtuara ndaj Shkrimit.
Literatura rabinike pasqyron një bindje të ngjashme në deklaratën e saj të përsëritur që Fryma e Shenjtë (në funksionin e Frymës për frymëzimin e profecive) u largua nga Izraeli. “Pasi profetët e mëvonshëm Hagai, Zakaria, dhe Malakia vdiqën, Fryma e Shenjtë u largua nga Izraeli, por ata ende përdorën בַּת קֹול (H1426 + H7754, Talmudi Babilonas Jomah 9b, përsëritur tek Sota 48b, Sinedri 11a, dhe Midrash Rabah tek “Kënga e Këngëve”, 8.9.3).[8]4
Komuniteti i Kumranit (sekti judaik që na ka lënë Pergamenat e Detit të Vdekur) ishte gjithashtu në pritje të një profeti, fjalët e të cilit do të kishin autoritet për t’u zënë vendin cilado rregullash ekzistuese (shiko 1 QS 9.11), si dhe deklarata të tjera të ngjashme gjenden gjetiu në literaturën judaike (shiko “2 Baruku” 85:3 dhe “Lutje” 15). Kështu, shkrimet e mëpastajshme deri afërsisht vitit 435 para K. nuk u pranuan përgjithësisht nga populli jude si me autoritet të barabartë me pjesën tjetër të Shkrimit.
Në Besëlidhjen e Re, nuk kemi të dokumentuar ndonjë polemikë mes Jezusit dhe judenjve për sa i takon shtrirjes së kanonit. Me sa duket, kishte pajtim të plotë mes Jezusit dhe dishepujve të Tij nga njëra anë, dhe drejtuesve judenj apo popullit jude nga ana tjetër, që shtesat ndaj kanonit të Besëlidhjes së Vjetër, kishin reshtur pas kohës së Ezdras, Nehemias, Esterit, Hagait, Zakarisë dhe Malakisë. Ky fakt konfirmohet nga citimet që Jezusi dhe Besëlidhja e Re u bëjnë autorëve nga Besëlidhja e Vjetër. Sipas një numërimi të bërë, Jezusi dhe autorë të ndryshëm të Besëlidhjes së Re citojnë si hyjnisht autoritare pjesë të ndryshme të Shkrimit të Besëlidhjes së Vjetër, mbi 295 herë,[9]5 por as edhe një herë nuk citojnë ndonjë thënie nga librat e Apokrifës apo nga ndonjë shkrim tjetër me idenë se kanë autoritet hyjnor.[10]6 Mungesa e një reference të tillë ndaj literaturave të tjera si autoritare në mënyrë hyjnore, si dhe referenca tejet e shpeshtë ndaj qindra vendeve në Besëlidhjen e Vjetër si me autoritet hyjnor, vërteton fuqishëm faktin se autorët e kanonit të Besëlidhjes së Re ishin të një mendjeje se kanoni i përcaktuar i Besëlidhjes së Vjetër, as më shumë e as më pak, duhej të merrej si fjalët e Perëndisë Vetë.
Çfarë do të thuhet atëherë për Apokrifën, përmbledhjen e librave të përfshirë në kanon nga Kisha Katolike Romake, por të përjashtuara nga kanoni nga Protestantizmi?[11]7 Këto libra nuk qenë pranuar asnjëherë nga judenjtë si Shkrim, por përgjatë historisë së hershme të kishës, kishte mendime të ndryshme për nëse a duheshin ato të ishin pjesë e Shkrimit apo jo. Faktikisht, provat më të hershme të krishtera, flasin bindshëm kundër konsiderimit të Apokrifës si Shkrim, por përdorimi i Apokrifës, u rrit gradualisht në disa pjesë të kishës deri në kohën e Reformimit.[12]8 Fakti që këto libra u përfshinë nga Jeronimi në përkthimin e tij të Vulgatës Latine të Biblës (përfunduar në vitin 404 mbas K.) i dha mbështetje përfshirjes së tyre, paçka se vetë Jeronimi tha se ato nuk ishin “libra të kanonit” por thjesht ‘libra të kishës” të cilat ishin të dobishme dhe me vlerë për besimtarët. Përdorimi i gjerë i Vulgatës latine në shekujt pasues, garantoi disponueshmërinë e tyre të vazhdueshme, por fakti që ato nuk kishin origjinal hebraik prapa tyre, dhe përjashtimi i tyre nga kanoni jude, si dhe mungesa e citimeve të tyre në Besëlidhjen e Re, i shtyu shumë vetë që t’i shikonin me dyshim apo që të refuzonin autoritetin e tyre. Për shembull, lista më e hershme e krishterë e librave të Besëlidhjes së Vjetër që ekziston sot, është ajo e përpiluar nga Melitoni, peshkopi i Sardës, i cili shkroi aty rreth vitit 170 mbas K. si më poshtë:[13]9
Kur erdha në lindje dhe arrita në vendin ku këto gjëra predikoheshin dhe kryheshin, dhe mësova me saktësi librat e Besëlidhjes së Vjetër, unë dokumentova faktet dhe jua dërgova juve. Këta janë emrat e tyre: pesë librat e Moisiut, “Zanafilla”, “Eksodi”, “Numrat”, “Levitiku”, “Ligji i Përtërirë”, “Jozueu biri i Nunit”, “Gjyqtarët”, “Ruthi”, katër librat e “Mbretërive”,[14]10 dy librat e “Kronikave”, “Psalmet e Davidit”, “Fjalët e Urta të Salomonit” dhe “Urtësia” e tij,[15]11 “Predikuesi,” “Kënga e Këngëve,” “Jobi”, profetët “Isaia”, “Jeremia,” “të Dymbëdhjetët” në një libër të vetëm, “Danieli”, “Ezekieli”, “Ezdra”.[16]12
Është vendi këtu që të thuhet se Melito nuk thotë emrat e asnjë prej librave të Apokrifës, por ai përfshin të tërë librat e Besëlidhjes së Vjetër që kemi ne sot, me përjashtim të “Esterit”.[17]13 Eusebi citon gjithashtu Origjenin i cili afirmonte pjesën më të madhe të librave të kanonit të tanishëm tonë të Besëlidhjes së Vjetër (përfshi këtu “Esterin”), por asnjë libër i Apokrifës nuk afirmohet si kanonik, dhe për librat e “Makabenjve”, thuhet shprehimisht se janë “jashtë prej këtyre [librave kanonikë].”[18]14 Po kështu, në vitin 367 mbas K., kur drejtuesi i shkëlqyer i kishës, Athanasi, peshkop i Aleksandrisë shkroi Letrën e Pashkës, ai renditi të tërë librat e kanonit tonë të tanishëm të Besëlidhjes së Re dhe të tërë librat e kanunit tonë të tanishëm të Besëlidhjes së Vjetër me përjashtim të “Esterit”. Ai përmendi gjithashtu disa libra të Apokrifës të tillë si “Mençuria e Salomonit, “Libri i Siracidit”, “Judita”, dhe “Tobia”, dhe tha se këto “vërtetë që nuk janë të përfshira në Kanon, por janë caktuar nga etërit e kishës që të lexohen nga ata që sapo janë bashkuar me ne, dhe që kërkojnë të marrin udhëzime në fjalën e perëndishmërisë.”[19]15 Megjithëkëtë, drejtues të tjerë të hershëm të kishës, i citonin vërtetë këto libra si Shkrime.[20]16
Në një sërë prej këtyre librave, ka papërputhshmëri doktrinare dhe historike. E.J. Young vëren:
Në këto libra, nuk ka shenja të cilat do të provonin se ato kanë një origjinë hyjnore....si “Judita” ashtu edhe “Tobia” përmbajnë gabime historike, kronologjike dhe gjeografike. Këto libra justifikojnë falsitetin dhe mashtrimin, dhe e bëjnë shpëtimin të varet tek veprat e meritës.... “Libri i Siracidit” dhe “Libri i Urtisë” ngulitin një moral të bazuar tek volitshmëria. “Libri i Urtisë” mëson rreth krijimit të botës nga një materie para-ekzistuese (“Libri i Urtisë” 11:17). “Libri i Siracidit” na mëson që dhënia e lëmoshave kryen shlyerjen për mëkatin (“Sir.” 3:30). Tek “Baruku” thuhet që Perëndia i dëgjon lutjet e të vdekurve (Bar. 3:4), ndërsa tek “I Makabenjve” ka gabime historike dhe gjeografike.[21]17
Vetëm më 1546, në Këshillin e Trentit, Kisha Katolike Romake deklaroi zyrtarisht Apokrifën si pjesë e kanonit (me përjashtim të “1 dhe 2 Esdras” dhe “Lutja e Manasehut”). Është e rëndësishme të thuhet që Këshilli i Trentit qe reagimi i Kishës Katolike Romake ndaj mësimeve të Martin Luterit, si dhe përhapjes së shpejtë të Reformimit Protestant, dhe librat e Apokrifës përmbajnë argumente mbështetëse për mësimin e Katolikëve rreth lutjeve për të vdekurit dhe drejtësimin përmes besimit plus veprave, jo nga vetëm besimi. Në afirmimin e Apokrifës si përbrenda kanonit, Katolikët Romakë janë të pikëpamjes që kisha ka autoritetin për të zgjedhur një vepër letrare e për ta pranuar si “Shkrim,” ndërkohë që Protestantët kanë qenë të pikëpamjes që kisha nuk mund ta bëjë diçka të jetë Shkrim, por vetëm sa mund të pranojë atë që Perëndia ka bërë tashmë që të shkruhet si fjalë e Tij.[22]18 (Një analogji këtu do të ishte që të thoshim se një hetues i policisë mund t’i dallojë paratë e falsifikuara si të falsifikuara, ashtu siç mund të njohë edhe paratë e vërteta si të vërteta, por ai nuk mund t’i bëjë paratë false të jenë të vërteta, e as deklarimi nga sado policë qofshin nuk do mund t’i bëjë paratë e falsifikuara diçka që ato nuk janë në të vërtetë. Vetëm dega zyrtare e thesarit të një shteti mund ta prodhojë para që është me të vërtetë para. Po kështu, vetëm Perëndia mund të bëjë që fjalë të caktuara të jenë vetë fjalë të Tija dhe të denja për t’u përfshirë në Shkrim.)
Kështu, shkrimet e Apokrifës, nuk duhen konsideruar si pjesë e Shkrimit: (1) ato nuk pretendojnë vetë të kenë të njëjtin lloj autoriteti me shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër; (2) ato nuk u konsideruan si fjalë të Perëndisë nga populli jude prej të cilit edhe dolën; (3) Ata nuk u konsideruan si Shkrime as nga Jezusi e as nga autorët e Besëlidhjes së Re; dhe (4) ato përmbajnë mësime që nuk përputhen me pjesën tjetër të Biblës. Ne, duhet të dalim në përfundimin që ato janë thjesht fjalë njerëzore, jo fjalë të frymëzuara nga Perëndia ashtu sikurse janë fjalët e Shkrimit. Ato kanë vlerë për hulumtime historike dhe gjuhësore, dhe ato përmbajnë një sërë historish të dobishme rreth kurajës dhe besimit të shumë judenjve gjatë periudhës pas përfundimit të Besëlidhjes së Vjetër, por ato nuk kanë qenë kurrë pjesë e kanonit të Besëlidhjes së Vjetër, dhe ato nuk duhen menduar si pjesë e Biblës. Për rrjedhojë, ato nuk kanë autoritet imponues për mendimet apo jetën e krishterimit sot.
Në përmbyllje, për sa i takon kanonit të Besëlidhjes së Vjetër, të krishterët sot nuk duhet të shqetësohen se mos ndonjë gjë e nevojshme është lënë jashtë apo se mos ndonjë gjë e cila nuk është prej fjalëve të Perëndisë është përfshirë në Bibël.
B. Kanoni i Besëlidhjes së Re
Zhvillimi i kanonit të Besëlidhjes së Re, fillon me shkrimet e apostujve. Duhet mbajtur mend që shkrimi i Shkrimeve, në radhë të parë shfaqet i lidhur me veprimet e mëdha të Perëndisë në historinë e shpengimit. Besëlidhja e Vjetër dokumenton dhe interpreton për ne thirrjen e Abrahamit si dhe jetën e pasardhësve të tij, eksodin nga Egjipti si dhe sorollatjet në shkretëtirë, ngulimin e popullit të Perëndisë në tokën e Kanaanit, themelimin e monarkisë, syrgjynosjen si dhe kthimin nga robëria. Secili prej këtyre akteve të mëdha të Perëndisë në histori, është interpretuar për ne me fjalët e Perëndisë Vetë në Shkrim. Besëlidhja e Vjetër mbyllet me pritjen e ardhjes së Mesisë (“Mal.” 3:1–4; 4:1–6). Faza tjetër në historinë shpenguese, është ardhja e Mesisë, dhe nuk është për t’u habitur që asnjë Shkrim tjetër nuk do të shkruhej derisa kjo ngjarje e radhës dhe më e madhja e të tërave në historinë e shpengimit, të ndodhte.
Kjo është arsyeja përse Besëlidhja e Re përmban shkrimet e apostujve.[23]19 Aftësia e dhënë atyre nga Fryma e Shenjtë për të kujtuar me saktësi fjalët dhe veprat e Jezusit, si dhe për t’i interpretuar ato siç duhet për brezat e mëvonshëm, iu dha kryesisht apostujve.
Jezusi u premtoi dishepujve të Tij (të cilët u quajtën apostuj pas ringjalljes) këtë fuqizim tek “Gjoni” 14:26: “ por Ngushëlluesi, Fryma e Shenjtë, që Ati do ta dërgojë në emrin tim, ai do t'ju mësojë çdo gjë dhe do t'ju kujtojë të gjitha këto që ju thashë.” Po kështu, Jezusi premtoi zbulesë të mëtejshme të të vërtetës nga Fryma e Shenjtë kur Ai i tha dishepujve të Vet, “Por, kur të vijë ai, Fryma e së Vërtetës, do t`ju prijë në gjithë të vërtetën, sepse nuk do të flasë prej vetes, por do të flasë atë që do të dëgjojë dhe do t'ju kumtojë ato që do të vijnë. Ai do të më përlëvdojë, sepse do të marrë prej simes dhe do t'jua kumtojë” (Gjoni 16:13–14). Në këto vargje, dishepujve u premtohen dhurata të jashtëzakonshme të cilat do t’i bënin ata të aftë që të shkruanin Shkrimet: Fryma e Shenjtë do t’u mësonte atyre “çdo gjë ,” do t’i bënte ata që të kujtonin “çdo” gjë që Jezusi kishte thënë, dhe do t’i udhëzonte ata në “të gjithë të vërtetën.”
Për më tepër, ata që kishin postin e apostullit në kishën e hershme, shikohet se pretendojnë të kenë një autoritet të barabartë me atë të profetëve të Besëlidhjes së Vjetër, një autoritet për të folur e për të shkruar fjalë të cilat janë fjalë të Perëndisë Vetë. Pjetri i inkurajon lexuesit e tij që të kujtojnë “urdhërimin e vetë Zotit dhe të Shpëtimtarit, të përçuar nga ne apostujt.” (2 Pjetrit 3:2). T’u gënjeje apostujve (Veprat 5:2) ishte e barasvlershme me gënjeshtrën ndaj Frymës së Shenjtë (Veprat 5:3) dhe gënjeshtrën ndaj Perëndisë (Veprat 5:4).
Ky pretendim i të qenurit në gjendje për të folur fjalë të cilat qenë fjalët e Perëndisë Vetë, haset shpesh veçanërisht në shkrimet e apostullit Pal. Ai pretendon jo vetëm që Fryma e Shenjtë i ka zbuluar atij “Ato gjëra që syri nuk i ka parë dhe veshi nuk i ka dëgjuar dhe që nuk kanë hyrë në zemër të njeriut” (1 Kor. 2:9), por gjithashtu që kur ai deklaron këtë zbulesë, ai e flet atë “jo me fjalë të mësuara nga urtësia njerëzore, por të mësuara nga Fryma e Shenjtë, duke i interpretuar gjërat frymërore me fjalë frymërore” (1 Kor. 2:13, përkthimi i autorit).[24]20
Po kështu, Pali u thotë korintasve, “Në qoftë se dikush mendon se është profet ose frymëror, le të njohë se ato që po ju shkruaj janë urdhërime të Zotit” (1 Kor. 14:37). Fjala e përkthyer “ato” në këtë varg, është një përemër lidhor në shumës në greqisht (ἅ) dhe me një përkthim më fjalë për fjalë, mund të përkthehet kështu: “gjërat të cilat po të shkruaj.” Kështu, Pali po thotë që direktivat ndaj kishës në Korint, nuk janë thjesht të vetat, por janë një urdhëresë nga Zoti. Më vonë, në mbrojtjen e postit të tij apostolik, Pali thotë që ai do t’u japë korintasve “provë të Krishtit që flet në mua” (2 Kor. 13:3). Vargje të tjerë të ngjashëm mund të përmenden gjithashtu (për shembull: Rom. 2:16; Gal. 1:8–9; 1 Thes. 2:13; 4:8, 15; 5:27; 2 Thes. 3:6, 14).
Apostujt, pastaj, kanë autoritet për të shkruar fjalë të cilat janë fjalët e Perëndisë Vetë, të barabarta në statusin e të vërtetës dhe autoritetit me fjalët e Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër. Ata e bëjnë këtë për të dokumentuar, interpretuar dhe zbatuar në jetën e besimtarëve, të vërtetat e mëdha rreth jetës, vdekjes si dhe ringjalljes së Krishtit.
Për rrjedhojë, nuk do të ishte për t’u habitur të gjeje që disa prej shkrimeve të Besëlidhjes së Re, të vendoseshin me Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër si pjesë e kanonit të Shkrimit. Faktikisht, këtë shikojmë të ndodhë në të paktën dy raste. Tek “2 Pjetrit” 3:16, Pjetri shfaq jo vetëm një vetëdije për ekzistencën e letrave të shkruara pastorale të Palit, por gjithashtu edhe një gatishmëri të qartë për të klasifikuar “në të gjitha letrat e tij [të Palit]” me “Shkrimet e tjera”: Pjetri thotë: “Sikurse ju ka shkruar edhe vëllai ynë i dashur Pal, sipas urtësisë që iu dha atij; si dhe në të gjitha letrat e tij, ku flet për këto gjëra në të cilat disa gjëra janë të vështira për t'u kuptuar, të cilat të paditurit dhe të paqëndrueshmit i shtrembërojnë, sikurse bëjnë me Shkrimet e tjera.” (2 Pjetrit 3:15–16). Fjala e përkthyer “Shkrime” këtu është γραφή (G1210) fjalë kjo e cila haset pesëdhjetenjë herë në Besëlidhjen e Re, e që i referohet Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër në secilën prej këtyre rasteve. Kështu, fjala Shkrim ishte një term teknik për autorët e Besëlidhjes së Re, dhe përdorej vetëm për ato shkrime për të cilat mendohej se ishin fjalët e Perëndisë dhe për rrjedhojë pjesë e kanonit të Shkrimit. Por në këtë varg, Pjetri i klasifikon shkrimet e Palit me “Shkrimet e tjera” (me të cilat nënkupton Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër). Për rrjedhojë, shkrimet e Palit konsiderohen nga Pjetri të denja gjithashtu për titullin “Shkrime” dhe kësisoj të denja për t’u përfshirë në kanon.
Një rast i dytë gjendet tek “1 Timoteu” 5:17–18. Pali thotë: “Pleqtë që qeverisin mirë, le të nderohen dyfish, sidomos ata që mundohen në fjalë e mësim. Sepse Shkrimi thotë: "Mos ia lidh gojën kaut që shin", dhe: "Punëtori e ka hak pagën e tij”’ Citimi i parë nga “Shkrimi” gjendet tek “Ligji i Përtërirë” 25:4, ndërsa citimi i dytë: “Punëtori e ka hak pagën e tij,” nuk haset askund në Besëlidhjen e Vjetër. Megjithëkëtë, ai shfaqet tek “Luka” 10:7 (me ekzaktësisht të njëjtat fjalë për sa i takon tekstit në greqisht). Kështu, kemi Palin që duket se citon një pjesë nga ungjilli i Lukës [25]21 dhe e quan atë “Shkrim,” d.m.th, diçka e cila duhet konsideruar pjesë e kanonit.[26]22 Tek të dy këto pasazhe (2 Pjetrit 3:16 dhe 1 Tim. 5:17–18) shikojmë prova që qysh shumë herët në historinë e kishës, shkrimet e Besëlidhjes së Re fillojnë të pranohen si pjesë e kanonit.
Për shkak se apostujt, në sajë të postit të tyre apostolik kishin autoritet për të shkruar fjalët e Shkrimit, mësimet e shkruara autentike të apostujve u pranuan nga kisha e hershme si pjesë e kanonit të Shkrimit. Nëse ne i pranojmë argumentet për pikëpamjet tradicionale të autorësisë së shkrimeve të Besëlidhjes së Re,[27]23 atëherë kemi pjesën më të madhe të Besëlidhjes së Re në kanon për shkak të autorësisë së drejtpërdrejtë të librave të saj nga apostujt. Ndër to do të përfshiheshin “Mateu”; “Gjoni”; “Romakëve” deri tek “Filemoni” (të tëra letrat e Palit); “Jakobi”;[28]24 “1 dhe 2 Pjetrit”; “1, 2, dhe 3 Gjonit”; dhe “Zbulesa”.
Kjo lë pesë libra: “Markun”, “Lukën”, “Veprat”, “Hebrenjve” dhe “Judën”, të cilat nuk u shkruan nga apostujt. Hollësitë e procesit historik nëpërmjet të cilit këto libra u numëruan si pjesë e Shkrimit nga kisha e hershme, janë të pakta, por “Marku”, “Luka” dhe “Veprat” ishin të pranuara gjerësisht që shumë herët, me shumë mundësi për shkak të lidhjes së ngushtë të Markut me apostullin Pjetër dhe të Lukës (Autori i “Lukës”-“Veprat”) me apostullin Pal. Në mënyrë të ngjashme, “Juda” me sa duket u pranua për shkak të lidhjes së autorit të tij me Jakobin (Shiko “Juda” 1) dhe faktit që ai ishte vëllai i Jezusit.[29]25
Pranimi i “Hebrenjve” si kanonik u nxit nga shumëkush brenda kishës mbi bazën e një autorësie të supozuar të tij nga Pali. Por që nga kohët shumë të hershme, kishte të tjerë të cilët e refuzuan autorësinë e Palit në favor të një tjetri nga sugjerimet e ndryshme. Origjeni, i cili vdiq rreth vitit 254 mbas K., përmend teori të ndryshme të autorësisë dhe del në përfundimin që: “Por se kush e shkroi faktikisht këtë letër, vetëm Perëndia e di.”[30]26 Kështu, pranimi i “Hebrenjve” si libër kanonik, nuk ishte tërësisht për shkak të besimit në autorësinë e tij nga Pali. Por më tepër cilësitë e brendshme të vetë librit, duhet t’i kenë bindur përfundimisht lexuesit e hershëm të tij, ashtu sikurse vazhdojnë të bindin edhe besimtarët sot, se pavarësisht se kush ka qenë autori i tij njerëzor, autori i saj në burim mund të ketë qenë vetëm Perëndia Vetë. Lavdia e madhërishme e Krishtit vetëtin nga faqet e letrës drejtuar “Hebrenjve” me aq shkëlqim saqë asnjë besimtar që e lexon atë me seriozitet, nuk do ta vinte në pikëpyetje vendin e saj në kanon.
Kjo na çon në thelbin e çështjes së kanonicitetit. Që një libër t’i takojë kanonit, është tërësisht e domosdoshme që ai libër të ketë autorësi hyjnore. Nëse fjalët e librit janë fjalë të Perëndisë (përmes autorësh njerëzorë), dhe nëse kisha e hershme, nën drejtimin e apostujve, e ruajti këtë libër si pjesë të Shkrimit, atëherë libri i takon kanonit. Por, nëse fjalët e librit nuk janë fjalët e Perëndisë, atëherë ai nuk i takon kanonit. Çështja e autorësisë nga një apostull, është e rëndësishme sepse qenë kryesisht apostujt ata të cilëve Krishti u dha aftësinë për të shkruar fjalët me autoritet absolut hyjnor. Nëse për një shkrim mund të tregohet se është i një apostulli, atëherë autoriteti i tij absolut hyjnor përcaktohet automatikisht.[31]27 Kësisoj, kisha e hershme në mënyrë automatike pranoi si pjesë të kanonit mësimet e shkruara të apostujve, të cilat apostujt vetë dëshironin që të ruheshin si Shkrime.
Por ekzistenca e disa shkrimeve të Besëlidhjes së Re të cilat nuk kishin autorësi të drejtpërdrejtë nga apostujt, tregon se në kishën e hershme kishte edhe të tjerë të cilëve Krishti u dha gjithashtu aftësinë, përmes punës së Frymës së Shenjtë, që të shkruanin fjalët që ishin fjalët e Perëndisë dhe për rrjedhojë që ishin synuar për të qenë pjesë e kanonit. Në këto raste, kisha e hershme kishte detyrën për të kuptuar se cilat materiale të shkruara kishin karakteristikën e të qenurit fjalët e Perëndisë Vetë (të thëna përmes autorëve njerëzorë).
Për disa libra (të paktën “Marku”, “Luka” dhe “Veprat”, dhe ndoshta edhe “Hebrenjve” dhe “Juda” gjithashtu), kisha kishte, të paktën në disa zona, dëshminë personale të disa apostujve të gjallë, për të mbështetur autoritetin hyjnor absolut të këtyre librave. Për shembull, Pali do të kishte mbështetur autenticitetin e “Lukës” dhe të “Veprave”, ndërsa Pjetri do të kishte mbështetur autenticitetin e “Markut” duke u shprehur se ai përmbante ungjillin të cilin predikonte ai vetë. Në raste të tjera, si dhe në disa zona gjeografike, kisha thjesht duhej të vendoste nëse e dëgjonte zërin e Perëndisë Vetë tek fliste me fjalët e këtyre shkrimeve. Në këto raste, fjalët e këtyre librave do të kishin qenë vetë-vërtetuese; d.m.th. fjalët do të kishin dëshmuar për autorësinë e tyre hyjnore ashtu sikurse i marrin edhe të krishterët ato. Kjo duhet të ketë ndodhur në rastin e “Hebrenjve”.
Nuk duhet të na befasojë fakti që kisha e hershme duhet të ketë qenë në gjendje që ta dallonte “Hebrenjve” si dhe shkrimet e tjera të pashkruara nga apostujt, si fjalët e Perëndisë Vetë. A nuk kishte thënë Jezusi: “Delet e mia e dëgjojnë zërin tim” (Gjoni 10:27)? Nuk duhet të mendohet si e pamundur apo si pa gjasa për rrjedhojë, që edhe kisha e hershme të ketë qenë në gjendje të përdorë një ndërthurje faktorësh, përfshi këtu pranimin nga apostujt, përputhshmërinë me pjesën tjetër të Shkrimit, dhe perceptimin e asaj vepre të shkruar si e “Frymëzuar nga Perëndia” nga ana e një pjese dërrmuese të besimtarëve, për të vendosur nëse një shkrim ishte faktikisht fjalët e Perëndisë Vetë (përmes autorësh njerëzorë) dhe për rrjedhojë i denjë për t’u përfshirë në kanon. Gjithashtu, nuk duhet të mendohet si pa gjasa që kisha do të ketë qenë në gjendje që ta përdorë këtë proces përgjatë një periudhe kohore, pasi shkrimet kishin qarkulluar në pjesë të ndryshme të kishës së hershme, dhe në fund, të dilte me një vendim tërësisht të saktë, pa përjashtuar ndonjë prej materialeve të shkruar që ishin në fakt të “frymëzuara prej Perëndisë”, dhe pa përfshirë në kanon ndonjë shkrim që nuk ishte i tillë.[32]28
Në vitin 367 mbas K., Letra e Tridhjetenëntë e Pashkës e Athanasit, përmbante listën e saktë të njëzeteshtatë librave të Besëlidhjes së Re që kemi edhe ne sot. Kjo ishte lista e librave të pranuara nga kishat në pjesën lindore të botës mesdhetare. Tridhjetë vjet më vonë, në vitin 397 mbas K., Këshilli i Kartagjenës, që përfaqësonte kishat në pjesën perëndimore të botës Mesdhetare, ra në një mendje me kishat lindore për po të njëjtën listë. Këto janë listat më të hershme e përfundimtare të kanonit që kemi edhe sot e kësaj dite.
A duhet të presim që më shumë shkrime t’i shtohen kanonit? Fjalia hapëse tek “Hebrenjve” e vë këtë pyetje në perspektivën e duhur historike, në atë të historisë së shpengimit: “Perëndia, mbasi u foli së lashti shumë herë dhe në shumë mënyra etërve me anë të profetëve, në këto ditët e fundit, na foli me anë të Birit, të cilin e bëri trashëgimtar të të gjitha gjërave, me anë të të cilit e krijoi dhe gjithësinë” (Heb. 1:1–2).
Kontrasti mes të folurit në të kaluarën “së lashti” nga profetët, dhe të folurit të tanishëm “në këto ditët e fundit” sugjeron që e folura e Perëndisë ndaj nesh nëpërmjet Birit të Tij është kulmimi i të folurës së Tij ndaj njerëzve dhe është zbulesa e Tij më e madhe dhe përfundimtare ndaj njerëzimit në këtë periudhë të historisë së shpengimit. Që madhështia e spikatur e zbulesës e cila vjen përmes Birit, tejkalon ndjeshëm cilëndo zbulesë në Besëlidhjen e Vjetër, kjo theksohet vazhdimisht përgjatë gjithë kapitujve 1 dhe 2 të “Hebrenjve”. Këto fakte tregojnë të tëra se zbulesa e Perëndisë në Krishtin ka një finalizim, dhe që sapo kjo zbulesë të jetë plotësuar, nuk duhet pritur për më shumë prej sojit të saj.
Por ku mësojmë ne rreth kësaj zbulese nëpërmjet Krishtit? Shkrimet e Besëlidhjes së Re përmbajnë interpretimin përfundimtar, autoritar dhe të mjaftueshëm të veprës shpenguese të Krishtit. Apostujt si dhe shoqëruesit e tyre të ngushtë, raportojnë fjalët dhe veprat e Krishtit si dhe i interpretojnë ato me një autoritet absolut hyjnor. Pasi ata i mbaruan veprat e tyre të shkruara, nuk mbetet më gjë për të shtuar që të ishte e të njëjtit autoritet absolut hyjnor. Kështu, sapo shkrimet e apostujve të Besëlidhjes së Re si dhe shoqëruesve të tyre të autorizuar përfundojnë, ne kemi në formën e shkruar, dokumentimin përfundimtar të gjithçkaje që Perëndia dëshiron që ne të dimë për jetën, vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit, si dhe domethënien e kësaj për besimtarët e të tëra kohëve. Përderisa kjo është zbulesa më e madhe e Perëndisë për njerëzimin, nuk mund të pritet më shumë sapo që kjo të jetë përfunduar. Kështu, “Hebrenjve” 1:1–2 na tregon përse nuk mund t’i shtohen më shumë shkrime Biblës pas kohës së Besëlidhjes së Re. Kanoni tanimë është mbyllur.
Një arsye e një lloji të ngjashëm mund të nxirret nga “Zbulesa” 22:18–19:
Po u dëshmoj të gjithëve atyre që dëgjojnë fjalët e profecisë së këtij libri: nëse ndokush do t'u shtojë këtyre gjërave, Perëndia do të shtojë mbi të plagët e përshkruara në këtë libër. Dhe nëse dikush heq nga fjalët e librit të kësaj profecie, Perëndia do t'i heqë pjesën e tij nga libri i jetës dhe nga qyteti i shenjtë, dhe nga gjërat që janë përshkruar në këtë libër.
Referenca kryesore e këtyre vargjeve është qartësisht ndaj vetë librit të “Zbulesës”, sepse Gjoni u referohet shkrimeve të tij si: “Fjalët e profecisë së këtij libri” në vargjet 7 dhe 10 të këtij kapitulli (dhe i tërë libri quhet profeci tek “Zbu.” 1:3). Për më tepër, referenca ndaj “Pemës së jetës dhe... qytetit të shenjtë, dhe nga gjërat që janë përshkruar në këtë libër ” lë të nënkuptohet se është pikërisht libri i “Zbulesës” ai që nënkuptohet.
Sidoqoftë, nuk është rastësore që kjo deklaratë vjen në fund të kapitullit të fundit të “Zbulesës”, dhe që “Zbulesa” është libri i fundit në Besëlidhjen e Re. Faktikisht, “Zbulesa” duhet vënë e fundit në kanon. Për shumë libra, radha e vendosje së tyre në përmbledhjen e kanonit, nuk ka pasoja të mëdha. Por, ashtu sikurse “Zanafilla” duhet vënë e para (sepse ajo na tregon për krijimin), po kështu edhe “Zbulesa” duhet vënë e fundit (sepse fokusi i saj është të na tregojë të ardhmen dhe krijimin e ri prej Perëndisë). Ngjarjet e përshkruara tek “Zbulesa”, nga ana historike vijnë pas ngjarjeve të përshkruara në pjesën tjetër të Besëlidhjes së Re dhe kërkojnë që “Zbulesa” të vihet atje ku është vënë. Kështu, nuk është e përshtatshme për ne që ta kuptojmë këtë paralajmërim tejet të veçantë në fund të “Zbulesës” si diçka që gjen zbatim në një mënyrë dytësore tek i tërë Shkrimi. I vendosur këtu, ku edhe duhet vendosur, ky paralajmërim formon një përfundim të përshtatshëm për të tërë kanonin e Shkrimit. Bashkë me “Hebrenjve” 1:1–2 si dhe historinë e perspektivës shpenguese të nënkuptuar në ato vargje, ky zbatim më i gjerë i “Zbulesës” 22:18–19 na sugjeron gjithashtu se nuk duhet të presim të shtohen më shumë Shkrime përtej atyre që kemi tashmë.
Nga ta dimë atëherë se kemi librat e duhur në kanonin e Shkrimin që zotërojmë tani? Kësaj pyetjeje mund t’i japim përgjigje në dy mënyra të ndryshme. Së pari, nëse po pyesim se mbi çfarë gjëje duhet ta bazojmë bindjen tonë, përgjigjja përfundimtare duhet të jetë se besimi ynë bazohet në besnikërinë e Perëndisë. Ne e dimë që Perëndia i do njerëzit e Tij, dhe është tejet e rëndësishme që njerëzit e Perëndisë të kenë fjalët e Tij, sepse ato janë jeta jonë (L. i P. 32:47; Mat. 4:4). Ato janë më të çmuara e më të rëndësishme për ne se çfarëdo gjëje tjetër në botë. Ne duhet të dimë gjithashtu që Perëndia, Ati ynë, është në kontroll të të gjithë historisë, dhe që Ai nuk është ai lloj Ati që do të na e bëjë me hile, apo që nuk do të arrijë të tregohet besnik ndaj nesh apo të na mbajë pa na dhënë diçka që na nevojitet në mënyrë absolute.
Ashpërsia e ndëshkimeve të e paraqitura tek “Zbulesa” 22:18–19 të cilat bien mbi ata që u shtojnë apo u heqin fjalëve të Perëndisë, vërteton gjithashtu rëndësinë që ka për njerëzit e Perëndisë, patja e një kanoni të saktë. Nuk mund të ketë ndëshkime më të rënda sesa këto, sepse këto janë ndëshkimet e gjykimit të përjetshëm. Kjo tregon që Perëndia Vetë i vë një vlerë supreme patjes prej nesh të një përmbledhjeje të saktë të shkrimeve të frymëzuara prej Perëndisë, e as më pak e as më shumë. Në dritën e këtij fakti, a mund të jetë e duhur për ne që të besojmë që Perëndia, Ati ynë, i Cili kontrollon tërë historinë, do ta lejonte të tërë kishën e Tij për pothuajse dy mijë vjet të privohej prej diçkaje që Ai Vetë e vlerëson aq shumë dhe që është kaq e domosdoshme për jetën tonë shpirtërore?[33]29
Ruajtja dhe përmbledhja e saktë e kanonit të Shkrimit, duhet që si përfundim të shikohet nga besimtarët jo si pjesë e historisë së kishës, në vijim të aktit të madh qendror të Perëndisë për shpjegimin e popullit të Tij, por si një pjesë integrale e historisë së vetë shpengimit. Ashtu sikurse Perëndia qe në punë gjatë krijimit, në thirrjen e popullit të Tij, Izraelit, në jetën, vdekjen si dhe ringjalljen e Krishtit, si dhe në punën dhe shkrimet e hershme të apostujve, po kështu Perëndia ishte në punë në ruajtjen dhe përmbledhjen e librave të Shkrimit për dobi të popullit të Tij përgjatë gjithë epokës së kishës. Besimin tonë atëherë, për sa i takon saktësisë së kanonit tonë të tanishëm, më së shumti ne e bazojmë te besnikëria e Perëndisë.
Pyetja se nga e dimë se kemi librat e duhur, mundet që në radhë të dytë të gjejë përgjigje në një mënyrë disi ndryshe. Ne mund të urojmë të përqendrohemi tek procesi përmes të cilit ne jemi bindur që librat që kemi tani në kanon, janë ata të duhurit. Në këtë proces janë dy faktorë në funksionim: veprimtaria e Frymës së Shenjtë i Cili na bind që të lexojmë vetë Shkrimin, si dhe të dhënat historike që i kemi të disponueshme për t’i shqyrtuar.
Ndërkohë që lexojmë Shkrimin, Fryma e Shenjtë punon për të na bindur që librat që ne kemi tek Shkrimet, janë të tërë nga Perëndia, dhe janë fjalët e Tij të drejtuara ndaj nesh. Ka qenë dëshmia e të krishterëve përgjatë shekujve që ndërsa lexojnë librat e Biblës, fjalët e Shkrimit u flasin zemrave të tyre ashtu si asnjë libër tjetër. Ditë pas dite, vit pas viti, të krishterët shikojnë që fjalët e Biblës janë me të vërtetë fjalët e Perëndisë që u flet atyre me autoritet, fuqi dhe aftësi bindëse, të cilat asnjë vepër tjetër e shkruar nuk i zotëron. Me të vërtetë që Fjala e Perëndisë është “e gjallë dhe vepruese, më e mprehtë se çdo shpatë me dy tehe dhe depërton deri në ndarjen e shpirtit dhe të frymës, të nyjave dhe të palcave, dhe është në gjendje të gjykojë mendimet dhe dëshirat e zemrës” (Heb. 4:12).
Megjithëkëtë, procesi përmes të cilit ne bindemi që kanoni i tanishëm është i duhuri, ndihmohet gjithashtu nga të dhënat historike. Sigurisht, nëse përmbledhja e kanonit ishte pjesë e veprave qendrore të Perëndisë në historinë e shpengimit (siç është deklaruar më sipër), atëherë të krishterët sot, nuk duhet të guxojnë të marrin përsipër të përpiqen t’i shtojnë apo t’i heqin librave të kanonit: ky proces ka përfunduar shumë kohë më parë. Megjithëkëtë, një hetim i imtësishëm i rrethanave historike që kanë të bëjnë me përmbledhjen e kanonit, do të shërbente për vërtetimin e bindjes tonë se vendimet e marra nga kisha e hershme, ishin vendime të sakta. Një pjesë e të dhënave historike, është përmendur në faqet pararendëse. Të dhëna të tjera më të detajuara janë të disponueshme për ata të cilët dëshirojnë të shqyrtojnë hetime më të specializuara.[34]30
Megjithëkëtë, duhet përmendur edhe një fakt i mëtejshëm historik. Sot nuk ekzistojnë kandidatë të fortë për t’iu bashkëngjitur kanonit dhe as kundërshti të forta ndaj ndonjë libri të tanishëm të kanonit. Për ato shkrime që disa prej kishave të hershme dëshironin të përfshinin në kanon, nuk është gabim të thuash se nuk ka asnjë të cilën ungjillorët e sotëm do të donin ta përfshinin. Disa prej shkrimtarëve shumë të hershëm, bënë një dallim të qartë të vetes nga apostujt si dhe të shkrimeve të tyre nga ato të apostujve. Për shembull, Ignati, rreth vitit 110 mbas K., tha: “Unë nuk ju urdhëroj siç bëri Pjetri dhe Pali; ata ishin apostuj ndërsa unë një i dënuar; ata ishin të lirë, unë jam deri tani një skllav” (Ignati, Romakëve 4.3; krahaso qëndrimin ndaj apostujve tek “1 Klementi” 42:1, 2; 44:1–2 [95 mbas K.]; Ignati, “Magnezianëve” 7:1; 13:1–2; etj.).
Edhe ato shkrime të cilat për një farë kohe qenë menduar nga disa si të denja për t’u përfshirë në kanon, përmbajnë mësime doktrinale që bien në kundërshtim me pjesën tjetër të Shkrimit “Bariu i Hermasit” për shembull, mëson për “domosdoshmërinë e pendestarisë (detyrave të pendesës)” si dhe “mundësinë e faljes së mëkateve të paktën një herë pas pagëzimit.... Autori duket se e identifikon Frymën e Shenjtë me Birin e Perëndisë përpara Mishërimit, dhe të jetë i mendimit që Trinia erdhi në jetë vetëm pasi natyra njerëzore e Krishtit u mor në qiell” (Fjalori i Oksfordit i Kishës së Krishterë (Oxford Dictionary of the Christian Church) f. 641).
Ungjilli i Thomait i cili për një farë kohe mbahej nga disa se i takonte kanonit, përfundon me deklaratën e mëposhtme absurde (par. 114):
Simon Pjetri u tha: “Le që Maria të shkëputet prej nesh, sepse gratë nuk janë të denja të jetojnë.” Jezusi tha: “Ja, unë do ta drejtoj atë, që të mund ta bëj mashkull që edhe ajo të mund të bëhet një frymë e gjallë në përngjasim me ju meshkujt. Sepse çdo grua që do kthehet në mashkull do të hyjë në mbretërinë e qiellit.”[35]31
Të tërë dokumentet e tjerë ekzistues që në kishën e hershme kishin ndonjë mundësi përfshirjeje në kanon, janë të ngjashme me këta, në kuptimin që ose përmbajnë faktorë të qartë mospranues të statusit të tyre kanonik, ose përmbajnë ndonjë shmangie doktrinale që i bën ata qartësisht të padenjë për t’u përfshirë në Bibël.[36]32
Nga ana tjetër, tanimë nuk ka kundërshtime të forta ndaj ndonjë libri të përfshirë në kanon. Në rastin e librave të Besëlidhjes së Re, aprovimi për të cilët nga i tërë kisha qe i avashtë (libra të tillë si “2 Pjetrit” apo “2 dhe 3 e Gjonit”), një pjesë e mirë e ngurrimit të hershëm për përfshirjen e tyre, mund t’i atribuohet faktit që fillimisht ato nuk janë qarkulluar shumë gjerësisht, dhe që njohuria e plotë e përmbajtjes së të tërë shkrimeve të Besëlidhjes së Re, u përhap në kishë disi me ngadalë. (Ngurrimi i Martin Luterit rreth librit të “Jakobit” është disi i kuptueshëm në dritën e polemikës doktrinale në të cilën ai qe i përfshirë, por një ngurrim i tillë padyshim që nuk ishte i nevojshëm. Konflikti në dukje doktrinale i “Jakobit” me mësimet e Palit, zgjidhet lehtësisht sapo të kuptohet që “Jakobi” po përdor tre terma kyçë: drejtësim, besim dhe vepra, në një kuptim të ndryshëm nga ai me të cilin i përdor Pali ato.)[37]33
Për rrjedhojë ka një vërtetim historik për saktësinë e kanonit të tanishëm. Megjithëkëtë duhet kujtuar në lidhje me cilindo hetim historik, që puna e kishës së hershme, nuk ishte t’i jepte autoritet hyjnor apo madje autoritet kishtar ndonjë shkrimi thjesht njerëzor, por përkundrazi, të dallonte karakteristikën e autoritetit hyjnor të shkrimeve që e kishin tashmë një cilësi të tillë. Është kështu për shkak se kriteri më i lartë i kanonicitetit, është autorësia hyjnore, jo ajo njerëzore apo aprovimi kishtar.
