Pjesa 2
Doktrina e Perëndisë
Kapitulli 9
Ekzistenca e Perëndisë
Nga e dimë që Perëndia ekziston?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Nga e dimë që Perëndia ekziston? Përgjigjja mund të jepet në dy pjesë: Së pari, të tërë njerëzit kanë një ndjesi të brendshme për realitetin e ekzistencës së Perëndisë. Së dyti, ne besojmë provat që gjenden tek Shkrimi si dhe në natyrë.
A. Ndjenja e brendshme e njerëzimit rreth ekzistencës së Perëndisë
Të tërë njerëzit, ngado që janë, kanë një ndjenjë të thellë të brendshme që Perëndia ekziston, që ata vetë janë krijesa e Tij dhe që Ai është Krijuesi i tyre. Pali thotë që edhe jobesimtarët johebrenj “e njohën Perëndinë” por nuk e nderuan atë si Perëndi e as e falënderuan Atë (Rom. 1:21). Ai thotë që jobesimtarët e ligj “e shndërruan të vërtetën e Perëndisë në gënjeshtër” (Rom. 1:25), duke nënkuptuar që ata në mënyrë aktive apo me kokëfortësi refuzuan disa të vërteta rreth ekzistencës dhe karakterit të Perëndisë për të cilat ata kishin dijeni. Pali thotë se “sepse, ajo që mund të dihet prej Perëndisë është bërë e dukshme në ta,” dhe shton se kjo është “sepse Perëndia ua ka shfaqur atyre” (Rom. 1:19).
Megjithëkëtë, Shkrimi gjithashtu e pranon që disa njerëz i bien hasha kësaj ndjesie të brendshme rreth Perëndisë dhe madje e mohojnë ekzistencën e Tij. Është “I pamendi ” që thotë në zemrën e vet: “Nuk ka Perëndi” (Ps. 14:1; 53:1). Është njeriu “i pabesi” ai i cili fillimisht “bekon dhe përbuz Zotin” dhe pastaj, në krenarinë e vet mendon vazhdimisht se “Perëndia nuk ekziston” (Ps. 10:3–4). Këto pasazhe tregojnë edhe që mëkati i shtyn njerëzit të mendojnë në mënyrë të paarsyeshme, edhe që të mohojnë ekzistencën e Perëndisë. Gjithashtu, ai që thotë “Perëndia nuk ekziston”është dikush i cili po mendon në mënyrë jo racionale apo që është i mashtruar,
Edhe Pali pohon që mëkati i bën njerëzit të mohojnë njohurinë e tyre rreth Perëndisë: ai flet për ata të cilët “mbysin të vërtetën në padrejtësi” (Rom. 1:18) dhe thotë që ata që e bëjnë këtë janë “të pashfajësueshëm” për këtë mohim të Perëndisë që bëjnë (Rom. 1:20). Një seri foljesh veprore tregojnë që kjo është një mbytje e qëllimshme e të vërtetës (Rom. 1:23, 25, 28, 32).[1]1
Në jetën e një të krishteri, kjo vetëdije e brendshme rreth Perëndisë, bëhet më e fortë dhe më e dallueshme. Ne fillojmë ta njohim Perëndinë si Atin tonë të dashur në qiell (Rom. 8:15), Fryma e Shenjtë dëshmon me frymën tonë që ne jemi fëmijë të Perëndisë (Rom. 8:16), dhe ne fillojmë të njohim Jezus Krishtin i Cili jeton brenda zemrave tona (Efe. 3:17; Fil. 3:8, 10; Kol. 1:27; Gjoni 14:23). Intensiteti i këtij vetëdijësimi për një të krishterë, është i atillë saqë paçka se ne nuk e kemi parë Zotin tonë Jezus Krisht, ne me të vërtetë e duam Atë (1 Pjetrit 1:8).
B. Besimi i provave që paraqiten në Shkrim dhe në natyrë
Krahas vetëdijësimit të brendshëm të njerëzve rreth Perëndisë, gjë që përbën një dëshmi të qartë të faktit që Perëndia ekziston, e një provë e qartë e ekzistencës së Tij mund të shikohet si tek Shkrimi, ashtu edhe në natyrë.
Prova që Perëndia ekziston, gjendet sigurisht nëpër të tërë Biblën. Faktikisht, Bibla ngado supozon që Perëndia ekziston. Vargu i parë i “Zanafillës” nuk paraqet prova për ekzistencën e Perëndisë por fillon aty për aty të na tregojë atë që Ai ka bërë: “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën.” Nëse jemi të bindur që Bibla është e vërtetë, atëherë nga Bibla ne e dimë që Perëndia jo vetëm ekziston, por dimë edhe shumëçka rreth natyrës dhe veprave të Tij.
Bota jep gjithashtu prova të bollshme rreth ekzistencës së Perëndisë. Pali thotë që natyra dhe hyjnia e përjetshme e Perëndisë, kanë “qenë të dukshme nëpërmjet veprave të tij” (Rom. 1:20). Kjo referencë e përgjithshme ndaj “veprave të tij” sugjeron që në një farë mënyre, çdo gjë e krijuar dëshmon për karakterin e Perëndisë. Megjithëkëtë, është njeriu vetë, i krijuar sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë, ai i cili më shumë dëshmon për ekzistencën e Perëndisë. Kurdoherë që ne takojmë një qenie tjetër njerëzore, ne duhet (nëse mendjet tona mendojnë me saktësi) të kuptojmë se një krijesë e tillë pabesueshmërisht e ndërlikuar, e aftë dhe komunikuese, mund të jetë krijuar vetëm nga një Krijues i pafundmë dhe i gjithë-ditur.