Në këtë pikë, dikush mund të ngrejë një pyetje hipotetike rreth asaj që ne duhet të bëjmë nëse zbulohet edhe ndonjë letër tjetër e Pali, për shembull. A do t’ia shtonim atë Shkrimit? Kjo është pyetje e vështirë sepse përfshihen dy aspekte kundërshtuese të njëra tjetrës. Nga njëra anë, nëse një shumicë dërrmuese e besimtarëve do të ishin të bindur se kjo do të ishte me të vërtetë një letër autentike e Palit, e shkruar në kuadrin e përmbushjes prej tij të postit të tij apostolik, atëherë, natyra e autoritetit apostolik të Palit, do të garantonte që shkrimi do të ishte fjala e Perëndisë Vetë (si dhe e Palit), dhe që mësimi i saj do të ishte i përputhshëm me pjesën tjetër të Shkrimit. Por, fakti që kjo letër nuk u ruajt si pjesë e kanonit, do të tregonte se ajo nuk ishte ndër shkrimet që apostujt donin që kisha t’i ruante si pjesë të Shkrimit. Për më tepër, duhet thënë menjëherë se një pyetje e tillë hipotetike është vetëm e tillë, pra: hipotetike. Është jashtëzakonisht e vështirë të përfytyrojmë se çfarë lloj të dhënash historike mund të zbuloheshin, të cilat do mund të demonstronin në mënyrë bindëse ndaj kishës në tërësi që një letër e humbur mbi 1,900 vjet më parë, kishte me të vërtetë autorësinë e Palit, dhe është edhe më e vështirë akoma që të kuptojmë se si Perëndia sovran mund të jetë kujdesur me besnikëri për popullin e Tij për mbi 1,900 vjet, dhe megjithëkëtë, t’i ketë lejuar ata që të vazhdojnë të privuar nga diçka që Ai synonte që ata të kishin si pjesë e zbulesës së Tij përfundimtare të Vetes tek Jezus Krishti. Këto arsye e bëjnë tejet të pagjasë që të tilla dorëshkrime do të zbuloheshin dikur në të ardhmen, aq sa një pyetje e tillë hipotetike me të vërtetë që nuk ia vlen të trajtohet seriozisht më gjatë.
Si përfundim, a ka ndonjë libër në kanonin tonë të sotëm që nuk e kanë vendin aty? Jo. Ne mund të jemi të bindur për këtë fakt, duke i besuar besnikërisë së Perëndisë, Atit tonë, i Cili nuk do t’i drejtonte të tërë njerëzit e Tij për afërsisht dymijë vjet që t’i besonin si Fjalë e Tij diçkaje që nuk është e atillë. Gjithashtu, besimi yni ne shikojmë se vërtetohet në mënyrë të përsëritur si nga hetimet historike ashtu edhe nga puna e Frymës së Shenjtë që na bën të aftë të dëgjojmë zërin e Perëndisë si askund tjetër ndërkohë që lexojmë nga cilido prej gjashtëdhjetegjashtë librave të kanonit tonë të tanishëm të Shkrimit.
Por, a ka ndonjë libër të humbur, libër që duhet të përfshihej në Shkrime, por që nuk është? Përgjigjja për këtë duhet të jetë jo. Në të tërë literaturën e njohur, nuk ka kandidatë që qoftë t’i afrohen Shkrimit kur merret parasysh si përputhshmëria e tyre doktrinale me pjesën tjetër të Shkrimit, ashtu edhe lloji i autoritetit që ato pretendojnë të kenë (si dhe për mënyrën se si ato pretendime për autoritetin janë pritur nga besimtarët e tjerë). Edhe një herë, besnikëria e Perëndisë ndaj popullit të Tij, na bind që asgjë nuk mungon nga Shkrimi për të cilin Perëndia të mendojë se ne duhet ta dimë për t’iu bindur Atij e për t’i besuar Atij plotësisht. Kanoni i Shkrimit sot, është ekzaktësisht ajo që Perëndia dëshironte që të ishte, dhe i tillë do të mbetet derisa Krishti të kthehet.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Përse është e rëndësishme për jetën tënde të krishterë, të dish se cilat shkrime janë fjalët e Perëndisë dhe cilat jo? Si do të ndryshonte marrëdhënia jote me Perëndinë nëse do të të duhej të kërkoje për fjalët e Tij që do të ishin të shpërndara ndër të tëra shkrimet e të krishterëve përgjatë gjithë historisë së kishës? Si do të ndryshonte jeta jote e krishterë nëse fjalët e Perëndisë do të gjendeshin jo vetëm në Bibël, por gjithashtu në deklaratat zyrtare të kishës përgjatë gjithë historisë?
2. A ke patur dyshime apo pyetje rreth kanonicietit të ndonjë prej librave të Biblës? Çfarë të ka shtyrë të kesh dyshime? Çfarë duhet bërë për t’u dhënë përgjigje atyre dyshimeve?
3. Mormonët, Dëshmitarët e Jehovait si dhe pjesëtarë të kulteve të tjera, kanë pretenduar se kanë patur zbulesa të kohëve të sotme nga Perëndia, të cilat ata i konsiderojnë të barabarta me autoritetin e Biblës. Çfarë arsyesh mund të paraqesësh për të treguar falsitetin e këtyre pretendimeve? Në praktikë, a e trajtojnë këta njerëz Biblën si një autoritet i barabartë me këto “zbulesa” të tjera?
4. Nëse nuk ke lexuar kurrë ndonjë pjesë të Apokrifës së Besëlidhjes së Vjetër, ndoshta do të doje të lexoje disa pjesë të saj.[38]34 A të duket se mund t’u zësh besë këtyre shkrimeve në të njëjtën mënyrë që u zë besë Shkrimit? Krahaso efektin që këto shkrime kanë tek ti me efektin që Shkrimi ka tek ti. Një krahasim të ngjashëm me këtë, ti mund të gjykosh të udhës të bësh me një përmbledhje librash të quajtura Apokrifa e Besëlidhjes së Re,[39]35 apo ndoshta me Librin e Mormonit apo me Kur’anin. A është pozitiv apo negativ efekti shpirtëror i këtyre shkrimeve në jetën tënde. Si është kjo krahasuar me efektin shpirtëror që Bibla ka në jetën tënde?
TERMA TË VEÇANTË
Apokrifa
apostull
kanon
kanonik
besëlidhje
e frymëzuar nga Perëndia
historia e shpengimit
vetë-vërtetues
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Në seksionin e “Veprave të Tjera” të bibliografisë së këtij kapitulli, unë kam përfshirë disa vepra të shkruara nga një pikëpamje jo ungjillore për shkak të rëndësisë së tyre për hulumtimin e të dhënave historike të lidhura me çështjen e kanonit.
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopale)
1882–1892 Litton, 10–18
1930 Thomas, 101–115
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:193–230
1940 Wiley, 1:185–214
1983 Carter, 1:291–294
3. Baptiste
1907 Strong, 145–172; 236–240
1976–1983 Henry, 2:69–76; 4:405–475
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:147–148
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:95–102, 124–128
1949 Thiessen, 50–61
1986 Ryrie, 105–109
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:330–348
6. I Reformuar (apo Presbiterian)
1861 Heppe, 12–21, 28–31
1871–1873 Hodge, 1:152–153
1887–1921 Warfield, IAB 411–418
1889 Shedd, 1:134–147
1938 Berkhof, Hyrje. 116–143
1962 Buswell, 1:193–198
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolik Romak: Tradicionale
1955 Ott (pa trajtim të hollësishëm)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:50–62, 201–243; 2:817–842
Vepra të Tjera
Beckwith, R.T. “Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër (Canon of the Old Testament).” Tek FIB ([40]IBD) 1:235–238.
Beckwith, Roger. Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër i Kishës së Besëlidhjes së Re dhe Rrënjët e Saj në Judaizmin e Hershëm (The Old Testament Canon of the New Testament Church and Its Background in Early Judaism). Grand Rapids: Eerdmans, 1985.
Birdsall, J.N. “Apokrifa (Apocrypha).” Tek FIB 1:75–77.
_______. “Kanoni i Besëlidhjes së Re (Canon of the New Testament).” Tek FIB 1:240–245.
Bruce, F.F. Kanoni i Shkrimit (The Canon of Scripture). Downers Grove, Ill: InterVarsity Press, 1988.
Carson, D.A., dhe John D. Woodbridge, red. Hermeneutika, Autoriteti dhe Kanoni (Hermeneutics, Authority, and Canon). Grand Rapids: Zondervan, 1986.
Dunbar, David G. “Kanoni Biblik (The Biblical Canon).” Tek Hermeneutika, Autoriteti dhe Kanoni (Hermeneutics, Authority, and Canon). Red. nga D.A. Carson dhe John Woodbridge. Grand Rapids: Zondervan, 1986.
Green, William Henry. Hyrje e Përgjithshme tek Besëlidhja e Vjetër: Kanoni (General Introduction to the Old Testament: The Canon). New York: Scribners, 1898.
Harris, R. Laird. “Kronikat dhe Kanoni në Kohën e Besëlidhjes së Re (Chronicles and the Canon in New Testament Times).” GSHTU ([41]JETS). Vol. 33, nr. 1 (Mars 1990): 75–84.
_______. Frymëzimi dhe Kanoniciteti i Biblës: Një Studim Historik dhe Ekzegjetik (Inspiration and Canonicity of the Bible: An Historical and Exegetical Study). Grand Rapids: Zondervan, 1989.
Kline, Meredith G. Struktura e Autoritetit Biblik (The Structure of Biblical Authority). Grand Rapids: Eerdmans, 1972.
Leiman, S.Z. Kanonizimi i Shkrimeve Hebraike: Provat Talmudike dhe Midrashike (The Canonization of Hebrew Scripture: The Talmudic and Midrashic Evidence). Hamden, Conn.: Archon, 1976.
McRay, J.R. “Bibla, Kanoni i (Bible, Canon of).” Tek EDT fq. 140–141.
Metzger, Bruce M. Kanoni i Besëlidhjes së Re: Origjina, Zhvillimi dhe Rëndësia e Tij (The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance). Oxford: Clarendon; dhe New York: Oxford University Press, 1987.
Packer, J.I. “Shkrimi (Scripture).” NDT 627–631.
Ridderbos, Herman N. Historia Shpenguese e Shkrimeve të Besëlidhjes së Re (Redemptive History and the New Testament Scriptures). Më përpara: Autoriteti i Shkrimeve të Besëlidhjes së Re (The Authority of the New Testament Scriptures). Bot. 2të i rishik. Përkth. nga H.D. Jongste. Rish. nga Richard B. Gaffin, Jr. Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1988.
Westcott, Brooke Foss. Bibla në Kishë: Një Tregim i Njohur i Përmbledhjes dhe Pranimit të Shkrimeve të Shenjta në Kishat e Krishtera (The Bible in the Church: A Popular Account of the Collection and Reception of the Holy Scriptures in the Christian Churches). Red. për herë të parë me përmirësime. London: Macmillan, 1901.
Zahn, Theodor. Geschichte des Neutestamentlichen Kanons. 2 vol. Erlangen: Deichert, 1888–1890. Botim i rishtypur, Hildesheim and New York: Olms, 1975.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Hebrenjve” 1:1–2: Perëndia, mbasi u foli së lashti shumë herë dhe në shumë mënyra etërve me anë të profetëve, në këto ditët e fundit, na foli me anë të Birit, të cilin e bëri trashëgimtar të të gjitha gjërave, me anë të të cilit e krijoi dhe gjithësinë.
HIMN
“OH FJALË E MISHËRUAR E PERËNDISË (O WORD OF GOD INCARNATE)”
Oh Fjalë e mishëruar e Perëndisë, Oh mençuri që nga lart vjen,
Oh e vërtetë e pandryshuar e pandryshueshme, dritë që errësirën tonë shkëlqen;
Ne të lavdërojmë që nga libri i shenjtë vezullon,
E që dritë në shtegun tonë je, që ndër shekuj na ndriçon.
Nga Mësuesi i saj i dashur, kisha dhuratën hyjnore mori,
Dhe që të vetëtijë mbi të tërë botën atë dritë ajo lart e nxori.
Është sënduku i artë, perlat e të vërtetës ruhen aty;
Është piktura e Krishtit, Fjala e Gjallë hyjnisht e vizatuar për ty.
Ajo valëvitet si flamur përpara formacioneve ushtarake të Perëndisë;
Ajo shkëlqen si një llambë mbi botën e errësuar të njerëzisë.
Mbi detin e trazuar të jetës, ajo është harta dhe busulla që kemi,
Mes mjergullash, shkëmbinjve dhe rërave thithëse, drejt teje o Krisht na prin të vemi.
O shpëtimtar i dashur, bëje kishën Tënde, një llambë floriri safi,
Për të mbajtur përpara kombeve dritën Tënde të vërtetë, si në lashtësi.
O mësoji pelegrinët e Tu endacakë që kësisoj shtegun e tyre të gjejnë,
Derisa retë dhe errësira të përfundojë, e ata ballë për ballë të të shikojnë.
Autori: William Walsham How, 1867
Kapitulli 4
Katër Karakteristikat e Shkrimit: (1) Autoriteti
Nga e dimë që Bibla është Fjala e Perëndisë?
Në kapitullin e mëparshëm, kishim për qëllim të përcaktonim se cilat materiale të shkruara i takojnë Biblës dhe cilat jo, por tani që kemi përcaktuar se çfarë është Bibla, hapi ynë i radhës është të shtrojmë pyetjen se si është ajo. Çfarë na mëson e tërë Bibla rreth vetvetes?
Mësimet kryesore të Biblës rreth vetes, mund të klasifikohen në katër karakteristika (nganjëherë të quajtura me termin atribute): (1) autoriteti i Shkrimit; (2) qartësia e Shkrimit; (3) domosdoshmëria e Shkrimit; dhe (4) mjaftueshmëria e Shkrimit.
Në lidhje me karakteristikën e parë, pjesa më e madhe e të krishterëve do ta pranonte që Bibla është autoriteti ynë në një farë mënyre, por në çfarë kuptimi ekzaktësisht pretendon Bibla se është autoriteti ynë? Gjithashtu, si mund të bindemi ne që pretendimi i Shkrimit për të qenë Fjala e Perëndisë është i vërtetë? Këto janë pyetjet të cilat marrin përgjigje në këtë kapitull.
SHPJEGIMI DHE BAZA E SHKRIMEVE
Autoriteti i Shkrimeve do të thotë që të gjitha fjalët e Shkrimit, janë fjalët e Perëndisë, në një mënyrë të atillë saqë të mos i besosh apo të mos u bindesh fjalëve të Shkrimit, është të mos i besosh apo të mos i bindesh Perëndisë.
Ky përkufizim mundet që tani të shqyrtohet në pjesë-pjesë.
A. Të tëra Fjalët në Shkrim janë Fjalët e Perëndisë
1. Kjo është ajo që Bibla pretendon për vetveten. Në Bibël, ka shpesh deklarata sipas të cilave, të tëra fjalët e Shkrimit janë fjalët e Perëndisë (gjithashtu fjalë që u shkruan nga njerëzit).[42]1 Në Besëlidhjen e Vjetër, kjo vërehet shpesh herë në frazën hyrëse: “Kështu thotë ZOTI,” e cila shfaqet me qindra herë. Në botën e Besëlidhjes së Vjetër, kjo frazë do të njihej si identike në formën e saj me frazën: “Kështu thotë mbreti ...” që zakonisht ishte hyrja e dekretit të një mbreti ndaj subjekteve të tij, një dekret ky i cili nuk mund të refuzohej apo diskutohej, por ndaj të cilit kërkohej thjesht bindje.[43]2 Kështu, kur profetët thonë: “Kështu thotë Zoti,” ata kësisoj po pretendojnë të jenë kasnecë të dërguar nga Mbreti sovran i Izraelit, specifikisht, Perëndia Vetë, dhe ata po pretendojnë që fjalët e tyre janë fjalët tërësisht autoritare të Perëndisë. Kur një profet foli në këtë mënyrë në emrin e Perëndisë, çdo fjalë që ai foli, duhej të vinte nga Perëndia, ose përndryshe ai do ishte një profet i rremë (kr. Num. 22:38; L. i P. 18:18–20; Jer. 1:9; 14:14; 23:16–22; 29:31–32; Ezek. 2:7; 13:1–16).
Për më tepër, për Perëndinë thuhet shpesh se flet “përmes” profetit (1 Mbret. 14:18; 16:12, 34; 2 Mbret. 9:36; 14:25; Jer. 37:2; Zak. 7:7, 12). Kështu, atë që profeti e thotë në emrin e Perëndisë, është ajo që po thotë Perëndia Vetë (1 Mbret. 13:26 me v. 21; 1 Mbret. 21:19 me 2 Mbret. 9:25–26; Hag. 1:12; kr. 1 Sam. 15:3, 18). Në këto raste, si dhe në të tjera të Besëlidhjes së Vjetër, fjalëve që profetët folën mundet që t’u referohesh njëlloj si fjalë që Perëndia Vetë i foli. Kështu, të mos i besosh apo të mos i bindesh ndonjë gjëje që profeti thotë, do të thotë të mos i besosh apo të mos i bindesh Perëndisë Vetë (L. i P. 18:19; 1 Sam. 10:8; 13:13–14; 15:3, 19, 23; 1 Mbret. 20:35, 36).
Këto vargje sigurisht që nuk pretendojnë që të gjitha fjalët e Besëlidhjes së Vjetër janë fjalët e Perëndisë, sepse vetë këto vargje i referohen vetëm seksioneve specifike të fjalëve të folura apo të shkruara në Besëlidhjen e Vjetër. Por, forca e të tëra këtyre pasazheve bashkë, përfshi këtu me qindra pasazhe të cilat fillojnë me: “Kështu thotë Zoti,” është që të demonstrojnë që përbrenda Besëlidhjes së Vjetër, ne kemi dokumente të shkruar të fjalëve që na janë thënë se janë fjalë të Perëndisë Vetë. Këto fjalë, kur merren të shkruara, shikohet se përbëjnë pjesë të mëdha të Besëlidhjes së Vjetër.
Në Besëlidhjen e Re, ka një sërë pasazhesh që tregojnë se të gjitha shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër, mendohen si fjalë të Perëndisë. “2 Timoteut” 3:16 thotë: “I gjithë Shkrimi është i frymëzuar nga Perëndia dhe i dobishëm për mësim, bindje, ndreqje dhe për edukim në drejtësi”.[44]3 Këtu “Shkrimi” (γραφή, G1210) duhet t’i referohet Shkrimeve të shkruara të Besëlidhjes së Vjetër, sepse atyre u referohet fjala γραφή në secilën prej pesëdhjetenjë shfaqjeve të saj në Besëlidhjen e Re.[45]4 Për më tepër, “shkrimet e shenjta” të Besëlidhjes së Vjetër, janë ato të cilave Pali[46]5 u është referuar në vargun 15.
Pali këtu pohon se të gjitha shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër, janë θεόπνευστος (G2535) “të frymëzuara nga Perëndia.” Përderisa janë shkrimet ato që thuhet se janë të “frymëzuara,” ky frymëzim duhet kuptuar si një metaforë për aktin e të folurit të fjalëve të Shkrimit. Kësisoj, ky varg deklaron në një formë të shkurtuar atë që ishte evidente në shumë pasazhe të Besëlidhjes së Vjetër: shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër, janë konsideruar Fjalë e Perëndisë në formë të shkruar, sepse çdo fjalë të Besëlidhjes së Vjetër, Perëndia është Ai që e foli (e që ende e flet) atë, paçka se Perëndia përdori njerëz të autorizuar për t’i shkruar këto fjalë.[47]6
Një tregues i ngjashëm i natyrës së të tëra shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër si fjalët e Perëndisë, gjendet tek “2 Pjetrit” 1:21. Duke folur për profecitë e Shkrimit (v. 20), që do të thotë të paktën Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër ndaj të cilave Pjetri i inkurajon lexuesit e tij që të kushtojnë vëmendje të kujdesshme (v. 19), Pjetri thotë se asnjë prej këtyre profecive nuk erdhi ndonjëherë “nga vullneti i njeriut,,” por që “njerëzit e shenjtë të Perëndisë kanë folur, të shtyrë nga Fryma e Shenjtë.” Pjetri nuk ka për qëllim të mohojë tërësisht vullnetin apo personalitetin njerëzor në shkrimin e Shkrimeve (ai thotë që njerëzit “kanë folur”), por më tepër ai është duke thënë se burimi më i lartë i çdo profecie nuk qe kurrë vendimi i një njeriu rreth asaj që ai donte të shkruante, por më shumë i veprimit të Frymës së Shenjtë në jetën e profetit, zbatuar në mënyrë të paspecifikuara këtu (apo, në fakt, gjetiu në Shkrim). Kjo nënkupton një besim që të tëra profecitë e Besëlidhjes së Vjetër (dhe kjo në dritën e vgj. 19–20, kjo me shumë mundësi përfshin të gjitha Shkrimet e shkruara të Besëlidhjes së Vjetër) janë folur “nga Perëndia”: d.m.th., ato janë fjalët e Perëndisë Vetë.
Shumë pasazhe të tjerë të Besëlidhjes së Re, flasin në mënyra të ngjashme rreth seksioneve të Besëlidhjes së Vjetër. Tek “Mateu” 1:22, fjalët e Isaisë tek “Isaia” 7:14 citohen si “ajo që u tha prej Zotit, me anë të profetit.” Tek “Mateu” 4:4 Jezusi i thotë djallit: “Njeriu nuk rron vetëm me bukë, por me çdo fjalë që del nga goja e Perëndisë.” Në kontekstin e citimeve të përsëritura prej Jezusit nga “Ligji i Përtërirë” si përgjigje ndaj çdo tundimi, fjalët të cilat dalin “nga goja e Perëndisë” janë Shkrimet e shkruara të Besëlidhjes së Vjetër.
Tek “Mateu” 19:5, fjalët e autorit të “Zanafilla” 2:24, të paatribuara ndaj Perëndisë në tregimin e “Zanafillës,” janë cituar nga Jezusi si fjalë që Perëndia “i tha.” Tek “Marku” 7:9–13, i njëjti pasazh i Besëlidhjes së Vjetër, mund të quhet në mënyrë të ndërkëmbyeshme “urdhëresa e Perëndisë,” apo ajo që “Moisiut tha,” apo “fjala e Perëndisë.” Tek “Veprat” 1:16, fjalët e “Psalmeve” 69 dhe 109 thuhet se janë fjalët të cilat “Fryma e Shenjtë e parafoli me anë të gojës së Davidit.” Kësisoj, fjalët e Shkrimit thuhet se janë folur nga Fryma e Shenjtë. Tek “Veprat” 2:16–17, duke cituar nga “ajo që ishte thënë nëpërmjet profetit Joel” tek “Joeli” 2:28–32, Pjetri shton “thotë Perëndia,” duke i atribuuar kësisoj Perëndisë fjalët të cilat janë shkruar nga Joeli, dhe duke deklaruar që është Perëndia në të tashmen Ai që po i thotë ato.
Mund të citohen edhe shumë pasazhe të tjera (shiko Luka 1:70; 24:25; Gjoni 5:45–47; Veprat 3:18, 21; 4:25; 13:47; 28:25; Rom. 1:2; 3:2; 9:17; 1 Kor. 9:8–10; Heb. 1:1–2, 6–7), por modeli i atribuimit ndaj Perëndisë të fjalëve të Shkrimit të Besëlidhjes së Vjetër, duhet të jetë shumë i qartë. Për më tepër, në disa vende të ndryshme thuhet se të gjitha fjalët e profetëve apo fjalët e Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër, duhen besuar apo se ato janë prej Perëndisë (shiko Luka 24:25, 27, 44; Veprat 3:18; 24:14; Rom. 15:4).
Por nëse Pali nënkuptonte vetëm Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër kur foli për “Shkrimin” tek “2 Timoteut” 3:16, si mundet atëherë që ky varg të gjejë zbatim edhe për shkrimet e Besëlidhjes së Re gjithashtu? A tregon ai ndonjë gjë rreth natyrës së Shkrimeve të Besëlidhjes së Re? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, ne duhet të kuptojmë që fjala në greqisht γραφή (G1210, “shkrim”) ishte një term teknik për shkruesit e Besëlidhjes së Re, dhe se ajo kishte një kuptim shumë të specializuar. Edhe pse është përdorur pesëdhjetenjë herë në Besëlidhjen e Vjetër, secili prej këtyre rasteve e përdor atë për t’iu referuar shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër, e jo ndonjë shkrimi tjetër apo fjalëve apo shkrimeve jashtë kanonit të Shkrimit. Kështu, gjithçka që i përkiste kësaj kategorie “shkrimi” kishte natyrën e të qenurit e “frymëzuar nga Perëndia”: fjalët e saj ishin fjalët e Perëndisë Vetë.
Por në dy vende në Besëlidhjen e Re, shikojmë se edhe shkrimet e Besëlidhjes së Re quhen “shkrime” së bashku me Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër. Siç kemi vërejtur në kapitullin 3, tek “2 Pjetrit” 3:16, Pjetri tregon jo vetëm një vetëdije për ekzistencën e letrave të shkruara nga Pali, por gjithashtu një gatishmëri të qartë për të klasifikuar “të tëra letrat [e Palit]” me “Shkrimet e tjera.” Ky është një tregues që qysh herët në historinë e kishës, të tëra letrat e Palit konsideroheshin fjalë të shkruara të Perëndisë në të njëjtin kuptim që ishin të atilla edhe tekstet e Besëlidhjes së Vjetër. Në mënyrë të ngjashme, tek “1 Timoteut” 5:18, Pali citon fjalët e Jezusit, ashtu sikurse ato gjenden tek “Luka” 10:7 dhe i quan ato “Shkrime.”[48]7
Këto dy pasazhe, të marra së bashku tregojnë se gjatë kohës së shkrimit të dokumenteve të Besëlidhjes së Re, pati një vetëdijësim që kësaj kategorie të veçantë po i bëheshin shtesa shkrimesh të quajtura “Shkrime”, shkrime që kishin karakteristikën e të qenurit fjalët e Perëndisë Vetë. Kësisoj, sapo të kemi përcaktuar që një shkrim i Besëlidhjes së Re i takon kategorisë së veçantë “Shkrim,” atëherë e kemi saktë kur edhe atij Shkrimi i zbatojmë “2 Timoteun” 3:16 gjithashtu, dhe kur themi që Shkrimi ka gjithashtu karakteristikën që Pali i atribuon të “tërë Shkrimit”: është i “frymëzuar nga Perëndia,” dhe tërë fjalët e tij, janë fjalët e Perëndisë Vetë.
A ka prova të tjera që tregojnë se shkruesit e Besëlidhjes së Re i menduan Shkrimet e tyre personale (jo thjesht Besëlidhjen e Re) si fjalë të Perëndisë? Në disa raste, po. Tek “1 Korintasve” 14:37, Pali thotë: “Nëse dikush mendon se është profet, apo i përshpirtshëm, ai duhet ta pranojë se Ato që po ju shkruaj janë urdhërime të Zotit.” Pali këtu ka themeluar një sërë rregullash për adhurimin në kishën e Korintit, dhe ka deklaruar se ato kanë statusin e “urdhëresave të Zotit,” sepse fraza e përkthyer “Ato që po ju shkruaj” përmban një përemër lidhor në shumës në greqisht (ἅ) dhe përkthehet më fjalë për fjalë “gjërat që po ju shkruaj, janë një urdhëresë e Zotit.”
Një kundërshtim ndaj shikimit të fjalëve të shkruesve të Besëlidhjes së Re si fjalë të Perëndisë, nganjëherë nxirret prej “1 Korintasve” 7:12, ku Pali i dallon fjalët e tij nga fjalët e Zotit: “Por të tjerëve u them unë, jo Zoti...” Megjithëkëtë, një kuptim më i saktë i këtij pasazhi, përftohet nga vargjet 25 dhe 40. Në vargun 25 Pali thotë se nuk ka ndonjë urdhëresë nga Zoti për sa i takon të pamartuarve, por për këtë çështje do të japë mendimin e vet. Kjo duhet të nënkuptojë që ai nuk ishte në dijeni të ndonjë fjale tokësore të Jezusit për këtë temë dhe me shumë mundësi që gjithashtu ai nuk kishte marrë ndonjë zbulesë të mëpasshme për të nga Jezusi. Kjo është ndryshe nga situata në vargun 10 ku ai mundej që thjesht të përsëriste rreth përmbajtjes së mësimit tokësor të Jezusit, “që gruaja nuk duhet të ndahej nga i shoqi” dhe “që bashkëshorti nuk duhet të divorconte gruan e tij.” Kështu, vargu 12 duhet të nënkuptojë që Pali nuk ka të dokumentuar ndonjë mësim të Jezusit në kohën kur ishte në botë mbi temën e një besimtari/besimtareje të martuar me një bashkëshort/bashkëshorte jobesimtar/jobesimtare. Për rrjedhojë, Pali jep udhëzimet e tij: “Por të tjerëve u them unë, jo Zoti: në qoftë se një vëlla ka një grua jobesimtare dhe ajo do të banojë bashkë me të, të mos e lërë atë” (1 Kor. 7:12).
Për këtë arsye, është mbresëlënës fakti që Pali mund të vazhdojë në vargjet 12–15 duke thënë një sërë standardesh specifike etike për korintasit. Çfarë i dha atij të drejtën për të dhënë urdhëresa të tilla morale? Ai tha se foli si një person i cili kishte marrë “mëshirë nga Zoti për të qenë i besueshëm” (1 Kor. 7:25). Këtu ai duket se nënkupton që arsyetimet e tij të peshuara mirë, ishin të atilla që mund të viheshin në të njëjtin nivel autoritar me fjalët e Jezusit. Kështu, “1 Korintasve” 7:12, “Por të tjerëve u them unë, jo Zoti,” është një afirmim jashtëzakonisht i fortë i autoritetit të vetë Palit: nëse ai nuk kishte ndonjë fjalë prej Jezusit për t’i veshur një situate, ai do të përdorte thjesht fjalët e tij, sepse fjalët e tij kishin po aq autoritet sa edhe fjalët e Jezusit!
Tregues të një pikëpamjeje të ngjashme për shkrimet e Besëlidhjes së Re, gjendet tek “Gjoni” 14:26 dhe 16:13, ku Jezusi premtoi që Fryma e Shenjtë do t’u kujtonte dishepujve gjithçka që Ai kishte thënë, dhe do t’i udhëzonte ata në të gjithë të vërtetën. Kjo nënkupton një punë të veçantë mbikëqyrëse prej Frymës së Shenjtë, nëpërmjet të cilës, dishepujt do të ishin në gjendje që të kujtonin dhe dokumentonin pa gabime, gjithçka që Jezusi kishte thënë. Tregues të ngjashëm gjenden gjithashtu tek “2 Pjetrit” 3:2; “1 Korintasve” 2:13; “1 Thesalonikasve” 4:15; dhe “Zbulesa” 22:18–19.
2. Kur lexojmë Biblën, ne bindemi për deklaratat e saj sipas të cilave ajo është Fjala e Perëndisë. Tjetër gjë është të pohojmë që Bibla pretendon të jetë fjala e Perëndisë, e tjetër gjë të bindesh që këto deklarata janë të vërteta. Bindja jonë më e fortë që fjalët e Biblës janë fjalët e Perëndisë, vjen vetëm kur Fryma e Shenjtë flet në dhe përmes fjalëve të Biblës ndaj zemrës tonë dhe na jep një siguri të brendshme që këto janë fjalët e Krijuesit tonë që na drejtohen neve. Fill pasi Pali ka shpjeguar që e folura e tij apostolike përbëhet nga fjalë të mësuara nga Fryma e Shenjtë (1 Kor. 2:13), ai thotë: “Dhe njeriu natyror nuk i pranon [49]8 gjërat e Frymës së Perëndisë; sepse për të janë marrëzi dhe nuk mund t'i njohë; sepse ato hetohen frymërisht” (1 Kor. 2:14). Pa punën e Frymës së Perëndisë, njeriu nuk do t’i pranonte të vërtetat shpirtërore dhe në veçanti nuk do të marrë apo pranojë të vërtetat që fjalët e Shkrimit janë faktikisht fjalët e Perëndisë.
Por për ata tek të cilët Fryma e Perëndisë është duke punuar, ekziston një pranim që fjalët e Biblës janë fjalët e Perëndisë. Ky proces është ngushtësisht në analogji me atë të cilin ata që besonin tek Jezusi, e dinin që fjalët e Tij ishin të vërteta. Ai tha: “Delet e mia e dëgjojnë zërin tim, dhe unë i njoh dhe më ndjekin” (“Gjoni” 10:27). Ata të cilët janë delet e Krishtit, i dëgjojnë fjalët e Bariut të tyre të madh ndërkohë që lexojnë fjalët e Shkrimit, dhe ata janë të bindur që këto fjalë janë në fakt fjalët e Zotit të tyre.
Është e rëndësishme të mbajmë mend që kjo bindje që fjalët e Shkrimit janë fjalët e Perëndisë, nuk vjen e shkëputur prej fjalëve të Shkrimit apo si shtesë ndaj tyre. Nuk është a thua se Fryma e Shenjtë një ditë prej ditësh na pëshpërit në vesh: “A e shikon atë Biblën mbi tryezë? Dua të dish që fjalët e asaj Bible janë fjalët e Perëndisë.” Përkundrazi, ndërkohë që njerëzit lexojnë Shkrimin, ata dëgjojnë zërin e krijuesit të tyre që u flet me fjalët e Shkrimit dhe e kuptojnë që libri të cilin janë duke lexuar është ndryshe nga cilido libër tjetër, e që është me të vërtetë një libër i fjalëve të Perëndisë Vetë që u flet zemrave të tyre.
3. Provat e tjera janë të dobishme por jo bindëse përfundimisht. Seksioni i mëparshëm nuk ka për qëllim të mohojë vlefshmërinë e llojeve të tjera të argumenteve të cilat mund të përdoren për të mbështetur pretendimin që Bibla është fjalët e Perëndisë. Është e dobishme për ne që të mësojmë që Bibla është e saktë nga pikëpamja historike, që është në përputhje me vetveten së brendshmi, që përmban profeci që janë përmbushur me qindra vjet më vonë, që ka ndikuar rrjedhën e historisë së njerëzimit më shumë se cilido libër tjetër, që ka vazhduar të ndryshojë jetët e miliona individëve përgjatë gjithë historisë, dhe që përmes tij, njerëzit gjejnë shpëtim, që ka një bukuri madhështore dhe një thellësi të madhe mësimi të pakapshëm nga cilido libër tjetër, e që pretendon me qindra herë se është vetë fjala e Perëndisë. Të tërë këto argumente si dhe të tjerë, janë të dobishëm për ne dhe largojnë pengesat që mund të hasim në besimin tonë ndaj Shkrimit. Por, të tëra këto argumente të marra individualisht apo së bashku, nuk mund të jenë përfundimisht bindëse. Në deklaratën e besimit të Uestministerit të viteve 1643-1646, thuhet:
Ne mund të emocionohemi dhe shtyhemi nga dëshmia e kishës për një vlerësim të madh e me nderim ndaj Shkrimeve të Shenjta. Gjithashtu, natyra qiellore e lëndës, efikasiteti i doktrinës, madhështia e stilit, pajtueshmëria e të tëra pjesëve, kuadri i të tërës (që është t’ia japë të tërë lavdinë Perëndisë), zbulesën e plotë që bën për mënyrën e vetme të shpëtimit të njeriut, shkëlqyeshmëritë e tjera të pakrahasueshme, dhe e tërë përsosmëria e saj, janë argumente përmes të cilave Shkrimi e vërteton që është Fjala e Perëndisë. Megjithëkëtë bindja dhe siguria jonë e plotë e të vërtetës së pagabueshme dhe për rrjedhojë e autoritetit hyjnor, është nga puna e brendshme e Frymës së Shenjtë që dëshmon përmes Fjalës dhe me Fjalën në zemrat tona. (kap. 1, parag. 5)
4. Fjalët e Shkrimit janë vetë-vërtetuese. Kështu, fjalët e Shkrimit janë “vetë-vërtetuese.” Ato nuk mund të “provohen” të jenë fjalët e Perëndisë duke iu referuar ndonjë autoriteti më të lartë, sepse, nëse do të përdorej një referim ndaj ndonjë autoriteti më të lartë (le të themi, saktësia historike apo përputhshmëria logjike) për të vërtetuar që Bibla është Fjala e Perëndisë, atëherë Bibla vetë nuk do të ishte autoriteti ynë më i lartë apo absolut. Ajo do të ishte nën autoritetin e asaj gjëje të cilës ne i referohemi për ta vërtetuar atë si Fjalë të Perëndisë. Nëse ne në fund i drejtohemi arsyes apo logjikës njerëzore, apo saktësisë historike, të të vërtetës shkencore si autoriteti përmes të cilit Shkrimi del të jetë fjala e Perëndisë, atëherë ne kemi supozuar se ajo gjë të cilës i jemi drejtuar, ka një autorit me të lartë sesa fjalët e Perëndisë dhe se është më e vërtetë dhe më e besueshme se ajo Fjalë.
5. Kundërshtia: Ky është një argument vicioz. Dikush mund të kundërshtojë faktin se duke thënë se Shkrimi e vërteton vetë se është fjalët e Perëndisë, kjo është si të përdorësh një argument vicioz: ne besojmë se Shkrimi është Fjala e Perëndisë sepse ai vetë pretendon të jetë ashtu. Ne gjithashtu besojmë deklaratat e tij sepse Shkrimi është Fjala e Perëndisë. Dhe ne besojmë që ai është Fjala e Perëndisë sepse ai pretendon të jetë i atillë, e kështu me radhë.
Duhet pranuar që ky është vërtetë një lloj argumenti vicioz. Megjithëkëtë, kjo nuk e bën të pavlefshëm përdorimin e tij, sepse të tëra argumentet për një autoritet absolut, duhet që tek e fundit t’i drejtohen atij autoriteti vetë për vërtetim: përndryshe, autoriteti nuk do të ishte absolut, e as më i larti. Ky problem nuk është i pashoq për të krishterin i cili po argumenton për autoritetin e Biblës. Gjithkush, qoftë në mënyrë të nënkuptuar, qoftë haptas, përdor një soj argumenti vicioz kur mbron autoritetin apo besimin e tij më të lartë.
Paçka se këto argumente vicioze nuk janë bërë gjithnjë të thëna shkoqur dhe nganjëherë janë fshehur nën diskutime të gjata apo thjesht supozohen pa provë, argumente për një autoritet më të lartë në formën e tyre më bazë, marrin një drejtim të ngjashëm vicioz ndaj vetë atij autoriteti, siç tregojnë disa prej shembujve të mëposhtëm:
“Arsyeja ime është autoriteti im më i lartë pasi mua më duket e arsyeshme ta konsideroj atë të tillë.”
“Përputhshmëria logjike është autoriteti im më i lartë, sepse për mua është logjike që ta konsideroj atë të tillë.”
“Zbulimet e përftuara nga përvojat shqisore njerëzore, janë autoriteti më i lartë për zbulimin e asaj që është reale dhe asaj që s’është reale, sepse shqisat tona njerëzore, nuk kanë zbuluar kurrë ndonjë gjë tjetër: kësisoj, përvoja shqisore njerëzore më tregon që parimi i im është i vërtetë.”
“Unë e di se nuk mund të ketë autoritet që të jetë më i larti sepse unë nuk njoh ndonjë autoritet të këtillë të lartë.”
Në të tërë këta argumente rreth një standardi përfundimtar të të vërtetës, një autoritet absolut për çfarë të besosh, përfshihet një element vicioz.[50]9
Si atëherë mund të zgjedhë një i krishterë, apo kushdo tjetër ndër pretendimet e ndryshme për sa i takon autoriteteve absolute. Në fund, vërtetësia e Biblës do ta tregojë që ajo është shumë më bindëse sesa librat e tjerë fetarë (si për shembull Libri i Mormonit apo Kur’ani), apo se cilido konstruksion intelektual i mendjes njerëzore (i tillë si logjika, arsyeja njerëzore, përjetimi shqisor, metodologjia shkencore, etj.). Do të jetë më bindëse për shkak se në përvojën aktuale të jetës, të tërë këta kandidatë të tjerë për autoritetin përfundimtar dalin të jenë të kontradiktorë në vetvete apo që përmbajnë mangësi skualifikuese, ndërkohë që Bibla do të shikohet se është në harmoni të plotë me gjithçka që dimë rreth botës që na rrethon, vetes tonë, si dhe rreth Perëndisë.
Bibla do ta tregojë veten se është bindëse në këtë mënyrë, d.m.th. nëse ne po mendojmë si duhet rreth natyrës së realitetit, perceptimit tonë të tij, si dhe ndaj vetes tonë, si dhe perceptimit tonë të Perëndisë. Problemi është se për shkak të mëkatit, perceptimi dhe analizimi ynë ndaj Perëndisë dhe krijimit, është i mangët. Mëkati në fund të fundit është i paarsyeshëm, dhe ai na bën të mendojmë në mënyrë të pasaktë rreth Perëndisë si dhe rreth krijimit. Kështu, në një botë pa mëkat, Bibla do ta përligjte bindshëm veten ndaj të tërë njerëzve si Fjala e Perëndisë. Por, për shkak se mëkati i shtrembëron perceptimet që njerëzit kanë për realitetin, ata nuk e shikojnë Shkrimin ashtu sikurse ai është në të vërtetë. Për këtë duhet puna e Frymës së Shenjtë që të mposhtë pasojat e mëkatit, e për të na bërë të aftë që të bindemi që Bibla është me të vërtetë Fjala e Perëndisë e që deklaratat që ajo bën për veten e saj, janë të vërteta.
Kështu, nga një anë tjetër, argumenti për Biblën si Fjala e Perëndisë si dhe si autoriteti ynë më i lartë, nuk është një argument tipik vicioz. Procesi i bindjes ndoshta ngjason më shumë me një spirale në të cilën njohuria gjithnjë e më e madhe rreth Shkrimit dhe kuptimi gjithnjë e më i saktë i Perëndisë dhe krijimit, kanë prirjen që të plotësojnë njëri tjetrin në një mënyrë të harmonishme, ku secili ka prirjen të konfirmojë saktësinë e tjetrit. Me këtë nuk po them që njohuria jonë rreth botës që na rrethon, shërben si një autoritet më i lartë sesa Shkrimi, por më tepër që një njohuri e tillë, nëse është një njohuri e saktë, vazhdon të japë siguri gjithnjë e më të madhe, si dhe të krijojë bindje gjithnjë e më të thella që Bibla është i vetmi autoritet përfundimtar, dhe që pretendime të tjera për epërsi si dhe pretendime të tjera konkurruese për autoritetin përfundimtar, janë të gënjeshtërta.
6. Kjo nuk nënkupton që diktimi prej Perëndisë ishte mënyra e vetme e komunikimit. E tërë pjesa paraprirëse e këtij kapitulli, ka treguar që të tëra fjalët e Biblës, janë fjalët e Perëndisë. Në këtë pikë është e nevojshme të bëhet një paralajmërim. Fakti që të tëra fjalët e Shkrimit janë fjalët e Perëndisë, nuk duhet të na shtyjë që të mendojmë se Perëndia ua diktoi çdo fjalë të Shkrimit autorëve njerëzorë.
Kur themi se të tëra fjalët e Biblës janë fjalët e Perëndisë, po flasim për rezultatin e procesit të ardhjes në ekzistencë të Shkrimit. Të ngresh pyetjen e diktimit, është njëlloj si të pyesësh për procesin që çoi tek rezultati i mënyrës përmes të cilës Perëndia veproi me qëllim për të siguruar rezultatet që ai kishte për qëllim të siguronte.[51]10 Duhet theksuar që Bibla nuk flet vetëm për një lloj proces apo një mënyrë përmes të cilës Perëndia komunikoi me autorët biblikë atë që Ai donte që të thuhej. Faktikisht, ka tregues procesesh shumë të larmishme që Perëndia i përdori për të shkaktuar rezultatin e dëshiruar.
Disa raste të izoluara diktimi, përmenden në mënyrë të hollësishme në Shkrim. Kur apostulli Gjon pa Zotin e ringjallur në një vizon në ishullin e Patmosit, Jezusi i foli duke i thënë si vijon: “Engjëllit të kishës në Efes shkruaji...” (Zbu. 2:1); “Dhe engjëllit të kishës në Smirnë, shkruaji...” (Zbu. 2:8); “Dhe engjëllit të kishës në Pergam, shkruaji...” (Zbu. 2:12). Këto janë shembuj të qartë e të drejtpërdrejtë diktimi. Zoti i ringjallur i thotë Gjonit që të shkruajë, dhe Gjoni shkruan atë që dëgjon prej Jezusit.