Përveç provës që shikohet në ekzistencën e qenieve njerëzore të gjalla, ka prova të mëtejshme të shkëlqyera në natyrë. “Shira dhe stinë të frytshme” si dhe “ushqim dhe gëzim” që të tërë njerëzit përjetojnë dhe prej të cilave thuhet se përfitojnë, për to thuhet gjithashtu nga Barnaba dhe Pali se dëshmojnë për Perëndinë (“Veprat” 14:17). Davidi na tregon për dëshminë e qiejve: “Qiejtë tregojnë lavdinë e Perëndisë dhe kupa qiellore shpall veprën e duarve të tij. Një ditë i flet ditës tjetër dhe një natë ia tregon tjetrës” (Ps. 19:1–2). Po të shikosh nga qielli ditën apo natën, do të shikosh diellin, hënën dhe yjet, qiellin dhe retë, e të gjitha këto duke deklaruar vazhdimisht përmes ekzistencës dhe bukurisë dhe madhështisë së tyre, që një Krijues i fuqishëm dhe i mençur, i ka bërë ato dhe i mban në rregull.
Larmia e gjerë e dëshmive nga ekzistenca e Perëndisë nga pjesë të ndryshme të botës së krijuar, na sugjeron që nga një anë, gjithçka që ekziston jep prova për ekzistencën e Perëndisë. Për ata të cilët kanë sy për të parë dhe që i vlerësojnë me saktësi provat, çdo gjethe e pemëve dhe çdo fije bari, çdo yll në qiell dhe çdo pjesë tjetër e krijimit, të tëra thërrasin vazhdimisht: “Perëndia më ka krijuar! Perëndia më ka krijuar! Perëndia më ka krijuar!” Nëse zemrat dhe mendjet tona nuk do të ishin verbuar kaq shumë nga mëkati, do të ishte e pamundur për ne që të shikonim nga afër një gjethe peme e të thoshim: “Askush nuk e ka krijuar këtë: ajo doli vetvetiu.” Bukuria e një floku bore, fuqia e madhërishme e një bubullime, aftësia e një blete punëtore, shija rifreskuese e ujit të ftohtë, aftësia e pabesueshme e dorës njerëzore, të tëra këto dhe me mijëra aspekte të tjera të krijimit, thjesht nuk do mund të kishin ardhur në jetë përveçse përmes veprimtarisë së një Krijuesi të gjithë-fuqishëm dhe të gjithë-ditur.
Kështu, për ata që janë duke bërë një vlerësim të saktë të provave, gjithçka tek Shkrimi, si dhe gjithçka në natyrë, vërteton qartësisht që Perëndia ekziston dhe se Ai është Krijuesi i fuqishëm dhe i mençur ashtu sikurse e përshkruan Shkrimi. Për rrjedhojë, kur ne besojmë se Perëndia ekziston, ne po e bazojmë besimin tonë jo tek ndonjë shpresë e verbër e shkëputur nga provat, por tek një sasi e jashtëzakonshme provash të besueshme të nxjerra nga fjalët e Perëndisë si dhe nga veprat e Perëndisë. Është karakteristikë e besimit të vërtetë që ai është një bindje e bazuar në prova të besueshme, dhe besimi në ekzistencën e Perëndisë e përmban gjithashtu këtë karakteristikë.
Për më tepër, këto prova mund të shikohen të tëra si prova të vlefshme për ekzistencën e Perëndisë, paçka se disa njerëz i refuzojnë. Kjo nuk do të thotë që prova është e pavlefshme në vetvete, por vetëm që ata të cilat e refuzojnë atë provë, janë duke e vlerësuar atë në mënyrë të gabuar.
C. “Prova” tradicionale rreth ekzistencës së Perëndisë
“Provat” tradicionale për ekzistencën e Perëndisë të cilat janë ndërtuar nga filozofë të krishterë (dhe disa jo të krishterë) në kohë të ndryshme të historisë, janë faktikisht përpjekje për të analizuar provat, veçanërisht provën nga natyra, në një mënyrë tejet të kujdesshme dhe logjikisht precize e cila ka për qëllim t’i bindë njerëzit se nuk është e arsyeshme të refuzosh idenë e ekzistencës së Perëndisë. Po qe se është e vërtetë që mëkati i bën njerëzit të mendojnë në mënyrë të paarsyeshme, atëherë këto prova përbëjnë përpjekje për t’i bërë njerëzit të mendojnë në mënyrë të arsyeshme apo saktësisht rreth provave të ekzistencës së Perëndisë, pavarësisht prirjeve jo të arsyeshme të shkaktuara nga mëkati.
Pjesa më e madhe e provave tradicionale për ekzistencën e Perëndisë, mund të klasifikohet në katër lloje kryesore argumenti:
1. Argumenti kozmologjik merr në konsideratë faktin që gjithçka e njohur në univers, ka një shkak. Për rrjedhojë, argumenti vazhdon me arsyetimin se edhe vetë universi duhet ta ketë një shkak, dhe shkaku i një universi të tillë kaq të madh, mund të jetë vetëm Perëndia.
2. Argumenti teologjik është në të vërtetë një nënkategori e argumentit kozmologjik. Ai përqendrohet tek provat e harmonisë, rendit dhe projektit në univers, dhe argumenton që projekti i tij përbën provë për një qëllim inteligjent (fjala greqisht τέλος, G5465, do të thotë “pikësynim,” “synim” apo “qëllim”). Përderisa universi duket se është projektuar me një qëllim të caktuar, duhet të ketë një Perëndi inteligjent dhe të qëllimshëm që e krijoi atë për të funksionuar në këtë mënyrë.