Diçka e ngjashme me këtë proces shikohet me shumë mundësi me raste edhe tek profetët e Besëlidhjes së Vjetër. Lexojmë tek “Isaia” se: “Atëherë fjala e Zotit iu drejtua Isaias, duke thënë: «Shko dhe i thuaj Ezekias: Kështu thotë Zoti, Perëndia i Davidit, ati yt: E dëgjova lutjen tënde, i pashë lotët e tu; ja, do t'u shtoj pesëmbëdhjetë vjet ditëve të tua; do të të çliroj ty dhe këtë qytet nga duart e mbretit të Asirisë dhe do ta mbroj këtë qytet”’ (Isa. 38:4–6). Tabloja që na paraqitet në këtë tregim, është që Isaia dëgjoi (a me veshët fizikë apo me një mbresë të fortë të lënë në mendjen e tij, kjo është vështirë të thuhet) fjalët që Perëndia dëshironte që Ai t’i thoshte Ezekias, dhe Isaias, duke vepruar si lajmëtari i Perëndisë, pastaj i mori ato fjalë dhe i shqiptoi ato ashtu sikurse ishte udhëzuar.
Por në shumë seksione të tjera të Shkrimit, një diktim i tillë i drejtpërdrejtë nga Perëndia, padyshim që nuk është mënyra përmes të cilës fjalët e Shkrimit u bënë të vinin në ekzistencë. Autori i “Hebrenjve” thotë që Perëndia u foli etërve tanë nëpërmjet profetëve “Shumë herë dhe në shumë mënyra” (Heb. 1:1). Nga ana tjetër e spektrit, përkarshi diktimit, kemi për shembull hulumtimin e zakonshëm historik të Lukës me qëllim shkrimin e ungjillit të tij. Ai thotë:
Mbasi shumë veta ndërmorën për të renditur tregimin e ngjarjeve që ndodhën në mesin tonë, ashtu si na i përcollën ata që e panë me sytë e tyre që nga fillimi dhe u bënë shërbyes të fjalës, m'u duk e mirë edhe mua, pasi i hetova të gjitha gjërat me kujdes që nga fillimi, të t'i shkruaj sipas radhës, fort i nderuari Teofil....” (Luka 1:1–3)
Kjo është qartësisht jo një proces diktimi. Luka përdori procese të zakonshme të të folurit me dëshmitarë okularë dhe me mbledhjen e të dhënave historike, me qëllim që të mund të shkruante një tregim të saktë të jetës dhe mësimeve të Jezusit. Ai bëri një hulumtim të thellë, duke dëgjuar tregimet e shumë dëshmitarëve okularë, dhe duke i vlerësuar me kujdes provat që kishte. Ungjilli që ai shkroi thekson atë që ai mendoi se ishte e rëndësishme për t’u theksuar dhe pasqyron stilin e tij karakteristik të shkrimit.
Mes këtyre dy ekstremeve ku nga njëra anë është diktimi i qartë dhe i drejtpërdrejtë dhe nga ana tjetër një hulumtim i zakonshëm historik, kemi shumë tregues të mënyrave të ndryshme përmes të cilave Perëndia komunikoi me autorët njerëzorë të Shkrimit. Në disa raste, Shkrimi na jep shenja treguese të këtyre proceseve të ndryshme. Ai flet për ëndrra, vegime, dëgjimin e zërit të Zotit apo qëndrimin në këshillën e Zotit. Ai gjithashtu flet për njerëz të cilët ishin me Jezusin, që vëzhguan jetën e Tij si dhe dëgjuan mësimet e Tij. Këta ishin njerëz kujtesa e të cilëve për këto fjalë dhe vepra u bë tërësisht e saktë përmes veprimtarisë së Frymës së Shenjtë që ua kujtoi atyre këto gjëra (Gjoni 14:26). Megjithëkëtë, në shumë raste të tjera, mënyra e përdorur nga Perëndia për të bërë që fjalët e Shkrimit të ishin fjalët e Tij, thjesht nuk na është bërë e ditur. Me sa duket, shumë metoda të ndryshme janë përdorur, por nuk është e rëndësishme që ne të zbulojmë me saktësi se cilat ishin këto në secilin rast.
Në rastet kur personaliteti i zakonshëm njerëzor dhe stili i të shkruarit të autorit përfshihej në mënyrë të dukshme, siç duket në pjesën më të madhe të Shkrimit, gjithçka që ne mund të themi, është që mbikëqyrja dhe drejtimi nga provania e Perëndisë e jetës së secilit autor, ishte e atillë saqë personalitetet e tyre, e kaluara dhe përgatitja e tyre, aftësitë e tyre për të bërë vlerësimin e ngjarjeve në botën që i rrethonte, aksesi që kishin tek të dhënat historike, gjykimi i tyre për sa i takon saktësisë së informacionit, si dhe rrethanat e tyre individuale kur ata shkruan,[52]11 ishin të tëra ekzaktësisht ajo që Perëndia dëshironte që ato të ishin, kështu që kur ata arritën në pikën e hedhjes së të zezës mbi të bardhë, fjalët ishin plotësisht fjalët e tyre, por gjithashtu plotësisht fjalët që Perëndia dëshironte që ata të shkruanin, fjalë të cilat Perëndia do t’i quante gjithashtu të Vetat.
B. Për rrjedhojë, të mos e besosh apo të mos i bindesh ndonjë fjale të Shkrimit, është të mos besosh e të mos i bindesh Perëndisë
Në seksionin e mëparshëm, është argumentuar që të gjitha fjalët e Shkrimit janë fjalët e Perëndisë. Për pasojë, të mos i besosh apo të mos i bindesh ndonjë fjale të Shkrimit, është të mos i besosh e të mos i bindesh Perëndisë Vetë. Kësisoj, Jezusi mund t’i qortojë dishepujt e Tij për mosbesim ndaj Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër (Luka 24:25). Besimtarët duhet të mbajnë e t’u binden fjalëve të dishepujve (Gjoni 15:20: “Nëse kanë zbatuar fjalën time, do të zbatojnë edhe tuajën”). Të krishterët inkurajohen që të kujtojnë “urdhërimin e vetë Zotit dhe të Shpëtimtarit, të përçuar nga ne apostujt” (2 Pjetrit 3:2). Të mos u bindeshe shkrimeve të Palit, do të thoshte ta ekspozoje veten ndaj disiplinës kishtare, si për shembull shkishërimit (2 Thes. 3:14) si dhe ndëshkimit shpirtëror (2 Kor. 13:2–3), përfshi këtu ndëshkimin prej Perëndisë (ky është kuptimi i dukshëm i foljes pësore “Të jetë i paditur” tek “1 Kor.” 14:38). Në kontrast me këtë, Perëndia kënaqet me këdo që “dridhet” kur dëgjon fjalën e Tij (“Isa.” 66:2).
Përgjatë gjithë historisë së kishës, predikuesit më të mëdhenj kanë qenë ata të cilët kanë kuptuar që nuk kanë autoritet në vetvete, dhe që e kanë konsideruar detyrën e tyre si të përqendruar tek shpjegimi i fjalëve të Shkrimit dhe zbatimit të tyre qartësisht në jetën e dëgjuesve të tyre. Predikimi i tyre e ka marrë fuqinë jo nga shpalljet e përvojave të tyre të krishtera apo përvojat e tjerëve, e as nga opinione e tyre personale apo idetë krijuese e aftësitë retorike të tyre, por nga fjalët e fuqishme të Perëndisë.[53]12 Në thelb, ata qëndruan në podium, treguan për nga teksti biblik, dhe praktikisht i thanë grigjës, “Ja se çfarë do të thotë ky varg. A e shikon edhe këtu atë kuptim? Atëherë ti duhet ta besosh e t’i bindesh me gjithë zemër, sepse Perëndia Vetë, Krijuesi dhe Zoti yt, është duke të ta thënë ty këtë sot!” Vetëm fjalët e shkruara të Shkrimit mund t’i japin predikimit këtë autoritet.
C. Vërtetësia e Shkrimit
1. Perëndia nuk mund të gënjejë apo të flasë me të paqena. Thelbi i autoritetit të Shkrimit, është aftësia për të na shtrënguar ne të besojmë e t’i bindemi Atij, dhe për ta bërë një besim dhe bindje të tillë të barasvlershme me besimin dhe bindjen ndaj Perëndisë Vetë. Për këtë arsye, është e nevojshme të marrim parasysh vërtetësinë e Shkrimit, përderisa, të besosh të tëra fjalët e Shkrimit nënkupton besim në vërtetësinë e plotë të Shkrimit që ne besojmë. Paçka se kjo çështje do të trajtohet më plotësisht kur ne të shqyrtojmë pagabueshmërinë e Shkrimit (shiko kapitullin 5), një trajtim i shkurtër i kësaj jepet këtu.
Përderisa shkrimtarët biblikë në mënyrë të përsëritur pohojnë që fjalët e Biblës paçka se njerëzore, janë fjalët e Perëndisë, është me vend të shikojmë tekstet biblike të cilat flasin për natyrën e fjalëve të Perëndisë dhe këto t’ia veshim natyrës së fjalëve të Shkrimit. Specifikisht, ka një sërë pasazhesh biblike të cilat flasin për vërtetësinë e të folurës së Perëndisë. “Titit” 1:2 flet për “Perëndinë, i cili nuk gënjen kurrë,” apo (përkthyer në mënyrë më të drejtpërdrejtë), “Perëndia jo gënjeshtar.” Ngaqë Perëndia është një Perëndi i Cili nuk mund të thotë një “gënjeshtër,” fjalëve të Tij mund t’u zësh gjithnjë besë. Përderisa i gjithë Shkrimi është folur nga Perëndia, i gjithë Shkrimi duhet të jetë “jo i gënjeshtërt,” ashtu sikurse është edhe Perëndia Vetë: në Shkrim nuk mund të ketë pavërtetësi.[54]13
“Hebrenjve” 6:18 përmend dy gjëra të pandryshueshme (Betimin e Perëndisë si dhe premtimin e Tij) “në të cilën është e pamundur për Perëndinë që të gënjejë (varianti i përkthyer nga autori i këtij libri).” Këtu autori thotë jo thjesht që Perëndia nuk gënjen, por edhe që nuk është e mundur për Të që të gënjejë. Paçka se referenca e drejtpërdrejtë është vetëm për betime dhe premtime, nëse është e pamundur për Perëndinë që të gënjejë në këto thënie, atëherë padyshim që është e pamundur për Të që të gënjejë ndonjëherë (sepse Jezusi qorton rreptë ata që thonë të vërtetën vetëm atëherë kur janë nën betim: “Mat”. 5:33–37; 23:16–22). Po kështu, Davidi i thotë Perëndisë: “Ti je Perëndia, fjalët e tua janë të vërteta” (2 Sam. 7:28).
2. Për rrjedhojë, të tëra fjalët e Shkrimit janë tërësisht të vërteta dhe pa gabime në çfarëdo pjese. Përderisa fjalët e Biblës janë fjalët e Perëndisë, dhe përderisa Perëndia nuk mund të gënjejë e as flasë me pavërtetësi, është e saktë të dalim në përfundimin që nuk ka pavërtetësi apo gabime në asnjë pjesë të fjalëve të Shkrimit. Këtë e gjejmë të pohuar në disa vende në Bibël. “Fjalët e Zotit janë fjalë të pastra, si argjend i kulluar në një furrë dheu, i pastruar shtatë herë” (“Ps.” 12:6, përkthimi i autorit të këtij libri). Këtu, psalmisti përdor një gjuhë të pasur letrare për të folur për pastërtinë e pazbehur të fjalëve të Perëndisë: në to nuk gjenden papërsosmëri. Gjithashtu, tek “Fjalët e Urta” 30:5, lexojmë: “Çdo fjalë e Perëndisë është pastruar me zjarr. Ai është një mburojë për atë që gjen strehë tek ai.” Nuk është se vetëm një pjesë e fjalëve të Shkrimit janë të vërteta, por çdo fjalë e Tij. Faktikisht, Fjala e Perëndisë është bërë e qëndrueshme në qiej në amshim: “Gjithnjë, o Zot, fjala jote është e qëndrueshme në qiejt” (Ps. 119:89). Jezusi mund të flasë për natyrën e përjetshme të fjalëve të Tij: “Qielli dhe toka do të kalojnë, por fjalët e mia nuk do të kalojnë” (Mat. 24:35). E folura e Perëndisë vihet në kontrast të mprehtë me të tërë të folurën njerëzore, sepse “Perëndia nuk është një njeri që mund të gënjejë, as edhe bir njeriu që mund të pendohet” (Num. 23:19). Këto vargje afirmojnë shkoqur atë që ishte e nënkuptuar në kërkesën që ne të besojmë të tëra fjalët e Shkrimit, d.m.th., që nuk ka pavërtetësi apo falsitet të pohuar në ndonjë prej deklaratave të Biblës.
3. Fjalët e Perëndisë janë standardet më të larta të Perëndisë. Tek “Gjoni” 17, Jezusi i lutet kështu Atit: “Shenjtëroji ata në të vërtetën tënde; fjala jote është e vërteta” (Gjoni 17:17). Ky varg është interesant për shkak se Jezusi nuk përdor mbiemrat ἀληθινός (G240) apo ἀληθής (G239, “i vërtetë”), që ne mund të kemi pritur që Ai të përdorte për të thënë: “Fjala jote është e vërteta.” Përkundrazi, Ai përdor një emër, ἀλήθεια (G237, “e vërteta”), për të thënë që Fjala e Perëndisë nuk është thjesht “e vërtetë,” por është vetë e vërteta.
Ndryshimi është i ndjeshëm, sepse kjo deklaratë na inkurajon të mendojmë Biblën jo thjesht si të “vërtetë” në kuptimin që ajo është në përputhje me një standard suprem të të vërtetës, por më tepër që ta mendojmë Biblën si vetë standardin përfundimtar të të vërtetës. Bibla është Fjala e Perëndisë dhe Fjala e Perëndisë është përkufizimi më i lartë i asaj që është e vërtetë dhe jo e vërtetë: Fjala e Perëndisë është vetë e vërteta. Kështu, ne duhet ta mendojmë Biblën si standardi më të lartë të të vërtetës, si pika e referencës përmes të cilës duhet matur çdo pretendim tjetër ndaj të vërtetës. Ato pohime të cilat kanë përputhshmëri me Shkrimin janë “të vërteta” ndërkohë që ato të cilat nuk kanë përputhshmëri me Shkrimin, nuk janë të vërteta.
Atëherë, çfarë është e vërteta? E vërteta është ajo që Perëndia thotë, dhe në Bibël ne kemi atë që Perëndia thotë (me saktësi por jo në mënyrë shteruese).
4. A ka mundësi që ndonjë fakt i ri të kontradiktojë ndonjëherë Biblën? A do të zbulohet ndonjëherë ndonjë fakt i ri shkencor apo historik, i cili do ta kontradiktojë Biblën? Këtu mund të themi me bindje të plotë që kjo gjë nuk do të ndodhë kurrë, është faktikisht e pamundur. Nëse ndonjë “fakt” i supozuar zbulohet ndonjëherë, për të cilin të thuhet se bie në kontradiktë me Shkrimin, atëherë (nëse e kuptojmë siç duhet Shkrimin) ai “fakt” duhet të jetë jo i saktë, për shkak se Perëndia, autori i Shkrimit, i di të tëra faktet e vërteta (të kaluara, të tashme dhe të ardhshme). Asnjë fakt nuk do të dalë të cilin Perëndia nuk e dinte që prej shumë shekujsh më parë e të mos e merrte parasysh kur Ai bëri që Shkrimet të shkruheshin. Çdo fakt i vërtetë është diçka që Perëndia e ka njohur tashmë nga tërë përjetësia, dhe është diçka e cila për rrjedhojë nuk mund ta kontradiktojë atë që Perëndia thotë tek Shkrimi.
Megjithëkëtë, duhet mbajtur mend që studimi shkencor apo historik (si dhe llojet e tjera të studimit të krijimit) mund të na bëjnë të rishqyrtojmë Shkrimin për të parë nëse ai me të vërtetë na mëson ato që ne mendojmë se na mëson. Bibla pa dyshim që nuk na mëson që toka u krijua në vitin 4004 para K. siç kanë menduar disa dikur (sepse listat gjenealogjike në Shkrim kanë boshllëqe).[55]14 Megjithëkëtë, pjesërisht ishin studimet historike, arkeologjike, astronomike dhe gjeologjike ato që i shtynë të krishterët të rishqyrtojnë Shkrimin për të parë nëse ai me të vërtetë na mësonte për një origjinë të tillë të vonë për tokën. Një analizë e kujdesshme e tekstit biblik, tregoi që ajo nuk na e mësonte këtë gjë.
Po kështu, Bibla nuk na mëson që dielli rrotullohet rreth tokës, sepse Bibla vetëm sa përdor përshkrime të fenomeneve, ashtu sikurse ne i shikojmë nga këndvështrimi ynë, dhe nuk ka për qëllim që të përshkruajë funksionimin e universit nga një pikë arbitrare “e ngulitur” diku në hapësirë. Megjithëkëtë, derisa studimi i astronomisë përparoi mjaftueshëm për të demonstruar rrotullimin e tokës rreth boshtit të vet, njerëzit supozonin se Bibla na mëson që dielli rrotullohet rreth tokës. Pastaj, studimi i të dhënave shkencore i dha shtysë një rishqyrtimi të teksteve përkatëse biblike. Kështu, kurdoherë që përballemi me ndonjë “fakt” për të cilin thuhet se bie në kontradiktë me Shkrimin, ne jo vetëm që duhet që të shqyrtojmë të dhënat e përmendura për të demonstruar faktin në fjalë, por duhet të rishqyrtojmë edhe tekstet përkatëse biblike për të parë nëse Bibla me të vërtetë na mëson atë që ne kemi menduar se ajo na mëson.
Ne nuk duhet të kemi kurrë frikë por gjithmonë të mirëpresim cilindo fakt të ri i cili mund të zbulohet në çfarëdo lëmi legjitim të hulumtimeve apo studimeve njerëzore. Për shembull, zbulimet e bëra nga arkeologët që gërmonin në Siri, kanë nxjerrë në dritë pllakat e Eblës. Këto dokumente të gjata të shkruara nga aty rreth vitit 2000 para K., praktikisht hedhin shumë dritë që na ndihmon për të kuptuar botën e patriarkëve si dhe ngjarjet e lidhura me jetën e Abrahamit, Isakut dhe Jakobit. A duhet që të krishterët të ushqejnë një drojë të vazhdueshme se mos publikimi i të dhënave të tilla do të vërtetojë që ndonjë fakt tek “Zanafilla” është i pasaktë? Padyshim që jo! Ne duhet që me zell të presim botimin e të tërë të dhënave të tilla, me besim të plotë që nëse kuptohen siç duhet, do të jenë tërësisht në përputhje me Shkrimin dhe do të konfirmojnë tërësisht saktësinë e Shkrimit. Asnjë fakt i vërtetë nuk do të kontradiktojë ndonjëherë fjalët e Perëndisë i Cili i di të tëra faktet e i Cili nuk gënjen kurrë.
D. Autoriteti ynë më i lartë, janë Shkrimet e shkruara
Është e rëndësishme që të kuptojmë që forma përfundimtare në të cilën Shkrimi mbetet autoritar, është forma e shkruar e tij. Ishin fjalët e Perëndisë të shkruara në pllakat e gurta ato që Moisiu depozitoi në arkën e besëlidhjes. Më vonë, Perëndia e urdhëroi Moisiun dhe profetët e mëpastajshëm, që fjalët e tyre t’i shkruanin në një libër. Janë Shkrimet e shkruara (γραφή, G1210) ato që Pali tha se ishin të “të frymëzuara nga Perëndia” (2 Tim. 3:16). Po kështu, shkrimet e Palit janë “urdhërime të Zotit” (1 Kor. 14:37) e që mund të klasifikoheshin me “Shkrimet e tjera” (2 Pjetrit 3:16).
Kjo është e rëndësishme sepse njerëzit nganjëherë (qoftë me dashje, qoftë pa dashje) synojnë të kenë si standardin më të lartë të tyre diçka tjetër e jo fjalët e shkruara të Shkrimit. Për shembull, nganjëherë njerëzit shprehen kështu: “ajo që Jezusi tha në të vërtetë...” dhe pretendojnë se kur ne përkthejmë fjalët në greqisht të Ungjillit në gjuhën aramaike të cilën Jezusi foli, mund të kuptojmë më mirë fjalët e Jezusit sesa nga ç’na jepen nga shkruesit e Ungjijve. Faktikisht, nganjëherë thuhet se kjo punë e rindërtimit të fjalëve të Jezusit në aramaisht, na bën të aftë që të korrigjojmë përkthimet e gabuara të bëra nga autorët e ungjillit.
Në raste të tjera, njerëzit kanë pretenduar se e dinë “atë që Pali mendoi në të vërtetë” edhe kur kjo është ndryshe nga fjalët që ai shkroi. Ose ata janë shprehur kështu: “ajo që Pali duhet të kishte thënë po qe se do të kishte qenë në përputhje me pjesën tjetër të teologjisë së tij...” Po kështu të tjerë janë shprehur duke përmendur “situatën e kishës të cilës po i shkruante Mateu” dhe janë përpjekur t’i japin forcë normative qoftë asaj situate, qoftë zgjidhjes që ata mendojnë se “Mateu” po përpiqej të gjente për atë situatë.
Në të tëra këto raste, ne duhet ta pranojmë që pyetjet rreth fjalëve apo situatave që gjendjen “prapa” tekstit të Shkrimit, mundet që nganjëherë të jenë të dobishme për ne që të kuptojmë atë që teksti nënkupton. Megjithëkëtë, rikonstruktimi hipotetik që ne u bëjmë këtyre fjalëve apo rrethanave, nuk mund të zëvendësojë apo konkurrojë kurrë me vetë Shkrimin si autoriteti përfundimtar yni, e as ne nuk duhet t’i lejojmë ato ndonjëherë të kontradiktojnë apo të vënë në pikëpyetje saktësinë e ndonjë fjale të Shkrimit. Ne duhet që në mënyrë të vazhdueshme të kujtojmë që në Bibël ne kemi fjalët e Perëndisë Vetë, dhe që ne nuk duhet të përpiqemi t’i “përmirësojmë” në ndonjë mënyrë, sepse kjo është e pamundur. Përkundrazi, ne duhet të përpiqemi t’i kuptojmë ato, t’u zëmë besë atyre e t’u bindemi atyre me gjithë zemër.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Nëse dëshiron të bindësh dikë që Bibla është Fjala e Perëndisë, çfarë do doje që ai person të lexonte më shumë se çfarëdo literature tjetër?
2. Kush do të donte t’i bënte njerëzit të mos besonin diçka në Shkrim? Të mos i bindeshin diçkaje në Shkrim? A ka ndonjë gjë në Bibël të cilën ti nuk dëshiron ta besosh? T’i bindesh? Nëse përgjigjet e tua ndaj secilës prej dy pyetjeve paraprirëse do ishin pozitive, cila do të ishte mënyra më e mirë që t’i qaseshe e të merreshe me dëshirat që ke në këtë fushë?
3. A di ndonjë fakt të vërtetuar në të tërë historinë, që ka treguar që diçka në Bibël është e pavërtetë? A mund të thuhet e njëjta gjë për materiale të tjera të shkruara fetare të tilla si Libri i Mormonit apo Kur’ani? Nëse ke lexuar libra të tjerë si këto, a mund të përshkruash efektin shpirtëror që ato patën tek ti? Krahasoje këtë me efektin shpirtëror që leximi i Biblës ka tek ti. A mund të thuash se kur lexon Biblën ti dëgjon zërin e Krijuesit tënd që të drejtohet në një mënyrë që nuk vlen të thuhet për asnjë libër tjetër?
4. A e gjen ndonjëherë veten duke besuar diçka jo për shkak se ke prova të jashtme për të, por thjesht për shkak se është shkruar në Shkrim? A është ky besim i mirëfilltë në përputhje me “Hebrenjve” 11:1? Nëse ti i beson gjërat thjesht për shkak se Shkrimi i thotë, çfarë mendon se do të të thotë Krishti për këtë zakon, kur të qëndrosh përpara gjyqit prej Tij? A mendon se po t’i besosh e t’u bindesh gjithçkaje që Shkrimi pohon, kjo do të të shtyjë ndonjëherë në mëkat apo do të të largojë nga bekimi i Perëndisë në jetën tënde?
TERMA TË VEÇANTË
autoritet absolut
autoriteti i Shkrimit
argument vicioz
diktim
i frymëzuar nga Perëndia
frymëzim
frymëzim plenar
shkrimi
vetë-vërtetuese
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episcopaliane)
1882–1892 Litton, 18–40
1930 Thomas, 115–120, 123–133, 141–145
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:92–99, 156–192
1892–1894 Miley, 2:481–489
1940 Wiley, 1:166–184
1960 Purkiser, 60–80
1983 Carter, 1:287–330
3. Baptiste
1767 Gill, 1:15–37
1907 Strong, 111–242
1917 Mullins, 142–144, 150–153
1976–1983 Henry, 2:247–334; 3:28–47, 203–488; 4:7–271, 470–493
1983–1985 Erickson, 175–259
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:93–171
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:21–104, 120–123
1949 Thiessen, 43–49, 62–74
1986 Ryrie, 20–22, 63–76
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:193–317, 349–359
1934 Mueller, 90–136
6. E reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:7–8, 74–93
1861 Heppe, 21–28
1871–1873 Hodge, 1:153–182
1887–1921 Warfield, IAB 3–410, 419–442; SSW 2:537–638
1889 Shedd, 1:70–110; 3:27–88
1937–1966 Murray, CW 3:256–262; CW 4:30–57
1938 Berkhof, Intro. 144–165, 182–186
1962 Buswell, 1:183–193, 198–213
7. Ripërtëritje (apo karizamatike/pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:22–25
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike romake: Tradicionale
1955 Ott (pa trajtim të posaçëm)
2. Katolike romake: Pas-Vatikanit II
1980 McBrien, 1:62–77, 201–244
Vepra të tjera
Carson, D.A., dhe John Woodbridge, red. Hermenautikat, Autoriteti dhe Kanoni (Hermeneutics, Authority, and Canon). Grand Rapids: Zondervan, 1986.
_______. Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth). Grand Rapids: Zondervan, 1983.
Geisler, Norman L., r[56]ed. Pagabueshmëri (Inerrancy). Grand Rapids: Zondervan, 1980.
Grudem, Wayne A. Dhurata e Profecisë tek “1 Korintasve” (The Gift of Prophecy in 1 Corinthians). Washington, D.C.: University Press of America, 1982, fq. 1–54.
Helm, Paul. Zbulesa Hyjnore: Çështjet Bazë (The Divine Revelation: The Basic Issues). Westchester, Ill.: Crossway, 1982.
Henry, Carl F.H. “Bibla, Frymëzimi i (Bible, Inspiration of).” Tek [57]EDT fq. 145–149.
Kuyper, Abraham. Parimet e Teologjisë së Shenjtë (Principles of Sacred Theology). Përkth. nga J.H. de Vries. Ribotim. Red.: Grand Rapids: Eerdmans, 1968, fq. 413–563 (botuar për herë të parë si Enciklopedia e Teologjisë së Shenjtë (Encyclopedia of Sacred Theology) tek 1898).
Montgomery, John W., red. Fjala e Pagabueshme e Perëndisë (God’s Inerrant Word). Minneapolis: Bethany Fellowship, 1974.
Nash, Ronald H. Fjala e Perëndisë dhe Mendja e Njeriut (The Word of God and the Mind of Man). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
Packer, J.I. “Fondamentalizmi” dhe Fjala e Perëndisë (“Fundamentalism” and the Word of God”. London: Inter-Varsity Press, 1958.
_______. “Saktësia dhe pagabueshmëria e Biblës (Infallibility and Inerrancy of the Bible).” Tek FRT ([58]NDT) fq. 337–339.
_______. “Shkrimi (Scripture).” Tek FRT fq. 627–631.
Pinnock, Clark. Zbulesa Biblike (Biblical Revelation). Chicago: Moody, 1971.
Radmacher, Earl D., dhe Robert D. Preus, red. Hermenautikat, Pagabueshmëria dhe Bibla (Hermeneutics, Inerrancy, and the Bible). Grand Rapids: Zondervan, 1984.
Van Til, Cornelius. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) [59]vol. 1: Doktrina e Shkrimit (The Doctrine of Scripture). Ripon, Calif.: den Dulk Christian Foundation, 1967.
_______. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) vol. 5: Një Hyrje në Teologjinë Sistematike (An Introduction to Systematic Theology). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976, fq. 110–158.
Warfield, B.B. Frymëzim i Kufizuar (Limited Inspiration). Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1962.
Wells, Paul. James Barr dhe Bibla: Kritikë e një Liberalizmi të Ri (James Barr and the Bible: Critique of a New Liberalism). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1980.
Wenham, John W. Krishti dhe Bibla (Christ and the Bible). London: Tyndale Press, 1972.
Woodbridge, John. Autoriteti Biblik: Një Kritikë e Propozimit të Rogers/McKim (Biblical Authority: A Critique of the Rogers/McKim Proposal). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
Westminster Seminary Faculty. Fjala e Pagabueshme (The Infallible Word). Bot. i 3të. Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1967.
Young, Edward J. Fjala Jote Është e Vërteta (Thy Word Is Truth). Grand Rapids: Eerdmans, 1957.
Vepra nga një pikëpamje pagabueshmërie biblike
Baillie, John. Ideja e Zbulesës në Mendimin Modern (The Idea of Revelation in Recent Thought). New York: Columbia University Press, 1956.
Barr, James. Fondamentalizmi (Fundamentalism). London: SCM, 1977.
Beegle, Dewey M. Shkrimi, Tradita dhe Pagabueshmëria (Scripture, Tradition, and Infallibility). Grand Rapids: Eerdmans, 1973.
Berkouwer, G.C. Shkrimi i Shenjtë (Holy Scripture). Përkthyer nga Jack B. Rogers. Grand Rapids: Eerdmans, 1975.
Burtchaell, James Tunstead. Teori Katolike rreth Frymëzimit Biblik, që prej vitit 1810: Rishikim dhe Kritikë (Catholic Theories of Biblical Inspiration Since 1810: A Review and Critique). Cambridge: University Press, 1969.
Davis, Stephen T. Debati rreth Biblës (The Debate About the Bible). Philadelphia: Westminster, 1977.
McKim, Donald K., red. Fjala Autoritare: Ese mbi Natyrën e Shkrimit (The Authoritative Word: Essays on the Nature of Scripture). Grand Rapids: Eerdmans, 1983.
Pinnock, Clark. Parimi i Shkrimit (The Scripture Principle). San Francisco: Harper and Row, 1984.
Rogers, Jack, red. Autoriteti Biblik (Biblical Authority). Waco, Tex.: Word, 1977.
Rogers, Jack, dhe Donald K. McKim. Autoriteti dhe Interpretimi i Biblës: Një Qasje Historike (The Authority and Interpretation of the Bible: An Historical Approach). San Francisco: Harper and Row: 1979.
Vawter, Bruce. Interpretimi Biblik (Biblical Inspiration). Philadelphia: Westminster, 1972 (një vepër Katolike Romake e kohëve të fundit).
SHKRIM PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“2 Timoteut” 3:16: I gjithë Shkrimi është i frymëzuar nga Perëndia dhe i dobishëm për mësim, bindje, ndreqje dhe për edukim me drejtësi.
HIMN
“QËNDROJ MBI PREMTIMET (STANDING ON THE PROMISES)”
Ky himn flet për premtimet e Fjalës së Perëndisë si themeli i përjetshëm i palëkundshëm dhe i pandryshueshëm mbi të cilin ne mund të bazojmë besimin tonë. Edhe mes dyshimesh dhe frikës tonë, këto premtime “nuk mund të mos realizohen.” Duke qëndruar të palëkundur mbi to, ne do të jemi në gjendje të këndojmë “Lavdi në lartësi!” për gjithë përjetësinë. Megjithëkëtë, ky himn flet jo vetëm për premtimet e Fjalës së Perëndisë, por për të gjitha ato që Shkrimi përmban: Bibla është “fjala e Gjallë e Perëndisë” e cila do të “ngadhënjejë” edhe në mes vështirësish (v. 2), dhe është “shpata e Frymës” përmes të cilës ne mund të “ngadhënjejmë për çdo ditë” (v. 3). Nuk ka asnjë themel tjetër të sigurt mbi të cilin të mund të bazojmë besimin tonë përveç vetë fjalëve dhe premtimeve të Perëndisë. “Qëndroj mbi premtimet e Perëndisë!” është britma e gëzuar e një zemre të mbushur me besim, dhe kjo do të jetë kënga jonë përgjatë gjithë përjetësisë.
Qëndroj mbi premtimet e Krishtit, Mbretit tim,
Në amshim le që Atij t’i japim lavdërim!
Lavdi në lartësi do të këndojmë e thërrasim
Duke qëndruar mbi premtimet e Perëndisë!
Korri:
Qëndroj, qëndroj, qëndroj mbi premtimet e Perëndisë, Shpëtimtarit tim;
Qëndroj, qëndroj, po qëndroj në premtimet e Perëndisë.
Qëndroj mbi premtimet të cilat nuk mbeten pa realizuar
Edhe kur stuhitë e tërbuara të dyshimeve dhe frikës janë duke na sulmuar;
Unë do të ngadhënjej me Fjalën e gjallë të Perëndisë së bekuar
Qëndroj në premtimet e Perëndisë!
Qëndroj në premtimet e Krishtit Zot,
I lidhur përjetësisht me Të me litarët e fortë të dashurisë,
Përditë me shpatën e Frymës duke iu gëzuar fitores
Duke qëndruar në premtimet e Perëndisë!
Duke qëndruar tek këto premtime unë nuk mund të bie,
Duke dëgjuar kurdoherë prej Frymës çdo thirrje,
tek Shpëtimtari im si gjithçka në gjithçka jam në prehje
Duke qëndruar tek premtimet e Perëndisë!
Autori: R. Kelso Carter, 1886
Kapitulli 5
Pagabueshmëria e Shkrimit
A ka gabime në Bibël?
Pjesa më e madhe e librave mbi teologjinë sistematike, nuk përmbajnë një kapitull të posaçëm mbi pagabueshmërinë e Biblës. Kjo temë zakonisht trajtohet nën temën e autoritetit të Shkrimit, dhe për të nuk është menduar si i nevojshëm një trajtim i mëtejshëm. Megjithëkëtë, çështja e pagabueshmërisë është e një rëndësie të atillë në botën ungjillore sot saqë kërkon një kapitull të veçantë në trajtimin që po i bëjmë autoritetit të Fjalës së Perëndisë.
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
A. Kuptimi i pagabueshmërisë
Në këtë pikë, nuk do të përsëritim argumentet për sa i takon autoritetit të Shkrimit të cilat u dhanë në kapitullin 4. Atje argumentohej që të tëra fjalët në Bibël janë fjalët e Perëndisë dhe që për rrjedhojë, të mos i besosh apo të mos i bindesh ndonjë fjale të Shkrimit, do të thotë të mos i bindesh apo të mos i besosh Perëndisë. U argumentua për më tej që Bibla na mëson qartësisht që Perëndia nuk mund të gënjejë apo të flasë të pavërteta (2 Sam. 7:28; Titit 1:2; Heb. 6:18). Për rrjedhojë, të tëra fjalët në Shkrim pretendohet të jenë tërësisht të vërteta dhe të pagabueshme në të gjitha pjesët e Shkrimit (Num. 23:19; Psa. 12:6; 119:89, 96; F. e Urta. 30:5; Mat. 24:35). Fjalët e Perëndisë janë faktikisht, standardi më i lartë i të vërtetës (Gjoni 17:17).
Veçanërisht me lidhje me këtë pikë, janë ato tekste të Shkrimit të cilat nënkuptojnë vërtetësinë dhe besueshmërinë totale të fjalëve të Perëndisë. “Fjalët e Zotit janë fjalë të pastra, si argjend i kulluar në një furrë dheu, i pastruar shtatë herë” (Ps. 12:6), nënkupton besueshmërinë dhe pastërtinë absolute të Shkrimit. Po kështu, “Çdo fjalë e Perëndisë është pastruar me zjarr. Ai është një mburojë për atë që gjen strehë tek ai” (F e Urta. 30:5), nënkupton vërtetësinë e çdo fjale që Perëndia ka folur. Paçka se gabimi dhe të paktën falsiteti i pjesshëm mund të karakterizojë të folurën e çdo qenieje njerëzore, karakteristika e të folurës së Perëndisë edhe kur ajo flitet përmes qenieve mëkatare njerëzore, është që nuk është kurrë e gënjeshtërt e që ajo kurrë nuk mbështet gjëra të gabuara: “Perëndia nuk është një njeri që mund të gënjejë, as edhe bir njeriu që mund të pendohet” (Num. 23:19) u tha nga Balaami i mëkatshëm, specifikisht për fjalët profetike që Perëndia kishte folur përmes buzëve të tij.
Me të tilla prova, tani jemi në një pozitë prej nga ku mund të përkufizojmë pagabueshmërinë biblike: Pagabueshmëria e Shkrimit do të thotë që Shkrimi në dorëshkrimet origjinale nuk pohon asgjë që është në kundërshtim me faktet.
Ky përkufizim përqendrohet tek çështja e vërtetësisë dhe gënjeshtrave në gjuhën e Shkrimit. Ky përkufizim i shprehur me fjalë të thjeshta, do të thotë thjeshtë që Bibla tregon gjithnjë të vërtetën, si dhe që ajo tregon gjithnjë të vërtetën për gjithçka për të cilën flet. Ky përkufizim nuk do të thotë që Bibla na tregon çdo fakt që ekziston për çfarëdo teme, por pohon që ajo që Bibla thotë për çfarëdo teme, është e vërtetë.
Që në fillim të këtij diskutimi është e rëndësishme të kuptojmë se fokusi i kësaj polemike është tek çështja e vërtetësisë në të folur. Duhet kuptuar që vërtetësia absolute në të folur, është e përputhshme me disa lloje të tjera deklaratash, si për shembull kjo që vijon:
1. Bibla mund të jetë e pagabueshme, dhe gjithsesi të flasë në gjuhën e zakonshme të të folurës së përditshme. Kjo vlen veçanërisht në përshkrimet “shkencore” apo “historike” të fakteve apo ngjarjeve. Bibla mundet të shprehet që dielli ngrihet dhe që shiu bie sepse për nga këndvështrimi i folësit, kjo është ekzaktësisht ajo që ndodh. Nga pikëpamja e një vëzhguesi në Diell (po qe se kjo do të ishte mundur), apo në ndonjë pikë hipotetike të “palëvizshme” në hapësirë, toka rrotullohet dhe nxjerr diellin në pah. Gjithashtu shiu nuk bie për poshtë por për lart apo anash apo në çfarëdo drejtimi të nevojshëm për të që të tërhiqet nga graviteti drejt sipërfaqes së tokës. Por shpjegime të tilla janë tejet pedante dhe do ta bënin komunikimin e zakonshëm të pamundur. Nga pikëpamja e folësit, dielli ngrihet dhe shiu bie, dhe këto janë përshkrime tërësisht të vërteta të fenomenit natyror të cilin folësi vëren.
Një gjë e ngjashme me këtë vlen edhe për shifrat kur përdoren për matje apo në numërim. Një reporter mund të thotë se 8,000 vetë u vranë në një betejë të caktuar, pa nënkuptuar me këtë se i ka numëruar të tërë e që nuk ka as 7,999, as 8,001 por fiks 8,000 ushtarë të vrarë. Nëse afërsisht 8,000 vdiqën, padyshim që do të ishte e gënjeshtërt të thoje që vdiqën 16,000 vetë, por nuk do të ishte e gënjeshtërt në shumicën e rasteve që reporteri të thoshte se 8,000 vetë vdiqën kur në fakt të vrarët ishin 7,823 apo 8,242. Limitet e vërtetësisë do të vareshin nga shkalla e precizonit të nënkuptuar nga folësi dhe që pritet nga dëgjuesit e tij të parë.
Kjo vlen gjithashtu të thuhet për njësitë matëse. Sido që ta them: “Nuk jetoj larg nga zyra,” ose “Unë jetoj pak më shumë se një kilometër larg nga zyra,” apo “Unë jetoj një kilometër larg zyrës,” ose “Unë jetoj, 1,287 metra larg zyrës,” të katra këto deklarata janë të përafërta me një shkallë të caktuar saktësie. Shkallë të mëtejshme saktësie mund të përftohen përmes instrumenteve më precize shkencore, por këto do të ishin ende përafërsi me një shkallë të caktuar saktësie. Kështu, edhe matja, me qëllim që të ishte e vërtetë, duhet të përshtatet me shkallën e precizonit të nënkuptuar nga folësi dhe të pritur nga dëgjuesit në kontekstin origjinal. Atëherë, nuk duhet të na shqetësojë edhe pohimi që Bibla është e vërtetë në mënyrë absolute në gjithçka që thotë, e edhe që ajo përdor gjuhën e zakonshme për të përshkruar fenomene natyrore apo për të dhënë përafërsi apo numra të rrumbullakosur kur kjo është e përshtatshme për atë kontekst.
Ne duhet që gjithashtu të vëmë re se gjuha mund të krijojë deklarata të turbullta apo jo precize, pa qenë në gënjeshtër. “Unë jetoj pak më shumë se një kilometër larg zyrës” është një deklaratë e turbullt dhe jo precize, por ajo është gjithashtu e pagabuar: ajo nuk ka asgjë të pavërtetë në vetvete. Ajo nuk pohon asgjë që është e kundërt me faktin. Në një mënyrë të ngjashme, deklaratat biblike mund të jenë jo precize e megjithëkëtë të jenë tërësisht të vërteta. Pagabueshmëria ka të bëjë me vërtetësinë jo me shkallën e precizonit me të cilën raportohen ngjarjet.
2. Bibla mund të jetë e pagabueshme dhe gjithsesi të përmbajë citime të përafërta apo jo specifike. Metoda përmes të cilës një person citon fjalët e një personi tjetër, është një procedurë që për një pjesë të madhe është e ndryshueshme në varësi të shoqërisë ku personi ndodhet. Në shoqërinë bashkëkohore amerikane dhe britanike, ne e kemi për zakon të citojmë ekzaktësisht fjalët e personit kur atë thënie e vendosim mes thonjëzash (kjo quhet citim i drejtpërdrejtë). Por kur përdorim citime të tërthorta (pa shenja citimi), në të tilla raste presim vetëm një raportim të saktë të thelbit të deklaratës së bërë. Shqyrto këtë fjali: “Elioti tha se do të kthehej menjëherë në shtëpi për të ngrënë darkë.” Kjo fjali nuk e citon drejtpërsëdrejti Eliotin, por është një raportim i pranueshëm dhe i vërtetë i deklaratës së vërtetë të Eliotit ndaj të atit të vet: “Pas dy minutash do të vij në shtëpi për të ngrënë,” edhe pse citimi indirekt nuk përmbante asnjë prej fjalëve origjinale të folësit.
Greqishtja e shkruar në kohën e Besëlidhjes së Re, nuk kishte shenja citimi apo lloje të tjera të barasvlershme pikësimi, dhe një citim i saktë i një personi tjetër, duhej të përfshinte vetëm një përfaqësim të saktë të përmbajtjes të asaj që personi tha (ashtu sikurse citimet tona të tërthorta): nuk pritej që çdo fjalë të citohej me saktësi. Kështu, pagabueshmëria është e përputhshme me citimet e përafërta apo të shpenguara të Besëlidhjes së Vjetër, apo të fjalëve të Jezusit për shembull, për aq sa përmbajtja nuk është e papërputhshme me atë që u deklarua fillimisht. Shkruesi origjinal nuk nënkuptonte zakonisht se po përdorte ekzaktësisht fjalët e folësit dhe vetëm ato, e as dëgjuesit origjinalë nuk pritnin një citim fjalë për fjalë në një raportim të tillë.