3. Argumenti ontologjik fillon me idenë e Perëndisë i Cili përkufizohet si një qenie “më e madhe se çfarëdo gjëje që mund të përfytyrohet.” Pastaj argumenton që karakteristikat e ekzistencës duhet t’i takojnë një qenieje të tillë, përderisa është më e madhe të ekzistosh sesa të mos ekzistosh.[2]2
4. Argumenti moral fillon me ndjenjën e të duhurës dhe të gabuarës që njeriu ka, si dhe nevojën që drejtësia të vihet në vend, dhe argumenton që duhet të ketë një Perëndi i Cili është burimi i gjësë së duhur dhe të gabuar, i Cili një ditë prej ditësh do të vërë drejtësinë në vend për të tërë njerëzit.
Për shkak se të tërë këto argumente janë bazuar në fakte rreth krijimin, që janë me të vërtetë fakte të vërtetë, ne mund të themi që të tëra këto prova (kur shqyrtohen me kujdes), nga një sens objektiv janë prova të vlefshme. Ato janë të vlefshme në atë që ato bëjnë një vlerësim të saktë të provave si dhe arsyes së saktë të një përfundimi të vërtetë. Në fakt, universi e ka Perëndinë si shkak, dhe ai tregon vërtetë prova të një projekti të qëllimshëm, dhe Perëndia vërtetë ekziston si një qenie më e madhe se çfarëdo gjëje tjetër që mund të përfytyrohet, dhe që Perëndia na ka dhënë një ndjesi të të duhurës dhe të gabuarës si dhe një ndjesi që gjykimi prej Tij një ditë do të vijë. Faktet aktuale që referohen në këto prova, për rrjedhojë, janë të vërteta dhe nga ky këndvështrim, provat janë të vlefshme, paçka se nuk ua mbushin mendjen të tërë njerëzve.
Por në një kuptim tjetër, nëse “e vlefshme” do të thotë “në gjendje të imponosh dakordësi edhe nga ata të cilët ia nisin me supozime të pavërteta,” atëherë sigurisht që asnjë nga provat nuk është e vlefshme sepse asnjë prej tyre nuk është në gjendje që të imponojë dakordësi nga kushdo që i merr ato në shqyrtim. Megjithëkëtë, kjo ndodh për shkak se shumë jobesimtarë ose fillojnë me supozime të pavlefshme, ose nuk arsyetojnë me saktësi nisur nga provat. Kjo nuk do të thotë se provat janë të pavlefshme në vetvete.
Vlera e këtyre provave atëherë, gjendet kryesisht tek tejkalimi i disa prej kundërshtimeve intelektuale të jobesimtarëve. Ato nuk mund t’i çojnë jobesimtarët tek besimi shpëtues, sepse kjo ndodh përmes besimit në dëshminë e Shkrimit. Por ato mund të ndihmojnë në tejkalimin e kundërshtive nga jobesimtarët, dhe, për besimtarët, ato mund të sigurojnë prova të mëtejshme intelektuale për diçka për të cilën ata janë bindur tashmë nga ndjenja e tyre e brendshme e ekzistencës së Perëndisë dhe nga dëshmia e Shkrimit.
D. Vetëm Perëndia mund ta tejkalojë mëkatin tonë e të na bëjë të aftë që të bindemi për ekzistencën e Tij
Në fund, duhet mbajtur mend se në këtë botë të mëkatshme, Perëndia duhet të na bëjë të aftë të bindemi ose përndryshe ne nuk do të besojmë dot kurrë tek Ai. Lexojmë se “perëndia i kësaj bote ua verboi mendimet e atyre që nuk besojnë, që drita e ungjillit të lavdisë së Krishtit, që është shëmbëllimi i Perëndisë të mos ndriçojë tek ata” (2 Kor. 4:4). Për më tepër, Pali thotë: “Sepse, duke qenë se nëpërmjet urtësisë së Perëndisë bota nuk e njohu Perëndinë me urtësinë e vet, Perëndisë i pëlqeu të shpëtojë ata që besojnë nëpërmjet marrëzisë së predikimit” (1 Kor. 1:21). Në këtë botë të mëkatshme, mençuria njerëzore është e pamjaftueshme për të njohur Perëndinë. Kështu, predikimi i Palit erdhi “në dëftim të Frymës dhe të fuqisë, që besimi juaj të mos qëndrojë mbi diturinë e njerëzve, po në fuqinë e Perëndisë” (1 Kor. 2:4-5). Ne mbështetemi tek Perëndia për të larguar verbërinë dhe paarsyeshmërinë e shkaktuar nga mëkati, dhe që të na bëjë të aftë që të bëjmë një vlerësim siç duhet të provave, të besojmë atë që Shkrimi thotë, dhe të arrijmë në besimin shpëtues në Krishtin.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Kur serafinët përreth fronit të Perëndisë thërrasin: “I Shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3), a mendon se ata po e shikojnë botën nga një pikëpamje disi ndryshe nga ajo e jona? Në ç’drejtim? Si mund të fillojmë edhe ne ta shikojmë botën më shumë nga kjo pikëpamje?
2. Kur është më e fortë ndjenja juaj e brendshme për ekzistencën e Perëndisë? Kur është më e dobët? Përse? Në cilën prej këtyre rrethanave jeni në një gjendje më të ngjashme me atë në të cilën do të jeni në qiell? Në cilën prej këtyre lloje situatash është arsyetimi yt më i besueshëm?
3. Shiko dorën tënde. A është më shumë apo më pak e ndërlikuar se një orë dore? A është e logjikshme të mendosh që cilado orë qoftë u krijua nga një ndërthurje aksidentale elementësh?