3. Është e përputhshme me pagabueshmërinë që të kesh ndërtime të pazakonta dhe jo të hasura rëndom nga ana gramatikore në Bibël. Një pjesë e gjuhës së Shkrimit është elegante dhe e shkëlqyer nga ana stilistikore. Pjesë të tjera të Shkrimit përmbajnë gjuhën e latuar ashpër të njerëzve të thjeshtë. Nganjëherë, kjo përfshin një mosarritje për të ndjekur “rregullat” e pranuara përgjithësisht të shprehjes gramatikore (të tillë si përdorimi i një foljeje në shumës atje ku rregullat gramatikore do të kërkonin përdorimin e një foljeje në njëjës, apo përdorimin e një mbiemri të femërores atje ku e ka vendin një i mashkullores, apo germëzime ndryshe të të njëjtës fjalë krahasuar me mënyrën se si ajo shkruhet zakonisht, etj.). Këto deklarata të çrregullta nga ana stilistikore apo gramatikore (të cilat gjenden veçanërisht në librin e “Zbulesës”) nuk duhet të na shqetësojnë sepse ato nuk ndikojnë tek vërtetësia e deklaratave të marra nën shqyrtim: një deklaratë mund të ketë gabime gramatikore por gjithsesi të mbetet tërësisht e vërtetë. Për shembull, një banor i një zone të thellë, i paarsimuar në një zonë rurale, paçka se gramatika e tij është shkel e shko, mund të jetë njeriu më i besuar në të tërë zonën ngaqë ka fituar reputacionin e një njeriu që nuk di të gënjejë. Po kështu, ka disa deklarata në Shkrim (në gjuhët origjinale) të cilat nuk janë të sakta gramatikisht (sipas standardeve të atëhershme për gramatikën e asaj kohe) por që ende janë të pagabuara për shkak se janë tërësisht të vërteta. Çështja është vërtetësia në të folur.
B. Disa sfida të tanishme për pagabueshmërinë
Në këtë seksion, ne shqyrtojmë kundërshtimet kryesore që ngrihen zakonisht ndaj konceptit të pagabueshmërisë.
1. Bibla është autoritare vetëm për “Besimin dhe jetën e përditshme.” Një prej kundërshtive më të shpeshta, ngrihet nga ata të cilët thonë që qëllimi i Shkrimit është të na mësojë në fushat që kanë të bëjnë vetëm me “besimin dhe jetën e përditshme”, d.m.th. në fushat të cilat kanë një lidhje të drejtpërdrejtë me besimin tonë fetar apo me sjelljen tonë etike. Ky pozicion lë shteg për mundësinë e deklaratave të pavërteta në Shkrim, për shembull, në fusha të tjera si në hollësi të vogla historike apo të fakteve shkencore. Këto fusha, thuhet, që nuk kanë lidhje me qëllimin e Biblës që është të na udhëzojë në atë që ne duhet të besojmë dhe rreth mënyrës se si duhet të jetojmë.[60]1 Mbrojtësit e kësaj ideje, shpesh preferojnë të thonë që Bibla është e “saktë”, por ata ngurrojnë të përdorin fjalën e pagabueshme.[61]2
Përgjigjja ndaj këtij kundërshtimi, mund të deklarohet si vijon: Bibla, në mënyrë të përsëritur pohon që i gjithë Shkrimi është i dobishëm për ne (2 Tim. 3:16) dhe që ai është i gjithi i “frymëzuar nga Perëndia.” Për rrjedhojë ai është tërësisht i pastër (Ps. 12:6), i përsosur (Ps. 119:96), dhe i vërtetë (F. e Urta 30:5). Vetë Bibla nuk bën ndonjë kufizim në llojet e subjekteve për të cilat flet me vërtetësi.
Besëlidhja e Re përmban pohime të mëtejshme të besueshmërisë së të tëra pjesëve të Shkrimit. Tek “Veprat” 24:14, Pali thotë se ai e adhuron Perëndinë, “Duke u besuar të gjitha gjërave që janë shkruar në ligjin dhe te profetët.” Tek “Luka” 24:25, Jezusi thotë se dishepujt janë “Të pamend” sepse ata janë “të ngathët në zemër për të besuar gjithçka që kanë thënë profetët.” Tek “Romakëve” 15:4, Pali thotë se “sa u shkruan më përpara” në Besëlidhjen e Vjetër, u “U shkruan për mësimin tonë.” Këto tekste nuk të lënë të kuptosh që ka ndonjë pjesë të Shkrimit e cila nuk duhet besuar apo mbi të cilën nuk mund të mbështetesh edhe aq plotësisht. Po kështu, tek “1 Korintasve”10:11, Pali mund t’i referohet edhe detajeve të vogla historike në Besëlidhjen e Vjetër (uljes për të ngrënë e për të pirë, ngritjes për të vallëzuar) dhe mund të thotë që ato “ndodhën” (duke nënkuptuar kështu besueshmërinë historike) dhe që “Janë shkruar për paralajmërimin tonë.”
Nëse fillojmë të shqyrtojmë mënyrën në të cilën autorët e Besëlidhjes së Re i besojnë edhe detajeve më të vogla të tregimeve të Besëlidhjes së Vjetër, ne nuk vëmë re asnjë qëllim për të ndarë çështjet e “besimit dhe praktikës,” apo për të thënë që kjo është njëfarësoj një kategori e kuptueshme pohimesh, apo për të nënkuptuar që deklaratat që nuk bien në atë kategori, nuk kanë përse të besohen apo të mendohen si të pagabueshme. Përkundrazi, duket se autorët e Besëlidhjes së Vjetër janë të gatshëm që të citojnë dhe pohojnë si të vërtetë, çdo detaj të Besëlidhjes së Vjetër.
Në listën e mëposhtme, janë disa shembuj të këtyre detajeve historike të cituara nga autorët e Besëlidhjes së Re. Nëse të tëra këto janë çështje “besimi dhe të jetës së përditshme,” atëherë çdo detaj historik i Besëlidhjes së Vjetër është një çështje “besimi dhe jete të përditshme” gjithashtu, dhe atëherë ky kundërshtim resht së qenuri një kundërshtim ndaj pagabueshmërsië. Nga ana tjetër, nëse kaq shumë detaje mund të pohohen, atëherë del që të tërë detajet historike në Besëlidhjen e Vjetër mund të pohohen si të vërteta, dhe ne nuk duhet të flasim për kufizimin e vërtetësisë së domosdoshme të Shkrimit në disa kategori “besimi dhe jete të përditshme” të cilat do të përjashtonin disa detaje të vogla. Nuk mbetet asnjë lloj detajesh që nuk mund të pohohet si i vërtetë.
Besëlidhja e Re na jep të dhënat e mëposhtme: Davidi hëngri bukën e Paraqitjes (Mat. 12:3–4); Jona ishte brenda barkut të balenës (Mat. 12:40); njerëzit e Niniveut u penduan (Mat. 12:41); Mbretëresha e Jugut erdhi për të dëgjuar Salomonin (Mat. 12:42); Elija u dërgua tek vejusha e Sareptës (Luka 4:25–26); Naaman siriani u pastrua nga lebra (Luka 4:27); ditën që Loti iku nga Sodoma, zjarr dhe squfur ra nga qielli (Luka 17:29; kr. me v. 32 me referencën që jepet aty për gruan e Lotit që u kthye në kripë); Moisiu ngriti gjarprin në shkretëtirë (Gjoni 3:14); Jakobi i dha një arë Jozefit (Gjoni 4:5); shumë detaje të historisë së Izraelit ndodhën (Veprat 13:17–23); Abrahami besoi dhe mori premtimin përpara se të rrethpritej (Rom. 4:10); Abrahami ishte afërsisht njëqind vjeç (Rom. 4:19); Perëndia i tha Rebekës përpara se fëmijët e saj të lindnin, që fëmija më i madh i saj do t’i shërbente më të voglit (Rom. 9:10–12); Elija foli me Perëndinë (Rom. 11:2–4); populli i Izraelit kaloi nëpër det, hëngri dhe piu ushqim shpirtëror, pati dëshira të mbrapshta, u ul të pinte, u ngrit të vallëzonte, u përfshi në imoralitet, mërmëriti dhe u shkatërrua (1 Kor. 10:11); Abrahami i dha të dhjetën e gjithçkaje Melkizedekut (Heb. 7:1–2); Tabernakulli i Besëlidhjes së Vjetër kishte një projekt specifik dhe të detajuar (Heb. 9:1–5); Moisiu i spërkati njerëzit si dhe enët e tabernakullit me gjak dhe ujë, duke përdorur një copë të leshtë në ngjyrë të kuqe të ndezur dhe hisop (Heb. 9:19–21); bota u krijua nga Fjala e Perëndisë (Heb. 11:3);[62]3 shumë detaje të jetës së Abelit, Enokut, Noas, Abrahamit, Moisiut, Rahabës si dhe të tjerëve, faktikisht ndodhën (Heb. 11, nëpër të); Esau shiti të drejtën e parabirësisë së tij për një vakt të vetëm ushqimor dhe më vonë kërkoi me lot në sy që ta rifitonte atë (Heb. 12:16–17); Rahaba mirëpriti spiunët dhe i nisi nga një shteg tjetër (Jakobi 2:25); në arkë u shpëtuan tetë vetë (1 Pjetrit 3:20; 2 Pjetrit 2:5); Perëndia e ktheu Sodomën dhe Gomorrën në hi, por e shpëtoi Lotin (2 Pjetrit 2:6–7); Gomari i Balamit foli (2 Pjetrit 2:16).
Kjo listë nënkupton që shkrimtarët e Besëlidhjes së Re, ishin të gatshëm që të mbështeteshin në vërtetësinë e cilëso pjese të tregimeve historike të Besëlidhjes së Vjetër. Asnjë detaj nuk ishte tepër i parëndësishëm saqë të mos mund të përdorej për udhëzimin e të krishterëve të Besëlidhjes së Re. Nuk ka asgjë që të nënkuptojë që ata e menduan një kategori të caktuar të deklaratave të shkrimit si të atilla mbi të cilat nuk mund të bazoheshe e as të denja për t’u besuar (të tilla si deklarata “historike dhe shkencore” përkundër pasazheve doktrinare dhe morale). Duket qartë që Bibla vetë nuk mbështet ndonjë kufizim të llojeve të subjekteve për të cilat flet me autoritet absolut dhe të vërtetë. Në fakt, shumë pasazhe në Shkrim faktikisht e përjashtojnë vlefshmërinë e këtij lloj kufizimi.
Një reagim i dytë ndaj atyre të cilët e kufizojnë vërtetësinë e domosdoshme të Shkrimit në çështjet e “besimit dhe jetës së përditshme” është që të vëmë re që një pozicion i tillë ngatërron qëllimin kryesor të Shkrimit me qëllimin tërësor të Shkrimit. Të thuash që qëllimi kryesor i Shkrimit është që të na mësojë në çështjet e “besimit dhe jetës së përditshme,” do të thotë të bësh një përmbledhje të dobishme dhe të saktë të qëllimit që Perëndia pati kur na dha Biblën, por si një përmbledhje, ajo përfshin vetëm qëllimin më të spikatur të Perëndisë në dhënien ndaj nesh të Shkrimit. Megjithëkëtë, nuk është legjitime që këtë përmbledhje ta përdorësh për të mohuar që pjesë e qëllimit të Shkrimit është të na tregojë rreth detajeve të vogla historike apo për ndonjë aspekt të astronomisë apo gjeografisë e kështu me radhë. Përmbledhja nuk është se po përdoret siç duhet po qe se është vënë në funksion të mohimit të njërës prej gjërave që ajo përmbledh! Po ta përdorje atë në këtë mënyrë, do të tregoje thjesht që përmbledhja nuk është aq e detajuar sa ç’duhet me qëllim për të specifikuar elementët në fjalë.
Është më mirë të thuash që i tërë qëllimi i Shkrimit, është që të thotë gjithçka që thotë për çfarëdo teme. Secila prej fjalëve të Perëndisë në Shkrim, u konsiderua prej Tij si e rëndësishme për ne. Kështu, Perëndia lëshon paralajmërime të rënda ndaj kujtdo që do të hiqte qoftë edhe një prej fjalëve nga ato që Ai na ka thënë (L. i P. 4:2; 12:32; Zbu. 22:18–19): ne nuk mundet që t’u shtojmë fjalëve të Perëndisë e as t’u heqim gjë atyre, sepse të tëra ato janë pjesë e qëllimit të Tij më të madh për të na folur. Gjithçka që deklarohet në Shkrim, është atje për shkak se Perëndia synonte që ajo të ishte atje: Perëndia nuk thotë asgjë pa qëllim! Kësisoj, ky kundërshtim i parë ndaj pagabueshmërisë, përdor në mënyrë të gabuar një përmbledhje dhe për pasojë përpiqet në mënyrë të pasaktë që të kufizojë llojet e gjërave për të cilat Perëndia mund të na flasë.
2. Termi pagabueshmëri është term i dobët. Njerëzit që ngrenë këtë kundërshtim të dytë thonë se termi pagabueshmëri është tepër preciz, e që në përdorimin e zakonshëm të tij, ai tregon një lloj precizoni absolut shkencor të cilin ne nuk duam ta pretendojmë për Shkrimin. Për më tepër, ata që e ngrenë këtë kundërshtim, vërejnë që termi pagabueshmëri nuk përdoret në Bibël. Për rrjedhojë, ka gjasa që të jetë një term i papërshtatshëm për këmbënguljen tonë në të.
Reagimi ndaj këtij kundërshtimi mund të deklarohet si vijon: së pari, studiuesit që kanë përdorur termin pagabueshmëri, e kanë përkufizuar atë qartësisht për qindra vjet me radhë, dhe ata gjithmonë kanë marrë parasysh “kufizimet” që i bashkëngjiten të folurës në gjuhën e zakonshme. Ky term nuk është përdorur në asnjë rast nga ndonjë përfaqësues i përgjegjshëm i krahut që mbron pagabueshmërinë, për të treguar një lloj precizoni absolut shkencor. Për rrjedhojë, ata që ngrenë këtë kundërshtim ndaj këtij termi, nuk po i kushtojnë vëmendjen e duhur mënyrës në të cilën ai është përdorur në diskutimet teologjike për më shumë se një shekull tashmë.
Së dyti, duhet vërejtur që ne shpesh përdorim terma jobiblikë për të përmbledhur një mësim biblik. Fjala Trini nuk shfaqet në Shkrim, e po kështu as fjala mishërim. Megjithëkëtë, të dy këto terma janë shumë të dobishëm për shkak se ato na lejojnë të përmbledhim me një fjalë të vetme, një koncept të vërtetë biblik, dhe për rrjedhojë ato na ndihmojnë të diskutojmë me më tepër lehtësi një mësim të caktuar biblik.
Duhet vërejtur gjithashtu se asnjë fjalë e vetme tjetër nuk është propozuar, që të shprehë me po kaq qartësi atë që ne duam të afirmojmë kur dëshirojmë të flasim rreth vërtetësisë totale në gjuhën e përdorur. Fjala pagabueshmëri e bën këtë mjaft mirë, dhe nuk duket se ka arsye për të mos vazhduar që ta përdorim atë për këtë qëllim.
Së fundi, në kishën e sotme, ne duket se nuk jemi në gjendje që të vazhdojmë diskutimet për këtë temë pa përdorur këtë term. Njerëzit mund të ngrenë kundërshti ndaj këtij termi po të duan, por edhe po të mos u pëlqejë, ky është termi rreth të cilit diskutimi është përqendruar dhe pothuajse padyshim do të vazhdojë të përqendrohet edhe për disa dekada të tjera me radhë. Kur Këshilli Ndërkombëtar mbi Saktësinë Biblike (KNSB) më 1977 nisi një fushatë dhjetë vjeçare që kishte për qëllim promovimin dhe mbrojtjen e idesë së pagabueshmërisë biblike, u bë e pashmangshme që kjo fjalë do të ishte ajo rreth të cilës do të vazhdonte ky diskutim. “Deklarata e Çikagos për Pagabueshmërinë e Biblës,” e cila u hartua dhe botua më 1978 me sponsorizimin e KNSB-së (shiko shtojcën 1), përkufizoi atë që pjesa më e madhe e ungjillorëve nënkuptojnë me pagabueshmëri, ndoshta jo në mënyrë të përsosur, por mjaft mirë, dhe kundërshtitë e mëtejshme ndaj një termi të tillë të përdorur gjerësisht dhe të përkufizuar mirë, duket se janë të panevojshme dhe të padobishme për kishën.
3. Ne nuk kemi dorëshkrime të pagabueshme; Për rrjedhojë, diskutimet rreth Biblës si të pagabueshme, janë të gabuara. Ata që e ngrenë këtë kundërshtim theksojnë faktin që pagabueshmëria është pretenduar gjithnjë për kopjet e para apo origjinale të dokumenteve biblike.[63]4 Por, asnjë prej tyre nuk ka mbërritur deri në ditët tona. Ne kemi vetëm kopje të kopjeve të asaj që Moisiu, Pali apo Pjetri shkroi. Ç’dobi ka atëherë t’i japësh një rëndësi kaq të madhe një doktrine e cila gjen zbatim vetëm tek dorëshkrime të cilat askush nuk i zotëron?
Si përgjigje ndaj këtij kundërshtimi, mund të deklarohet fillimisht se për mbi 99 përqind të fjalëve të Biblës, ne e dimë se çfarë thoshte dorëshkrimi origjinal. Madje, edhe për shumë prej vargjeve ku ka variante tekstuale (d.m.th. fjalë të ndryshme në kopje të ndryshme të lashta të të njëjtit varg), vendimi i saktë është shpesh mjaft i qartë, dhe me të vërtetë që ka shumë pak vende ku variantet tekstuale paraqesin edhe vështirësi për t’u vlerësuar, edhe peshë të madhe në përcaktimin e kuptimit të tekstit. Në një përqindje të vogël të rasteve ku ka një pasiguri të ndjeshme rreth asaj që është thënë në tekstin origjinal, kuptimi i përgjithshëm i fjalisë është zakonisht mjaft i qartë nga konteksti. (Nuk të duhet të jesh studiues i hebraishtes apo i greqishtes që të dish se ku janë këto variante, për shkak se të tëra përkthimet moderne në anglisht, i paraqesin ato në shënimet anas faqes me shprehje të tilla si “disa dorëshkrime të lashta e kanë...” apo “dorëshkrime të tjera të lashta shtojnë....”)
Me këtë nuk dua të them që studimi i varianteve tekstuale është i parëndësishëm, por vetëm që studimi i varianteve tekstuale nuk na ka lënë të pështjelluar rreth asaj që dorëshkrimet origjinale kanë thënë.[64]5 Përkundrazi, na ka sjellë shumë afër me përmbajtjen e këtyre dorëshkrimeve origjinale. Atëherë, për qëllimet më praktike, tekstet e tanishme akademike të publikuara rreth Besëlidhjes së Vjetër në hebraisht, si dhe Besëlidhjes së Re në greqisht janë të njëjtat me dorëshkrimet origjinale. Kështu, kur ne themi që dorëshkrimet origjinale ishin të pagabueshme, ne po nënkuptojmë gjithashtu se mbi 99 përqind e fjalëve në dorëshkrimet tona të tanishme, janë gjithashtu të pagabueshme, sepse ato janë kopje ekzakte të origjinaleve. Për më tepër, ne e dimë se ku janë ato pjesë që janë me pikëpyetje (sepse atje ku nuk ka variante tekstuale, nuk kemi arsye të presim të ketë patur kopjim me gabime nga origjinali).[65]6 Kështu, dorëshkrimet tona të tanishme, janë më së shumti njëlloj me dorëshkrimet origjinale, dhe doktrina e pagabueshmërisë, ka lidhje të drejtpërdrejtë atëherë edhe me dorëshkrimet e tanishme tonat gjithashtu.
Për më tepër, është tejet e rëndësishme që të pohojmë pagabueshmërinë e dokumenteve origjinale për shkak se kopjet pasuese u bënë nga njerëz të cilët nuk kishin kërkesë apo garanci nga Perëndia që këto kopje të ishin të përsosura. Por, dorëshkrimet origjinale janë ato për të cilat gjejnë zbatim pretendimet se janë fjalët e Perëndisë Vetë. Kështu, nëse kemi gabime tek kopjet (siç kemi faktikisht), atëherë këto janë vetëm gabimet e njerëzve. Por nëse kemi gabime në dorëshkrimet origjinale atëherë detyrohemi të themi që jo vetëm që njerëzit bënë gabime, por edhe që Perëndia Vetë bëri një gabim dhe foli me të pavërteta. Këtë gjë ne nuk mund ta bëjmë.
4. Shkruesit e Biblës e “përshtatën” mesazhin e tyre në detaje të hollësishme me idetë e gabuara të kohës së tyre, dhe i pohuan apo dhanë mësim ato ide në një mënyrë të paqëllimtë. Ky kundërshtim ndaj pagabueshmërisë, është paksa ndryshe nga ai që do të kufizonte pagabueshmërinë e Shkrimit në çështjet e besimit dhe jetesës së përditshme, por është gjithsesi i lidhur me të. Ata që përkrahin këtë pozitë, argumentojnë duke thënë se do të kishte qenë shumë e vështirë për shkruesit biblikë që të komunikojnë me njerëzit e kohës së tyre po qe se do ishin përpjekur që të ndreqnin të tëra informacionet e pavërteta historike dhe shkencore që besoheshin si të vërteta nga bashkëkohësit e tyre. Ata që mbrojnë këtë pozitë nuk thonë se pikat ku Bibla përkrah informacione të pavërteta janë të shumta, apo që këto vende janë pikat kryesore të cilitdo seksioni të caktuar të Shkrimit. Përkundrazi, ata thonë se kur shkruesit e Biblës po përpiqeshin të thonin edhe diçka tjetër më të rëndësishme, ata, nganjëherë, në mënyrë të paqëllimtë pohuan disa gjëra të pavërteta të besuara si të vërteta nga njerëzit e kohës së tyre.[66]7
Këtij kundërshtimi ndaj pagabueshmërisë, mund t’i jepet përgjigje së pari që Perëndia është Zoti i gjuhës njerëzore, e që Ai mund ta përdorë atë për të komunikuar në mënyrë të përsosur pa iu dashur të pohojë ndonjë ide të pavërtetë që mund të jetë mbajtur si e vërtetë nga njerëzit gjatë kohës së shkruarjes së Shkrimit. Ky kundërshtim ndaj pagabueshmërisë, në thelb mohon sundimin e Perëndisë mbi gjuhën njerëzore.
Së dyti, ne duhet të përgjigjemi duke thënë se “përshtatje” të tilla nga Perëndia ndaj keqkuptimeve tona, do të nënkuptonin që Perëndia ka vepruar në kundërshtim me karakterin e Tij si një “Perëndi që nuk gënjen” (Num. 23:19; Titit 1:2; Heb. 6:18). Nuk është e dobishme që të largosh vëmendjen nga kjo kleçkë përmes një theksimi të përsëritur të begenisjes së hirshme të Perëndisë për të folur në nivelin tonë. Po, Perëndia begenis të flasë gjuhën tonë, gjuhën e qenieve njerëzore. Por nuk ka asnjë pasazh nga Shkrimi i cili të na mësojë që Ai “denjon” aq sa të veprojë në kundërshtim me karakterin e Tij moral. Për Të nuk thuhet asnjëherë se është në gjendje që të begenisë deri aty saqë të pohojë (qoftë edhe pa dashje) diçka që është e pavërtetë. Nëse Perëndia do të “përshtatej” kësisoj, Ai do reshte së qenuri “Perëndia që nuk gënjen.” Ai do të reshte së qenuri Perëndia që Bibla e paraqet se është. Një veprimtari e tillë nuk do të tregojë në asnjë mënyrë madhështinë e Perëndisë, sepse Perëndia nuk e manifeston madhështinë e Tij duke vepruar në një mënyrë që kontradikton karakterin e Tij. Ky kundërshtim i tillë në thelb, keqkupton pastërtinë dhe unitetin e Perëndisë pasi ato ndikojnë tek të tëra fjalët dhe veprat e Tij.
Për më tepër, një proces i tillë përshtatjeje, po të kishte ndodhur me të vërtetë, do të krijonte për ne një problem të rëndë moral. Ne duhet të jemi imitues të karakterit moral të Perëndisë (Lev. 11:44; Luka 6:36; Efe. 5:1; 1 Pjetrit 5:1, etj.). Pali thotë: përderisa në natyrën tonë të re ne po bëhemi më shumë si Perëndia (Efe. 4:24), ne duhet që të “lëmë mënjanë gënjeshtrën” dhe “secili të flasë të vërtetën me të afërmin e tij” njëri tjetrit (v. 25). Ne duhet që të imitojmë vërtetësinë e Perëndisë në të folurin tonë. Megjithëkëtë, nëse teoria e përshtatshmërisë është e saktë, atëherë Perëndia bëri qëllimisht pohime rastësore të pavërteta me qëllim për të përmirësuar komunikimin. Për rrjedhojë, a nuk do të ishte gjithashtu e drejtë për ne që qëllimisht të bëjmë pohime rastësore të pavërteta kurdoherë që kjo do të rriste komunikimin? Por kjo do të ishte e barasvlershme me thënien që një e pavërtetë e vogël e thënë për një qëllim të mirë (“një gënjeshtër pa zarar”) nuk është gjë e gabuar. Një qëndrim i tillë, i kontradiktuar nga pasazhe të Shkrimit të cituara më lart për sa i takon vërtetësisë totale të Perëndisë në të folur, nuk mund të pretendohet se është i vlefshëm.
5. Pagabueshmëria mbithekson aspektin hyjnor të Shkrimit dhe shpërfill aspektin njerëzor. Ky kundërshtim më i përgjithshëm bëhet nga ata të cilët pretendojnë se njerëzit të cilët mbrojnë pagabueshmërinë, i theksojnë kësisoj aspektet hyjnore të Shkrimit saqë ato minimizojnë aspektet njerëzore të tij.
Është rënë dakord që ka edhe një aspekt njerëzor edhe një aspekt hyjnor, dhe që ne duhet t’i kushtojmë vëmendjen e duhur secilit. Sidoqoftë, ata që ngrenë një kundërshtim të tillë, pothuajse në mënyrë të pashmangshme vazhdojnë të këmbëngulin që aspektet me të vërtetë “njerëzore” të Shkrimit, duhet të përfshijnë praninë e disa gabimeve në Shkrim. Ne nuk mund të përgjigjemi duke thënë se paçka se Bibla është tërësisht njerëzore në kuptimin që qe shkruar nga njerëzit duke përdorur gjuhën e tyre, veprimtaria e Perëndisë në mbikëqyrjen e shkrimit të Biblës dhe në bërjen e tij që të jetë gjithashtu fjalët e Tij, do të thotë se Bibla është ndryshe nga shumë prej shkrimeve të tjera njerëzore në pikërisht këtë aspekt: ajo nuk përmban gabime. Ky është ekzaktësisht argumenti që ngre madje edhe Balaami i mëkatshëm, tafmaqar dhe i pabindur, tek “Numrat” 23:19: E folura e Perëndisë përmes qenieve njerëzore, është ndryshe nga e folura e zakonshme e njerëzve për shkak se “Perëndia nuk është një njeri që mund të gënjejë.” Për më tepër, thjesht nuk është e vërtetë që e tërë e folura dhe shkrimet e njerëzve përmbajnë gabime, për shkak se ne bëjmë me dhjetëra deklarata çdo ditë që janë tërësisht të sakta. Për shembull: “Mua më quajnë Uejn Grudem.” “Unë kam tre fëmijë.” “Sot hëngra mëngjes.”
6. Në Bibël ka disa gabime ashiqare. Ky kundërshtim i fundit, sipas të cilit, në Bibël ka disa gabime ashiqare, ose thuhet hapur, ose nënkuptohet nga pjesa më e madhe e atyre që mohojnë pagabueshmërinë, dhe për shumë prej tyre, bindja që ka disa gabime aktuale në Shkrime, është një faktor madhor në bindjen ndaj tyre për të sfiduar doktrinën e pagabueshmërisë.
Sido që të jetë, përgjigjja e parë që duhet t’u jepet këtyre kundërshtimeve, është të pyesim se ku janë këto lloj gabimesh. Në cilin varg apo vargje specifike shfaqen këto gabime? Është për t’u habitur se sa shpesh shikohet se ngrihet ky kundërshtim nga njerëzit që dinë pak apo aspak se ku janë këto gabime specifike, por që besojnë se ka gabime sepse kështu u kanë thënë të tjerët.
Në raste të tjera ama, njerëzit do të përmendin një apo më shumë pasazhe specifike ku ata pretendojnë se ka një deklaratë të rreme në Shkrim. Në këto raste, është e rëndësishme që ne të shikojmë vetë tekstin biblik, dhe ta marrim në shqyrtim me shumë kujdes. Nëse besojmë se Bibla është me të vërtetë e pagabueshme, duhet të jemi të zellshëm dhe padyshim të mos kemi frikë t’i shqyrtojmë këto tekste në detaje të hollësishme. Faktikisht, pritshmëria jonë do të jetë që një shqyrtim nga afër do të konkludonte se atje nuk ka asnjë gabim. Edhe një herë e theksoj se është për t’u habitur se sa shpesh del që me një lexim të kujdesshëm në anglisht të tekstit të pasazhit në fjalë, do gjenden një apo më shumë zgjidhje të mundshme për vështirësinë e hasur.
Në disa pasazhe, mund të mos ketë zgjidhje ndaj vështirësisë së hasur vetëm përmes leximit të tekstit në anglisht. Në këtë pikë, është e dobishme të konsultohesh me disa komentarë mbi atë tekst. Si Agustini (354–430 mbas K.) ashtu dhe Xhon Kalvini (1509–1564), krahas shumë komentarësh të tjerë të kohëve më të fundit, kanë marrë kohë për të trajtuar pjesën më të madhe të “teksteve problematike” të supozuara si dhe për të sugjeruar zgjidhje të mundshme ndaj tyre. Për më tepër, disa shkrues kanë bërë vepra përmbledhëse të të tërë teksteve më të vështira dhe kanë siguruar përgjigje të sugjeruara për to.[67]8
Ka disa tekste ku një njohuri e gjuhës hebraike apo greqishte, mund të jetë e domosdoshme për të gjetur një zgjidhje, dhe atyre që nuk kanë akses të drejtpërdrejtë tek këto gjuhë, mund t’u duhet të gjejnë përgjigje ose nga një komentar më teknik, ose duke pyetur dikë që e ka këtë përgatitje. Sigurisht, kuptimi ynë i Shkrimit nuk është asnjëherë i përsosur, dhe kjo do të thotë se mund të ketë raste kur ne nuk do të jemi në gjendje që të gjejmë një zgjidhje ndaj një pasazhi të vështirë në kohën e tashme. Kjo mund të ndodhë për shkak se provat gjuhësore, historike apo kontekstuale që na duhen me qëllim që të kuptojmë me saktësi pasazhin, tani i kemi të panjohura. Kjo nuk duhet të na shqetësojë në një numër të vogël pasazhesh për sa kohë që vazhda e përgjithshme e hetimit tonë të këtyre pasazheve, ka treguar se faktikisht nuk ka gabime atje ku është supozuar të ketë.[68]9
Por, ndërkohë që ne duhet të lejojmë mundësinë e të qenurit i paaftë për të zgjidhur një problem të caktuar, duhet thënë gjithashtu se ka shumë studiues ungjillorë të Biblës sot, të cilët do të thonin se tani ata nuk dinë ndonjë tekst problematik për të cilin nuk ka një zgjidhje të kënaqshme. Sigurisht që është e mundshme që disa tekste t’u paraqiten për shqyrtim në të ardhmen, por gjatë pak a shumë pesëmbëdhjetë viteve të fundit polemikash mbi pagabueshmërinë biblike, asnjë tekst i tillë i “pazgjidhur” nuk u është parashtruar.[69]10
Në fund, një pikëpamje historike mbi këtë çështje, është e dobishme. Në Shkrim, realisht që nuk ka probleme të “reja”. Bibla në tërësinë e saj është mbi 1,900 vjeçare dhe “problemet tekstuale” të supozuara kanë ekzistuar gjithnjë atje. Megjithëkëtë, përgjatë historisë së kishës, ka ekzistuar një besim i patundur në pagabueshmërinë e Shkrimit në kuptimin në të cilin ai përkufizohet në këtë kapitull. Për më tepër, për këto qindra vjet, studiues tejet kompetentë të Biblës, i kanë lexuar dhe studiuar këto tekste problematike dhe megjithëkëtë, nuk kanë patur vështirësi në besimin tek pagabueshmëria e saj. Kjo duhet të na krijojë bindje që zgjidhjet për këto probleme janë të gjindshme, si dhe që besimi në pagabueshmërinë e Biblës, është tërësisht i përputhshëm me një jetë të tërë vëmendjeje të detajuar ndaj tekstit të Shkrimit.[70]11
C. Probleme me mohimin e pagabueshmërisë
Problemet që dalin me mohimin e pagabueshmërisë biblike, nuk janë të ndjeshme, dhe kur ne kuptojmë madhësinë e këtyre problemeve, kjo na inkurajon edhe më tej që jo vetëm të mbajmë anën e pagabueshmërisë, por që gjithashtu të pohojmë rëndësinë që ajo ka për kishën. Disa prej këtyre problemeve më serioze, janë renditur këtu.
1. Po qe se ne mohojmë pagabueshmërinë, do të përballemi me një problem të rëndë e serioz: A mundet që ne të imitojmë Perëndinë dhe qëllimisht të gënjejmë edhe në çështje të parëndësishme? Kjo është e ngjashme me argumentin e parashtruar si përgjigje ndaj kundërshtimit nr. 4 më lart, por këtu ajo gjen zbatim vetëm tek ata që përkrahin kundërshtimin nr. 4 por më gjerësisht, të tërë atyre që mohojnë pagabueshmërinë. “Efesianëve” 5:1 na thotë që të bëhemi imitues të Perëndisë. Por një mohim i pagabueshmërisë pavarësisht se ende mund të pretendohet që fjalët e Shkrimit janë të frymëzuara nga Perëndia, do të nënkuptonte që Perëndia qëllimisht na foli në disa prej pohimeve më pak qendrore të Shkrimit. Por, nëse për Perëndinë kjo nuk është problem për t’u bërë, si mund të jetë atëherë e gabuar për ne? Një linjë e tillë arsyetimi, po qe se do ta besonim, do të ushtronte një trysni të fortë ndaj nesh për të filluar të flisnim të pavërteta në situata ku kjo mund të duket se na ndihmon për të komunikuar më mirë e kështu me radhë. Kjo pozitë do ishte një e tatëpjetë gjithnjë e më e rrëpirë, me rezultate gjithnjë e më shumë negative në jetën tonë.
2. Nëse pagabueshmëria mohohet, ne fillojmë të pyesim veten nëse me të vërtetë mund t’i besojmë Perëndisë në gjithçka që Ai thotë. Sapo të bindemi që Perëndia na ka folur me të pavërteta në disa çështje të parëndësishme në Shkrim, atëherë ne do ta merrnim këtë sikur Perëndia është i aftë për të na folur me të pavërteta. Kjo gjë do të ketë një ndikim të dëmshëm mbi aftësinë tonë për t’i besuar fjalëve të Perëndisë, për t’i zënë Atij besë të plotë apo për t’iu bindur Atij tërësisht në pjesën tjetër të Shkrimit. Do të fillojmë të mos i bindemi fillimisht atyre seksioneve të Shkrimit të cilat janë të fundit që ne dëshirojmë t’u bindemi, dhe fillimisht të mos u zëmë besë atyre seksioneve për të cilat kemi më pak prirje për t’i besuar. Por një procedurë e tillë në fund do të zgjerohet, duke i shkaktuar një dëm të madh jetës tonë shpirtërore. Sigurisht, një rënie në mirëbesimin dhe bindjen ndaj Shkrimit, nuk është e thënë të ndodhë në jetën e çdo individi që mohon pagabueshmërinë, por padyshim që do të jetë një ndodhi e përgjithshme, dhe do të jetë vazhda e shfaqur gjatë jetës së një brezi të tërë që e mësojnë të mohojë pagabueshmërinë.
3. Po qe se e mohojmë pagabueshmërinë, në thelb jemi thjesht duke e bërë mendjen tonë njerëzore një standard më të lartë nga ç’është Fjala e Perëndisë Vetë. Ne e përdorim mendjen tonë për të ushtruar gjykim mbi disa seksione të Fjalës së Perëndisë dhe për të shpallur se ato janë të gabuara. Por kjo, praktikisht është njëlloj sikur të thuash që ne e njohim të vërtetën më me siguri dhe më me saktësi në krahasim me Fjalën e Perëndisë (apo me Perëndinë), të paktën në këto fusha. Një procedurë e tillë, e bërjes së mendjes tonë një standard me i lartë i të vërtetës sesa ç’është Fjala e Perëndisë, është rrënja e të gjitha mëkateve intelektuale.[71]12
4. Po qe se ne e mohojmë pagabueshmërinë, atëherë ne duhet që gjithashtu të themi që Bibla është në gabim jo vetëm në detaje të parëndësishme por edhe në disa prej doktrinave të saj. Mohimi i pagabueshmërisë do të thotë që ne themi që mësimi i Biblës rreth natyrës së Shkrimit dhe rreth vërtetësisë dhe besueshmërisë së fjalës së Perëndisë, është gjithashtu i pavërtetë. Këto nuk janë detaje të parëndësishme por çështje madhore doktrinare të Shkrimit.[72]13
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Si e shpjegon ti që debati rreth pagabueshmërisë, është bërë një çështje kaq e rëndësishme në këtë shekull? Përse njerëzit nga të dyja anët e debatit mendojnë se kjo është e rëndësishme?
2. Nëse do të mendoje se ekzistojnë disa gabime të vogla të afirmuara nga Shkrimi, si mendon se kjo do të ndikonte tek mënyra se si ti lexon Shkrimin? A do të ndikonte tek meraku yt për vërtetësinë e bisedave të përditshme?
3. A di ndonjë tekst të Shkrimit që duket se përmban gabime? Cili është? A je përpjekur të zgjidhësh paqartësinë në ato tekste? Nëse ndonjë teksti nuk i ke gjetur zgjidhje, çfarë hapash të tjerë mund të provosh?
4. Ndërkohë që të krishterët e kalojnë jetën duke mësuar se si ta njohin më mirë Biblën e tyre dhe duke u rritur në pjekurinë e krishterë, a kanë ata prirje t’i besojnë më shumë apo më pak Biblës? Në parajsë, a mendon se do ta besosh se Bibla është e pagabueshme? Nëse po, a do ta besoje me më shumë apo pak vendosmëri në krahasim me tani?
5. Po qe se je i bindur që Bibla na mëson doktrinën e pagabueshmërisë, ç’mendim ke ti vetë për të? A je i gëzuar që ekziston në të një mësim i tillë, apo të duket se është kthyer në një barrë e të cilën nuk do të preferoje ta mbroje?
6. Besimi në pagabueshmërinë e Biblës, a garanton një doktrinë të shëndoshë dhe një jetë të shëndoshë të krishterë? Si munden Dëshmitarët e Jehovait të thonë që Bibla është e pagabueshme ndërkohë që ata vetë kanë kaq shumë mësime të rreme?
7. Nëse bie dakord me pagabueshmërinë, a mendon se besimi në pagabueshmërinë duhet të jetë një kërkesë e domosdoshme për anëtarësinë në kishë? Për të dhënë mësim në shkollën e të dielës? Për mbajtjen e një posti kishtar si p.sh. të një plaku apo dhjaku? Për t’u caktuar pastor? Për të dhënë mësim në një seminar teologjik? Përse po ose përse jo?
8. Kur në kishë hapet një polemikë doktrinare, cilat janë rreziqet personale me të cilat përballen ata pozicioni i të cilëve është më tepër në linjë me Shkrimin? Veçanërisht, si mundet që krenaria për një doktrinë të saktë të kthehet në një problem? Cila është zgjidhja për këtë? A mendon se pagabueshmëria e Biblës është një çështje e rëndësishme për të ardhmen e kishës? Përse po ose përse jo? Si mendon se do të zgjidhet kjo gjë?
TERMA TË VEÇANTË
autograf
besimi dhe praktika
KNSB
e pagabueshme
e saktë
variante tekstuale
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
(Në këtë seksion, kur u referohemi disa veprave të rëndësishme më të hershme të cilat nuk përfshijnë një diskutim specifik mbi pagabueshmërinë, unë kam renditur faqet ku ato diskutojnë përgjithësisht autoritetin biblik. Në këto raste, faqet këtu dublikojnë listimet e kapitullit 4 rreth autoritetit të Shkrimit.)
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 18–40
1930 Thomas, 500–501
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:36–192
1892–1894 Miley, 2:41–49
1940 Wiley, 1:166–184
1960 Purkiser, 66–80
3. Baptiste
1767 Gill, 11–18
1907 Strong, 222–242
1917 Mullins, 142–144, 150–153
1976–1983 Henry, 3:248–487; 4:129–255, 353–404
1983–1985 Erickson, 221–240
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:93–171
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:63–88
1949 Thiessen, 105–115
1986 Ryrie, 77–104
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:232–265, 338–349
1934 Mueller, 101–137
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:74–92
1871–1873 Hodge, 1:163–182
1878 Dabney, DET 1:282–313, 466–481
1887–1921 Warfield, IAB aty këtu
1889 Shedd, 1:93–110
1937–1966 Murray, CW 1:9–15; CW 4:22–29
1938 Berkhof, Intro 144–165, 182–186
7. Ripërtëritja (apo karizamatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:36–43
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott (pa trajtim të hollësishëm)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:64
Vepra të tjera
(Shiko gjithashtu bibliografinë e kapitullit 4, “Autoriteti,” një pjesë e mirë e të cilit është me lidhje edhe këtu, por që vetëm një pjesë e tij është listuar përsëri.)
Archer, Gleason. Enciklopedia e Vështirësive të Biblës (Encyclopedia of Bible Difficulties). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
Arndt, W. Vështirësitë e Biblës (Bible Difficulties). St. Louis: Concordia, 1932.
_______. (A e Kontradikton Bibla Veten (Does the Bible Contradict Itself)? St. Louis: Concordia, 1955.
Boice, James, red. Themeli i Autoritetit të Biblës (The Foundation of Biblical Authority). Grand Rapids: Zondervan, 1978.
Carson, D.A., dhe John Woodbridge, red. Hermenautikat, Autoriteti dhe Kanoni (Hermeneutics, Authority, and Canon). Grand Rapids: Zondervan, 1986.
_______. Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth). Grand Rapids: Zondervan, 1983.
Feinberg, Paul. “Bibla, Pagabueshmëria dhe Saktësia (Bible, Inerrancy and Infallibility of).” Tek EDT fq. 141–145.
Geisler, Norman, red. Pagabueshmëria Biblike: Një Analizë e Rrënjëve të Saj Filozofike (Biblical Errancy: An Analysis of Its Philosophical Roots). Grand Rapids: Zondervan, 1981.
_______. red. Pagabueshmëria (Inerrancy). Grand Rapids: Zondervan, 1979 (kumtesa nga Konferenca e Çikagos e Tetorit 1978 e KNSB).
Haley, John W. Papërputhmëri të Supozuara të Biblës (Alleged Discrepancies of the Bible). Bot. i rishtypur. Grand Rapids: Baker, 1977 (botuar fillimisht më 1874).
Lindsell, Harold. Beteja për Biblën (The Battle for the Bible). Grand Rapids: Zondervan, 1976.
_______. Bibla në Peshore (The Bible in the Balance). Grand Rapids: Zondervan, 1979.
Montgomery, John W., red. Fjala e Pagabueshme e Perëndisë (God’s Inerrant Word). Minneapolis: Bethany Fellowship, 1974.
Packer, J.I. “Shkrimi (Scripture).” Tek FRT fq. 627–631.
_______. “Pagabueshmëria dhe Saktësia e Biblës (Infallibility and Inerrancy of the Bible).” Tek FRT 337–339.
Schaeffer, Francis. Pa Konflikt Final: Bibla pa Gabime në Gjithçka që Pohon (No Final Conflict: The Bible Without Error in All That It Affirms). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1975.
Warfield, B.B. Frymëzim i Kufizuar (Limited Inspiration). Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1962.
Woodbridge, John. Autoriteti Biblik: Një kritikë e Pandehmës së Rogers/McKim (Biblical Authority: A Critique of the Rogers/McKim Proposal). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
Young, Edward J. Fjala Jote Është e Vërteta (Thy Word Is Truth). Grand Rapids: Eerdmans, 1957.
Vepra nga një pikëpamje e pagabueshmërisë (Shiko gjithashtu bibliografinë për kapitullin 4.)
Barr, James. Fondamentalizmi (Fundamentalism). London: SCM, 1977.
Beegle, Dewey M. Shkrimi, Tradita dhe Pagabueshmëria (Scripture, Tradition, and Infallibility). Grand Rapids: Eerdmans, 1973.
Davis, Stephen T. Debati rreth Biblës (The Debate About the Bible). Philadelphia: Westminster, 1977.
McKim, Donald K., red. Fjala Autoritare: Ese mbi Natyrën e Shkrimit (The Authoritative Word: Essays on the Nature of Scripture). Grand Rapids: Eerdmans, 1983.
Rogers, Jack, red. Autoriteti Biblik (Biblical Authority). Waco, Tex.: Word, 1977.