4. A beson pjesa më e madhe e njerëzve sot tek ekzistenca e Perëndisë? A ka qenë kështu përgjatë gjithë historisë? Nëse ata besojnë se Perëndia ekziston, përse nuk e kanë adhuruar Atë siç duhet?
5. Përse disa njerëz e mohojnë ekzistencën e Perëndisë? A sugjeron “Romakëve” 1:8 se shpesh ka një faktor moral që ndikon tek mohimi intelektual i tyre për ekzistencën e Perëndisë (kr. Ps. 14:1–3)? Cila është mënyra më e mirë për t’iu qasur dikujt që mohon ekzistencën e Perëndisë?
TERMA TË VEÇANTË
argumenti kozmologjik
ndjenja e brendshme për ekzistencën e Perëndisë
argumenti moral
argumenti ontologjik
argumenti teologjik
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në teologjitë sistematike ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 42–58
1930 Thomas, 3–14
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:233–248
1892–1894 Miley, 1:57–136
1940 Wiley, 1:217–240
1960 Purkiser, 39–59
1983 Carter, 1:107–111
1983- Cottrell, 1:419–442
1987–1990 Oden, 1:131–180
3. Baptiste
1767 Gill, 1:1–15
1887 Boyce, 8–46
1907 Strong, 52–110
1917 Mullins, 35–48
1983–1985 Erickson, 156–174
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:129–178
1949 Thiessen, 21–42
1986 Ryrie, 25–34
5. Luterane
1917–1924 Pieper, 1:371–374
1934 Mueller, 143–147
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:43–69 (1.3–5)
1861 Heppe, 47–56
1871–1873 Hodge, 1:191–334
1878 Dabney, 5–26
1887–1921 Warfield, SSW 1:34–40
1889 Shedd, 1:195–248
1909 Bavinck, DG 41–80
1938 Berkhof, 19–28
1962 Buswell, 1:72–161
Seksione në teologjitë sistematike përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 13–17
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)
Vepra të Tjera
Brown, Colin. Filozofia dhe Besimi i Krishterë (Philosophy and the Christian Faith). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1968.
Charnock, Stephen. Ekzistenca dhe Atributet e Perëndisë (The Existence and Attributes of God). Bot. i Rishtypur Evansville, Ind.: Sovereign Grace Book Club, pa datë botimi fq. 11–67 (botimi i parë 1655–1680).
Clark, Gordon H. Feja, Arsyeja dhe Zbulesa (Religion, Reason, and Revelation). Nutley, N.J.: Craig Press, 1961.
France, R.T. Perëndia i Gjallë (The Living God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1970.
Geisler, Norman. Apologjetika Kristiane (Christian Apologetics). Grand Rapids: Baker, 1976.
_______, dhe Paul Feinberg. Hyrje në filozofi: Një Pikëpamje Kristiane (Introduction to Philosophy: A Christian Perspective). Grand Rapids: Baker, 1980.
Hackett, Stuart. Ringjallja e Teizmit (The Resurrection of Theism). Chicago: Moody, 1957.
Hoover, A.J. “Perëndia, Argumente për Ekzistencën e (God, Arguments for the Existence of).” Tek FUT(EDT) fq. 447–451.
Lewis, Gordon R. Vënia në Provë e Vërtetësisë së Thënieve të Krishterimit (Testing Christianity’s Truth Claims). Chicago: Moody, 1976.
Mavrodes, George I. Besimi tek Perëndia (Belief in God). New York: Random House, 1970.
McDowell, Josh. Prova që Kërkojnë Vendim (Evidence That Demands a Verdict). San Bernardino, Calif.: Here’s Life, 1972, 1979.
Packer, J.I. “Perëndia (God).” Tek FRT (NDT) fq. 274–277.
Sire, James. Universi Ngjitur me të Tonin: Një Katalog Bazë Këndvështrimesh (The Universe Next Door: A Basic World View Catalog). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1976.
Van Til, Cornelius. Mbrojtja e Besimit (The Defense of the Faith). Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1955.
Yandell, Keith. Krishterimi dhe Filozofia, Studime në një Botëkuptim të Krishterë (Christianity and Philosophy. Studies in a Christian World View). Grand Rapids: Eerdmans, and Leicester: Inter-Varsity Press, 1984.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Romakëve” 1:18–20: Sepse, zemërimi i Perëndisë zbulohet nga qielli mbi çdo pabesi e padrejtësi të njerëzve, që mbysin të vërtetën në padrejtësi, sepse, ajo që mund të dihet për Perëndinë është bërë e dukshme në ta, sepse Perëndia ua ka shfaqur atyre. Sepse cilësitë e tij të padukshme, fuqia e tij e përjetshme dhe hyjnia e tij, duke qenë të dukshme nëpërmjet veprave të tij që nga krijimi i botës, shihen qartë, me qëllim që ata të jenë të pashfajësueshëm.
HIMN
“KUPA QIELLORE E PAMATË, NË LARTËSI (THE SPACIOUS FIRMAMENT ON HIGH)”
Ky himn, bazuar tek “Psalmi” 19:1–4, flet për dëshminë e diellit, hënës dhe yjeve për Krijuesin e tyre. Fjala kupë qiellore në vargun e parë, i referohet kupës qiellore apo hapësirës së hapur e cila është e dukshme për ne kur ngremë kokën lart nga toka. Është vendi në të cilin dielli, hëna dhe yjet ekzistojnë, dhe mund të përkthehet “qiell” apo “qiejt.” Vargu i tretë na kujton se paçka se këto trupa qiellor nuk lëshojnë tinguj të cilët mund të dëgjohen me veshin fizik, por ato gjithsesi shpallin për të tërë ata të cilët mendojnë siç duhet, se: “Dora që na krijoi ne, është hyjnore.”
Kupa qiellore e pamatë në lartësi,
i papeshë e i kaltër gjithë qielli,
Dhe qiejt e stolisur, si s’ka më bukur,
Shpallin zanafilla e tyre të shkëlqyer.
Ditë pas dite, Dielli i palodhur,
Fuqinë e Krijuesit të tij tregon shkoqur,
Dhe çdo vendi ia shpall ai këtë,
Që vepra e një dore të plotfuqishme ai është.
Kur hijet e natës zgjaten pak më von’,
rrëfenjën e mrekullueshme edhe Hëna fillon,
Çdo mbrëmje ndaj tokës që dëgjon
historinë e lindjes së saj përsëri tregon;
Ndërkohë që të tërë yjet që përreth saj digjen,
Si dhe të tëra planetët në radhën e tyre sillen,
Lajmet e mira ndërkohë që rrotullohen konfirmojnë,
Nga njëri pol në tjetrin të vërtetën ato tregojnë,
Ç’është ajo që në heshtje solemne
I dha formë këtij lëmshi të errët të kësaj toke?
Çfarë është që megjithëse as zë e as tingull real nuk ka,
Mes rruzujve të shndritshëm të qiellit gjendet pra?
Me veshët e arsyes të tërë ata gëzojnë,
Dhe me një britëm të lavdishme se ç’po gjëmojnë,
ndërkohë që shkëlqejnë gjithnjë janë duke kënduar,
“Hyjnor është Ai që në ka krijuar.”
Autori: Joseph Addison, 1712
Himne alternative: “I Këndoj Plotfuqishmërisë së Perëndisë (I Sing th’ Almighty Power of God)”; “Kjo Është Bota e Atit Tim (This Is My Father’s World)”; ose “Po Ngryset në Botën Perëndimore (Day Is Dying in the West)”
Kapitulli 10
Njohëshmëria e Perëndisë
A mundet ta njohim me të vërtetë Perëndinë? Sa shumë prej Perëndisë mund të njohim?
SHPJEGIMI DHE BAZA NGA SHKRIMET
A. Domosdoshmëria që Perëndia të na e zbulojë Veten
Nëse do mund që ta njohim ndopak Perëndisë, për këtë do duhej që Ai të na e zbulonte Veten. Edhe kur diskuton zbulesën e Perëndisë e cila vjen përmes natyrës, Pali thotë se ajo që mund të njihet rreth Perëndisë, është e qartë për njerëzit “sepse Perëndia ua ka shfaqur atyre” (Rom. 1:19). Krijimi natyror e zbulon Perëndinë për shkak se Ai zgjodhi që të zbulohej në këtë mënyrë.
Në lidhje me njohurinë personale të Perëndisë e cila vjen me shpëtimin, kjo ide është edhe më shumë e shkoqitur. Jezusi thotë: “Asnjëri nuk e njeh Birin, përveç Atit; dhe asnjëri nuk e njeh Atin, përveç Birit dhe atij të cilit Biri don t’ia zbulojë” (Mat. 11:27). Kjo lloj njohurie e Perëndisë nuk gjendet përmes përpjekjeve apo mençurisë njerëzore: “Nëpërmjet urtësisë së Perëndisë bota nuk e njohu Perëndinë me urtësinë e vet” (1 Kor. 1:21; kr. 1 Kor. 2:14; 2 Kor. 4:3–4; Gjoni 1:18).
Domosdoshmëria që Perëndia të na e zbulojë Veten edhe neve, shikohet gjithashtu në faktin që njerëzit e mëkatshëm e keqinterpretojnë zbulesën rreth Perëndisë, zbulesë e gjendur tek natyra. Ata të cilët “mbysin të vërtetën në padrejtësi” janë ata të cilët “u bënë të pamend në arsyetimet e tyre dhe zemra e tyre pa gjykim, u errësua... ata e shndërruan të vërtetën e Perëndisë në gënjeshtër” (Rom. 1:18, 21, 25). Për rrjedhojë, nëse ne duhet ta interpretojmë siç duhet zbulesën natyrore, për këtë do të na duhet Shkrimi. Qindra fetë e rreme të botës, janë prova të mënyrës se si njerëz mëkatarë që nuk kanë udhëzim nga Shkrimi, do të keqkuptojnë dhe shtrembërojnë gjithnjë zbulesën rreth Perëndisë të cilën ne gjejmë tek natyra. Por, vetëm Bibla na tregon se si ta kuptojmë dëshminë e Perëndisë nga natyra. Për rrjedhojë ne varemi nga komunikimi aktiv i Perëndisë ndaj nesh në Shkrimin për njohurinë tonë të vërtetë rreth Perëndisë.
B. Ne nuk do mund ta kuptojmë kurrë plotësisht Perëndinë
Për shkak se Perëndia është i pafundmë ndërsa ne të fundmë apo të kufizuar, ne nuk mundemi kurrë ta kuptojmë plotësisht Perëndinë. Në këtë kuptim, Perëndia thuhet të jetë i pakuptueshëm ku termi pakuptueshëm përdoret në një kuptim më të vjetër e më pak të zakonshëm, “i pamundur për të qenë tërësisht i kuptuar.” Kjo ndjesi duhet dalluar qartë nga kuptimi më i zakonshëm i atij termi, që është: “jo në gjendje për t’u kuptuar.” Nuk është e vërtetë po qe se thua se Perëndia nuk është i mundshëm për t’u kuptuar, por është e vërtetë të thuash që Ai nuk mund të kuptohet tërësisht apo deri në fund.