Rogers, Jack B., dhe Donald K. McKim. Autoriteti dhe Interpretimi i Biblës: Një Qasje Historike (The Authority and Interpretation of the Bible: An Historical Approach). San Francisco: Harper and Row, 1979.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Psalmi” 12:6: Fjalët e Zotit janë fjalë të pastra, si argjend i kulluar në një furrë dheu, i pastruar shtatë herë.
HIMN
“LIGJI I ZOTIT ËSHTË I PËRSOSUR (THE LAW OF THE LORD IS PERFECT”
Ky orkestrim modern i “Psalmit” 19:7–11 shpreh në mënyra të ndryshme përsosmërinë e Fjalës së Perëndisë, si dhe tregon aspekte të ndryshme të zbatimit të tij në jetën tonë.
Ligji i Zotit është i përsosur,
ai e përtërin shpirtin.
Dëshmia e Zotit është e vërtetë,
dhe e bën të ditur njeriun e thjeshtë.
Refreni:
janë më të dëshirueshme se ari,
po, më tepër se shumë ar i kulluar;
janë më të ëmbla se mjalti,
nga ai që del nga hojet.
Porositë e Zotit janë të drejta
dhe e gëzojnë zemrën;
urdhërimet e Zotit janë te pastra
dhe ndriçojnë sytë.
Frika e Zotit është e pastër,
mbetet përjetë;
gjykimet e Zotit janë të vërteta,
të gjitha janë të drejta;
Autori: Anonim (nga “Ps.” 19:7–11)
Kapitulli 6
Katër karakteristikat e Shkrimit: (2) Qartësia
A janë vetëm studiuesit e Biblës ata të cilët e kuptojnë siç duhet Biblën?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Kushdo që ka filluar ta lexojë seriozisht Biblën, do të kuptojë që disa pjesë të saj mund të kuptohen shumë lehtë ndërkohë që disa pjesë të tjera duken të mistershme. Faktikisht, që shumë herët në historinë e kishës, Pjetri i kujtoi lexuesit e Tij që disa pjesë të letrave të Palit, ishin të vështira për t’u kuptuar: “Sikurse ju ka shkruar edhe vëllai ynë i dashur Pal, sipas urtësisë që iu dha atij; si dhe në të gjitha letrat e tij, ku flet për këto gjëra në të cilat disa gjëra janë të vështira për t'u kuptuar, të cilat të paditurit dhe të paqëndrueshmit i shtrembërojnë, sikurse bëjnë me Shkrimet e tjera, për vetë humbjen e tyre.” (2 Pjetrit 3:15–16). Për rrjedhojë, ne duhet të pranojmë që jo të tëra pjesët e Shkrimit mund të kuptohen lehtë.
Por, do të ishte gabim të mendoje që pjesa më madhe e Shkrimit apo e Shkrimeve në përgjithësi, është e vështirë për t’u kuptuar. Faktikisht, Besëlidhja e Vjetër dhe ajo e Re, shpesh herë pohojnë që Shkrimi është shkruar në një mënyrë të atillë që mësimet e tij të jenë të kuptueshme nga besimtarët e thjeshtë. Edhe tek deklarata e Pjetrit e sapo cituar, konteksti është një tërheqje e vëmendjes tek mësimet në letrat e Palit, të cilat lexuesit e Pjetrit i kishin lexuar dhe kuptuar (2 Pjetrit 3:15). Faktikisht, Pjetri u ngarkon një faj moral atyre që i shtrembërojnë këto pasazhe “për vetë humbjen e tyre.” Dhe ai nuk thotë që ka gjëra të pamundura për t’u kuptuar, por që vetëm janë të vështira për t’u kuptuar.
A. Bibla shpesh herë pohon qartësinë e vet
Qartësia e Biblës si dhe përgjegjësia e besimtarëve në përgjithësi për ta lexuar dhe kuptuar atë, theksohen shpesh herë. Në një pasazh shumë të njohur, Moisiu i thotë popullit të Izraelit:
Dhe këto fjalë që sot po të urdhëroj, do të mbeten në zemrën tënde; do t`ua ngulitësh bijve të tu, do të flasësh për to kur rri ulur në shtëpinë tënde, kur ecën rrugës, kur ke rënë në shtrat dhe kur çohesh. (L. i P. 6:6–7)
Prej të tërë popullit të Izraelit pritej që të ishte në gjendje që të kuptonte fjalët e Shkrimit aq sa duhet për të qenë në gjendje që “t`ua ngulitin” fëmijëve të tyre. Ky mësim nuk do të përbëhej vetëm nga një mësim përmendësh mekanikisht pa kuptuar gjë, sepse populli i Izraelit duhej t’i diskutonte fjalët e Shkrimit gjatë veprimtarive të ndryshme, si gjatë qëndrimit në shtëpi, kur ishte duke ecur apo kur shtrihej për të fjetur dhe ngrihej në mëngjes. Perëndia kishte pritshmërinë që i tërë populli i Tij do ta njihte e do të ishte në gjendje të fliste për Fjalën e Tij me një zbatim të duhur të saj në rrethanat e zakonshme të jetës. Po kështu, “Psalmi” 1 na tregon që “njeriu i lum,” të cilin të gjithë të drejtët në Izrael duhej ta marrin shembull, ishte ai që përsiaste mbi ligjin e Perëndisë “ditë e natë” (Ps. 1:2). Kjo përsiatje e përditshme presupozon një aftësi për ta kuptuar siç duhet Shkrimin nga ana e përsiatësve.
Karakteri i Shkrimit thuhet se është i atillë që edhe i “thjeshti” mund ta kuptojë siç duhet e të bëhet i mençur nëpërmjet tij. “Ligji i Zotit është i përsosur, e bën të ditur njeriun e thjeshtë” (Ps. 19:7). Përsëri lexojmë: “Zbulimi i fjalëve të tua ndriçon dhe u jep mendje njerëzve të thjeshtë” (Ps. 119:130). Këtu, personi “i thjeshtë” (Heb. פֶּתִי, H7343) nuk është thjesht dikush të cilit i mungon aftësia intelektuale, por dikush të cilit i mungon arsyetimi i shëndoshë, i cili është i prirur të gabojë, e që çohet lehtësisht në rrugë të gabuar.[73]1 Fjala e Perëndisë është shumë e kuptueshme dhe aq e qartë, saqë edhe ky lloj personi bëhet i zgjuar përmes saj. Ky duhet të jetë një inkurajim i madh për të tërë besimtarët: asnjë besimtar nuk duhet ta mendojë veten e tij apo të saj aq të pamend saqë të lexojë Shkrimin e të mos mundet ta kuptojë atë aq sa duhet për t’u bërë i mençur përmes tij.
Edhe në Besëlidhjen e Re theksohet diçka e ngjashme me këtë. Jezusi Vetë, në mësimet e Tij, në bisedat e Tij dhe në polemikat e Tij, nuk i përgjigjet asnjëherë ndonjë pyetjeje me as më të voglën shenjë të fajësimit të Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër si të paqarta. Edhe ndërkohë që u fliste njerëzve të shekullit të parë të cilët ishin të ndarë nga Davidi me një hapësirë kohore prej 1,000 vjetësh, nga Moisiu prej afërsisht 1,500 vjetësh, dhe nga Abrahami prej rreth 2,000 vjetësh, Jezusi ende supozon që njerëz të tillë janë në gjendje të lexojnë e të kuptojnë siç duhet Shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër.
Në një kohë kur është e zakonshme që njerëzit të na thonë se sa e vështirë është t’i interpretosh Shkrimet siç duhet, ne do të bënim mirë të kujtonim që tek Ungjijtë, as edhe një herë të vetme nuk e dëgjojmë Jezusin të thotë ndonjë gjë si: “E kuptoj përse ke probleme me këtë pikë: Shkrimet nuk janë shumë të qarta mbi atë temë.” Përkundrazi, edhe kur po flet me studiuesit apo njerëzve të thjeshtë të pashkolluar, përgjigjet e Tij supozojnë gjithnjë që faji për keqkuptimin e cilitdo mësim të Shkrimit, nuk i duhet veshur Shkrimit vetë, por atyre që e keqkuptojnë apo që nuk arrijnë të pranojnë atë që është shkruar. Vazhdimisht, Ai i përgjigjet pyetjeve me një deklaratë të tillë si: “A nuk e keni lexuar...” (Mat. 12:3, 5; 19:14; 22:31), “A nuk keni lexuar kurrë në Shkrimet . . .” (Mat. 21:42), apo madje, “Ju gaboni, sepse nuk e njihni as Shkrimin as pushtetin e Perëndisë” (Mat. 22:29; kr. Mat. 9:13; 12:7; 15:3; 21:13; Gjoni 3:10; etj.).
Në mënyrë të ngjashme, pjesa më e madhe e letrave të Besëlidhjes së Re, u janë shkruar jo drejtuesve të kishës por një grigje të tërë. Pali i shkruan: “Kishës së Perëndisë, që është në Korint” (1 Kor. 1:2), “Kishave të Galatisë” (Gal. 1:2), “Gjithë shenjtorëve në Krishtin Jezus që janë në Filipi, bashkë me peshkopët dhe dhjakët” (Fil. 1:1), e kështu me radhë. Pali supozon që dëgjuesit e tij do të kuptojnë atë që ai shkruan, dhe ai inkurajon përcjelljen e letrave të tij edhe tek kishat e tjera: “Dhe, mbasi të jetë lexuar kjo letër ndër ju, bëni që të lexohet edhe në kishën e Laodikasve; dhe ju gjithashtu lexoni atë të Laodices” (Kol. 4:16; kr. Gjoni 20:30–31; 2 Kor. 1:13; Efe. 3:4; 1 Tim. 4:13; Jakobi 1:1, 22–25; 1 Pjetrit 1:1; 2:2; 2 Pjetrit 1:19; 1 Gjoni 5:13).[74]2
“2 Pjetrit” 1:20 mund të parashtrohet për t’u përdorur kundër pikëpamjes së qartësisë së Shkrimit, pikëpamje e shpjeguar në këtë kapitull. Vargu thotë: “asnjë profeci e Shkrimit nuk është objekt i shtjellimeve të veçanta,” dhe mund të ketë nga ata që pretendojë se kjo do të thotë se besimtarët e zakonshëm nuk janë në gjendje ta interpretojnë Shkrimin ashtu siç duhet për veten e tyre. Megjithëkëtë, nuk ka gjasa që ky konkluzion të nxirret nga “2 Pjetrit” 1:20, sepse ky varg me shumë mundësi po diskuton origjinën dhe jo interpretimin e Shkrimit. Kështu [75]NIV-i e përkthen atë kështu: “asnjë profeci nuk ka ardhur nga vullneti i njeriut.”[76]3 Për më tepër, edhe nëse ky varg do të kuptohej sikur flet për interpretimin e Shkrimit, do të thoshte që interpretimi i Shkrimit duhet bërë përbrenda bashkësisë së besimtarëve, dhe jo thjesht si një veprimtari personale. Megjithëkëtë, prapë nuk do të nënkuptonte që interpretues autoritarë nevojiten për të përcaktuar kuptimin e vërtetë të Shkrimit, por thjeshtë që leximi dhe kuptimi i Shkrimit, nuk duhet të kryhet tërësisht i izoluar nga të krishterët e tjerë.
Që të mos mendojmë se kuptimi i Biblës ishte disi më i lehtë për të krishterët e shekullit të parë se ç’është për ne, është e rëndësishme që të kuptojmë që në shumë raste, letrat e Besëlidhjes së Re iu shkruan disa kishave një pjesë e mirë e pjesëtarëve të të cilave ishin të krishterë johebrenj. Ata ishin të krishterë relativisht të rinj të cilët nuk kishin asnjë përvojë të mëparshme në çfarëdo shoqërie të krishterë, e që dinin pak ose aspak paraprakisht rreth historisë dhe kulturës së Izraelit. Megjithëkëtë, autorët e Besëlidhjes së Re, nuk tregojnë ngurrim në pritshmërinë e tyre që edhe këta të krishterë johebrenj të ishin në gjendje të lexonin një përkthim të Besëlidhjes së Vjetër, në gjuhën e tyre, e që ta kuptonin atë siç duhet (kr. Rom. 4:1–25; 15:4; 1 Kor. 10:1–11; 2 Tim. 3:16–17; etj.).
B. Cilësitë morale dhe shpirtërore të nevojshme për të kuptuar siç duhet Shkrimin
Shkruesit e Besëlidhjes së Re, shpesh herë deklarojnë që aftësia për të kuptuar Shkrimin ashtu siç duhet, është një aftësi më tepër morale dhe shpirtërore sesa intelektuale: “Dhe njeriu natyror nuk i pranon gjërat e Frymës së Perëndisë; sepse për të janë marrëzi dhe nuk mund t'i njohë; sepse ato hetohen frymërisht” (1 Kor. 2:14; kr. 1:18–3:4; 2 Kor. 3:14–16; 4:3–4, 6; Heb. 5:14; Jakobi 1:5–6; 2 Pjetrit 3:5; kr. Marku 4:11–12; Gjoni 7:17; 8:43). Kështu, paçka se autorët e Besëlidhjes së Re, pohojnë që Bibla është në vetvete e shkruar qartë, ata gjithashtu pohojnë se ajo nuk do të kuptohet si duhet nga ata të cilët nuk janë të gatshëm për t’i pranuar mësimet e saj. Shkrimi është i kuptueshëm nga të tërë jobesimtarët të cilët do ta lexojnë atë me sinqeritet duke kërkuar shpëtimin, si dhe nga të tërë besimtarët të cilët do ta lexojnë atë duke kërkuar ndihmën e Perëndisë për ta kuptuar atë. Kjo ndodh për shkak se në të dyja rastet, Fryma e Shenjtë është në funksionim, duke mposhtur efektet e mëkatit, të cilat përndryshe do ta bënin të vërtetën të dukej idiotësi (1 Kor. 2:14; 1:18–25; Jakobi 1:5–6, 22–25).
C. Përkufizim i qartësisë së Shkrimit
Me qëllim që të përmbledhim këtë material biblik, ne mund të pohojmë që Bibla është shkruar në një mënyrë të atillë që të tëra gjërat e nevojshme për shpëtimin tonë si dhe për jetën dhe rritjen tonë të krishterë, janë paraqitur shumë qartë në Shkrim, paçka se teologët nganjëherë e kanë përkufizuar qartësinë e Shkrimit në mënyrë më të ngushtë (duke thënë për shembull që Shkrimi është i qartë vetëm në mësimin që jep për rrugën e shpëtimit), tekstet e shumta të cituara më lart, gjejnë zbatim në shumë aspekte të ndryshme të mësimit biblik, dhe nuk duket se mbështesin kufizime të tilla rreth fushave në të cilat Shkrimi mund të thuhet se flet në mënyrë të qartë. Duket se për t’i qëndruar më besnik atyre teksteve biblike, do ishte më mirë që ta përkufizonim qartësinë e Shkrimit, si vijon: Qartësi e Shkrimit do të thotë që Bibla është shkruar në një mënyrë të atillë që mësimet e saj janë në gjendje të kuptohen nga të tërë ata të cilët do ta lexojnë atë duke kërkuar ndihmë nga Perëndia e duke qenë të gatshëm për ta ndjekin atë. Gjithsesi, pasi e kemi deklaruar këtë, ne duhet që gjithashtu të kuptojmë se shumë njerëz, madje edhe vetë populli i Perëndisë, faktikisht e keqkupton Shkrimin.
D. Përse njerëzit e keqkuptojnë Shkrimin?
Gjatë kohës së Jezusit, nganjëherë edhe dishepujt e Tij nuk arritën ta kuptonin Besëlidhjen e Vjetër dhe madje vetë mësimet e Jezusit (shiko Mat. 15:16; Marku 4:10–13; 6:52; 8:14–21; 9:32; Luka 18:34; Gjoni 8:27; 10:6). Paçka se nganjëherë kjo vinte për shkak të faktit që ata thjesht kishin nevojë të pritnin për ngjarje të mëtejshme në historinë e shpjegimit, dhe veçanërisht në jetën e Krishtit Vetë (shiko “Gjoni” 12:16; 13:7; kr. Gjoni 2:22), kishte gjithashtu raste kur kjo vinte për shkak të mungesës së tyre të besimit apo të ngurtësimit të zemrës (Luka 24:25). Për më tepër, kishte raste në kishën e hershme kur të krishterët nuk i kuptuan e as ranë dakord me mësimet e Besëlidhjes së Vjetër apo me letrat e shkruara nga apostujt: vini re procesin e rritjes në kuptimin rreth pasojave përfshirjes së johebrenjve në kishë (që kulmon me një “diskutim të madh” [Veprat 15:7] në këshillin e Jerusalemit tek “Veprat” 15), apo keqkuptimin e Pjetrit për këtë çështje tek “Galatasve” 2:11–15, apo tek çështjet e shpeshta problematike doktrinare dhe etike të cilat duheshin ndrequr me anë të letrave të Besëlidhjes së Re. Faktikisht, përgjatë gjithë historisë së kishës, mosmarrëveshjet doktrinare kanë qenë të shumta, dhe përparimi në zgjidhjen e mospajtimeve doktrinare, shpesh herë ka qenë i avashtë.
Me qëllim për t’i ndihmuar njerëzit të shmangin bërjen e gabimeve në interpretimin e Shkrimit, shumë mësues të Biblës kanë krijuar “parime të interpretimit,” apo thënë ndryshe, udhëzime për të inkurajuar rritjen në aftësitë e interpretimit të duhur. Fjala hermenautikë (nga fjala greqisht ἑρμηνεύω “për të interpretuar”) është term më teknik për këtë fushë studimore: hermeneutika është studimi i metodave të sakta të interpretimit (interpretimit veçanërisht të Shkrimit).
Një term tjetër teknik i përdorur shpesh në diskutimet e interpretimit biblik, është “ekzegjeza,” një term ky i cili i referohet më shumë praktikës aktuale të interpretimit të Shkrimit, e jo teorive dhe parimeve për se si duhet bërë: ekzegjeza është procesi i interpretimit të tekstit të Shkrimit. Për pasojë, kur dikush studion parimet e interpretimit, d.m.th. “hermeneutikat,” por kur dikush i zbaton këto parime dhe fillon faktikisht të shpjegojë një tekst biblik, ai apo ajo është duke bërë “ekzegjezë.”
Ekzistenca e shumë mosmarrëveshjeve rreth kuptimit të Shkrimit përgjatë gjithë historisë, na kujton që doktrina e qartësisë së Shkrimit, nuk nënkupton e as sugjeron që të tërë besimtarët do të jenë të një mendjeje për sa u takon mësimeve të Shkrimit. Megjithëkëtë, ajo na tregon diçka shumë të rëndësishme, që gjithnjë problemi nuk është tek Shkrimi por tek ne vetë. Situata faktikisht është e ngjashme me atë të çështjes së autoritetit të Shkrimit. Pavarësisht nëse ne pohojmë që fjalët e Shkrimit kanë të tërë autoritetin e Perëndisë Vetë, ne gjithashtu e kuptojmë që shumë njerëz nuk e njohin atë autoritet e as i nënshtrohen atij. Po kështu, ne pohojmë që të tëra mësimet e Shkrimit janë të qarta dhe të mundshme për t’u kuptuar, por ne gjithashtu e kuptojmë që njerëzit shpesh herë (për shkak të të metave të tyre) e keqkuptojnë atë që është shkruar qartësisht tek Shkrimi.
E. Inkurajim praktik për këtë doktrinë
Doktrina e qartësisë së Shkrimit, për pasojë ka një rrjedhojë shumë të rëndësishme dhe si përfundim shumë inkurajuese dhe praktike. Ajo na thotë se atje ku ka fusha doktrinare apo etike mosmarrëveshjesh (për shembull për pagëzimin, paracaktimin apo mënyrën e drejtimit të kishës), ka vetëm dy shkaqe të mundshme për këto mosmarrëveshje: (1) Nga njëra anë, mund të jetë që ne po kërkojmë të bëjmë deklarata të prera atje ku Shkrimi Vetë nuk thotë gjë. Në raste të tilla, ne duhet të jemi më të gatshëm që të pranojmë se Perëndia nuk na e ka dhënë përgjigjen e kërkimit tonë, dhe të lejojmë të ketë pikëpamje të ndryshme për atë çështje brenda kishës. (Kështu do të ndodhë shpesh herë me çështjet shumë praktike, si për shembull me metodat e ungjillëzimit apo me stilet e mësimit të Biblës apo madhësisë më të përshtatshme të kishës.) (2) Nga ana tjetër, është e mundshme që të kemi bërë gabime në mënyrën tonë të interpretimit të Shkrimit. Kjo mund të ketë ndodhur për shkak se të dhënat që përdorim për të vendosur për një çështje me interpretime të ndryshme, kanë qenë të pasakta e jo të plota, ose mund të ketë qenë për shkak se ka papërshtatshmëri personale në anën tonë, qoftë kjo për shembull krenari personale, apo lakmi, apo mungesë besimi apo egoizëm, apo madje mos kushtim i një kohe të mjaftueshme për të lexuar dhe studiuar Shkrimin.
Por në asnjë rast neve nuk na është dhënë liria për të thënë që mësimi i Biblës mbi çfarëdo teme, është pështjellues dhe i pa mundur për t’u kuptuar saktë. Ne nuk duhet të mendojmë në asnjë rast se mosmarrëveshjet e përhershme mbi ndonjë temë përgjatë gjithë historisë së kishës, nënkuptojnë se ne nuk do të jemi në gjendje të dalim në një përfundim të saktë vetë për atë temë. Përkundrazi, nëse një preokupim i vërtetë për tema të tilla ngrihet në jetën tonë, ne duhet që me sinqeritet të kërkojmë për ndihmesën e Perëndisë dhe pastaj të shkojmë tek Shkrimi, duke kërkuar në të me tërë aftësinë tonë dhe duke besuar që Perëndia do të na bëjë të aftë që ta kuptojmë atë siç duhet.
Kjo e vërtetë duhet të inkurajojë fuqishëm të tërë të krishterët, që ta lexojnë Biblën e tyre përditë me entuziazëm të madh. Ne nuk duhet të supozojmë kurrë për shembull, që vetëm ata që dinë greqisht dhe hebraisht, apo vetëm pastorët apo studiuesit e Biblës janë në gjendje që ta kuptojnë siç duhet Biblën. Mos harroni që Besëlidhja e Vjetër u shkrua në hebraisht, dhe se shumë prej të krishterëve të cilëve iu dërguan letrat e Besëlidhjes së Re, nuk kishin aspak njohuri nga hebraishtja. Atyre iu duhej ta lexonin Besëlidhjen e Vjetër nga përkthimi i saj në greqisht. Megjithëkëtë, autorët e Besëlidhjes së Re supozojnë se këta njerëz mund ta lexojnë dhe ta kuptojnë siç duhet edhe pa patur aftësi prej studiuesi për gjuhët origjinale të tekstit. Të krishterët nuk duhet t’ua lënë “ekspertëve” studiues detyrën e interpretimit të Shkrimit. Këtë detyrë, ata duhet të vazhdojnë ta kryejnë vetë për çdo ditë.[77]5
Për më tepër, edhe pse ne e pranojmë se ka patur shumë mosmarrëveshje doktrinare në historinë e kishës, ne nuk duhet të harrojmë se ka patur një sasi të jashtëzakonshme argumentesh doktrinarë mbi të vërtetat më qendrore të Shkrimit përgjatë historisë së saj. Me të vërtetë që ata të cilët kanë patur mundësi të kenë bashkësi me të krishterët në pjesë të tjera të botës, kanë zbuluar faktin mbresëlënës që kudo ku gjejmë një grup të krishterësh me besim të gjallë, pothuajse menjëherë bëhet e dukshme një masë e madhe pajtueshmërie me të tëra doktrinat qendrore të besimit të krishterë mes nesh. Përse ndodh kjo gjë pavarësisht përkatësisë shoqërore, kulturore apo denominacionale? Kjo ndodh për shkak se të tërë ata kanë lexuar dhe besuar të njëjtën Bibël, dhe mësimet e saj kryesore kanë qenë të qarta.
F. Roli i Studiuesve
A luajnë rol atëherë studiuesit e Biblës apo ata që kanë njohuri të specializuara të hebraishtes (për Besëlidhjen e Vjetër) dhe greqishtes (për Besëlidhjen e Re)? Padyshim që ata luajnë rol në të paktën katër fusha:
1. Ata mund të japin mësim Shkrimin në mënyrë të qartë, të komunikojnë përmbajtjen e tij ndaj të tjerëve dhe kësisoj të përmbushin detyrën e “mësuesit” të përmendur në Besëlidhjen e Re (1 Kor. 12:28; Efe. 4:11).
2. Ata mund të eksplorojnë zona të reja për të kuptuarit e mësimeve të Shkrimit. Ky shqyrtim rrallë herë (për të mos thënë kurrë) përmban mohim të mësimeve kryesore që kisha ka mbrojtur përgjatë shekujve, por shpesh herë do të përfshijë zbatimin e Shkrimit në fusha të reja të jetës, përgjigjen ndaj pyetjeve të vështira që janë ngritur si nga besimtarët ashtu edhe nga jobesimtarët në secilën periudhë të re të historisë, si dhe veprimtarinë e vazhdueshme të rafinimit dhe precizionimit më të madh të kuptimit që kisha ka për pikat e interpretimit të vargjeve individuale apo çështjeve doktrinare apo etike. Paçka se Bibla mund të mos duket e madhe krahasuar me sasinë e stërmadhe të literaturës në botë, ajo është një thesar i pasur mençurie nga Perëndia, që ia tejkalon në vlerë të tërë librave të tjerë që janë shkruar ndonjëherë. Procesi i lidhjes së mësimeve të saj të ndryshme me njëra tjetrën, sintetizimi i tyre, dhe zbatimi i tyre ndaj çdo brezi të ri, është një detyrë shumë shpërblyese e cila nuk do të përfundojë kurrë në këtë epokë. Çdo studiues i cili e do shumë Fjalën e Perëndisë, shumë shpejt do ta kuptojë që Shkrimi përmban më shumë gjëra nga ç’mund të mësojë njeriu në këtë jetë!
3. Ata mund të mbrojnë mësimet e Biblës përkundrejt sulmeve nga studiues të tjerë apo ata që kanë një trajnim të specializuar teknik. Roli i dhënies mësim të Fjalës së Perëndisë, nganjëherë përfshin gjithashtu ndreqjen e mësimeve të rreme. Ne duhet të jemi të përgatitur jo vetëm në “doktrinën e shëndoshë” por që gjithashtu të “nxisim dhe të bindim ata që flasin kundër” (Titit 1:9; kr. 2 Tim. 2:25, “duke i mësuar me butësi kundërshtarët”; dhe Titit 2:7–8). Nganjëherë, ata të cilët sulmojnë mësimet biblike, kanë trajnim të specializuar dhe njohuri teknike në lëmin historik, gjuhësor apo filozofik, dhe ata e përdorin këtë përgatitje të tyre për të ndërmarrë sulme të ndërlikuara ndaj mësimeve të Shkrimit. Në raste të tilla, besimtarët me aftësi të specializuara të ngjashme, mund ta përdorin përgatitjen e tyre për t’i kuptuar dhe për t’iu kundërpërgjigjur sulmeve të këtilla. Një përgatitje e tillë është gjithashtu shumë e dobishme për t’iu përgjigjur mësimeve të pavërteta të kulteve dhe sekteve. Me këtë nuk dua të them që besimtarët të cilët nuk kanë një trajnim të specializuar janë të paaftë për t’iu kundërpërgjigjur mësimeve të gabuara (sepse pjesa më e madhe e mësimeve të gabuara, mund të hidhet qartësisht poshtë nga një besimtar i cili lutet dhe që ka një njohuri të mirë të Biblës në gjuhën amtare), por mënjanë këtë, pikat teknike në debate mund të marrin përgjigje vetëm nga ata që kanë aftësi në fushat teknike përkatëse.
4. Ata mund të plotësojnë studimin e Shkrimit në dobi të kishës. Studiuesit e Biblës shpesh herë kanë përgatitje të atillë që i bën ata të aftë të lidhin mësimet e Shkrimit me historinë e pasur të kishës, dhe për ta bërë interpretimin e Shkrimit më preciz, dhe kuptimin e tij më të gjallë me një njohuri më të madhe të gjuhëve dhe kulturave në të cilat u shkrua Bibla.
Këto katër funksione janë në dobi të kishës në tërësi, dhe të tërë besimtarët duhet të jenë mirënjohës për ata që i kryejnë ato. Megjithëkëtë, këto funksione nuk përfshijnë të drejtën për të marrë vendime për kishën në tërësi për se cila është doktrinë e vërtetë dhe cila e gabuar, apo cila është sjellja e duhur në situata të vështira. Nëse një e drejtë e tillë do ishte në dorë të studiuesve të Biblës të arsimuar formalisht, atëherë ata do të bëheshin një elitë drejtuese në kishë, dhe funksioni i zakonshëm i drejtimit të kishës siç përshkruhet në Besëlidhjen e Re, do të reshte së funksionuari. Procesi i vendim-marrjes për kishën, duhet t’i lihet drejtuesve të saj, pavarësisht nëse ata janë studiues apo jo (dhe në formën grigjore të drejtimit së kishës, jo vetëm ndaj drejtuesve por edhe ndaj pjesëtarëve të kishës në tërësi).[78]6
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Nëse doktrina e qartësisë së Shkrimit është e vërtetë, përse atëherë duket se ka kaq shumë mosmarrëveshje ndër të krishterët rreth mësimit të Biblës? Duke vërejtur larminë e interpretimeve të Shkrimit, disa dalin në përfundimin që: “Njerëzit mund ta bëjnë Biblën të thotë çfarë u do qejfi atyre.” Si mendoni se do t’i përgjigjej Jezusi një deklarate të tillë?
2. Çfarë do të ndodhte me kishën nëse pjesa më e madhe e besimtarëve do të hiqnin dorë nga leximi i Biblës për veten e tyre dhe vetëm do të dëgjonin mësuesit e Biblës apo do të lexonin libra rreth Biblës? Nëse do të mendoje se vetëm studiuesit ekspertë mund ta kuptonin Biblën siç duhet, çfarë do ndodhte me leximin personalisht të Shkrimit prej teje? A ka ndodhur kjo gjë tashmë deri në një farë mase në jetën tënde apo në jetën e atyre që ti njeh?
3. A mendon se ka interpretime të duhura dhe të gabuara për shumicën apo të tëra pasazhet e Shkrimit? Nëse ke menduar se Bibla ishte në përgjithësi e paqartë, si do të ndryshonte përgjigja jote? A do të ndikonte bindja për qartësinë e Shkrimit tek kujdesi me të cilin ti e trajton studimin e tekstit të Shkrimit? A do të ndikojë ajo tek mënyra se si t’i qasesh Shkrimi kur përpiqesh të fitosh një përgjigje biblike ndaj disa problemeve doktrinare apo morale?
4. Nëse edhe profesorët e seminarit teologjik nganjëherë nuk bien dakord për disa mësime biblike, a mundet që të krishterët e tjerë të shpresojnë ndonjëherë se do të arrijnë në një vendim të saktë rreth atij mësimi? (Jep arsye për përgjigjen tënde.) A mendon që njerëzit e zakonshëm ndër judenjtë në kohën e Jezusit, e patën të vështirë të vendosnin që të besonin apo jo Jezusin apo studiuesit ekspertë që nuk ishin të një mendjeje me Të? A priste Jezusi që ata të ishin në gjendje të merrnin një vendim?
5. Si mundet një pastor të predikojë në mënyrë biblike predikime me bazë biblike çdo të dielë, pa lënë përshtypjen që vetëm njerëzit që kanë ndjekur seminarin teologjik (si ai vetë) janë në gjendje ta interpretojnë Shkrimin siç duhet? A mendon se do të jetë ndonjëherë e nevojshme në një polemikë doktrinare apo etike, që një studiues i Biblës të flasë në kishë dhe argumentet e tij kryesore t’i bazojë tek kuptimi i veçantë i fjalëve greqisht apo hebraisht, gjë të cilën pjesëtarët e kishës vetë nuk janë në gjendje ta vlerësojnë apo trajtojnë personalisht? A ka ndonjë mënyrë të përshtatshme që një studiues të përdorë një njohuri të tillë teknike në shkrimin dhe të folurën bisedore?
6. Drejtuesit e kishës në kohën e Martin Luterit, thanë se ata donin ta mbanin Biblën vetëm në gjuhën latine për të mos lejuar që njerëzit e thjeshtë ta lexonin e pastaj ta keqinterpretonin. Bëj një vlerësim të këtij argumenti. Përse mendon që Martin Luteri ishte kaq dëshirëplotë për ta përkthyer Biblën në gjermanisht? Përse mendon se drejtuesit e kishës në shekujt e mëparshëm kanë përndjekur dhe madje vrarë njerëz, si për shembull Uilliam Tindeill (William Tyndale) në Angli i cili po e përkthente Biblën në gjuhën e popullit? Përse detyra e përkthyesve të Biblës në gjuhë të tjera është një pjesë kaq e rëndësishme e punës së misioneve?
7. A do të thotë doktrina e qartësisë së Shkrimit që Besëlidhja e Re mund të kuptohet plotësisht nga njerëzit të cilët nuk e kanë të disponueshme Besëlidhjen e Vjetër?
TERMA TË VEÇANTË
qartësia e Shkrimit
ekzegjezë
hermeneutika
qartësia
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton (pa trajtim të hollësishëm)
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:223–230
1983 Carter, 2:747–767
3. Baptiste
1767 Gill, 30–32
1976–1983 Henry, 4:272–367
1983–1985 Erickson, 253–256
4. Dispensacionaliste
1947 Chafer, 1:105–119
1986 Ryrie, 110–118
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:319–330, 359–370
1934 Mueller, 138–141
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1861 Heppe, 33–41
1871–1873 Hodge, 1:183–190
1938 Berkhof, Intro. 167
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
(pa trajtim të posaçëm)
Vepra të tjera
Në këtë seksion, unë kam renditur një sërë veprash rreth zhvillimit të aftësive më të mëdha në interpretimin biblik, përfshi këtu tre vepra të dobishme nga autorë joungjillorë (një nga Barr dhe dy nga Hirsch).
Barr, James. Semantikat e Gjuhës Biblike (The Semantics of Biblical Language). London: Oxford University Press, 1961.
Berkhof, Louis. Parimet e Interpretimit Biblik (Principles of Biblical Interpretation). Grand Rapids: Baker, 1950.
Carson, D.A. Ide të Gabuara Ekzegjetike (Exegetical Fallacies). Grand Rapids: Baker, 1984.
Dockery, David S. Interpretimi Biblik Atëherë dhe Tani: Hermenautika Bashkëkohore në Dritën e Kishës së Hershme (Biblical Interpretation Then and Now: Contemporary Hermeneutics in the Light of the Early Church). Grand Rapids: Baker, 1992.
Fee, Gordon D., dhe Douglas Stuart. Si ta Lexojmë Biblën për Gjithçka Vlen (How to Read the Bible for All Its Worth). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
Hirsch, E.D., Jr. Qëllimet e Interpretimit (The Aims of Interpretation). Chicago: University of Chicago Press, 1976.
_______. Vlefshmëria e Interpretimit (Validity in Interpretation). New Haven and London: Yale University Press, 1967.
Hubbard, Robert L., William W. Klein, dhe Craig L. Blomberg. Hyrje tek Interpretimi Biblik (Introduction to Biblical Interpretation). Waco, Tex.: Word Books, 1993.
Inch, Morris A., dhe C. Hassell Bullock, red. Literatura dhe Kuptimi i Shkrimit (The Literature and Meaning of Scripture). Grand Rapids: Baker, 1981.
Kaiser, Walter C., Jr. Drejt Teologjisë Ekzegjetike (Toward an Exegetical Theology). Grand Rapids: Baker, 1982.
Marshall, I. Howard, red. Interpretimi i Besëlidhjes së Re: Ese mbi Parimet dhe Metodat (New Testament Interpretation: Essays on Principles and Methods). Grand Rapids: Eerdmans, 1977.
McCown, Wayne, dhe James Earl Massey, red. Të Interpretojmë Fjalën e Perëndisë për Sot: Një Kërkim në Hermenautikë nga një Pikëpamje Teologjike Biblike (Interpreting God’s Word for Today: An Inquiry Into Hermeneutics From a Biblical Theological Perspective). Pikëpamjet Teologjike Ueslejane (Wesleyan Theological Perspectives) vol. 2. Anderson, Ind.: Warner Press, 1982.
McKnight, Scot, red. Hyrje në Interpretimin e Besëlidhjes së Re (Introducing New Testament Interpretation). Grand Rapids: Baker, 1990.
_______. Të Interpretojmë Ungjijtë Sinoptikë (Interpreting the Synoptic Gospels.) Grand Rapids: Baker, 1988.
Mickelsen, A. Berkeley. Të Interpretojmë Biblën (Interpreting the Bible). Grand Rapids: Eerdmans, 1963.
Osborne, Grant R. Spiralja Hermenautike: Një Hyrje Gjithëpërfshirëse ndaj Interpretimit Biblik (The Hermeneutical Spiral: A Comprehensive Introduction to Biblical Interpretation). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1992.
Packer, J.I. “Shkrimi i Saktë dhe Roli i Hermenautikave (Infallible Scripture and the Role of Hermeneutics).” Tek Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth). Red. nga D.A. Carson dhe John Woodbridge. Grand Rapids: Zondervan, 1983, fq. 325–356.
_______. “Shkrimi (Scripture).” Tek FRT (NDT) fq. 627–631.
Ramm, Bernard. Interpretimi Protestant Biblik (Protestant Biblical Interpretation). Bot. 3të. Grand Rapids: Baker, 1970.
Schultz, Samuel J., dhe Morris A. Inch, red. Interpretimi i Fjalës së Perëndisë (Interpreting the Word of God). Festschrift për Ndër të Steven Barabas. Chicago: Moody, 1976.
Silva, Moises. Fjalët Biblike dhe Kuptimet e Tyre (Biblical Words and Their Meanings). Grand Rapids: Zondervan, 1983.
_______. A e ka Keqlexuar Kisha Biblën? Historia e Interpretimit në Dritën e Çështjeve Bashkëkohore (Has the Church Misread the Bible? The History of Interpretation in the Light of Contemporary Issues). Grand Rapids: Zondervan, 1987.
Sire, James. Shtrembërimi i Shkrimit: Njëzet mënyra se si Kultet e Keqlexojnë Biblën (Scripture Twisting: Twenty Ways the Cults Misread the Bible). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1980.
Sproul, R.C. Të Njohim Shkrimin (Knowing Scripture). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977.
Thiselton, Anthony C. Horizonte të Reja tek Hermenautikat: Teoria dhe Praktika e Transformimit të Leximit Biblik (New Horizons in Hermeneutics: The Theory and Practice of Transforming Biblical Reading). Grand Rapids: Zondervan, 1992.
_______. Dy Horizontet: Hermenautikat e Besëlidhjes së Re dhe Përshkrimi Filozofik (The Two Horizons: New Testament Hermeneutics and Philosophical Description). Grand Rapids: Eerdmans, 1980.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Ligji i Përtërirë” 6:6–7: Dhe këto fjalë që sot po të urdhëroj, do të mbeten në zemrën tënde; do t'ua ngulitësh bijve të tu, do të flasësh për to kur rri ulur në shtëpinë tënde, kur ecën rrugës, kur ke rënë në shtrat dhe kur çohesh.
HIMN
“LIGJI I PËRSOSUR I JEHOVËS (JEHOVAH’S PERFECT LAW)”
Ky seksion i “Psalmit” 19 i orkestruar, na kujton për cilësitë e shumta të shkëlqyera të Shkrimit, bashkë me to edhe faktin që është shkruar qartazi: “Dëshmia e Zotit është e vërtetë dhe e bën të ditur njeriun e thjeshtë” (v. 7).
(Përdor vijën melodike të “Ne Vijmë, o Krisht tek Ti (We Come, O Christ, to You.)”)
Ligji i Zotit është i përsosur, ai shpirtin e përtërin
dëshmia e Zotit është e vërtetë dhe e bën të ditur njeri’n
Porositë e Zotit të drejta janë
dhe zemrën e gëzojnë
urdhërimet e Zotit janë te pastra dhe sytë ndriçojnë
Frika e Zotit është e pastër, mbetet përjetë
gjykimet e Zotit janë të vërteta, të drejta janë të tëra
më të dëshirueshme se ari, po, më tepër se ari safi që ka bota;
janë më të ëmbla se mjalti, se mjalti i hojeve
prej tyre Ti u mëson edhe të Tuve shërbëtorëve
ka një shpërblim të madh kur i zbaton o njeri
Kush i njeh gabimet? Pastromë nga ato që t’i shoh nuk arrij
Përveç kësaj nga mëkatet e vullnetshme ruaje shërbëtorin tënd,
të mos sundojnë mbi mua bëj që ato të mos kenë vënd
unë do të jem i ndershëm atëherë
dhe i pastër nga shkelje të mëdha përherë
U miratofshin para Teje fjalët e gojës sime
dhe përsiatjet e zemrës sime,
o Zot, kështjella ime
dhe shpengimtari im
Nga: Psalteri (The Psalter) 1912 (marrë nga “Ps.” 19:7–14)
Kapitulli 7
Katër karakteristikat e Shkrimit: (3) Domosdoshmëria
Për ç’qëllim është Bibla e domosdoshme? Sa mund të dinë njerëzit rreth Perëndisë pa patur Biblën?
A na duhet të kemi një Bibël, apo dikë që të na tregojë se çfarë thotë Bibla me qëllim për të njohur që Perëndia ekziston? Apo që jemi mëkatarë e që kemi nevojë të shpëtohemi? Apo që të mësojmë se si të gjejmë shpëtim? Apo që të njohim vullnetin e Perëndisë për jetën tonë? Këto janë ato lloj pyetjesh të cilat një shqyrtim i domosdoshmërisë së Shkrimit ka për qëllim t’i japë përgjigje.
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMI
Domosdoshmëria e Shkrimit mund të përkufizohet si vijon: Domosdoshmëria e Shkrimit do të thotë që Bibla është e domosdoshme për të njohur ungjillin për të mbajtur gjallë jetën shpirtërore e për të njohur vullnetin e Perëndisë, por nuk është e domosdoshme për të njohur që Perëndia ekziston apo për të ditur diçka rreth karakterit të Perëndisë si dhe ligjeve morale.
Ai përkufizim tani mund të shpjegohet në pjesët e tij të ndryshme.[79]1
A. Bibla është e domosdoshme për njohurinë e Ungjillit
Tek “Romakëve” 10:13–17 Pali thotë:
Sepse, “Kushdo që do ta thërrasë emrin e Zotit, do të shpëtohet. Si do ta thërrasin, pra, atë, të cilit nuk i besuan? Dhe si do të besojnë tek ai për të cilin nuk kanë dëgjuar? Dhe si do të dëgjojnë, pa predikues?... Besimi, pra, vjen nga dëgjimi, dhe dëgjimi vjen nga fjala e Perëndisë.