“Psalmi” 145 thotë: “ Zoti është i madh dhe i denjë për lëvdimin më të lartë dhe madhështia e tij është e panjohshme” (Ps. 145:3). Madhështia e Perëndisë shkon përtej zbulueshmërisë tonë: është aq e madhe saqë plotësisht nuk do mund të njihet asnjëherë. Në lidhje me kuptueshmërinë e Perëndisë, “Psalmi” 147 thotë: “I madh është Zoti ynë, e pamasë është fuqia e tij dhe e pafund zgjuarësia e tij” (Ps. 147:5). Ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të njohim plotësisht zgjuarsinë e Perëndisë. Ajo është aq e madhe saqë ne nuk mund ta barazojmë apo ta kuptojmë. Po kështu, kur mendonte për njohurinë e Perëndisë në të tëra rrugët e Tij, Davidi thotë: “Njohja jote është shumë e mrekullueshme për mua, aq e lartë sa nuk mund ta arrij” (Ps. 139:6; kr. v. 17).
Pali nënkupton pikërisht këtë pakuptueshmëri të Perëndisë kur thotë se “Fryma heton çdo gjë, edhe të thellat e Perëndisë,” dhe pastaj vazhdon duke thënë se “asnjeri s'i njeh gjërat[3] e Perëndisë, përveç Frymës së Perëndisë” (1 Kor. 2:10–12). Në fund të një diskutimi të gjatë rreth historisë së planit të madh të Perëndisë për shpengimin, Pali shpërthen në lavdërim: “O thellësi pasurie edhe e urtësisë dhe e diturisë së Perëndisë! Sa të pahulumtueshme janë gjykimet e tij dhe të pagjurmueshme janë udhët e tij!” (Rom. 11:33).
Këto vargje na lejojnë ta shpiem kuptueshmërinë tonë rreth pakuptueshmërisë së Perëndisë edhe një hap më përpara. Jo vetëm që është e vërtetë që ne nuk mund ta kuptojmë kurrë plotësisht Perëndinë; por është gjithashtu e vërtetë që ne kurrë nuk mund të kuptojmë asgjë plotësisht rreth Perëndisë. Madhështinë e Tij (Ps. 145:3), kuptueshmërinë e Tij (Ps. 147:5), njohurinë e Tij (Ps. 139:6), pasuritë, mençurinë, gjykimet dhe rrugët e tij (Rom. 11:33) janë të tëra përtej aftësisë tonë për ta kuptuar plotësisht. Edhe vargjet e tjera e mbështesin këtë ide: Ashtu si qiejt janë më të lartë se toka, kështu edhe rrugët e mia janë më të larta se rrugët tuaja dhe mendimet e mia janë më të larta se mendimet tuaja (Isa. 55:9). Jobi thotë se veprat e mëdha të Perëndisë në krijimin dhe mbajtjen e tokës “Ja, këto janë vetëm thekët e veprave të tij,” dhe thërret: “Ç'mërmërimë të lehtë të tij arrijmë të dëgjojmë! Por vallë kush do të arrijë të kuptojë gjëmimin e fuqisë së tij?” (Jobi 26:14; kr. 11:7–9; 37:5).
Kësisoj, ne mund të dimë diçka rreth dashurisë, fuqisë, mençurisë e të tjera si këto të Perëndisë, por nuk mund ta njohim dot kurrë tërësisht apo krejtësisht dashurinë e Tij. Ne nuk mund ta njohim kurrë krejtësisht fuqinë e Tij. Ne nuk mund ta njohim kurrë krejtësisht mençurinë e Tij, e po kështu edhe të tjerat me radhë. Me qëllim që të dimë diçka rreth Perëndisë në mënyrë të plotë, do të na duhej ta dinim atë ashtu sikurse Ai Vetë e di. D.m.th. do të na duhej ta njihnim në lidhje me gjithçka tjetër rreth Perëndisë si dhe në marrëdhënien e saj me gjithçka tjetër që ka të bëjë me krijimin përgjatë gjithë përjetësisë! Ne vetëm sa mund të thërrasim me Davidin: “Njohja jote është shumë e mrekullueshme për mua, aq e lartë sa nuk mund ta arrij” (Ps. 139:6).
Kjo doktrinë e pakuptueshmërisë së Perëndisë, ka shumë zbatime pozitive në jetën tonë. Kjo do të thotë se nuk do të jemi kurrë në gjendje që të dimë “tepër shumë” rreth Perëndisë, sepse nuk do të na mbarojnë kurrë gjërat që mund të mësojmë rreth Tij dhe kësisoj nuk do të lodhemi kurrë së kënaquri në zbulimin gjithnjë e më shumë prej shkëlqyeshmërisë së Tij si dhe madhështisë së veprave të Tij.
Edhe në epokën në vazhdim, kur të çlirohemi nga prania e mëkatit, ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të kuptojmë tërësisht Perëndinë apo ndonjë gjë rreth Tij. Kjo shikohet nga fakti që pasazhet e cituara më sipër, e atribuojnë pakuptueshmërinë e Perëndisë, jo ndaj mëkatshmërisë tonë, por ndaj madhështisë së Tij të pafundme. Është për shkak se ne jemi të fundmë dhe Perëndia i pafundmë që ne nuk do të jemi kurrë në gjendje për ta kuptuar atë plotësisht.[4]2 Për të tërë përjetësinë, ne do të jemi në gjendje që të vazhdojmë të rritemi në njohurinë tonë të Perëndisë dhe ta kënaqim veten gjithnjë e më shumë tek Ai, duke thënë me Davidin ndërkohë që mësojmë gjithnjë e më shumë rreth mendimeve të Perëndisë Vetë: “Oh, sa të çmuara janë për mua mendimet e tua, o Perëndi! Sa i madh është gjithë numri i tyre! Po të doja t'i numëroja, do të ishin më të shumtë se rëra” (Ps. 139:17–18).
Por nëse kjo vlen të thuhet kaq shumë për të ardhmen e përjetësisë, atëherë padyshim që duhet të vlejë edhe për këtë jetë. Faktikisht, Pali na thotë se nëse duam të jetojmë një jetë “të denjë për Zotin, që t`i pëlqeni në çdo gjë,” ajo duhet të jetë një në të cilën ne jemi vazhdimisht duke u “duke u rritur në njohjen e Perëndisë” (Kol. 1:10). Ne duhet të jemi duke e shtuar njohurinë tonë rreth Perëndisë përgjatë gjithë jetës tonë.
Nëse ndonjëherë do të donim ta bënim veten të barabartë me Perëndinë në njohuri, apo nëse do të donim të derivonim kënaqësi nga mëkati i krenarisë intelektuale, fakti që ne nuk do të reshtim së shtuari njohurinë tonë të Perëndisë, do të ishte diçka dekurajuese për ne. Ne mund të pezmatohemi që Perëndia është një subjekt studimi të cilin ne nuk do ta zotërojmë kurrë plotësisht! Por nëse gjejmë kënaqësi në faktin që vetëm Perëndia është Perëndi, që Ai është pafundësisht më i madh se ç’jemi ne, që ne jemi krijesat e Tij që i detyrohemi Atij adhurim dhe admirim, atëherë, kjo do të jetë një ide shumë inkurajuese. Paçka se ne kalojmë kohë në studimin e Biblës dhe në bashkësi me Perëndinë për çdo ditë të jetës tonë, gjithnjë do të ketë më shumë gjëra për të mësuar rreth Perëndisë si dhe raportet e Tij me ne dhe botën, dhe kështu gjithnjë do të ketë më shumë gjëra për të cilat të jemi mirënjohës dhe për të cilat ne mund ta lëvdojmë Atë. Kur e kuptojmë këtë, perspektiva e një zakoni jetëgjatë të studimit rregullisht të Biblës, si dhe perspektiva e një jete të tërë studimi të teologjisë (nëse është teologji që është e rrënjosur në mënyrë të palëkundshme tek Fjala e Perëndisë), kjo duhet të jetë një perspektivë shumë entuziazmues për ne. Të studiojmë dhe të japim mësim Fjalën e Perëndisë në mënyrë si formale ashtu edhe joformale, do të ishte gjithnjë një privilegj dhe gëzim i madh.
C. Megjithëkëtë, ne mund ta njohim me të vërtetë Perëndinë
Edhe pse ne nuk mund ta njohim tërësisht Perëndinë, ne mund të dimë gjëra të vërteta rreth Tij. Në fakt, gjithçka që Shkrimi na tregon rreth Perëndisë, është e vërtetë. Është e vërtetë të thuash që Perëndia është dashuri (1 Gjonit” 4:8), që Perëndia është dritë (1 Gjonit 1:5), që Perëndia është frymë (Gjoni 4:24), që Perëndia është i drejtë apo që vepron me drejtësi (Rom. 3:26), e kështu me radhë. Të thuash këtë nuk nënkupton e as kërkon që ne të dimë gjithçka rreth Perëndisë apo rreth dashurisë ose drejtësisë së Tij, apo ndonjë atributi tjetër të Tij. Kur them se kam tre djem, kjo deklaratë është tërësisht e vërtetë, paçka se unë nuk di gjithçka rreth djemve të mi, as rreth vetes time. Kështu është edhe për njohurinë tonë rreth Perëndisë: ne kemi një njohuri të vërtetë rreth Perëndisë nga Shkrimi, paçka se nuk kemi njohuri të plotë. Nga Shkrimi, ne mund të dimë disa prej mendimeve të Perëndisë, madje shumë prej tyre, dhe kur i njohim ato, ashtu si Davidi, shikojmë se ato janë të “çmuara” (Ps. 139:17).
Edhe më domethënës akoma, është fakti që kështu njohim Perëndinë Vetë, jo faktet e thjeshta rreth Tij apo veprimet që Ai bën. Ne bëjmë një dallim mes njohjes së fakteve dhe njohjes së personave në gjuhën e zakonshme që përdorim. Do të ishte e vërtetë nga ana ime po të thoja se unë di shumë fakte rreth presidentit të Shteteve të Bashkuara, por nuk do të ishte e vërtetë të thoja se e njoh atë personalisht. Po të thoja se e njoh atë, kjo thjesht do të nënkuptonte se e kam takuar dhe kam folur me të, dhe se të paktën deri në një farë shkalle, kam zhvilluar një marrëdhënie personale me të.