Kjo deklaratë tregon linjën e mëposhtme të arsyetimit: (1) Së pari supozon që personi duhet të thërrasë në emrin e Zotit që të shpëtohet. (Në mënyrën se si e përdor Pali, si dhe në këtë kontekst specifik [shiko v. 9], “Zotit” i referohet Zotit Jezus Krisht.) (2) Njerëzit mundet vetëm që të thërrasin emrin e Krishtit nëse ata besojnë tek Ai (d.m.th., që Ai është një Shpëtimtar i denjë për t’u thirrur, dhe një i cili do t’u përgjigjet atyre që e thërrasin). (3) Njerëzit nuk mund të besojnë tek Krishti nëse nuk e kanë dëgjuar. (4) Ata nuk mund ta dëgjojnë Krishtin nëse nuk është dikush që t’u tregojë atyre për Krishtin (një “predikues”). (5) Përfundimi është që besimi shpëtues vjen përmes dëgjimit (d.m.th. përmes dëgjimit të mesazhit të ungjillit), dhe ky dëgjim i mesazhit të ungjillit, vjen përmes predikimit të Krishtit. Rrjedhoja duket se është që pa dëgjimin dhe predikimin e ungjillit të Krishtit, askush nuk mund të shpëtohet.[80]2
Ky pasazh është një nga disa syresh që tregojnë që shpëtimi i përjetshëm vjen vetëm përmes besimit tek Jezus Krishti, e në asnjë mënyrë tjetër. Duke folur për Krishtin, “Gjoni” 3:18 thotë: “Ai që beson në të nuk gjykohet, por ai që nuk beson, tashmë është gjykuar, sepse nuk ka besuar në emrin e Birit të vetëmlindur të Perëndisë.” Po kështu, tek “Gjoni” 14:6 Jezusi thotë: “Unë jam udha, e vërteta dhe jeta; askush nuk vjen tek Ati përveçse nëpërmjet meje”
Pjetri, në gjyq përpara Sinedrit, thotë: “Dhe në asnjë tjetër nuk ka shpëtim, sepse nuk ka asnjë emër tjetër nën qiell, që u është dhënë njerëzve, me anë të të cilit duhet të shpëtohemi” (Veprat 4:12). Sigurisht, ekskluziviteti i shpëtimit përmes Krishtit, është për shkak se Jezusi është i Vetmi i Cili vdiq për mëkatet tona e i vetmi që mund ta kishte bërë këtë. Pali thotë: “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus, i cili e dha veten e tij si shpërblesë për të gjithë...” (1 Tim. 2:5–6). Nuk ka asnjë mënyrë tjetër për t’u pajtuar me Perëndinë përveçse përmes Krishtit, sepse nuk ka asnjë mënyrë tjetër se si të merresh me fajin për mëkatet tona përpara një Perëndie të shenjtë.[81]3
Por nëse njerëzit mund të shpëtohen vetëm përmes besimit tek Krishti, dikush mund të pyesë se si besimtarët nën besëlidhjen e vjetër mund të ishin shpëtuar atëherë. Përgjigja duhet të jetë se ata që u shpëtuan nën besëlidhjen e vjetër, u shpëtuan gjithashtu përmes besimit në Krishtin, paçka se besimi i tyre ishte një besim që shikonte drejt të ardhmes mbi fjalën e premtimit të Perëndisë që një Mesi apo një Shpengues do të vinte. Meqë jemi tek besimtarët e Besëlidhjes së Vjetër të tillë si Abeli, Enoku, Noa, Abrahami dhe Sara, autori i “Hebrenjve” thotë: “Të gjithë ata vdiqën në besim, pa marrë premtimet, por i panë ato për së largu dhe u bindën dhe i përshëndetën...” (Heb. 11:13). Po ky kapitull vazhdon duke thënë që Moisiu “Duke e çmuar fyerjen e Krishtit (apo Mesisë) si pasuri më të madhe se thesaret e Egjiptit, sepse i drejtonte sytë nga shpërblimi” (Heb. 11:26). Dhe Jezusi mund të thotë për Abrahamin: “Abrahami, ati juaj, ngazëllehej në shpresën që të shihte ditën time; e pa dhe u gëzua” (Gjoni 8:56). Kjo përsëri duket se i referohet gëzimit të Abrahamit që shikonte në të ardhmen për ditën e Mesisë së premtuar. Kështu, edhe besimtarët e Besëlidhjes së Vjetër kishin besim shpëtues tek Krishti, ardhjen e të Cilit ata pritnin, jo me një njohuri precize të detajeve historike të jetës së Krishtit, por me besim të madh në besueshmërinë absolute të fjalës së premtimit të Perëndisë.
Atëherë, në këtë kuptim, Bibla është e domosdoshme për shpëtimin: njeriu ose duhet ta lexojë vetë mesazhin e ungjillit në Bibël, ose ta dëgjojë atë nga një person tjetër. Edhe ata besimtarë që arritën shpëtimin në Besëlidhjen e Vjetër, arritën aty duke i besuar fjalëve të Perëndisë i Cili premtoi se një Shpëtimtar do të vinte.
Faktikisht, këto raste të përsëritura të njerëzve që u zënë besë fjalëve të premtimit të Perëndisë, së bashku me vargjet e mësipërme të cilat afirmojnë domosdoshmërinë e dëgjimit dhe besimit në Krishtin, duket se lënë të kuptohet që njerëzit mëkatarë, kanë nevojë për më shumë gjëra mbi të cilat të mbështetin besimin e tyre sesa thjesht një hamendësim intuitiv sipas të cilit Perëndia mund të sigurojë një mjet shpëtimi. Duket sikur i vetmi themel aq i fortë sa duhet ku ne mund të mbështesim besimin tonë, është fjala e Perëndisë Vetë (qoftë e folur apo e shkruar). Kjo, në kohët më të hershme, erdhi në një formë të shkurtuar por që nga fillimi, ne kemi prova të fjalëve të Perëndisë i Cili premton një shpëtim të ardhshëm, fjalë të cilat u besuan nga këta njerëz të cilët Perëndia i thirri tek Vetja.
Për shembull, edhe në kohën e Adamit dhe Evës, ka disa fjalë të Perëndisë të cilat tregojnë për një shpëtim të ardhshëm: tek “Zanafilla” 3:15 mallkimi mbi gjarprin përfshin një premtim që fara e gruas (një prej pasardhësve të saj) do të shtypte kokën e gjarprit, por në proces e sipër ai do të lëndohej vetë, premtim ky që u përmbush më së fundi në Krishtin. Fakti që dy fëmijët e parë të Adamit dhe Evës, Kaini dhe Abeli, i ofruan flijime ZOTIT (Zan. 4:3–4) nënkupton vetëdijësimin e tyre për një nevojë për të bërë një lloj pagese për fajin e mëkateve të tyre, si dhe për premtimin e Perëndisë rreth pranimit të flijimeve të ofruara në mënyrën e duhur. “Zanafilla” 4:7, “Në rast se bën mirë a nuk do të pranohesh?” nënkupton përsëri në formën më të shkurtuar të mundshme, një fjalë nga Perëndia që ofroi sigurimin e një lloj shpëtimi përmes besimit në premtimin e Perëndisë të ofruar në atë fjalë. Me përparimin e historisë së Besëlidhjes së Vjetër, fjalët e premtimeve të Perëndisë u bënë gjithnjë e më shumë specifike, dhe besimi që shikonte drejt së ardhmes i popullit të Perëndisë, u bë në përputhje me këtë gjithnjë e më shumë i përcaktuar. Megjithëkëtë, ai duket gjithnjë të ketë qenë një besim i cili bazohej specifikisht tek fjalët e Perëndisë Vetë.
Kështu, paçka se më poshtë do të argumentohet që njerëzit mund ta dinë që Perëndia ekziston dhe se disa prej ligjeve të Tij mund t’i njohin edhe pa Shkrimin, duket se nuk ka asnjë mundësi të arritjes tek besimi shpëtues pa njohurinë specifike të fjalëve të premtimeve të Perëndisë.[82]4
B. Bibla është e domosdoshme për vazhdimësinë e jetës shpirtërore
Tek “Mateu” 4:4 Jezusi thotë (duke cituar L. i P. 8:3), “Njeriu nuk rron vetëm me bukë, por me çdo fjalë që del nga goja e Perëndisë”. Këtu, Jezusi nënkupton që jeta jonë shpirtërore, ruan vazhdimësinë e vet përmes ushqimit të përditshëm me Fjalën e Perëndisë, njëlloj sikurse edhe jetët tonë fizike ruajnë vazhdimësinë e tyre mbi bazën e ushqimit të përditshëm fizik. Të lësh pas dore leximin rregullisht të Fjalës së Perëndisë, është po aq rënduese ndaj shëndetit të shpirtit tonë sa edhe shpërfillja e ushqimit fizik është përkeqësuese e shëndetit të trupave tanë.
Po kështu, Moisiu i tregon popullit të Izraelit për rëndësinë e fjalëve të Perëndisë për jetën e tyre: “Sepse kjo nuk është një fjalë pa vlerë për ju, por është jeta juaj; dhe me këtë fjalë do të zgjasni ditët tuaja në vendin ku po hyni për ta pushtuar, duke kapërcyer Jordanin” (L. i P. 32:47). Dhe Pjetri i inkurajon të krishterët të cilëve u shkruan: “Si foshnja të sapolindura, të dëshironi fort qumështin e pastër të fjalës, që të rriteni me anë të tij” (1 Pjetrit 2:2). “Qumështi i pastër i fjalës” në këtë kontekst, duhet t’i referohet Fjalës së Perëndisë për të cilën Pjetri ka qenë duke folur (shiko “1 Pjetrit” 1:23–25). Atëherë, Bibla është e domosdoshme për ruajtjen e vazhdimësisë së jetës shpirtërore dhe për rritjen në jetën e krishterë.
C. Bibla është e domosdoshme për një njohuri të caktuar të vullnetit të Perëndisë
Më poshtë, do të argumentohet se të tërë njerëzit e lindur ndonjëherë, kanë një farë njohurie rreth vullnetit të Perëndisë përmes ndërgjegjes së tyre, por kjo njohuri është shpesh e paqartë dhe nuk mund të japë siguri. Në fakt nëse nuk do të kishte Fjalë të shkruar të Perëndisë, nuk do të mund të fitonim siguri rreth vullnetit të Perëndisë përveçse përmes ndërgjegjes, këshillave nga të tjerët, një dëshmie të brendshme të Frymës së Shenjtë, ndryshimit të rrethanave, si dhe përdorimit të një arsyetimi të shenjtëruar dhe logjik. Të tëra këto mund të japin një vlerësim të përafërt rreth vullnetit të Perëndisë në një mënyrë pak a shumë të besueshme, por përmes këtyre mjeteve, nuk mund të arrihet asnjë siguri rreth vullnetit të Perëndisë, të paktën jo në këtë botë të rënë ku mëkati shtrembëron perceptimin tonë të të duhurës dhe të gabuarës, shkakton arsyetim të gabuar në procesin tonë të mendimit dhe na bën që hera herës të shuajmë dëshminë e ndërgjegjes tonë (kr. Jer. 17:9; Rom. 2:14–15; 1 Kor. 8:10; Heb. 5:14; 10:22; gjithashtu 1 Tim. 4:2; Titit 1:15).
Megjithëkëtë, në Bibël, kemi deklarata të qarta dhe të sakta rreth vullnetit të Perëndisë. Perëndia nuk na i ka zbuluar të tëra gjërat, por Ai na ka zbuluar mjaftueshëm për ne që ta njohim vullnetin e Tij: “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë, por gjërat e shfaqura janë për ne dhe për bijtë tanë përgjithnjë, me qëllim që të zbatojmë tërë fjalët e këtij ligji” (L. i P. 29:29). Ashtu sikurse ishte në kohën e Moisiut, kështu është edhe tani me ne: Perëndia na i ka zbuluar fjalët e Tij në mënyrë që ne të mund t’u bindemi ligjeve të Tij e që kësisoj të bëjmë vullnetin e Tij. Të jesh i “pa njollë” përpara Perëndisë, është të “ecësh në ligjin e Zotit ” (Ps. 119:1). Njeriu i “bekuar” është dikush i cili nuk ndjek këshillën e njerëzve të ligj (Ps. 1:1), por që gjen kënaqësi “në ligjin e Zotit,” “dhe mendon thellë ditë e natë mbi ligjin e tij” (Ps. 1:2). Të duash Perëndinë (dhe për rrjedhojë të sillesh në një mënyrë që është e kënaqshme për Të) do të thotë të “të mbash urdhërimet e tij” (1 Gjonit 5:3). Nëse ne dëshirojmë të kemi njohuri për sa i takon vullnetit të Perëndisë, atëherë ne duhet ta fitojmë atë përmes studimit të Shkrimit.
Në fakt, në një farë mënyre, mund të argumentohet që Bibla është e domosdoshme për një farë njohurie rreth çfarëdo gjëje. Një filozof mund të thotë se: Fakti që ne nuk dimë gjithçka, na shtrëngon të jemi të pasigurt për gjithçka që ne pretendojmë të dimë. Kjo ndodh për shkak se ndonjë fakt i panjohur për ne, mund të dalë se vërteton që ajo që ne kemi menduar se është e vërtetë, faktikisht është e pavërtetë. Për shembull, ne mendojmë se e dimë ditën e lindjes, emrin, moshën tonë e kështu me radhë, por ne duhet ta pranojmë se është e mundshme që një ditë mund të marrim vesh që prindërit na kanë përcjellë një informacion të pavërtetë dhe njohuria jonë “e sigurt” atëherë do të dilte të ishte e pasaktë. Për sa u takon ngjarjeve të cilat ne personalisht kemi përjetuar, të tërë ne e kuptojmë se sa e mundshme është për ne që të “kujtojmë” fjalët apo ngjarjet në mënyrë të pasaktë dhe ta gjejmë vetën më vonë të korrigjuar nga informacione më të sakta. Zakonisht ne mund të jemi më të sigurt rreth ngjarjeve të përvojës sonë të tanishme për sa kohë që ato mbeten të tanishme (por edhe kjo, mund të thotë dikush, mund të jetë një ëndërr, dhe ne do ta zbulojmë këtë fakt vetëm kur të zgjohemi!). Sido që të jetë, është e vështirë t’i përgjigjesh pyetjes së filozofit: Nëse ne nuk i dimë të tëra faktet e universit, të kaluarat, të tashmet, dhe të ardhshmet, si do mund të arrijmë ndonjëherë sigurinë se kemi informacionin e saktë rreth ndonjë fakti të jetës?
Si përfundim, ka dy zgjidhje të mundshme ndaj këtij problemi: (1) Ne duhet të mësojmë të tëra faktet e universit, me qëllim që të sigurohemi që asnjë fakt i zbuluar më vonë nuk do të vërtetojë që idetë tona të tanishme janë të gabuara; apo (2) dikush që i di të tëra faktet e universit, e që nuk gënjen kurrë, mund të na tregojë disa fakte të vërteta për të cilat pastaj ne mund të jemi të sigurt se nuk do të kontradiktohen kurrë.
Kjo zgjidhje e dytë është në fakt ajo që na mbetet tani që kemi fjalët e Perëndisë në Shkrim. Perëndia i di të tëra faktet që kanë ekzistuar apo që do të ekzistojnë. Gjithashtu, ky Perëndi i Cili është i gjithëdijshëm, ka në mënyrë absolute njohuri të sigurt. Nuk mund të ketë kurrë asnjë fakt të cilin Ai nuk e di tashmë, kështu, nuk mund të ketë kurrë ndonjë fakt i cili do të vërtetonte që diçka që Perëndia mendon, është faktikisht e gënjeshtërt. Tani, është pikërisht nga kjo depozitë e pafundme njohurie të sigurt që Perëndia i Cili kurrë nuk gënjen, na ka folur në Shkrimin, në të cilin Ai na ka treguar shumë gjëra të vërteta rreth Vetes së Vet, rreth vetes tonë, si dhe rreth universit që Ai ka krijuar. Asnjë fakt nuk mund të dalë që do të kontradiktonte të vërtetën e folur nga ky Perëndi i gjithëdijshëm.
Kësisoj, është me vend për ne që të jemi më të sigurt rreth të vërtetave për të cilat lexojmë në Shkrimin sesa për çfarëdo njohurie tjetër që kemi. Nëse do të flisnim për shkallët e sigurisë së njohurisë që kemi, atëherë, njohuria që përftojmë nga Shkrimi do të kishte shkallën më të lartë të sigurisë: nëse fjala “e sigurt” mund të zbatohet tek të gjitha njohuritë njerëzore, atëherë ajo mund të zbatohet edhe ndaj kësaj njohurie.[83]5
Ky koncept i sigurisë së njohurisë në të cilin ne arrijmë nga Shkrimet, pastaj na jep një bazë të arsyeshme për pohimin e saktësisë së një pjese të mirë të njohurisë tjetër që kemi. Ne lexojmë Shkrimin dhe shikojmë se pikëpamja e tij për botën që na rrethon, për natyrën njerëzore si dhe për veten, i korrespondon ngushtësisht informacionit që kemi fituar nga përvojat tona shqisore të botës që na rrethon. Kësisoj ne inkurajohemi t’i besojmë përvojave tona shqisore të botës që na rrethon: vëzhgimet tona korrespondojnë me të vërtetën absolute të Shkrimit. Për rrjedhojë, vëzhgimet tona, janë gjithashtu të vërteta dhe përgjithësisht, të besueshme. Një bindje e tillë në besueshmërinë e përgjithshme të vëzhgimeve të bëra me sytë dhe veshët tanë, konfirmohet edhe më tej nga fakti që është Perëndia Ai që i ka bërë këto aftësi tonat e i Cili në Shkrim shpesh herë na inkurajon që t’i vëmë ato në përdorim (krahaso gjithashtu me “F. e Urta” 20:12: “Veshin që dëgjon dhe syrin që sheh i ka bërë që të dy Zoti”).
Në këtë mënyrë, i krishteri i cili e merr Biblën si Fjalë të Perëndisë, shpëton nga skepticizmi filozofik rreth mundësisë së arritjes së një njohurie të sigurt me mendjet tona të fundme. Në këtë këndvështrim atëherë, është e saktë të thuash që për njerëzit të cilët nuk janë të gjithëdijshëm, Bibla është e domosdoshme me qëllim për të patur një njohuri të caktuar rreth çfarëdo gjëje.
Ky fakt është i rëndësishëm për diskutimin e mëposhtëm, ku ne pohojmë që jobesimtarët mundet që të dinë diçka rreth Perëndisë nisur nga zbulesa e përgjithshme që shikohet në botën rreth tyre. Paçka se kjo është e vërtetë, ne duhet që të kuptojmë se në një botë të rënë, njohuria e fituar përmes vëzhgimit të botës, është gjithnjë e papërsosur si dhe gjithnjë e prekshme nga gabimet apo keqinterpretimet. Për rrjedhojë, njohuria e Perëndisë dhe e krijimit, e përfituar nga Shkrimi, duhet të përdoret për të interpretuar me saktësi krijimin që na rrethon. Duke përdorur termat teologjikë të cilët do t’i përkufizojmë më poshtë, ne mund të themi që na duhet një zbulesë e veçantë për të interpretuar siç duhet zbulesën e përgjithshme.[84]6
D. Por Bibla nuk është e domosdoshme për të ditur që Perëndia ekziston
Çfarë mund të thuhet për njerëzit të cilët nuk e lexojnë Biblën? A mund të fitojnë ata ndonjë njohuri rreth Perëndisë? A mund të dinë ata ndonjë gjë rreth ligjeve të Tij? Po, pa Biblën është e mundur që të kesh një farë njohurie rreth Perëndisë, paçka se nuk është njohuri e sigurt në mënyrë absolute.
Njerëzit mund të përfitojnë një njohuri që Perëndia ekziston dhe një njohuri për disa atribute të Tij, thjesht nga vëzhgimi i vetes dhe i botës që i rrethon. Davidi thotë: “Qiejtë tregojnë lavdinë e Perëndisë dhe kupa qiellore shpall veprën e duarve të tij” (Ps. 19:1). Të shikosh qiellin do të thotë të shikosh prova të një fuqie, mençurie dhe madje bukurie të pafundme të Perëndisë, do të thotë të vëresh një dëshmi madhështore të lavdisë së Perëndisë. Në mënyrë të ngjashme, Barnaba dhe Pali i thonë banorëve grekë të Listrias për Perëndinë e gjallë që krijoi qiejt dhe tokën: “Në brezat e kaluar, ai i lejoi të tëra kombet që të ecin në rrugët e tyre; megjithëkëtë Nuk e la veten e vet pa dëshmi, duke bërë mirë, duke na dhënë shira prej qiellit dhe stinë të frytshme dhe duke i mbushur zemrat tona me ushqim dhe gëzim” (Veprat 14:16–17). Shira dhe stinë të frytshme, ushqim i prodhuar nga toka dhe gëzim në zemrat e njerëzve, të tëra këto dëshmojnë për faktin që Krijuesi i tyre është një Perëndi mëshire, dashurie dhe madje gëzimi. Këto prova të Perëndisë janë kudo rreth nesh në krijimin që mundet të kundrohet nga ata që janë të gatshëm për ta shikuar.
Edhe ata të cilët përmes ligësisë së tyre ia zënë frymën të vërtetës, nuk mund të shmangin provat e ekzistencës së Perëndisë dhe të natyrës së Tij në rendin e krijimit:
Sepse, ajo që mund të dihet për Perëndinë është bërë e dukshme në ta, sepse Perëndia ua ka shfaqur atyre. Sepse cilësitë e tij të padukshme, fuqia e tij e përjetshme dhe hyjnia e tij, duke qenë të dukshme nëpërmjet veprave të tij që nga krijimi i botës, shihen qartë, me qëllim që ata të jenë të pashfajësueshëm. Sepse, megjithëse e njohën Perëndinë, nuk e përlëvduan as e falënderuan si Perëndi, përkundrazi u bënë të pamend në arsyetimet e tyre dhe zemra e tyre pa gjykim, u errësua. (Rom. 1:19–21)
Këtu Pali thotë se jo vetëm që krijimi jep prova të ekzistencës dhe karakterit të Perëndisë, por gjithashtu që madje edhe njerëzit e ligj i kuptojnë këto prova. Ajo që ata mund të njohin rreth Perëndisë është “e dukshme në ta” dhe faktikisht “e njohën Perëndinë” (duket se ata e dinin se kush ishte Ai), por “nuk e përlëvduan as e falënderuan si Perëndi.” Ky pasazh na lejon të themi që të tërë njerëzit, edhe ata më të ligjtë, kanë një farë njohurie të brendshme apo perceptim që Perëndia ekziston, dhe që Ai është një Krijues i fuqishëm. Kjo njohuri shikohet tek “veprat e tij ,” një frazë kjo që i referohet të tërë krijimit. Megjithëkëtë, me shumë mundësi, tek shikimi i njerëzimit si të krijuar në shëmbëlltyrën e Perëndisë, d.m.th. tek shikimi si i vetes, ashtu edhe i njerëzve të tjerë, ndodh që edhe njerëzit e ligj shikojnë provat më të mëdha të ekzistencës dhe natyrës së Perëndisë.[85]7
Kështu, edhe pa Biblën, të gjithë njerëzit që kanë jetuar ndonjëherë kanë patur prova në krijimin përreth, që Perëndia ekziston, që Ai është Krijuesi e që ata janë krijesat, dhe kishin gjithashtu prova të karakterit të Tij. Si rezultat, ata vetë kanë njohur diçka rreth Perëndisë nga kjo provë (edhe pse kjo nuk thuhet kurrë se është një njohuri që mundet t’i sjellë ata në shpëtim).
E. Për më tepër, Bibla nuk është e domosdoshme për të njohur diçka rreth karakterit të Perëndisë dhe ligjeve morale
Pali vazhdon tek “Romakëve” 1 duke treguar se edhe jobesimtarët që nuk kanë një dokument të shkruar të ligjeve të Perëndisë, kanë gjithsesi në ndërgjegjet e tyre një kuptim të kërkesave morale të Perëndisë. Duke folur për një listë të gjatë mëkatesh (“smirë, vrasje, grindje, mashtrim...”), Pali thotë për njerëzit e ligj që i praktikonin ato: “Ata, ndonëse e kanë njohur dekretin e drejtë të Perëndisë sipas të cilit ata që bëjnë gjëra të tilla meritojnë vdekjen, jo vetëm i bëjnë, por miratojnë edhe ata që i kryejnë” (Rom. 1:32). Njerëzit e këqij e dinë që mëkati i tyre është gjë e gabuar, të paktën kur është në masë të madhe.
Pali pastaj flet për veprimtarinë e ndërgjegjes tek johebrenjtë të cilët nuk e kanë ligjin e shkruar:
Sepse, kur kombet që s'kanë ligjin, nga natyra bëjnë punët e ligjit, ata, megjithëse s'kanë ligjin, janë ligj për vetveten; këta tregojnë veprën e ligjit të shkruar në zemrat e tyre për dëshminë që jep ndërgjegjja e tyre, dhe sepse mendimet e tyre akuzojnë ose edhe mbrojnë njëri-tjetrin....” (Rom. 2:14–15)
Vetëdijet e jobesimtarëve dëshmojnë për standardet morale të Perëndisë, por ka raste që këto prova të ligjit të Perëndisë në zemrat e jobesimtarëve janë të shtrembëruara apo të ndrydhura.[86]8 Nganjëherë, mendimet e tyre i “akuzojnë” ata dhe nganjëherë mendimet e tyre i “shfajësojnë” ata, thotë Pali. Njohuria e ligjit të Perëndisë e derivuar nga burime të tilla, nuk është kurrë e përsosur, por mjafton për të na bërë të vetëdijshëm rreth kërkesave morale të Perëndisë ndaj njerëzimit. (Kjo nuk është baza mbi të cilën Pali argumenton që i tërë njerëzimi mbahet fajtor përpara Perëndisë për mëkatin, e madje as ata të cilët nuk i kanë ligjet e shkruara të Perëndisë tek Shkrimi.)
Njohuria e ekzistencës së Perëndisë, të karakterit dhe ligjit moral të Tij, të cilët vijnë përmes krijimit tek gjithë njerëzimi, shpesh herë quhet “zbulesë e përgjithshme” (ngaqë ajo u shkon të tërë njerëzve në përgjithësi).[87]9 Zbulesa e përgjithshme vjen përmes vëzhgimit të natyrës, duke parë ndikimin udhërrëfyes të Perëndisë në histori, si dhe përmes një ndjenje të brendshme të ekzistencës së Perëndisë dhe ligjeve të Tij që Ai ka vendosur brenda çdo personi. Zbulesa e përgjithshme është ndryshe nga “zbulesa e veçantë” që i referohet fjalëve të Perëndisë të cilat u drejtohen njerëzve të caktuar, sikurse fjalët e Biblës, fjalët e profetëve të Besëlidhjes së Vjetër si dhe të apostujve të Besëlidhjes së Re, si dhe fjalët e Perëndisë të folura në një fjalim personal, si për shembull në Malin Sinai apo në pagëzimin e Jezusit.[88]10
Zbulesa e veçantë përfshin të tëra fjalët e Shkrimit, por nuk është e kufizuar tek fjalët e Shkrimit, sepse për shembull ajo përfshin edhe shumë fjalë të Jezusit të cilat nuk janë dokumentuar në Shkrim, dhe me shumë mundësi ka patur shumë fjalë të folura nga profetët e Besëlidhjes së Vjetër si dhe prej apostujve të Besëlidhjes së Re të cilat gjithashtu nuk janë dokumentuar tek Shkrimi.
Fakti që të tërë njerëzit dinë diçka për ligjet morale të Perëndisë, është një bekim i madh për shoqërinë, sepse po të ishte ndryshe, nuk do të kishte një frenim shoqëror ndaj të keqes që njerëzit do të kryenin, dhe as frenim nga ndërgjegjet e tyre. Për shkak se ekziston një njohuri e përgjithshme për të duhurën dhe të gabuarën, të krishterët shpesh herë mund të gjejnë shumë dakordësi me jo të krishterët në çështjet e ligjit civil, standardeve të komunitetit, etikave bazë për biznesin dhe veprimtaritë profesionale si dhe modele të pranueshme sjelljeje në jetën e përditshme. Për më tepër, ne mund t’i drejtohemi sensit të të drejtës përbrenda zemrave të njerëzve (Rom. 2:14) kur përpiqemi të miratojmë ligje më të mira apo të shfuqizojmë ligjet e këqija, apo për të ndrequr ndonjë padrejtësi tjetër në shoqërinë rreth nesh. Njohuria e ekzistencës dhe karakterit të Perëndisë, siguron gjithashtu bazën e informacionit që i jep mundësi ungjillit të bëhet i kuptueshëm për zemrën dhe mendjen e jo të krishterit. Jobesimtarët e dinë që Perëndia ekziston e që ata i kanë shkelur standardet e Tij, kështu që lajmi që Krishti vdiq për të paguar për mëkatet e tyre, duhet që me të vërtetë të vijë si lajm i mirë për ta.
Sidoqoftë, duhet theksuar fakti që Shkrimi nuk nënkupton askund që njerëzit mund ta njohin ungjillin apo ta dinë rrugën e shpëtimit përmes një zbulese të tillë të përgjithshme. Ata mund të dinë që Perëndia ekziston, që Ai është Krijuesi i tyre, që ata janë të detyruar të tregojnë bindje ndaj Tij, dhe se kanë mëkatuar kundër Tij. Ekzistenca e sistemeve të flijimit në fetë primitive përgjatë gjithë historisë, vërteton faktin që këto gjëra mund të njihen qartë nga njerëzit edhe pa Biblën. Hasjet e përsëritura të “shira dhe stinë të frytshme” të përmendura tek “Veprat” 14:17 mundet që madje t’i shtyjnë disa të arsyetojnë duke thënë se Perëndia jo vetëm që është i shenjtë dhe i drejtë, por gjithashtu i dashur dhe falës. Por si do të mundet shenjtëria dhe drejtësia e Perëndisë të pajtohet ndonjëherë me gatishmërinë e Tij për të falur mëkatet, ky është një mister që nuk është zgjidhur kurrë nga ndonjë fe jashtë Biblës. Gjithashtu, Bibla nuk na jep ndonjë shpresë se kjo mund të kuptohet pa zbulesën specifike nga Perëndia. Fakti që Perëndia Vetë ka siguruar rrugën e shpëtimit duke dërguar Birin e Tij i Cili është edhe Perëndi edhe njeri, për të qenë përfaqësuesi ynë dhe për të mbajtur ndëshkimin për mëkatet tonë, duke ndërthurur kësisoj drejtësinë dhe dashurinë e Perëndisë me një akt pafundësisht të mençur dhe të mahnitshëm, është mrekullia e madhe e shpengimit tonë. Ky fakt, që duket se haset rëndom për veshin e të krishterit, nuk duhet ta humbë shijen e mahnitshme që ka tek ne. Ai nuk do mund të ishte kuptuar kurrë nga njeriu vetëm, pa zbulesën e veçantë e verbale të Perëndisë.
Për më tepër, edhe nëse një ithtar i një feje primitive mund të mendojë që Perëndia në një mënyrë a një tjetër duhet të ketë paguar Vetë për ndëshkimin për mëkatet tona, një mendim i tillë do të ishte një spekulim i jashtëzakonshëm. Ai nuk do të besohej kurrë me qartësi të mjaftueshme se do ishte baza mbi të cilën të bazoje besimin shpëtues, nëse Perëndia Vetë konfirmon spekulime të tilla me fjalët e Tij, konkretisht, fjalët e ungjillit që shpall që ose kjo me të vërtetë do të ndodhte (nëse zbulesa erdhi në kohën përpara Krishtit) apo që me të vërtetë ka ndodhur (nëse zbulesa erdhi në kohën pas Krishtit). Bibla nuk i konsideron kurrë spekulimet njerëzore të shkëputura prej Fjalës së Perëndisë, si një bazë të mjaftueshme mbi të cilën të bazojmë besimin shpëtues: një besim i tillë shpëtues, sipas Shkrimit, është gjithnjë një bindje e fortë apo mirëbesim tek Perëndia, e që bazohet në vërtetësinë e fjalëve të Perëndisë Vetë.[89]11
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Kur po i dëshmon një jobesimtari, cila është ajo gjë e vetme të cilën do të donit më shumë që ai apo ajo të lexonte? A njeh ndokënd që u bë i krishterë pa lexuar Biblën apo pa dëgjuar dikë që t’i ketë shpjeguar se çfarë thotë Bibla? Cila është atëherë detyra kryesore e misionarit ungjillor? Si duhet që domosdoshmëria e Shkrimi të ndikojë tek orientimi ynë misionar?
2. A e ushqen shpirtin tënd me ushqimin shpirtëror të Fjalës me aq kujdes dhe me aq zell sa ç’ushqen edhe trupin me ushqim fizik? Çfarë na bën kaq të ndjeshëm nga ana shpirtërore saqë të ndjejmë një uri më të madhe fizike që është shumë më akute sesa uria shpirtërore? Cila është zgjidhja për këtë problem?
3. Kur në mënyrë aktive ne kërkojmë të njohim vullnetin e Perëndisë, ku duhet të kalojmë pjesën më të madhe të kohës dhe përpjekjeve tona? Praktikisht, ku e kalon pjesën më të madhe të kohës dhe ku i shpenzon përpjekjet e tua kur kërkon të dish vullnetin e Perëndisë? A duket se kondradiktohen ndonjëherë parimet e Shkrimit me shtysat që marrim nga ndjenjat, ndërgjegjja, këshillat, rrethanat, arsyetimet njerëzore apo nga shoqëria në përgjithësi? Si duhet të përpiqemi t’i zgjidhim këto kontradikta?
4. A është punë e kotë të punosh për legjislacionin civil bazuar në standarde që janë në harmoni me parimet morale të Shkrimit? Përse ka arsye të shëndosha për të shpresuar se ne si përfundim do të jemi në gjendje që t’i mbushim mendjen një pjese të madhe të shoqërisë tonë, për të adaptuar ligje të cilat janë të përputhshme me normat e Shkrimit? Çfarë do ta pengonte këtë përpjekje?
TERMA TË VEÇANTË
Zbulesa e përgjithshme
Zbulesa natyrore
Domosdoshmëria e Shkrimit
Zbulesa e veçantë
BIBLIOGRAFIA
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton (pa trajtim të hollësishëm)
1930 Thomas, 258–260
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1983 Carter, 1:288–289
3. Baptiste
1767 Gill, 1:32–36
1976–1983 Henry, 1:17–29; 2:91–123; 4:494–522; 6:360–369
1983–1985 Erickson, 153–174
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:59–92
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:48–60
5. Luterane
1934 Mueller, 90–98
6. E reformuar (apo presbiteriane)
1559 Calvin, 1:69–74, 838–849 (1.6; 3.19.6–16)
1724–1758 Edwards, 2:479–485
1861 Heppe, 31–33
1871–1873 Hodge, 1:18–60, 364–365
1878 Dabney, 64–78
1938 Berkhof, Intro. 128–133; 165–166
7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/pentekostale)
1988–1992 Williams, 33–36, 239–241
1955 Ott (pa trajtim të hollësishëm)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:151–161; 245–281
Vepra të tjera
Berkouwer, G.C. Zbulesa e Përgjithshme (General Revelation). (Pa emër përkthyesi.) Grand Rapids: Eerdmans, 1955.
Demarest, Bruce A. Zbulesa e Përgjithshme (General Revelation). Grand Rapids: Zondervan, 1982.
_______. “Zbulesa, e Përgjithshme (Revelation, General).” Tek FUT ([90]EDT) fq. 944–-945.
Henry, Carl F.H. “Zbulesa, e Veçantë (Revelation, Special).” Tek FUT fq. 945–948.
Kuyper, Abraham. Parimet e Teologjisë së Shenjtë (Principles of Sacred Theology). Përkth. nga J.H. de Vries. Grand Rapids: Eerdmans, 1968, fq. 341–405 (botuar fillimisht nën titullin Enciklopedia e Teologjisë së Shenjtë (Encyclopedia of Sacred Theology) më 1898).
Packer, J.I. “Shkrimi (Scripture).” Tek FRT ([91]NDT) fq. 627–631.
Van Til, Cornelius. Hir i Përgjithshëm dhe Ungjilli (Common Grace and the Gospel). Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1973.
_______. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) [92]vol. 1: Doktrina e Shkrimit (The Doctrine of Scripture). Ripon, Calif.: den Dulk Christian Foundation, 1967, fq. 1–15.
_______. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) vol. 5: Një Hyrje në Teologjinë Sistematike (An Introduction to Systematic Theology). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976, fq. 62–109.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Mateu” 4:4: Por ai, duke iu përgjigjur, tha: ``Éshtë shkruar: "Njeriu nuk rron vetëm me bukë, por me çdo fjalë që del nga goja e Perëndisë.”’
HIMN
“MË MËSO O ZOT, RRUGËN TËNDE TË TË VËRTETËS (TEACH ME, O LORD, YOUR WAY OF TRUTH)”
(Përdor vijën e njohur melodike të “Jezusi do të mbretërojë (Jesus Shall Reign).”)
Më mëso o Zot, rrugën tënde të të vërtetës,
Dhe prej saj nuk do të largohem;
Në mënyrë që të bindem pa u lëkundur,
një zemër të arsyeshme më bëj të kem.
Më bëj të eci në urdhëresat e Tua,
Sepse gëzim do gjej në ligjin Tënd;
Më jep një zemër që e do vullnetin Tënd,
Ku pakënaqësia apo zilia, aty nuk kanë vend.
Largomi sytë nga kotësitë,
në rrugët e Tua më bëj të shkoj;
Oh bëj që shërbëtori Yt të shijojë Fjalën Tënde
E kësisoj në frikë të perëndishme të jetoj.
Largoje prej meje turpin dhe frikën time;
Gjykimet e drejtësisë Tënde unë do të pohoj;
Më ripërtëri në drejtësinë Tënde;
Të njoh parimet e Tua unë dëshiroj.
Nga Psalteri (The Psalter) 1912 (marrë nga “Ps.” 119:33–40)
Një himn alternativ për këtë kapitull, është një këngë e kohës tonë me tekst nga Shkrimi, e titulluar: “Kërkoni së Pari Mbretërinë e Perëndisë (Seek Ye First the Kingdom of God).” Vargu i dytë i kësaj kënge (“Njeriu nuk do të jetojë vetëm me bukë (Man shall not live on bread alone...)”) është një citim nga “Mateu” 4:4 dhe ai shpreh domosdoshmërinë e Shkrimit për ruajtjen e vazhdimësisë së jetës tonë shpirtërore. Ne jetojmë me çdo fjalë që del nga goja e Perëndisë. Vargjet e tjera të këngës, nuk flasin në mënyrë të drejtpërdrejtë për doktrinën e domosdoshmërisë së Shkrimit, por përmbajnë fjalë për ftesën e ungjillit (vgj. 1, 4, 5). Të tëra vargjet e kësaj kënge, janë citime të drejtpërdrejta nga Shkrimi, dhe, si të tilla, do të jenë ushqim shpirtëror për të cilin ia vlen të këndojmë e që rreth tij të përsiatemi.
Kapitulli 8
Katër karakteristikat e Shkrimit: (4) Mjaftueshmëria
A mjafton Bibla për të ditur atë që Perëndia dëshiron që ne të mendojmë apo të bëjmë?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
A duhet të kërkojmë për fjalë të tjera të Perëndisë përveç atyre që kemi në Shkrim? Doktrina e mjaftueshmërisë së Shkrimit, i jep përgjigje kësaj pyetjeje.
A. Përkufizim i mjaftueshmërisë së Shkrimit
Mjaftueshmërinë e Shkrimit ne mund ta përkufizojmë si më poshtë: Mjaftueshmëria e Shkrimit do të thotë që Shkrimi përmban të tëra fjalët e Perëndisë që Ai kishte për qëllim që njerëzit e Tij të kenë në secilën fazë të historisë shpenguese, e që tani ai përmban gjithçka që na duhet të na thotë Perëndia për shpëtimit, për t’i besuar Atij përsosmërisht, dhe për t’iu bindur Atij përsosmërisht.
Ky përkufizim thekson faktin që vetëm tek Shkrimi ne duhet të kërkojmë për fjalët që Perëndia na drejton. Ai gjithashtu na kujton që Perëndia e konsideron atë që na ka treguar në Bibël si të mjaftueshme për ne, dhe se ne duhet të gëzohemi në zbulesën e madhe që Ai na ka dhënë dhe të jemi të kënaqur me të.
Një mbështetje e konsiderueshme nga Shkrimi dhe një shpjegim i kësaj doktrine, gjendet tek fjalët e Palit drejtuar Timoteut, “dhe se, që nga fëmijëria i njeh Shkrimet e Shenjta, të cilat mund të të bëjnë të urtë për shpëtimin me anë të besimit në Krishtin Jezus” (2 Tim. 3:15). Konteksti tregon që “shkrimet e shenjta” këtu nënkupton fjalët e shkruara të Shkrimit (2 Tim. 3:16). Ky është një tregues që nënkupton se fjalët e Perëndisë të cilat ne kemi në Shkrim, janë të tëra fjalët e Perëndisë që na nevojiten me qëllim për t’u shpëtuar: këto fjalë janë në gjendje që të na bëjnë të të urtë “për shpëtimin.” Kjo është e konfirmuar nga pasazhe të tjerë të cilat flasin për fjalët e Shkrimit si mënyra që Perëndia përdor për të na sjellë në shpëtim (Jakobi 1:18; 1 Pjetrit 1:23).
Pasazhe të tjerë nënkuptojnë që Bibla është e mjaftueshme për të na pajisur për të jetuar jetën e krishterë. Edhe një herë tjetër, Pali i shkruan Timoteut duke i thënë: “I gjithë Shkrimi është i frymëzuar nga Perëndia dhe i dobishëm për mësim, bindje, ndreqje dhe për edukim me drejtësi, që njeriu i Perëndisë të jetë i përkryer, tërësisht i pajisur për çdo vepër të mirë” (2 Tim. 3:16–17).
Këtu Pali nënkupton që një arsye përse Perëndia bëri që Shkrimi të shkruhet, është që të na përgatisë që të mund të jemi të “pajisur për çdo vepër të mirë.” Nëse ka ndonjë “vepër të mirë” që Perëndia dëshiron që të krishterët të bëjnë, ky pasazh tregon se Perëndia ka siguruar mënyrën për të në Fjalën e Tij për t’i trajnuar të krishterët në atë vepër. Kësisoj, nuk ka “vepra të mira” që Perëndia dëshiron që ne të bëjmë veç atyre që jepen mësim diku në Shkrim: ai mund të na pajisë për çdo vepër të mirë.
Një mësim i ngjashëm gjendet tek “Psalmi” 119: “Lum ata që kanë një rrugë pa njollë dhe që ecin në ligjin e Zotit!” (v. 1). Ky varg tregon një barasvlershmëri mes të qenurit “i pa njollë” dhe “ecjen në ligjin e Zotit” sepse të pa njollë janë ata të cilët ecin sipas ligjit të Zotit. Këtu kemi përsëri një tregues që na thotë edhe një herë tjetër që gjithçka që Perëndia kërkon prej nesh, është dokumentuar në fjalën e Tij të shkruar: të jemi të pa njollë përpara Perëndisë do të thotë thjesht të bëjmë gjithçka që Bibla na urdhëron.
Atëherë, për të qenë moralisht të përsosur përpara Perëndisë, çfarë duhet të bëjmë ne përmbi atë që Perëndia na urdhëron në Shkrime? Asgjë! Asgjë fare! Po qe se ne thjesht u përmbahemi fjalëve të Shkrimit, ne do të jemi “të panjollë” dhe do të jemi duke bërë “çdo vepër të mirë” që Perëndia pret prej nesh.
B. Ne mund të gjejmë gjithçka që Perëndia ka thënë rreth një teme të caktuar, dhe mund të gjejmë përgjigje për pyetjet tona
Sigurisht, ne e kuptojmë që nuk do t’u bindemi kurrë në mënyrë të përsosur të tëra Shkrimeve në këtë jetë (shiko Jakobi 3:2; 1 Gjonit 1:8–10; dhe kapitullin 24, më poshtë). Kështu, në fillim mund të mos duket shumë e rëndësishme të themi që gjithçka që na duhet të bëjmë është ajo që Perëndi na urdhëron në Bibël, përderisa ne gjithsesi nuk do të jemi kurrë në gjendje t’i bindemi tërësisht asaj në këtë jetë. Por e vërteta e mjaftueshmërisë së Shkrimit është e një rëndësie të madhe për jetën tonë të krishterë, sepse ajo na aftëson për ta përqendruar kërkimin tonë për fjalët e Perëndisë tek vetëm Bibla dhe na shpëton nga detyra e pafundme e rrëmimit nëpër shkrimet e të krishterëve përgjatë gjithë historisë, apo nëpër tërë mësimet e kishës, apo përmes tërë ndjenjave dhe mbresave subjektive që na vijnë në mendje dita ditës,[93]1 me qëllim që të gjejmë atë që Perëndia kërkon prej nesh. Në një kuptim shumë praktik, kjo do të thotë që ne jemi në gjendje që të arrijmë në përfundime të sakta për shumë prej mësimeve të Shkrimit. Për shembull, paçka se kërkon punë, është e mundshme të gjejmë të tëra pasazhet biblike të cilat janë të lidhura drejtpërsëdrejti me çështjet e martesës dhe divorcit apo me përgjegjësitë e prindërve ndaj fëmijëve apo me marrëdhënien mes një të krishteri dhe qeverisë civile.
Për më tepër, kjo doktrinë nënkupton që është e mundshme të mbledhim të tëra pasazhet të cilat kanë një lidhje të drejtpërdrejtë me çështjet doktrinare të tilla si shpengimi apo personi i Krishtit apo vepra e Frymës së Shenjtë në jetën e besimtarit sot. Në këtë si dhe në qindra çështje të tjera morale dhe doktrinare, mësimi biblik rreth mjaftueshmërisë së Shkrimit, na jep besim se do të jemi në gjendje të gjejmë atë që Perëndia kërkon prej nesh për të menduar apo për të bërë në këto fusha. Në shumë prej këtyre fushave, ne mund të arrijmë bindjen që ne, bashkë me shumicën dërrmuese të kishës përgjatë historisë, kemi gjetur dhe formuluar me saktësi atë që Perëndia dëshiron që ne të mendojmë apo bëjmë. Thënë thjeshtë, doktrina e mjaftueshmërisë së Shkrimit na tregon se është e mundshme që të studiojmë teologji sistematike dhe etikat, dhe të gjejmë përgjigje për pyetjet tona.
Në këtë pikë, ne ndryshojmë nga teologët katolikë romakë të cilët do të thoshin se nuk kemi gjetur gjithçka që Perëndia na thotë për ndonjë temë të caktuar, derisa të kemi dëgjuar mësimin zyrtar të kishës përgjatë historisë së saj. Kësaj ne do t’i përgjigjeshim duke thënë se paçka se historia e kishës mund të na ndihmojë të kuptojmë atë që Perëndia na thotë në Bibël, përgjatë historisë së kishës, Perëndia kurrë nuk u ka shtuar mësimeve apo urdhëresave të Shkrimit. Askund përgjatë historisë së kishës jashtë Shkrimit, nuk gjejmë që Perëndia të ketë shtuar ndonjë gjë që kërkon prej nesh ta besojmë apo ta bëjmë. Shkrimi është i mjaftueshëm për të na pajisur “për çdo vepër të mirë,” dhe për të ecur në mënyra që janë “pa njollë” përpara Perëndisë.
Në këtë pikë, ne ndryshojmë gjithashtu nga teologët joungjillorë të cilët nuk janë të bindur që Bibla është Fjala e Perëndisë në një kuptim unikal apo absolut, dhe që për rrjedhojë nuk shqyrtojnë vetëm Biblën por edhe vepra të tjera të hershme kristiane, në përpjekje për të gjetur jo dhe aq atë që Perëndia i tha njerëzimit, por më tepër atë që të krishterët e hershëm përjetuan në marrëdhënien e tyre me Perëndinë. Ata nuk do të pritnin të mbërrinin në një përfundim të vetëm të unifikuar rreth asaj që Perëndia dëshiron që ne të mendojmë apo të bëjmë në lidhje me ndonjë çështje të caktuar, por që të zbulojnë një larmi mendimesh dhe këndvështrimesh të mbledhura rreth disa ideve kryesore unifikuese. Të tëra këndvështrimet që të krishterët e hershëm kanë mbajtur në cilëndo prej kishave të hershme, tani do të ishin potencialisht këndvështrime të vlefshme për të krishterët e sotëm. Kësaj ne do t’i përgjigjeshim me faktin që kërkimi ynë për përgjigje ndaj çështjeve teologjike dhe etike, nuk është një kërkim për të gjetur atë që besimtarë të ndryshëm kanë menduar në historinë e kishës, por një kërkim për të gjetur e kuptuar atë që Perëndia Vetë na thotë me fjalët e Tij, të cilat gjenden tek Shkrimi dhe vetëm tek Shkrimi.
C. Sasia e Shkrimeve të dhëna, ishte e mjaftueshme për secilën fazë të historisë së shpengimit
Doktrina e mjaftueshmërisë së Shkrimit nuk nënkupton që Perëndia nuk mund t’u shtojë më shumë fjalë atyre që Ai u ka thënë tashmë njerëzve të Tij. Përkundrazi, ajo nënkupton që njerëzit nuk mund t’i shtojnë me iniciativën e tyre ndonjë fjalë atyre që Perëndia ka folur tashmë. Për më tepër, nënkupton që faktikisht, Perëndia nuk i ka folur njerëzimit më fjalë nga ato të cilat Ai do të kërkonte që ne t’i besonim apo t’u bindeshim por që nuk janë prej atyre që kemi tashmë në Bibël.
Kjo pikë është e rëndësishme, sepse na ndihmon të kuptojmë se si Perëndia mund t’i thotë njerëzve të Tij që fjalët e Tij drejtuar atyre, ishin të mjaftueshme në shumë pika të ndryshme të historisë së shpengimit, dhe se si Ai do mundej që gjithsesi t’u shtonte atyre fjalëve më vonë. Për shembull, tek “Ligji i Përtërirë” 29:29 Moisiu thotë: “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë, por gjërat e shfaqura janë për ne dhe për bijtë tanë përgjithnjë, me qëllim që të zbatojmë tërë fjalët e këtij ligji.”
Ky varg na kujton që Perëndia ka marrë gjithnjë iniciativën në zbulimin ndaj nesh të gjërave. Ai ka vendosur se çfarë të zbulojë dhe çfarë të mos zbulojë. Në secilën fazë të historisë së shpengimit, gjërat që Perëndia kishte zbuluar, ishin për popullin e Tij në atë kohë të caktuar, dhe ata duhej që të studionin të besonin e t’u bindeshin atyre gjërave. Me përparimin e mëtejshëm në historinë e shpengimit, u shtuan më shumë prej fjalëve të Perëndisë, duke e dokumentuar dhe interpretuar atë histori (shiko kapitullin 3 më sipër në lidhje me zhvillimin e kanonit).
Kështu, në kohën e vdekjes së Moisiut, pesë librat e parë të Besëlidhjes tonë të Vjetër, qenë të mjaftueshme për popullin e Perëndisë në atë kohë. Por, Perëndia i drejtoi autorët e mëvonshëm që të shtonin edhe të tjerë libra, në mënyrë që Shkrimi të ishte i mjaftueshëm për besimtarët në kohët e mëpasshme. Për të krishterët sot, fjalët nga Perëndia që ne kemi tog si në Besëlidhjen e Re ashtu edhe në Besëlidhjen e Vjetër, janë të mjaftueshme për ne gjatë epokës së kishës. Pas vdekjes, ringjalljes dhe ngritjes lart të Krishtit, si dhe pas themelimit të kishës së hershme ashtu sikurse është dokumentuar në Besëlidhjen e Re dhe përmbledhja e librave të kanonit të Besëlidhjes së Re, nuk ka ndodhur ndonjë vepër e mëtejshme qendrore shpenguese prej Perëndisë në histori (vepra këto që kanë një lidhje të drejtpërdrejtë me të tërë njerëzit e Perëndisë për të tëra kohët në vazhdim), dhe kësisoj, nuk janë dhënë fjalë të mëtejshme nga Perëndia për të dokumentuar dhe për t’i interpretuar këto fakte për ne.
Kjo do të thotë se ne mund të citojmë tekste nga Shkrimi kudo nga kanoni për të treguar që parimi i mjaftueshmërisë së zbulesës së Perëndisë ndaj njerëzve të Tij në çdo kohë të caktuar, ka mbetur njëlloj. Në këtë kuptim, këto vargje të cilat bëjnë fjalë për mjaftueshmërinë e Shkrimit në periudhat më të hershme, janë të zbatueshme drejtpërsëdrejti edhe ndaj nesh, edhe pse shtrirja e Biblës të cilës ato i referohen në situatën tonë, është më e madhe sesa shtrirja e Shkrimit të cilit ato i referoheshin në kontekstin origjinal. Tekstet e mëposhtme nga Shkrimi kësisoj gjejnë zbatim tek ne edhe nga kjo anë:
Nuk do t`i shtoni asgjë atyre që unë ju urdhëroj dhe nuk do t`u hiqni asgjë, por zotohuni të zbatoni urdhrat e Zotit, Perëndisë tuaj, që unë ju porosis. (L. i P. 4:2)
Do të kujdeseni të zbatoni tërë gjërat që ju urdhëroj; nuk do t`u shtoni asgjë dhe asgjë nuk do t`u hiqni. (L. i P. 12:32)
Çdo fjalë e Perëndisë është pastruar me zjarr. Ai është një mburojë për atë që gjen strehë tek ai. Mos u shto asgjë fjalëve të tij, që të mos të të qortojë dhe të dalësh gënjeshtar. (F. e Urta 30:5–6)
Po u dëshmoj të gjithëve atyre që dëgjojnë fjalët e profecisë së këtij libri: nëse ndokush do t`i shtojë këtyre gjërave, Perëndia do të shtojë mbi të plagët e përshkruara në këtë libër. Dhe nëse dikush heq nga fjalët e librit të kësaj profecie, Perëndia do t`i heqë pjesën e tij nga libri i jetës nga qyteti i shenjtë, dhe nga gjërat që janë përshkruar në këtë libër. (Zbu. 22:18–19)[94]2
D. Zbatimet praktike të mjaftueshmërisë së Shkrimit
Doktrina e mjaftueshmërisë së Shkrimit ka një sërë zbatimesh praktike për jetën tonë të krishterë. Lista e mëposhtme ka për synim që të na vijë në ndihmë, por nuk pretendon të jetë e plotë.
1. Mjaftueshmëria e Shkrimit duhet të na inkurajojë, ndërkohë që ne përpiqemi të zbulojmë atë që Perëndia do të donte që ne të mendonim (rreth një çështjeje të caktuar doktrinare) apo që të bënim (në një situatë të caktuar). Ne duhet të inkurajohemi që gjithçka që Perëndia dëshiron të na thotë rreth asaj çështjeje, duhet gjendur tek Shkrimi. Kjo nuk do të thotë që Bibla i përgjigjet të tëra pyetjeve që mund të na vijnë në mendje, sepse “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë” (L. i P. 29:29). Por nënkupton ama që kur ne jemi duke u përballur me një problem vërtetë të rëndësishëm për jetën tonë të krishterë, ne mund t’i qasemi Shkrimit me bindjen që përmes tij, Perëndia do të na sigurojë udhëzimin për atë problem që kemi.
Sigurisht që do të ketë raste kur përgjigjja që ne gjejmë është që Shkrimi nuk i përgjigjet drejtpërsëdrejti pyetjes tonë. (Ky do të ishte rasti për shembull, nëse do të përpiqeshim të gjejmë nga Shkrimi çfarë “rendi adhurimi” të ndjekim të dielave në mëngjes, apo nëse do të ishte më mirë të uleshim në gjunjë apo ndoshta të qëndronim ngritur kur të luteshim, apo se në ç’kohë duhet t’i hamë vaktet tona gjatë ditës, etj.) Në këto raste, ne duhet të dalim në përfundimin që Perëndia nuk na ka kërkuar që të mendojmë apo të veprojmë në ndonjë mënyrë të caktuar në lidhje me atë çështje (me përjashtim ndoshta, në lidhje me parimet më të përgjithshme për sa i takon qëndrimeve dhe synimeve tona). Por në shumë raste të tjera, do të gjejmë udhëzime të drejtpërdrejta dhe të qarta nga Zoti, që të na pajisin për “për çdo vepër të mirë” (2 Tim. 3:17).
Ndërkohë që ne vazhdojmë jetën tonë, një shprehi e kryer shpesh rreth hulumtimit të Shkrimit për të gjetur udhëzim në të, do të rezultojë në një aftësi të shtuar për të gjetur përgjigje të sakta e të formuluara me kujdes ndaj problemeve dhe pyetjeve tona. Një rritje përgjatë gjithë jetës në kuptimin e mësimeve të Biblës, do të përfshijë kësisoj rritjen në aftësinë e kuptimit siç duhet të mësimeve të Biblës dhe në zbatimin e tyre ndaj pyetjeve specifike.
2. Mjaftueshmëria e Shkrimit na kujton që ne nuk duhet t’i shtojmë asgjë Shkrimit dhe që nuk duhet të konsiderojmë asnjë shkrim tjetër si të njëvlershëm me Shkrimin. Ky parim shkelet nga pothuajse të tëra kultet dhe sektet. Për shembull, Mormonët, pretendojnë se e besojnë Biblën, por ata gjithashtu shpallin autoritet hyjnor për Librin e Mormonit. Kulti Shkencëtarët e Krishterë po kështu pretendon se e beson Biblën, por praktikisht ata e mbajnë librin Shkenca dhe Besimi me një Çelës për tek Shkrimet (Science and Health With a Key to the Scriptures) shkruar nga Meri Beikër Edi (Mary Baker Eddy), si të barabartë me Shkrimin apo edhe më lart në autoritet se Shkrimi. Përderisa këto pretendime shkelin urdhëresat e Perëndisë për të mos i shtuar gjë fjalëve të Tij, ne nuk duhet të mendojmë se ndonjë fjalë shtesë nga Perëndia të drejtuar ndaj nesh do të gjendej në këto shkrime. Edhe në kishat e krishtera, një gabim i ngjashëm me këtë nganjëherë bëhet kur njerëzit shkojnë përtej asaj që Shkrimit thotë dhe pohojnë me bindje të fortë ide të reja rreth Perëndisë apo qiellit, duke i bazuar mësimet e tyre jo tek Shkrimi por tek spekulimet e tyre, e madje edhe tek përjetime të pretenduara për vdekjen dhe riardhjen në jetë.
3. Mjaftueshmëria e Shkrimit na tregon gjithashtu që Perëndia nuk kërkon prej nesh që të besojmë ndonjë gjë për Të apo për veprën e Tij të shpengimit e cila nuk gjendet në Shkrim. Ndër shkrimet e kohës së kishës së hershme, ka disa përmbledhje të thënieve të supozuara të Jezusit të cilat nuk janë ruajtur në Ungjij. Ka shumë gjasa që të paktën disa prej “thënieve të Jezusit” që gjenden tek këto shkrime, të jenë dokumentime të sakta të cilat Jezusi i tha faktikisht (paçka se tani është e pamundur për ne që të përcaktojmë me një shkallë të lartë probabiliteti se cilat janë këto thënie). Por nuk ka vërtetë shumë rëndësi për jetën tonë të krishterë, nëse nuk lexomë kurrë ndonjë prej këtyre thënieve, sepse Perëndia ka bërë që në Shkrime të dokumentohet gjithçka që na duhet të dimë për fjalët dhe veprat e Jezusit, me qëllim për t’i besuar e për t’iu bindur Atij në mënyrë të përsosur. Paçka se këto përmbledhje të thënieve kanë një vlerë të kufizuar në kërkimin gjuhësor dhe ndoshta në studimin e historisë së kishës, ato nuk kanë vlerë të drejtpërdrejtë për ne në mësimin e asaj që duhet të besojmë rreth jetës dhe mësimeve të Krishtit, apo në formulimin e bindjeve tona doktrinare apo etike.
4. Mjaftueshmëria e Shkrimit na tregon se asnjë zbulesë moderne nga Perëndia nuk duhet të vendoset në të njëjtin nivel me Shkrimin për sa i takon autoritetit. Në kohë të ndryshme përgjatë historisë së kishës, dhe veçanërisht në lëvizjen karizmatike moderne, njerëzit kanë pretenduar që Perëndia ka dhënë zbulesa përmes tyre, në dobi të kishës. Sido që t’i vlerësojmë pretendime të tilla,[95]3 ne duhet të bëjmë kujdes që të mos lejojmë kurrë (as në teori e as në praktikë) vënien e zbulesave të tilla në një nivel të barabartë me Shkrimin.[96]4 Ne duhet të këmbëngulim që Perëndia nuk kërkon prej nesh që të besojmë ndonjë gjë rreth Tij apo veprave të Tij në botë, e cilat përmbahet në këto zbulesa por jo tek Shkrimi. Gjithashtu, ne duhet të këmbëngulim që Perëndia nuk kërkon prej nesh t’i bindemi ndonjë direktive morale që na ka ardhur përmes mënyrash të tilla, por që nuk janë konform Shkrimit. Bibla përmban gjithçka që na duhet që Perëndia të na tregojë për besimin dhe bindjen me përsosmëri ndaj Tij.[97]5
Duhet vërejtur gjithashtu në këtë pikë që kurdoherë që janë shfaqur sfida ndaj mjaftueshmërisë së Shkrimit në formën e kërkesave që dokumente të tjerë të vendosen në një nivel me Shkrimit (qoftë nga kategoria e literaturës jashtë biblike të krishterë e shekullit të parë, nga mësimet e akumuluara të Kishës Katolike romake, apo nga libra prej kultesh të ndryshme të tilla si Libri i Mormonit), rezultati ka qenë gjithnjë (1) heqja e theksit nga mësimet e Biblës vetë dhe (2) fillimi i dhënies mësim të disa gjërave të cilat bien ndesh me Shkrimin. Ky është një rrezik për të cilin kisha duhet që në mënyrë të vazhdueshme të mbetet syçelë.
5. Në lidhje me jetesën e jetës së krishterë, mjaftueshmëria e Shkrimit na kujton që asgjë nuk është mëkat përveç atyre që janë të ndaluara nga Shkrimi qoftë të thëna shkoqur, qoftë të nënkuptuara. Të ecësh në ligjin e Zotit do të thotë të jesh “pa njollë” (Ps. 119:1). Për rrjedhojë, ne nuk duhet të shtojmë urdhra të tjerë ndalimi përmbi ato që janë deklaruar tashmë në Shkrim. Hera herës, mund të shfaqen situata në të cilat do të ishte e gabuar për shembull, që një i krishterë individual të pinte kafe apo Koka Kola, apo të shkonte në kinema, apo të hante mish të ofruar më përpara idhujve (shiko 1 Kor. 8–10), por nëse nuk mund të tregohet një mësim specifik apo ndonjë parim i përgjithshëm i Shkrimit i cili i ndalon përgjithmonë këto (apo ndonjë veprimtari tjetër) për të tërë besimtarët, ne duhet të këmbëngulim se këto veprimtari nuk janë të mëkatshme në vetvete dhe se ato nuk janë të ndaluara në të tëra rrethanat nga Perëndia ndaj njerëzve të Tij.[98]6
Ky është gjithashtu një parim i rëndësishëm sepse ekziston gjithnjë prirja ndër besimtarët që të fillojnë të shpërfillin kërkimin rregullisht e për çdo ditë të Shkrimit për të gjetur atje drejtim, e në vend të kësaj të fillojnë të jetojnë mbi bazën e një tërësie rregullash të shkruara e të pashkruara (apo traditash denominacionale) rreth asaj që një person bën apo nuk bën në jetën e krishterë.
Për më tepër, kurdoherë qe ne i shtojmë listës së mëkateve që janë të ndaluara nga Shkrimi vetë, do t’i bëhet dëm kishës si dhe jetëve të besimtarëve individualë. Fryma e Shenjtë nuk do të fuqizojë bindje ndaj rregullave të cilat nuk kanë aprovimin e Perëndisë në Shkrimin e shenjtë, e as besimtarët në përgjithësi nuk do të gjejnë kënaqësi në bindjen ndaj urdhëresave të cilat nuk janë në përputhje me ligjet e Perëndisë të shkruara në zemrat e tyre. Në disa raste, të krishterët, mundet që në mënyrë të përsëritur e me zell t’i kërkojnë Perëndisë për “fitore” mbi mëkate të supozuara të cilat faktikisht nuk janë fare mëkate, e megjithëkëtë, nuk do t’u jepet “fitore”, pasi qëndrimi apo veprimi në fjalë, është në fakt jo një mëkat dhe nuk është i pakënaqshëm ndaj Perëndisë. Rezultati i kësaj mund të jetë përgjithësisht një dekurajim i madh në lutje dhe pezmatim në jetën e krishterë,.
Në raste të tjera, mosbindja e vazhduar apo madje e shtuar ndaj këtyre “mëkateve” të reja, do të vijë për pasojë, bashkë me një ndjenë faji dhe për pasojë një tëhuajtje ndaj Perëndisë. Shpesh herë krijohet një këmbëngulje gjithnjë e më e pakompromentushme dhe legaliste ndaj këtyre rregullave të reja nga ana e atyre që i ndjekin ato, si dhe përbashkësia e vërtetë ndër besimtarët në kishë do të venitet. Ungjillëzimi shpesh herë do të pengohet, sepse shpallja në heshtje e ungjillit që vjen nga jetët e besimtarëve, në fund do të duket (për të jashtmit) se përfshin të paktën kërkesa shtesë me të cilat personi duhet të përshtatet me këtë model uniform të jetës me qëllim për t’u bërë një pjesëtar i trupit të Krishtit.
Një shembull i qartë i një shtese ndaj urdhëresave të Shkrimit, gjendet tek kundërshtimi nga Kisha Katolike Romake ndaj metodave “artificiale” të kontrollit të lindjeve, një linjë veprimi kjo e cila nuk gjen një mbështetje të vlefshme në Shkrim. Mosbindja e përhapur gjerësisht, tëhuajtja dhe ndjenja e një faji të mosqenë, kanë qenë rezultati i kësaj linje veprimi. Megjithëkëtë, e tillë është prirja e natyrës njerëzore saqë bën rregulla të tillë shembujt të tjerë të të cilëve me shumë mundësi mund të gjenden në traditat e shkruara dhe të pashkruara të pothuajse çdo denominacioni.
6. Mjaftueshmëria e Shkrimit na thotë gjithashtu se Perëndia nuk na kërkon asgjë që nuk është urdhëruar në Shkrim qoftë drejtpërsëdrejti, qoftë tërthorazi. Kjo na kujton që fokusi i kërkimit tonë për vullnetin e Perëndisë, duhet të jetë Shkrimi, e jo kërkimi i udhëzimit përmes lutjes për rrethanat e ndryshuara apo ndjenjat e ndryshuara apo udhëzime të drejtpërdrejta nga Fryma e Shenjtë, shkëputur nga Shkrimi. Do të thotë gjithashtu që nëse dikush pretendon se ka një mesazh nga Perëndia ku na tregohet se çfarë duhet të bëjmë, ne nuk duhet të supozojmë kurrë se është mëkat të mos i bindesh një mesazhi të tillë nëse ai mund të konfirmohet nga zbatimi i vetë Shkrimit ndaj situatës tonë.
Zbulimi i kësaj të vërtete të madhe mund të sjellë gëzim dhe paqe të jashtëzakonshme në jetën e mijëra të krishterëve të cilët kalojnë orë të panumërta duke kërkuar vullnetin e Perëndisë jashtë Shkrimit, e që shpesh janë të pasigurt për nëse e kanë gjetur atë apo jo. Faktikisht, shumë të krishterë sot, kanë shumë pak besim në aftësinë e tyre për të zbuluar me ndopak siguri vullnetin e Perëndisë. Kësisoj, mbetet pak vend për përpjekje për të bërë vullnetin e Perëndisë (sepse kush mund ta dijë vullnetin e Tij tek e fundit?) dhe pak rritje në shenjtëri përpara Perëndisë.
E vërteta duhet të jetë e kundërta. Të krishterët të cilët janë të bindur për mjaftueshmërinë e Shkrimit, duhet të fillojnë me zell të kërkojnë dhe gjejnë vullnetin e Perëndisë në Shkrim. Ata duhet të jenë të zellshëm dhe rregullisht të rriten në bindje ndaj Perëndisë, duke gjetur liri dhe paqe të madhe në jetën e krishterë. Ata duhet të jenë në gjendje të thonë njëzëri me psalmistin:
Kështu do të respektoj ligjin tënd vazhdimisht,
përjetë,
Do të ec në liri,
sepse kërkoj urdhërimet e tua....
Paqe të madhe kanë ata që e duan ligjin tënd,
nuk ka asgjë që mund t`i rrëzojë. (Ps. 119:44–45, 165)
7. Mjaftueshmëria e Shkrimit na kujton që në mësimet tona doktrinare dhe etike, ne duhet të theksojmë atë që Shkrimi thekson dhe të jemi të kënaqur me atë që Perëndia na ka treguar në Shkrimin e shenjtë. Ka disa tema rreth të cilave Perëndia na ka treguar pakgjë apo kurrgjë në Bibël. Ne duhet të mbajmë mend që “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë” (L. i P. 29:29) dhe që Perëndia na ka zbuluar në Shkrim, ekzaktësisht atë që Ai mendoi se është ajo që na duhet. Ne duhet ta pranojmë këtë dhe të mos mendojmë se Shkrimi është diçka më e paktë nga çfarë duhet të jetë, apo të fillojmë të urojmë që Perëndia të na kishte dhënë shumë më tepër informacion rreth temave për të cilat ka shumë pak referenca Shkrimesh. Sigurisht, do të ketë disa situata kur do të përballemi me një problem të caktuar i cili kërkon një vëmendje të madhe, shumë më të madhe sesa theksi që merr në mësimin e Shkrimit. Por këto situata duhet të jenë relativisht jo të shpeshta dhe nuk duhet të përbëjnë vazhdën e përgjithshëm të jetës apo shërbesës tonë.
Është karakteristikë e shumë kulteve fakti që ato theksojnë pjesë apo mësime të mjegullta të Shkrimit (p.sh. theksi që Mormonët i vënë pagëzimit për të vdekurit, një temë kjo e cila përmendet në vetëm një varg të Biblës [1 Kor. 15:29], në një frazë ku kuptimi i saktë i saj, tani është me sa duket i pamundur për t’u përcaktuar me saktësi). Por një gabim i ngjashëm u bë nga një brez i tërë studiuesish liberalë të Besëlidhjes së Re në pjesën e parë të shekullit të kaluar, të cilët i kushtuan pjesën më të madhe të jetës së tyre hulumtuese, një kërkimi të kotë për burimet “pas” tregimeve ungjillore që kemi ne sot, apo për të kërkuar për thëniet “autentike” të Jezusit.
Fatkeqësisht, një model i ngjashëm shpesh është shfaqur ndër ungjillorët përbrenda denominacionesh të ndryshme. Çështje doktrinare të cilat i kanë ndarë denominacionet ungjillore protestante nga njëra-tjetra, kanë qenë pothuajse në mënyrë të pandryshuar çështje të cilat Bibla i thekson fare pak, dhe çështje në të cilat përfundimet tona duhen nxjerrë përmes deduktimesh logjike shumë më tepër se përmes deklaratash të drejtpërdrejta të Biblës. Për shembull, mospajtime jetëgjatë mes denominacionesh kanë ndodhur apo kanë vazhduar të ndodhin rreth formës së “duhur” të drejtimit të kishës, natyrës së saktë të pranisë së Krishtit në Darkën e Zotit, sekuencën e saktë të ngjarjeve që kanë të bëjnë me kthimin e Krishtit, kategoritë e personave që do të pranohen në Darkën e Zotit, mënyrën në të cilën Perëndia planifikoi që meritat e vdekjes së Krishtit do të gjenin zbatim tek besimtarët si subjektet e duhur për pagëzim dhe nuk do të zbatoheshin tek jobesimtarët, kuptimin e saktë të “pagëzimit në Frymën e Shenjtë,” e kështu me radhë.
Ne nuk duhet të themi që këto çështje janë tërësisht të parëndësishme, e as që Shkrimi nuk na jep ndonjë zgjidhje për ndonjë prej tyre (me të vërtetë që në lidhje me shumë prej tyre, një zgjidhje specifike do të mbrohet në kapitujt pasues të këtij libri). Sidoqoftë, përderisa të tëra këto tema marrin relativisht pak vëmendje të drejtpërdrejtë në Shkrime, është ironike dhe tragjike që drejtuesit denominacionalë, shpesh do t’i kushtojnë një pjesë të mirë të jetës së tyre, çështjeve minore doktrinare në të cilat denominacionet e tyre mendojnë ndryshe nga të tjerët. A është një përpjekje e tillë e motivuar me të vërtetë nga një dëshirë për të sjellë unitet kuptueshmërie në kishë, apo ajo mund të burojë deri diku nga krenaria njerëzore, një dëshirë për të ruajtur autoritetin mbi të tjerët, dhe një përpjekje për vetë-drejtësim i cili shkakton pakënaqësi tek Perëndia, dhe si përfundim joedukues për kishën?
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Në procesin e rritjes në jetën e krishterë dhe thellimin në marrëdhënien tënde me Perëndinë, përafërsisht sa theks i ke vënë leximit të Biblës vetë, dhe sa leximit të librave të tjerë të krishterë. Në kërkimin për të njohur vullnetin e Perëndisë për jetën tënde të përditshme, cili është theksi përkatës që i ke vënë leximit të Shkrimit vetë si dhe leximit të librave të tjerë të krishterë? A mendon se doktrina e mjaftueshmërisë së Shkrimit do të të bëjë ta vësh theksin më shumë tek leximi i Shkrimit vetë?
2. Cilat janë disa prej pyetjeve doktrinare apo morale për të cilat po mendohesh? A e ka shtuar ky kapitull bindjen tënde për aftësinë e Shkrimit për të siguruar një përgjigje të qartë për disa prej këtyre pyetjeve?
3. A ke uruar ndonjëherë që Bibla të thoshte më shumë nga ç’thotë për një temë të caktuar? Ose që të thoshte më pak nga ç’thotë? Çfarë mendon se e ka motivuar këtë dëshirë tënde? Pasi ke lexuar këtë kapitull, si do t’i qaseshe dikujt që shpreh një dëshirë të tillë sot? Si tregohet mençuria e Perëndisë në faktin që Ai nuk zgjodhi ta bënte Biblën shumë më të gjatë e as shumë më të shkurtër nga ç’është?
4. Nëse Bibla përmban gjithçka që na duhet për të na treguar t’i bindemi Atij në mënyrë të përsosur, cili është roli i të mëposhtmes për të na ndihmuar të gjejmë vullnetin e Perëndisë për ne: këshilla nga të tjerët; predikime apo kurse Bible; ndërgjegjet tona; ndjenjat tona; drejtimin nga Fryma e Shenjtë ndërkohë që e ndjejmë atë tek nxit dëshirat tona të brendshme dhe mbresat subjektive tonat, ndryshimet në rrethana, dhuratën e profecisë (nëse mendon se mund të funksionojë sot)?
5. Në dritën e këtij kapitulli, si do ta gjeje vullnetin e “përsosur” të Perëndisë për jetën tënde? A është e mundur që të ketë më shumë se një zgjedhje të “përsosur” në shumë prej vendimeve që ndërmarrim? (Shqyrto “Ps.” 1:3 dhe “1 Kor.” 7:39 në kërkimin për një përgjigje.)
6. A ka patur raste kur i ke kuptuar aq mirë parimet e Shkrimit në lidhje me një situatë specifike, por nuk i ke njohur faktet e situatës aq mirë sa duhet për të ditur se si t’i zbatosh me saktësi ato parimet të Shkrimit? Në kërkimin për të njohur vullnetin e Perëndisë, a mund të ketë gjëra të tjera që të duhet të njohësh me përjashtim të (a) mësimit të Shkrimit dhe (b) fakteve të situatës në fjalë, bashkë me (c) aftësinë në zbatimin me saktësi të (a) tek (b)? Cili është atëherë roli i lutjes në kërkimin për udhëzim? Për çfarë duhet të lutemi?
TERMA TË VEÇANTË
i patëmetë
mjaftueshmëria e Shkrimit
BIBLIOGRAFIA
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaljane)
1930 Thomas, 120–123
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:206–209
1983 Carter, 1:290–291
3. Baptiste
1767 Gill, 1:25–30
1983–1985 Erickson, 256–259
4. Dispensacionaliste
1947 Chafer, 1:60
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:317–319
1934 Mueller, 137–138
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:93–96 (1.9)
1861 Heppe, 28–31
1871–1873 Hodge, 1:182–183
1937–1966 Murray, CW 1:16–22; PC 11–26
1938 Berkhof, Intro. 167–169
7. E Ripërtëritjes (apo Karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:43–44
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott (pa trajtim të posaçëm)
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:62–77
Vepra të Tjera
Friesen, Garry, dhe J. Robin Maxson. Vendimmarrja dhe Vullneti i Perëndisë (Decision Making and the Will of God). Portland, Ore.: Multnomah, 1981.
Packer, J.I. “Shkrimi (Scripture).” Tek FRT (NDT) fq. 627–631.
Weeks, Noel. Mjaftueshmëria e Shkrimit (The Sufficiency of Scripture). Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1988.
PASAZH PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH NGA SHKRIMI
“Psalmi” 119:1: Lum ata që kanë një rrugë pa njollë dhe që ecin në ligjin e Zotit!
HIMN
“SA THEMEL I FORTË (HOW FIRM A FOUNDATION)”
Ka pak apo aspak himne që trajtojnë specifikisht mjaftueshmërinë e Shkrimit, e kjo ndoshta për shkak se të krishterët nuk kanë arritur të kuptojnë ngushëllimin dhe paqen e madhe që kjo doktrinë sjell në jetën e krishterë. Por vargu i parë i himnit të mëposhtëm përmban një deklaratë të kësaj doktrine. Ajo fillon duke na treguar që Perëndia ka hedhur një themel të qëndrueshëm për besimin tonë në Fjalën e Tij. Pastaj thotë: “Çfarë mund të të thotë më tepër Ai nga tashmë ç’të ka folur . . .?” Premtimet e pasura dhe të plota të Perëndisë përmes Shkrimit, janë të mjaftueshme për të gjitha nevojat tona në çdo rrethanë. Kjo duhet të përbëjë një arsye të madhe për t’u gëzuar! Vargjet vijuese përmbajnë citime, parafrazime dhe aludime ndaj premtimeve të Perëndisë të cilat janë të shpërndara në të tërë Shkrimin, shumë syresh nga “Isaia”. Vargjet 2–6 janë të tëra të shkruara si fjali të cilat janë folur nga Perëndia drejt nesh, dhe kur ne i këndojmë, duhet ta mendojmë veten sikur po këndojmë fjalët e premtimeve të Perëndisë ndaj të tjerëve në grigjë për rehatinë dhe inkurajimin e tyre.
O ju shenjtorë të Zotit, sa themel i palëkundur,
për besimin tuaj në Fjalën e Tij të shkëlqyer është hedhur!
Çfarë mund të të thotë më tepër Ai nga tashmë ç’të ka folur,
Juve që për të gjetur strehë, tek Jezusi jeni turrur?
Juve që për të gjetur strehë, tek Jezusi jeni turrur?
“Mos ki frikë, Unë jam me ty, toruan nuk ke për ta humbur;
Unë, Unë jam Perëndia yt, dhe pa u ndihmuar s’ke për të mbetur;
Të qëndrueshëm do të të bëj, do të të forcoj dhe ndihmoj,
Me drejtësinë Time, lart do të të mbaj, dorën Time të gjithëfuqishme do të t’tregoj,
Me drejtësinë Time, lart do të të mbaj, dorën Time të gjithëfuqishme do të t’tregoj.
“Kur përmes ujërash të thellë Unë të thërras që të kalosh,
Nën lumenjtë e pikëllimeve nuk do ndodhë që të përfundosh;
Sepse Unë do të jem me ty që telashet e tua të t’i bekoj,
Shqetësimet e tua më të mëdha, të t’i shenjtëroj,
Shqetësimet e tua më të mëdha, të t’i shenjtëroj.
“Kur përmes sprovash të zjarrta shtegu yt do të kalojë,
Hiri im i gjithëmjaftueshëm, ty do të të mjaftojë;
Flaka nuk do të të bëjë dëm; Me të Unë vetëm synoj,
Zgjyrën tënde të konsumoj, dhe floririn tënd të rafinoj,
Zgjyrën tënde të konsumoj, dhe floririn tënd të rafinoj.
“Të tërë njerëzit e Mi do të provojnë edhe në moshë të vjetër,
Dashurinë Time sovrane, të përjetshme, të pandryshueshme si asnjë tjetër;
Dhe kur flokët e thinjur tempujt ku ata mblidhen do zbukurojnë,
Si qengja ata mbi kraharorin Tim do të qëndrojnë,
Si qengja ata mbi kraharorin Tim do të qëndrojnë.
“Shpirti që tek Jezusi është mbështetur për të gjetur çlodhje,
Unë nuk,Unë nuk do ta braktis në duar të armiqve;
Ai shpirt, paçka se gjithë ferrin ta shkundë do të rreket,
Kurrën e kurrës i harruar prej Meje nuk do të mbetet,
Kurrën e kurrës i harruar prej Meje nuk do të mbetet.”
Nga: Përzgjedhje Himnesh (Selection of Hymns) 1787 e Ripponit.
/
[1]1 Përveç formave të Fjalës së Perëndisë të përmendura më lart, Perëndia komunikon me njerëzit përmes llojesh të ndryshme ‘zbulesash të përgjithshme—d.m.th., zbulesave që janë dhënë jo vetëm ndaj disa njerëzve të caktuar, por ndaj të tërë njerëzve në përgjithësi. Zbulesa e përgjithshme përfshin si zbulesën e Perëndisë që vjen përmes natyrës (shiko “Psa.” 19:1–6; “Veprat” 14:17) ashtu edhe zbulesën e Perëndisë e cila vjen përmes ndjenjës së brendshme të të duhurës dhe të gabuarës në zemrën e çdo personi (Rom. 2:15). Këto lloj zbulesash janë të një forme jo gojore, dhe unë nuk i kam përfshirë ato në listën e formave të ndryshme të Fjalës së Perëndisë të diskutuar në këtë kapitull. (Shiko kapitulli 7, fq. 122–124, për diskutime të mëtejshme të zbulesës së përgjithshme.)
[2]2 Shiko kapitullin 3, fq. 54–72, mbi kanonin e Shkrimit, dhe, për një diskutim të natyrës së profecisë bashkëkohore të krishterë, shiko kapitullin 53, fq. 1049–1061.
[3]EDT—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[4]NDT—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, redaktorë. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[5]1Shiko Meredith Kline, Struktura e Autoritetit Biblik (The Structure of Biblical Authority) (Grand Rapids: Eerdmans, 1972), veç. fq. 48–53 dhe 113–130.
[6]2 Për pasazhe të tjera të cilat ilustrojnë shtime në përmbledhjen e fjalëve të shkruara prej Perëndisë, shiko “2 Kron. 9:29; 12:15; 13:22; “Isa.” 30:8; “Jer.” 29:1; 36:1–32; 45:1; 51:60; “Ezek.” 43:11; “Dan.” 7:1; “Hab.” 2:2. Shtesa ndaj saj u bënë zakonisht përmes veprimtarisë së një profeti.
[7]3 Shiko “Kronologjia e Besëlidhjes së Vjetër (Chronology of the Old Testament),” tek Po aty, 1:277.
[8]4 Që “Fryma e Shenjtë” është në radhë të parë një referencë ndaj profecisë me autoritet hyjnor, kjo është e qartë si nga fakti që בַּת קֹול (H1426 + H7754, një zë nga qielli) shikohet si një zëvendësues për Të, si dhe nga përdorimi i shpeshtë i “Frymës së Shenjtë” për t’iu referuar profecisë gjetiu në literaturën rabinike.
[9]5 Shiko Roger Nicole, “Përdorimi që Besëlidhja e Re i bën Besëlidhjes së Vjetër (The New Testament Use of the Old Testament),” tek Zbulesa dhe Bibla (Revelation and the Bible) red. Carl F.H. Henry (London: Tyndale Press, 1959), fq. 137–141.
[10]6 “Juda” 14–15 citon vërtetë “1 Enoku” 60:8 dhe 1:9, dhe Pali citon të paktën dy herë autorë grekë paganë (shiko “Veprat” 17:28; “Titit” 1:12), por këto citime kanë më tepër qëllim që të shërbejnë për ilustrim sesa si provë. Këto vepra nuk prezantohen kurrë me një frazë të tillë si: “Perëndia thotë,” apo “Shkrimi thotë,” apo “është shkruar,” që janë fraza të cilat nënkuptojnë veshjen e autoritetit hyjnor ndaj fjalëve të cituara. (Duhet vërejtur që as “1 Enoku,” as autorët e cituar nga Pali nuk janë pjesë e Apokrifës.) Madje, në Besëlidhjen e Re, asnjë libër i Apokrifës nuk citohet.
[11]7 Apokrifa përfshin shkrimet e mëposhtme: “1 dhe 2 Ezdra”, “Tobia”, “Judita”, “Pjesa Tjetër e Esterit”, “Libri i Urtisë”, “Libri i Siracidit”, “Libri i Barukut” (përfshi Letrat e Jeremisë), “Kënga e Tre Djelmoshave”, “Suzana”, “Beli e Gjarpri”, “Lutja e Manasehut”, dhe “1 dhe 2 Makabenjve”. Këto shkrime nuk gjenden në Biblën hebraike, por u përfshinë tek Septuaginta (përkthimi i Besëlidhjes së Vjetër në greqisht, e cila përdorej nga shumë judenj greqisht-folës të kohës së Krishtit). Një përkthim i mirë modern në anglisht, është Apokrifa e Komentuar e Oksfordit [The Oxford Annotated Apocrypha (RSV)] red. Bruce M. Metzger (New York: Oxford University Press, 1965). Metzger përfshin udhëzime të shkurtra si dhe shënime ndihmuese ndaj këtyre librave.
Fjala greke apokrifë do të thotë “gjëra të cilat janë të fshehura,” por Metzgeri vëren (f. ix) që studiuesit nuk janë shumë të sigurt për arsyen përse këto shkrime u mbiquajtën kështu.
[12]8 Një vështrim i hollësishëm historik i pikëpamjeve të ndryshme të të krishterëve për sa i takon Apokrifës, gjendet tek F.F. Bruce, Kanoni i Shkrimit (The Canon of Scripture) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988), fq. 68–97. Një studim edhe më i detajuar gjendet tek Roger Beckwith, Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër i Kishës së Dhiatës së Re, si dhe Rrënjët e Tij në Judaizmin e Hershëm (The Old Testament Canon of the New Testament Church and Its Background in Early Judaism) (Londër: SPCK, 1985, dhe Grand Rapids: Eerdmans, 1986), veç. fq. 338–433. Libri i Beckwith-it njihet tashmë si vepra definitive e kanonit të Besëlidhjes së Vjetër. Në përfundim të studimit të tij, Beckwith-i thotë: “Përfshirja e librave apokrifikë dhe pseudoepigrafik të ndryshëm në kanonin e të krishterëve të hershëm, nuk bëhej në ndonjë mënyrë me dakordësi e kjo as që në periudhat më të hershme, por u shfaq në krishterimin e johebrenjve, pas ndarjes së kishës nga sinagoga, ndër ata, njohuria e të cilëve rreth kanonit të hershëm të krishterë, po mjegullohej.” Ai del në këtë përfundim: “Për sa i takon çështjes së kanonicitetit të Apokrifës dhe Pseudopigrafës, provat e vërteta të krishterimit të parë rreth tyre, janë negative” (fq. 436–437).
[13]9 Nga Eusebi, Histori Kishtare (Ecclesiastical History) 4.26.14. Eusebi, i cili shkroi më 325 mbas K, qe i pari historian i madh i kishës. Ky citim është marrë nga përkthimi i bërë prej Kirsopp Lake, Eusebi: “Historia Kishtare” (Eusebius: The Ecclesiastical History) dy volume. (London: Heinemann; dhe Cambridge, Mass.: Harvard, 1975), 1:393.
[14]10. D.m.th., “1 Samueli”, “2 Samueli”, “1 Mbretërit”, dhe “2 Mbretërit”.
[15]11. Kjo nuk i referohet librit apokrif të quajtur “Libri i Urtisë” por është thjesht një përshkrim më i plotë i “Fjalëve të Urta”. Eusebi vëren tek 4.22.9 që “Fjalët e Urta” quhej rëndom “Mençuria” nga shkrimtarët e lashtë.
[16]12. “Ezdra” përfshinte si “Ezdran” ashtu edhe “Nehemian”, sipas një mënyre të zakonshme hebraike të referimit ndaj librave të ndërthurur me njëri-tjetrin.
[17]13. Për një arsye apo një tjetër, në disa pjesë të kishës së hershme (në Lindje por jo në Perëndim), kishte dyshime rreth kanonicitetit të “Esterit” por dyshimet u zgjidhën dhe përdorimi nga të krishterët si përfundim ra në të njëjtën linjë me pikëpamjen judaike, e cila e ka llogaritur gjithnjë “Esterin” si pjesë të kanonit, paçka se kjo është kundërshtuar nga rabinë të caktuar për arsye të tyret. (Shiko diskutimin e pikëpamjes judaike tek Beckwith, Kanoni (Canon) fq. 288–297.)
[18]14. Eusebi, Histori Kishtare (Ecclesiastical History) 6.15.2. Origjeni vdiq aty rreth vitit 254 mbas K. Origjeni përmend me emër të tërë librat e kanonit të tanishëm të Besëlidhjes së Vjetër, me përjashtim të dymbëdhjetë profetëve të vegjël (të cilët do numëroheshin si një libër i vetëm), por kjo e lë listën e tij të “njëzetedy librave” të paplotë në numrin njëzetenjë, pasi dukshëm, citimi i Eusebit është i paplotë, të paktën në formën në të cilën e kemi sot.
Eusebi vetë gjetiu përsërit deklaratën e historianit jude Jozefus që Shkrimet përmbajnë njëzetedy libra, por asgjë që prej kohës së Artakserksit (3.10.1–5), dhe kjo do të linte jashtë të tërë Apokrifën.
[19]15. Athanasi, Letra 39 (Letter 39) tek Etërit e Kohës së Nicesë dhe Pas Nicesë (Nicene and Post Nicene Fathers) ser. 2të., red. Philip Schaff dhe Henry Wace (Grand Rapids: Eerdmans, 1978), vol. 4: Athanasi (Athanasius) fq. 551–552.
[20]16. Shiko Metzger, Apokrifa (Apocrypha) fq. xii—xiii. Metzger vëren që asnjë prej etërve të hershëm të kishës latine dhe greke të cilët cituan nga Apokrifa si Shkrim, nuk dinin hebraisht. Beckwith, Kanoni (Canon) fq. 386–389, thotë që prova e shkrimtarëve të krishterë të cilët citojnë Apokrifën si Shkrim, është ndjeshëm më pak e gjerë dhe me më pak peshë nga ç’pretendojnë shpesh herë studiuesit se është.
[21]17. E.J. Young, “Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër (The Canon of the Old Testament),” tek: Zbulesa dhe Bibla (Revelation and the Bible) fq. 167–168.
[22]18. Duhet vërejtur që Katolikët Romakë përdorin termin deuterokanonikë e jo apokrifikë kur u referohen këtyre librave. Me këtë ata nënkuptojnë: “të shtuar më vonë kanonit” (parashtesa δευτερο- do të thotë “i dytë”).
[23]19. Disa libra të Besëlidhjes së Re (Marku, Luka, Veprat, Hebrenjve dhe Juda), nuk u shkruan nga apostujt por nga të tjerë njerëz të lidhur ngushtë me ta, dhe me sa duket të autorizuar prej tyre: shiko diskutimin e mëposhtëm, fq. 62–63.
[24]20. Ky është përkthimi im i frazës së fundit të “1 Kor.” 2:13: shiko Wayne Grudem, “Vetë-Vërtetimi i Shkrimit (Scripture’s Self-Attestation),” tek: Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth) red. D.A. Carson dhe John Woodbridge (Grand Rapids: Zondervan, 1983), f. 365, n. 61. Por ky përkthim nuk ka rëndësi kritike në çështjen kryesore: konkretisht, që Pali flet fjalët e dhëna mësim nga Fryma e Shenjtë, një çështje kjo e theksuar në pjesën e parë të vargut, pavarësisht se si është përkthyer pjesa e dytë.
[25]21. Ndokush mund të kundërshtojë duke thënë se Pali mund të jetë duke cituar një traditë verbale të fjalëve të Jezusit e jo ungjillin e Lukës, por si zor se Pali do të quante ndonjë traditë gojore “Shkrim,” përderisa fjala (Gr. γραφή, G1210, “shkrim”) në përdorimin e Besëlidhjes së Re, përdorej për tekstet e shkruara, dhe përderisa lidhja e ngushtë e Palit me Lukën, e bën me shumë gjasa që ai do të citonte ungjillin e shkruar të Lukës.
[26]22. Vetë Luka nuk ishte apostull, por ungjillit të tij këtu i jepet autoritet i barabartë me atë të shkrimeve apostolike. Me sa duket, kjo për shkak të lidhjes së tij shumë të ngushtë me apostujt, veçanërisht me Palin, dhe miratimit të ungjillit të tij prej një apostulli.
[27]23. Për një mbrojtje të pikëpamjeve tradicionale të autorësisë së shkrimeve të Besëlidhjes së Re, shiko: Donald Guthrie, Hyrje në Besëlidhjen e Re (New Testament Introduction) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1970).
[28]24. Jakobi duket se është konsideruar apostull tek “1 Kor.” 15:7 dhe “Gal.” 1:19. Ai gjithashtu përmbush funksione të përshtatshme me ato të një apostulli tek “Veprat” 12:17; 15:13; 21:18; “Gal.” 2:9, 12: shiko f. 908 më poshtë.
[29]25. Pranimi i “Judës” në kanon, qe i ngadaltë, e kjo kryesisht për shkak të dyshimeve në lidhje me citimin prej tij të librit jo kanonik të “1 Enokut”.
[30]26. Deklarata e Origjenit, citohet tek Eusebi, Histori Kishtare (Ecclesiastical History) 6.25.14.
[31]27. Sigurisht që kjo nuk do të thotë se gjithçka që një apostull shkroi, përfshi këtu edhe listat e ushqimeve dhe faturat e transaksioneve financiare, do të konsiderohet Shkrim. Këtu po flasim për shkrimet e shkruara gjatë ushtrimit të funksionit të një apostulli, dhe dhënies së udhëzimeve apostolike ndaj kishave si dhe ndaj të krishterëve individualë (të tillë si Timoteu apo Filemoni).
Ka gjithashtu shumë të ngjarë që apostujt që ishin gjallë, të kenë dhënë disa udhëzime ndaj kishave në lidhje me se cilat vepra të shkruara të tyre, ata synonin që të ruheshin e përdoreshin si Shkrim ndër kisha (shiko “Kol.” 4:16; “2 Thes.” 3:14; “2 Pjetrit” 3:16). Kishte me sa duket disa shkrime të cilat kishin autoritet absolut hyjnor por të cilat apostujt nuk vendosën t’i ruanin si “Shkrim” për kishat (të tilla si “letra e mëparshme” e Palit drejtuar korintasve: shiko “1 Kor.” 5:9). Për më tepër, apostujt dhanë shumë më tepër mësime verbale të cilat kishin autoritet hyjnor (shiko “2 Thes.” 2:15) por që nuk u shkruan dhe e as u ruajtën si Shkrime. Kështu, përveç autorësisë apostolike, ruajtja e veprës në fjalë nga kisha nën udhëzimin e apostujve, ishte e domosdoshme që ajo vepër të përfshihej në kanon.
[32]28 Në këtë pikë nuk jam duke diskutuar çështjen e varianteve tekstuale (d.m.th. dallimet në fjalët dhe frazat individuale që gjenden ndër kopjet e shumta të lashta të Shkrimit, të cilat ekzistojnë edhe sot e kësaj dite). Kjo çështje trajtohet në kapitullin 5, fq. 96–97.
[33]29 Padyshim që me këtë nuk po pohojmë nocionin e pamundur që Perëndia në provaninë e Tij e ruan çdo fjalë në çdo kopje të çdo teksti, pavarësisht se sa i pakujdesshëm mund të tregohet kopjuesi i tekstit, apo që Ai duhet që në mënyrë të mrekullueshme t’i sigurojë çdo besimtari në çast një Bibël. Megjithëkëtë, mendimi rreth kujdesit me besnikëri të Perëndisë për fëmijët e Tij, duhet që padyshim të na bëjë të jemi mirënjohës që në provaninë e Perëndisë, nuk ka variante tekstuale të vërtetuara, variante që do të ndryshonin ndonjë pikë të doktrinës apo etikave të krishtera, sepse me kaq besnikëri është transmetuar dhe ruajtur teksti i Shkrimit. Megjithëkëtë, ne duhet të themi qartë, se ka një sërë fjalësh të ndryshme në dorëshkrimet e ndryshme të lashta të Biblës, të cilat janë ruajtur deri sot. Këto quhen “variante tekstuale.” Çështja e varianteve tekstuale përbrenda dorëshkrimeve që kanë mbërritur deri në ditët tona e që i takojnë kanonit, diskutohet në kapitullin 5, fq. 96–97.
[34]30 Një hulumtim shumë i dobishëm në këtë fushë i kohëve të fundit, është ai i kryer nga David Dunbar, “Kanoni Biblik (The Biblical Canon),” tek Hermeneutika, Autoriteti dhe Kanoni (Hermeneutics, Authority, and Canon) red. D.A. Carson dhe John Woodbridge (Grand Rapids: Zondervan, 1986), fq. 295–360. Plus kësaj, tre libra të kohëve të fundit janë të një cilësie të atillë të shkëlqyer saqë fare mirë do të mund të konkludonin diskutimin rreth kanonit për shumë vite në vazhdim: Roger Beckwith, Kanoni i Besëlidhjes së Vjetër i Kishës së Besëlidhjes së Re dhe Rrënjët e Tij në Judaizmin e Hershëm (The Old Testament Canon of the New Testament Church and Its Background in Early Judaism) (London: SPCK, 1985, dhe Grand Rapids: Eerdmans, 1986); Bruce Metzger, Kanoni i Besëlidhjes së Re: Origjina, Zhillimi dhe Rëndësia e Tij (The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance) (Oxford: Clarendon; New York: Oxford University Press, 1987); dhe F.F. Bruce, Kanoni i Shkrimit (The Canon of Scripture) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988).
[35]31. Ky dokument nuk u shkrua nga apostulli Thoma. Studiuesit e sotëm mendojnë t’ia atribuojnë atë një autori të panjohur të shekullit të dytë mbas K. i cili përdori emrin e Thomait.
[36]32. Është me vend këtu që të themi dy fjalë rreth shkrimit të quajtur Didake. Paçka se ky dokument nuk u mor në konsideratë për përfshirje në kanon gjatë historisë së hershme të kishës, shumë studiues kanë menduar se ai është një dokument shumë i hershëm, dhe ka nga ata sot të cilët e citojnë atë sikur të ishte një vepër autoritare në mësimet e kishës së hershme, dhe si e një niveli me shkrimet e Besëlidhjes së Re. Ajo u zbulua për herë të parë më 1875 në librarinë e Kostandinopojës, por me shumë mundësi daton nga shekulli i parë apo i dytë mbas K. Megjithëkëtë ai kontradikton apo u shton urdhëresave të Besëlidhjes së Re në shumë pika. Për shembull, të krishterëve u thuhet që lëmoshat e tyre t’i lenë t’u djersijnë në duar derisa të dinë se kujt janë duke i dhënë (1.6); ushqimi i ofruar idhujve, ndalohet (6.3); përpara pagëzimit, njerëzve u kërkohet që të agjërojnë, dhe pagëzimi duhet të kryhet në ujë të rrjedhshëm (7.1–4); agjërimi është i detyrueshëm të mërkurave dhe të premteve, por i ndaluar të hënave dhe të enjteve (8.1); Të krishterëve u kërkohet të bëjnë Lutjen e Zotit tri herë në ditë (8.3); personat jo të pagëzuar përjashtohen nga Darka e Zotit, dhe lutje të cilat janë të panjohura për Besëlidhjen e Re, jepen si një model për kremtimin e Darkës së Zotit (9.1–5); apostujve u ndalohet të qëndrojnë në një qytet për më shumë se dy ditë (11.5; por vini re që Pali qëndroi një vit e gjysmë në Korint dhe tre vjet në Efes!); profetët që flasin në Frymë nuk mund të vihen në provë apo shqyrtohen (11.7, në kundërshtim me “1 Kor.” 14:29 si dhe “1 Thes.” 5:20–21); shpëtimi kërkon përsosmëri në kohën e fundit (16.2). Një dokument i tillë me autorësi të panjohur, si zor se është një udhëzues i besueshëm për mësimet dhe praktikat e kishës së hershme.
[37]33. Shiko R.V.G. Tasker, Letra e Përgjithshme e Jakobit (The General Epistle of James) TNTC (London: Tyndale Press, 1956), fq. 67–71. Paçka se Luteri e vuri “Jakobin” afër fundit të Besëlidhjes së Re që ai përktheu në gjermanisht, ai nuk e përjashtoi atë nga kanoni, dhe ai citoi si autoritare mbi gjysmën e vargjeve të “Jakobit” në pjesë të ndryshme të shkrimeve të tij (shiko Douglas Moo, Letra e Jakobit (The Letter of James) TNTC (Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1985), f. 18; shiko gjithashtu fq. 100–117 mbi besimin dhe veprat tek “Jakobi”.
[38]34 Një përkthim i mirë i kohëve të fundit, është Apokrifa me Shënime e Oksfordit (The Oxford Annotated Apocrypha) (RSV), red. Bruce M. Metzger (New York: Oxford University Press, 1965). Ekziston gjithashtu një përmbledhje shkrimesh jobiblike të Besëlidhje së Re të quajtura “Apokrifa e Besëlidhjes së Re (New Testament apocrypha)” (shiko shënimin tjetër), por këto janë shumë më pak të lexuara gjerësisht. Kur njerëzit flasin për Apokrifën pa specifikime të mëtejshme, ata po i referohen vetëm Apokrifës së Besëlidhjes së Vjetër.
[39]35. E. Hennecke, Apokrifa e Besëlidhjes së Re (New Testament Apocrypha) red. W. Schneemelcher; Përkthimi anglisht, red. R. McL. Wilson (2 vol.: SCM Press, 1965). Duhet vërejtur gjithashtu që një literaturë tjetër, më ortodokse nga kisha e hershme, mund të gjendet lehtësisht në një përmbledhje të shkrimeve që gjendet nën titullin “Etërit Apostolikë (Apostolic Fathers).” Një përkthim i mirë i tyre gjendet tek Kirsopp Lake, përkth., Etërit Apostolikë (The Apostolic Fathers) Loeb Classical Library (2 vol.: Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1912, 1913), por ka edhe përkthime të tjera të dobishme të disponueshme.
[40]IBD—Fjalori i Ilustruar Biblik (The Illustrated Bible Dictionary). Ed. J.D. Douglas, etj. 3 vols. Leicester: Inter-Varsity Press, and Wheaton: Tyndale House, 1980.
[41]JETS—Gazeta e Shoqërisë Teologjike Ungjillore (Journal of the Evangelical Theological Society)
[42]1. Sigurisht, me këtë nuk dua të them që çdo fjalë e Shkrimit është folur nga Perëndia Vetë në mënyrë të dëgjueshme me veshë, përderisa Bibla dokumenton fjalët e qindra njerëzish të ndryshëm, si për shembull të mbretit David dhe Pjetrit, e madje edhe të Satanit vetë. Por dua të them që edhe citimet e njerëzve të tjerë janë raportime të Perëndisë të atyre gjërave që ata thanë, dhe po qe se interpretohen siç duhet në kontekstet e tyre, ato na vijnë me autoritetin e Perëndisë.
[43]2. Shiko Wayne Grudem, Dhurata e Profecisë tek “1 Korintasve” (The Gift of Prophecy in 1 Corinthians) (Lanham, Md.: University Press of America, 1982), fq. 12–13; gjithashtu Wayne Grudem, “Vetë-Vërtetueshmërinë e Shkrimit (Scripture’s Self-Attestation),” tek Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth) red. D.A. Carson dhe J. Woodbridge, fq. 21–22.
[44]3. Disa kanë sugjeruar një përkthim alternativ, konkretisht: “Çdo Shkrim i frymëzuar nga Perëndia, është gjithashtu i dobishëm për mësimdhënie....” Por, ky përkthim është tejet i pagjasë sepse e bën fjalën καί (G2779, “gjithashtu”) tejet të pakuptimtë në fjalinë në greqisht. Në të folurën koherente, folësi duhet të thotë që diçka ka një karakteristikë të caktuar përpara se të thotë se ajo ka “gjithashtu” një karakteristikë tjetër. “Gjithashtu-ja” duhet të tregojë një shtesë ndaj diçkaje që është pohuar më përpara. Kështu, θεόπνευστος (G2535, “e frymëzuar nga Perëndia”) dhe ὠφέλιμος (G6068, “e dobishme”) kuptohen të dyja më mirë si kallëzues mbiemëror në anglisht, dhe përkthimi më i mirë është: “I gjithë Shkrimi është i frymëzuar prej Perëndisë dhe është i dobishëm për mësimdhënie....”
[45]4. Në të paktën dy raste: “1 Tim.” 5:18 dhe “2 Pjetri” 3:16, γραφή (G1210) përfshin gjithashtu disa prej shkrimeve të Besëlidhjes së Re së bashku me shkrimet e Besëlidhjes së Vjetër të cilave po u referohet (shiko diskutimin e mëposhtëm).
[46]5. Në të tërë këtë libër, unë marr si të mirëqenë autorësinë e Palit për sa i takon “1 dhe 2 Timoteut” dhe “Titit”. Për argumente të kohëve të fundit të cilët mbrojnë autorësinë e Palit, shiko George W. Knight III, Letrat Pastorale (The Pastoral Epistles) NIGTC (Grand Rapids: Eerdmans, dhe Carlisle: Paternoster, 1992), fq. 4–54.
[47]6. Teologji më të vjetra sistematike, përdorën fjalët i frymëzuar dhe frymëzim për të folur për faktin që fjalët e Shkrimit janë folur nga Perëndia. Kjo terminologji qe bazuar veçanërisht në një përkthim më të vjetër të “2 Tim.” 3:16, që tha: “I gjithë Shkrimi është dhënë përmes frymëzimit prej Perëndisë...” (KJV). Megjithëkëtë, fjala frymëzim ka një kuptim kaq të dobët në përdorimin e zakonshëm sot (çdo poet apo kantautor thotë se është “frymëzuar” për të shkruar, dhe madje edhe për atletë të caktuar thuhet se japin performanca të “frymëzuara”) që unë nuk e kam përdorur në këtë tekst. Unë kam preferuar përkthimin që NIV i bën “2 Tim.” 3:16, “E frymëzuar nga Perëndia,” dhe i kam përdorur shprehjet e tjera për të thënë që fjalët e Shkrimit janë fjalë të Perëndisë Vetë. Fraza më e vjetër “frymëzim plenar” nënkuptonte që të tëra fjalët e Shkrimit, janë fjalët e Perëndisë (fjala plenare do të thotë “e plotë”), fakti ky që unë e pohoj në këtë kapitull edhe pa e përdorur këtë frazë vetë.
[48]7. Shiko kapitullin 3, fq. 61–62, për diskutimin e “2 Pjetrit” 3:16 dhe “1 Tim.” 5:17–18.
[49]8. Këtë varg e kam përkthyer “gjërat e Frymës së Perëndisë” për shkak se teksti në greqisht ka vetëm nyjën shquese të gjinisë asnjanëse të shumësit (τά nga ὁ, G3836) të përdorur si e pavarur, dhe asnjë emër specifik nuk jepet. Kështu, përkthimi i versionit anglisht RSV “dhuratat e Frymës së Perëndisë” është më kufizues në temën e vet sesa ç’mund ta justifikonin fjalët aktuale dhe padyshim që kjo nuk kërkohet me detyrim nga konteksti.
[50]9 Kjo pikë është trajtuar më së miri nga John M. Frame, “Perëndia dhe Gjuha Biblike: Transhendenca dhe Imanenca (God and Biblical Language: Transcendence and Immanence),” tek Fjala e Pagabueshme e Perëndisë (God’s Inerrant Word) red. John Warwick Montgomery (Minneapolis: Bethany Fellowship, 1974), fq. 159–177. Shiko gjithashtu J.P. Moreland, “Arsyeshmëria e Besimit në Pagabueshmërinë (The Rationality of Belief in Inerrancy),” TrinJ 7:1 (1986), 75–86, për një diskutim të dobishëm të mënyrës se si ne dalim në konkluzione për çështje madhore të jetës tonë.
[51]10 Në disa teologji sistematike, ky proces përmes të cilit Perëndia përdori autorët njerëzorë për të shkruar fjalët e Tij, quhet “mënyra e frymëzimit.” Këtë terminologji unë nuk e kam përdorur në këtë libër, duke qenë se nuk duket të jetë një frazë e kuptuar lehtësisht sot.
[52]11. Kjo do të përfshinte gjithashtu ndikimin e një sekretari (teknikisht i quajtur qatip [dorëshkrimesh]) në formulimin e fjalëve të librit: shiko përshëndetjen nga Terci tek “Rom.” 16:22.
[53]12. Unë nuk po e mohoj që aftësia e mirë për të folur, krijueshmëria apo tregimi i përvojave personale, kanë vendin e tyre në predikim, sepse predikimi i mirë do t’i përfshijë të tëra këto (shiko “F. e Urta” 16:21, 23). Unë jam duke thënë që fuqia për të ndryshuar jetë, duhet të vijë nga vetë Fjala, dhe do të jetë evidente për dëgjuesit kur predikuesi me të vërtetë e beson këtë.
[54]13 Disa studiues kundërshtojnë duke thënë se është “tepër e thjeshtëzuar” të argumentosh si vijon: “Bibla është fjala e Perëndisë. Perëndia nuk gënjen kurrë. Për rrjedhojë Bibla nuk gënjen kurrë.” Megjithëkëtë, ky është ekzaktësisht ai lloj argumenti që Pali përdor tek “Titit” 1:2. Ai i referohet premtimeve për jetë të përjetshme të bëra “shekuj më parë” në Shkrim, dhe thotë se premtimet qenë bërë nga Perëndia i Cili “nuk gënjen.” Kësisoj ai i drejtohet vërtetësisë së të folurës së Perëndisë Vetë për të vërtetuar vërtetësinë e fjalëve të Shkrimit. Ky mund të jetë me të vërtetë një argument i “thjeshtë”, por ai është i bazuar në Shkrim dhe është i vërtetë. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të ngurrojmë ta pranojmë e përdorim atë.
[55]14. Shiko kapitullin 15, fq. 289–309, për diskutimin e moshës së botës, dhe fq. 290–291 për diskutimin e boshllëqeve nëpër gjenealogjitë.
[56]Red. - redaktor
[57]EDT—Fjalori Ungjillor i Teologjisë. Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[58]NDT—Fjalori i Ri i Teologjisë. S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[59]Vol.-volumi
[60]1. Një mbrojtje e mirë e kësaj pozite, mund të gjendet në një përmbledhje esesh të redaktuara nga Jack Rogers, Autoriteti Biblik (Biblical Authority) (Waco, Tex.: Word, 1977); dhe, më ekskluzivisht, tek Jack B. Rogers dhe Donald McKim, Autoriteti dhe Interpretimi i Biblës: Një Qasje Historike (The Authority and Interpretation of the Bible: An Historical Approach) (San Francisco: Harper and Row, 1979).
[61]2. Deri rreth vitit 1960 apo 1965 fjala i/e saktë përdorej në mënyrë të ndërkëmbyshme me fjalën e pagabueshme. Por në vitet e fundit, të paktën në Shtetet e Bashkuara, fjala e saktë është përdorur në një kuptim më të zbehtë, për të nënkuptuar që Bibla nuk do të na çojë në rrugë të gabuar në çështjet e besimit dhe të shprehive.
[62]3. Ky nuk është një detaj i parëndësishëm, por i dobishëm pasi shërben si shembull i një fakti “shkencor” i cili pohohet në Besëlidhjen e Vjetër dhe një për të cilin autori thotë se ne kemi njohuri “nëpërmjet besimit”. Kësisoj besimi këtu thuhet shkoqur se përfshin mirëbesimin në vërtetësinë e një fakti shkencor dhe historik të dokumentuar në Besëlidhjen e Vjetër.
[63]4 Në terma teologjikë, këto kopje origjinale quhen “autografë,” duke përdorur parashtesën αυτο- që do të thotë “vetë,” dhe rrënjën γραφ që do të thotë “shkrim,” për t’iu referuar një kopjeje të shkruar nga vetë autori.
[64]5 Një studim i shkëlqyer i veprës së studimit të varianteve tekstuale në dorëshkrimet e ruajtura deri më sot të Besëlidhjes së Re, është: Bruce M. Metzger, (Teksti i Besëlidhjes së Re: Transmetimi, Korruptimi dhe Restaurimi (The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration) bot. 2të. (Oxford: Clarendon Press, 1968).
[65]6 Sigurisht që ekziston mundësia teorike që ka patur një gabim në kopjim në pikërisht kopjen e parë të bërë ndaj njërës prej letrave të Palit për shembull, dhe që ky gabim është riprodhuar në të tëra kopjet në vazhdim. Por kjo duhet menduar si e pagjasë sepse (1) do të duhej që orgjinalit t’i jetë bërë vetëm një kopje, apo që vetëm një kopje të ketë shërbyer si bazë për të tëra kopjet e tjera të ruajtura deri sot, dhe (2) argumenti ynë i mëparshëm për besnikërinë e Perëndisë në ruajtjen e kanonit (shiko kapitullin 3, f. 65) do dukej se nënkupton që nëse një gabim i tillë do të shfaqej, nuk do të ishte i atillë saqë të ndikonte materialisht në kuptimin tonë të Shkrimit. Ekzistenca e një gabimi të tillë në kopjim, nuk mundet që as të vërtetohet e as të hidhet poshtë, por spekulime të mëtejshme për të pa patur prova konkrete, nuk duket se kanë ndonjë dobi.
[66]7 Një shpjegim i kësaj pikëpamjeje mund të gjendet tek Daniel P. Fuller, “Pikëpamja e Benjamin B. Warfield-it për Besimin dhe Historinë (Benjamin B. Warfield’s View of Faith and History),” BETS 11 (1968): 75–83.
[67]8 Lexuesi i interesuar mund të konsultohet për shembull me, Gleason L. Archer, Enciklopdia e Vështirësive të Biblës (Encyclopedia of Bible Difficulties) (Grand Rapids: Zondervan, 1982); William Arndt, A e Kontradikton Veten Bibla (Does the Bible Contradict Itself)? (St. Louis: Concordia, 1955); po ai, Vështirësitë e Biblës (Bible Difficulties) (St. Louis: Concordia, 1932); dhe John W. Haley, Mospërputhjet e Dyshuara të Biblës (Alleged Discrepancies of the Bible) (1874; rishtypur Grand Rapids: Baker, 1977). Pothuajse të tërë tekstet e vështirë, kanë marrë një analizim të dobishëm në shënimet e zgjeruara të The NIV Study Bible red. Kenneth Barker etj. (Grand Rapids: Zondervan, 1985).
[68]9 J.P. Moreland, “Arsyeja e Shëndoshë në Besimin në Pagabueshmërinë (The Rationality of Belief in Inerrancy),” tek TrinJ 7:1 (1986): 75–86, argumenton në mënyrë bindëse që të krishterët nuk duhet ta braktisin doktrinën e pagabueshmërisë thjesht për shkak të një numri të vogël “problemesh tekstuale” për të cilat ata tani nuk kanë një zgjidhje të qartë.
[69]10 Për shembull, autori i këtushëm, gjatë njëzet viteve të fundit ka shqyrtuar me dhjetëra “tekste të tillë problematikë” që janë sjellë për shqyrtim prej tij në kontekstin e debatit për pagabueshmërinë. Në secilin prej këtyre rasteve, pas një shqyrtimi nga afër të tekstit, një zgjidhje bindëse është bërë evidente.
[70]11 Për historinë e pagabueshmërisë në kishë, shiko esetë e shkruara nga Philip Hughes, Geoffrey W. Bromiley, W. Robert Godfrey, dhe John D. Woodbridge dhe Randall H. Balmer tek: Shkrimi dhe e Vërteta (Scripture and Truth). Shiko gjithashtu studimin më të hollësishëm nga John D. Woodbridge, Autoriteti Biblik: Një Kritikë e Pandehmës së Rogers dhe McKim (Biblical Authority: A Critique of the Rogers and McKim Proposal) (Grand Rapids: Zondervan, 1982).
[71]12 Shiko kapitullin 4, f. 83, për një diskutim të Biblës si standardi ynë absolut i të vërtetës.
[72]13 Paçka se pozitat e padëshiruara të renditura më lart, janë të lidhura në mënyrë logjike me një mohim të pagabueshmërisë, vlen të thuhet një fjalë paralajmëruese. Jo të tërë ata që mohojnë pagabueshmërinë do të shkojnë deri në përfundimin e padëshiruar të sapo renditur. Disa njerëz (me shumë mundësi pa një qëndrim të njëtrajtshëm) do ta mohojnë pagabueshmërinë, por nuk do t’i hedhin këto hapa të tjerë logjikë. Në debatet mbi pagabueshmërinë, ashtu sikurse edhe në diskutime të tjera teologjike, është e rëndësishme t’i kritikojmë njerëzit mbi bazën e pikëpamjeve që ata kanë patur faktikisht, dhe t’i dallojmë qartë ato këndvështrime nga pozitat që ne mendojmë se ata do të mbanin nëse do të ishin në linjë me pikëpamjet e tyre të deklaruara.
[73]1 Krahaso përdorimin e po kësaj fjale tek “F. e Urta” 1:4; 7:7; 8:5; 9:6; 14:15, 18; 22:3; 27:12.
[74]2 Pali u thotë korintasve, “ne nuk ju shkruajmë të tjera gjëra, përveç atyre që ju mund të lexoni dhe të kuptoni,” dhe pastaj ai shton: “unë shpresoj se do t'i kuptoni deri në fund; sikurse na keni kuptuar deri diku.” (2 Kor. 1:13–14). Shtesa ndaj deklaratës së tij të parë, nuk e anulon pohimin e tij për qartësinë e asaj që u ka shkruar atyre, por ai i inkurajon korintasit që të tregohen të zellshëm në dëgjimin me kujdes të fjalëve të Palit, me qëllim që kuptimi i tyre i pjesshëm të mund të thellohet dhe pasurohet. Me të vërtetë që vetë shprehja e një shprese të tillë, tregon që Pali supozon që shkrimet e tij janë të kuptueshme (ἐλπίζω, G1827, “Shpresoj,” në Besëlidhjen e Re shpreh një pritshmëri me një bindje shumë më të fortë, të një ngjarjeje të ardhshme sesa fjala shpresë në anglisht ka për ne anglisht-folësit).
[75]niv— Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: New International Version
[76]3 Ky interpretim mbrohet mirë nga Michael Green, Letra e Dytë e Pjetrit dhe Letra e Judës (The Second Epistle of Peter and the Epistle of Jude) TNTC (Grand Rapids: Eerdmans, 1987), fq. 100–102.
[77]5 Me këtë nuk dua të sugjeroj që veprimtaria e interpretimit të Shkrimit nuk duhet të jetë një veprimtari individuale: Perëndia shpesh do t’i përdorë shkrimet e njerëzve të tjerëve apo këshillat personale të të tjerëve për të na bërë të aftë që ta kuptojmë siç duhet Fjalën e Tij. Çështja kryesore është që përmes çfarëdo mënyre, dhe kryesisht përmes mënyrës së leximit të Shkrimit për vete, të krishterët duhet të presin që ata do të bëhen të aftë nga Perëndia për të kuptuar siç duhet mësimet e Shkrimit.
[78]6 Shiko diskutimin e formave të ndryshme të qeverisjes së kishës, në kapitullin 47, fq. 923–937.
[79]1 Siç e tregojnë edhe seksionet pasuese, kur ky përkufizim thotë që Bibla është e domosdoshme për disa gjëra të caktuara, me këtë unë nuk dua të nënkuptoj që një kopje faktike e printuar e Biblës është e domosdoshme për çdo person, sepse nganjëherë njerëzit dëgjojnë Biblën kur të tjerët ua lexojnë me zë të lartë, apo dëgjojnë të tjerët t’u tregojnë një pjesë të përmbajtjes së Biblës. Por edhe këto komunikime verbale të përmbajtjes së Biblës, janë të bazuara në ekzistencën e kopjeve të shkruara të Biblës të cilat i kanë të disponueshme të tjerë njerëz.
[80]2 Dikush mund të kundërshtojë duke thënë që vargu në vijim, “Rom.” 10:18, në citimin që i bën “Ps.” 19:4, “Por harmonia e tyre përhapet mbi gjithë dheun dhe mesazhi i tyre arrin deri në skajin e botës,” nënkupton se të gjithë njerëzit, ngado që janë, kanë dëgjuar tashmë mesazhin e ungjillit apo mesazhin e Krishtit. Por, në kontekstin e “Psalmit” 19, vargu 4 flet vetëm për faktin që krijimi i natyrshëm, veçanërisht qiejt lart, shpallin lavdinë e Perëndisë dhe madhështinë e veprimtarisë së Tij krijuese. Këtu nuk ka asnjë mendim për shpalljen e shpëtimit përmes Krishtit. Ideja që të tërë njerëzit ngado që janë, kanë dëgjuar ungjillin e Krishtit përmes zbulesës natyrale, do të binte ndesh me veprimtarinë misionare të Palit.
[81]3 Për sa i takon pyetjes për nëse është apo jo e drejtë që Perëndia t’i dënojë njerëzit të cilët nuk kanë dëgjuar kurrë për Krishtin, shiko diskutimin në kapitullin 19, fq. 402–403, dhe kapitullin 32, fq. 682–683.
[82]4 Shiko kapitullin 24, f. 500, rreth çështjes së shpëtimit të foshnjave që vdesin gjatë foshnjërisë.
[83]5
4. Kjo deklaratë supozon që ne jemi bindur që Shkrimi është me të vërtetë fjalët e Perëndisë dhe se i kemi kuptuar siç duhet të paktën disa fjalë të Shkrimit. Megjithëkëtë, në këtë pikë, doktrina e qartësisë së Shkrimit e diskutuar në kapitujt e mëparshëm, na siguron se do të jemi në gjendje që të kuptojmë me saktësi mësimet e Shkrimit, dhe dëshmia e fortë e Shkrimit për autorësinë e tij Hyjnore (diskutuar në kapitullin e mësipërm për sa i takon formave të ndryshme të Fjalës së Perëndisë dhe për sa i takon autoritetit të Shkrimit), që bëhet bindëse për ne nëpërmjet punës së Frymës së Shenjtë, na bind për autorësinë hyjnore të Shkrimit. Në këtë kuptim, argumenti nuk bëhet edhe aq vicioz si diçka spirale ku çdo seksion i doktrinës së Shkrimit përforcon tjetrin dhe thellon bindjen tonë për vërtetësinë e seksioneve të tjerë të doktrinës së Shkrimit. Përmes këtij procesi, bindja jonë që Shkrimi është Fjala e Perëndisë, që është e vërtetë, që është e qartë, dhe se njohuria që ne përfitojmë prej tij është e sigurt, përforcohet gjithnjë e më shumë sa më tepër që ne ta studiojmë e të reflektojmë për të.
Ne sigurisht që mund të flasim për shkallë sigurie që mund të kemi për sa u takon fakteve që Bibla është Fjala e Perëndisë dhe shkallëve të sigurisë që interpretimi ynë i cilitdo mësimi të Shkrimit, është i saktë. Pastaj, nga këndvështrimi i përvojës personale individuale tonë, ne mund të themi që siguria jonë e saktësisë së njohurisë që ne kemi nga Shkrimi, bëhet më e madhe e shkon në përpjesëtim të drejtë me sigurinë tonë rreth natyrës së frymëzuar nga Perëndia dhe qartësisë së Shkrimit.
Megjithëkëtë, nga një këndvështrim teologjik, po qe se fillojmë duke rënë paraprakisht dakord që Shkrimi është i frymëzuar nga Perëndia, dhe që ne i kuptojmë mësimet e tij (të paktën mësimet e tij kryesore) me saktësi, atëherë është me vend që të themi se njohuria që ne fitojmë nga Shkrimi është më e sigurt se cilado njohuri tjetër që kemi.
[84]6 Shiko fq. 122–123 për përkufizime të zbulesës së përgjithshme dhe zbulesës specifike.
[85]7 Teologu zviceran Karl Barth (1886–1968) e mohoi që njeriu natyror mund të dijë ndonjë gjë për sa i takon Perëndisë përmes zbulesës së përgjithshme që gjendet në natyrë, ndërkohë që këmbënguli se një njohuri për sa i takon Perëndisë, mund të vijë vetëm përmes një njohurie të hirit të Perëndisë në Krishtin. Refuzimi i tij radikal i zbulesës natyrore nuk fitoi një pranim të përgjithshëm. Ai bazohet mbi këndvështrimin që nuk ka shumë gjasa të qëndrojë, sipas të cilit “Rom.” 1:21 i referohet një njohurie të Perëndisë në teori por jo faktike.
[86]8 Vetëdija e jobesimtarëve do të ndrydhet apo ngurtësohet në fusha të ndryshme morale, në varësi të ndikimeve kulturore apo rrethanave personale. Për shembull, një shoqëri kanibale, do ketë shumë pjesëtarë të saj me ndërgjegje të ngurtësuar dhe të pandjeshëm për sa i takon ligësisë së vrasjes, ndërkohë që shoqëria moderne amerikane për shembull tregon pak ndjeshmëri për ndërgjegjen për sa i takon të folurit të të pavërtetave apo mungesës së respektit për autoritetin prindëror apo imoralitetit seksual. Për më tepër, individët të cilët në mënyrë të përsëritur kryejnë një mëkat të caktuar, shpesh herë, me kalimin e kohës nuk do t’i ndjejnë më sëmbimet e ndërgjegjes. Hajduti mund të ndjehet shumë fajtor pas vjedhjes së tij të parë apo të dytë, por ndjen fare pak faj pas të njëzetës. Dëshmia e ndërgjegjes është ende aty në secilin rast, por ajo është ndryshuar nga e keqja e përsëritur e bërë prej personit.
[87]9 Për një diskutim të gjerë rreth historisë së doktrinës së zbulesës së përgjithshme si dhe bazës së saj tek Shkrimi, shiko Bruce Demarest, Zbulesa e Përgjithshme (General Revelation) (Grand Rapids: Zondervan, 1982); shiko gjithashtu trajtimin e shkëlqyer të kësaj doktrine tek Gordon R. Lewis dhe Bruce A. Demarest, Teologji Integruese (Integrative Theology) 1:59–91.
[88]10 Shiko kapitullin 2, fq. 48–50, për një diskutim të fjalëve të drejtuara personalisht prej Perëndisë, fjalëve të Perëndisë të folura përmes gjuhëve të qenieve njerëzore dhe fjalëve të Perëndisë në Shkrim, që bien të gjitha në kategorinë e zbulesës së veçantë.
[89]11 Në Besëlidhjen e re, ne duhet të vërejmë gjithashtu se është specifikisht Fjala e Perëndisë që thuhet se është faktori që Perëndia përdor për t’u dhënë njerëzve jetë shpirtërore (Jakobi 1:18; 1 Pjetrit 1:23).
[90]FAT—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[91]FRT—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[92]vol.—volumi
[93]1. Kjo nuk ka për qëllim të nënkuptojë se mbresat subjektive të lëna nga vullneti i Perëndisë janë të padobishme apo se ato duhen shpërfillur. Kjo do të sugjeronte pothuajse një pikëpamje deiste rreth (mos)përfshirjes së Perëndisë në jetën e fëmijëve të Tij dhe një pikëpamje më tepër mekanike, jo personale të udhëzimit prej Tij. Perëndia mundet dhe padyshim që edhe i përdor mbresat subjektive të lëna nga vullneti i Tij, për të na kujtuar dhe inkurajuar, dhe shpesh për të na nxitur në mendimet tona në drejtimin e duhur, në shumë diskutime të shpejta që ne zhvillojmë gjatë ditës, dhe është Shkrimi vetë ai që na tregon për këta faktorë subjektivë udhëzues (shiko Vep. 16:6–7; Rom. 8:9, 14, 16; Gal. 5:16–18, 25). Megjithëkëtë, këto vargje që bëjnë fjalë për mjaftueshmërinë e Shkrimit, na mësojnë që mbresa të tilla subjektive mundet që vetëm të na kujtojnë për urdhëresat morale të cilat janë tashmë në Shkrim apo për të na kujtuar faktet që ne (të paktën teorikisht), mund t’i kishim ditur ose që i mësuam nga burime të tjera. Ato nuk mund t’i shtojnë kurrë ndonjë gjë urdhëresave të Shkrimit apo ta zëvendësojnë Shkrimin në përkufizimin e asaj që është vullneti i Perëndisë apo të jenë të barasvlershme në autoritet mbi jetën tonë, me Shkrimin.
Për shkak se njerëz nga gjithfarë traditash kristiane kanë bërë gabime të rënda kur janë ndjerë të bindur që Perëndia po i “drejtonte” rreth marrjes së një vendimi të caktuar, është e rëndësishme të mbajmë mend se, përveç rasteve kur një tekst i qartë i Shkrimit gjen një zbatim të drejtpërdrejtë ndaj një situate, ne nuk mund të kemi kurrë një siguri 100 përqindëshe në këtë jetë se e dimë se cili është vullneti i Perëndisë në një situatë të caktuar. Ne mund të kemi vetëm shkallë të ndryshme bindjeje në situata të ndryshme. Paçka se aftësia jonë për të dalluar vullnetin e Perëndisë duhet të rritet, ndërkohë që bëhemi më të pjekur si të krishterë, në mënyrë të pashmangshme ne do të bëjmë edhe ca gabime. Në këtë këndvështrim, kam parë si të dobishme një deklaratë nga Edmund Clowney i cili tha: “Shkalla e sigurisë që ne kemi në lidhje me vullnetin e Perëndisë në një situatë të caktuar, është drejtpërsëdrejti në përpjesëtim të drejtë me shkallën e qartësisë që kemi për mënyrën se si Fjala e Perëndisë gjen zbatim në atë situatë” (nga një bisedë personale, Nëntor 1992).
[94]2. Referenca kryesore e këtij vargu, është sigurisht ajo ndaj vetë librit të “Zbulesës”, por vendosja e saj në fund fare të të vetmit libër që meriton të radhitet i fundit në kanonin e Besëlidhjes së Re, si zor se mund të jetë e rastësishme. Kështu, një zbatim dytësor i këtij vargu ndaj të tërë kanonit, nuk duket i papërshtatshëm (shiko diskutimin në kapitullin 3, fq. 64–65).
[95]3 Shiko kapitullin 52, fq. 1039–1042, rreth mundësisë që ndonjë lloj zbulese nga Perëndia të vazhdojë edhe sot kur kanoni është mbyllur, dhe veçanërisht kapitullin 53, fq. 1049–1061, rreth dhuntisë së profecisë.
[96]4 Faktikisht, zëdhënësit më të përgjegjshëm të lëvizjes karizmatike moderne, duket se përgjithësisht janë të një mendjeje me këtë paralajmërim: shiko Wayne Grudem, Dhuntia e Profecisë në Besëlidhjen e Re dhe Ne Sot (The Gift of Prophecy in the New Testament and Today) (Eastbourne, England: Kingsway, and Westchester, Ill.: Crossway, 1988), fq. 110–112; 245–250.
[97]5 Në këtë pikë, unë nuk dua të nënkuptoj se po adoptoj një pikëpamje “shterimi” rreth dhuntive frymërore (d.m.th., një pikëpamje sipas të cilës dhurata të caktuara, të tilla si profecia dhe të folurit në gjuhë të panjohura, shterën në kohën kur apostujt vdiqën). Në këtë pikë unë dua që thjesht të deklaroj se ekziston një rrezik në dhënien ndaj atyre dhuntive, qoftë drejtpërsëdrejti, qoftë tërthorazi, një status që sfidon me efikasitet autoritetin apo mjaftueshmërinë e Shkrimit në jetën e të krishterëve. Diskutime më të detajuara për këto dhurata, jepen në kapitullin 53 më poshtë, si dhe tek Wayne Grudem, Dhuntia e Profecisë në Besëlidhjen e Re dhe Sot (The Gift of Prophecy in the New Testament and Today) (shiko sh. 4 më sipër).
[98]6 Sigurisht, shoqëritë njerëzore të tilla si kombet, kishat, familjet, etj, mund të krijojnë rregulla për mbarëvajtjen e punëve të tyre (të tilla si për shembull: “fëmijët në këtë familje nuk mund të shohin televizor fundjavave”). Një rregull i tillë nuk mund të gjendet askund në Shkrim, e as ka të ngjarë që një rregull i tillë të mund të demonstrohet si i nënkuptuar nga parimet e Shkrimit. Megjithëkëtë, bindja ndaj këtyre rregullave, është diçka që kërkohet nga Perëndia për shkak se Shkrimi na thotë që t’u nënshtrohemi autoriteteve drejtuese (Rom. 13:1–7; 1 Pjetrit 2:13–3:6; etj.). Mohimi i mjaftueshmërisë së Shkrimit do të ndodhte vetëm nëse dikush do të përpiqej t’i jepte rregullit në fjalë, një zbatimit të përgjithësuar, jashtë situatës në të cilën ajo do të funksiononte në mënyrë të përshtatshme (“Asnjë pjesëtar i kishës tonë nuk duhet të shikojë TV gjatë fundjavave” apo “Asnjë i krishterë nuk duhet të shikojë TV gjatë fundjavave”). Në një rast të tillë, kjo është kthyer jo në një rregull sjelljeje në një situatë specifike, por në një urdhëresë morale e cila duket se synohet të gjejë zbatim tek të gjithë të krishterët pavarësisht rrethanave të tyre. Ne nuk e kemi atë liri për t’i shtuar Shkrimit rregulla të tilla, si dhe që të përpiqemi t’ua imponojmë ato të tërë besimtarëve tek të cilët kemi ndikim, e as kisha si e tërë nuk duhet të përpiqet ta bëjë këtë. (Këtu përsëri, Katolikët Romakë do të mendonin ndryshe dhe do të thonin që Perëndia i jep kishës, autoritetin për të imponuar rregulla morale përmbi Shkrimin mbi të tërë pjesëtarët e kishës.)