Tani, disa njerëz thonë se ne nuk mund ta njohim Perëndinë Vetë, por se mund të dimë vetëm fakte rreth Tij apo të dimë atë që Ai bën. Të tjerë kanë thënë se ne nuk mund ta njohim Perëndisë ashtu sikurse Ai është në Vetvete, por ne mund ta njohim Atë për nga mënyra se si Ai hyn në marrëdhënie me ne (dhe me këtë nënkuptohet që këto të dyja janë disi të ndryshme). Por Shkrimi nuk flet në këtë mënyrë. Ka një sërë pasazhesh që flasin për njohjen prej nesh të Perëndisë Vetë. Tek “Jeremia” ne lexojmë fjalët e Perëndisë:
I urti të mos lavdërohet me urtësinë e tij, njeriu i fortë të mos lavdërohet me forcën e tij, i pasuri të mos lavdërohet me pasurinë e tij. Por kush lavdërohet, të lavdërohet me këtë: të ketë gjykim dhe të më njohë mua që jam Zoti, që ushtroj mirësinë, gjykimin dhe drejtësinë mbi tokë; sepse kënaqem me këto gjëra», thotë Zoti. (Jer. 9:23–24)
Këtu, Perëndia thotë se burimi i gëzimit tonë dhe ndjenjës së rëndësisë, nuk duhet të vijë nga aftësitë apo zotërimet tona, por nga fakti që ne e njohim Atë. Në mënyrë të ngjashme, në lutjet ndaj Atit të Tij, Jezusi mund të thoshte: “Dhe kjo është jeta e përjetshme, të të njohin ty, të vetmin Perëndi të vërtetë, dhe Jezu Krishtin që ti ke dërguar” (Gjoni 17:3). Premtimi i besëlidhjes së re, është që të gjithë do ta njohin Perëndinë, “nga më i vogli e deri te më i madhi prej tyre” (Heb. 8:11), dhe letra e parë e Gjonit na tregon që Biri i Perëndisë ka ardhur dhe na ka dhënë një mendje të kthjellët që “ që të njohim të Vërtetin” (1 Gjonit 5:20; shiko gjithashtu Gal. 4:9; Fil. 3:10; 1 Gjonit 2:3; 4:8). Gjoni mund të thotë: “Fëmijë, po ju shkruaj sepse e keni njohur Atin ” (1 Gjonit 2:13).
Fakti që ne njohim Perëndinë Vetë, demonstrohet edhe më tej nga kuptimi që pasuria e jetës së krishterë, përfshin një marrëdhënie personale me Perëndinë. Siç nënkuptojnë këto pasazhe, ne kemi një privilegj shumë më të madh sesa thjesht njohurinë e fakteve rreth Perëndisë. Ne i flasim Perëndisë në lutje, dhe Ai na flet përmes Fjalës së Tij. Ne kemi përbashkësi me Të në praninë e Tij, ne këndojmë lavdet e Tij, dhe jemi të vetëdijshëm që Ai personalisht banon ndër ne dhe përbrenda nesh, për të na bekuar (Gjoni 14:23). Me të vërtetë që kjo marrëdhënie personale me Perëndinë Atë, me Perëndinë Bir dhe me Perëndinë Frymë e Shenjtë, mund të thuhet se është bekimi më i madh i jetës së krishterë.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Nganjëherë njerëzit thonë se parajsa duket si diçka e mërzitshme. Si ndihmon në përgjigjen ndaj këtij kundërshtimi fakti që Perëndia është i pakuptueshëm e megjithatë i njohshëm?
2. Si mund të jemi të sigurt që kur të arrijmë në qiell, Perëndia nuk do të na thotë që pjesa më e madhe e asaj që ne patëm mësuar rreth Tij, qe e gabuar, dhe se do të na duhej të harronim atë që kishim mësuar, e të fillojmë të mësojmë të tjera gjëra rreth Tij?
3. A dëshiron të vazhdosh ta njohësh Perëndinë gjithnjë e më thellë përgjatë gjithë përjetësisë? Përse po ose përse jo? A do të doje që të ishe gati ndonjëherë për të njohur Perëndinë tërësisht? Përse po apo përse jo?
4. Përse mendon se Perëndia vendosi të na e zbulojë Veten? A mëson më shumë rreth Perëndisë nga zbulesa e Tij në natyrë apo nga zbulesa e Tij në Shkrim? Përse mendon se mendimet e Perëndisë janë “të çmuara” ndaj nesh (Ps. 139:17)? A do ta quaje marrëdhënien e tanishme që ke me Perëndinë një marrëdhënie personale? Ku ngjason ajo me marrëdhëniet që ke me të tjerët, si dhe ku ndryshon? Çfarë do ta përmirësonte marrëdhënien tënde me Perëndinë?
TERMA TË VEÇANTË
i pakuptueshëm
i njohshëm
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton (pa trajtim të posaçëm)
2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:242–248
1892–1894 Miley, 1:137–158
1983- Cottrell, 1:1–47, 306–387
1987–1990 Oden, 1:317–374
3. Baptiste
1767 Gill, 2:352–364
1887 Boyce, 8–54
1917 Mullins, 35–48
1976–1983 Henry, 2:17–167, 247–334; 5:375–409
1983–1985 Erickson, 137–140, 177–181, 268–271
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:179–186
1986 Ryrie, 25–34
5. Luteriane
1917–24 Pieper, 1:375–381
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:33–43 (1.1–2)
1871–1873 Hodge, 1:191–202, 335–365
1909 Bavinck, DG 13–110
1938 Berkhof, 29–40
1962 Buswell, 1:29–30
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostoale)
1988–1992 Williams, 1:29–46
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 17–24
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)
Vepra të tjera
Bray, Gerald L. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1993.
Charnock, Stephen. Njohuria e Perëndisë. Veprat e Plota të Stephen Charnock (The Knowledge of God. The Complete Works of Stephen Charnock). Vol. 4. Edinburgh: James Nichol, 1865. Bot. i rishtypur: Edinburgh: Banner of Truth, 1985, veç. fq. 3–164.
Frame, John M. Doktrina e Njohurisë rreth Perëndisë (The Doctrine of the Knowledge of God). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1987.
France, R.T. Perëndia i Gjallë (The Living God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1970.
Packer, J.I. “Perëndia (God).” Tek FRT (NDT) fq. 274–277.
_______. Të Njohim Perëndinë (Knowing God). London: Inter-Varsity Press, 1973, fq. 13–37.
Piper, John. Të Dëshirojmë Perëndinë (Desiring God). Portland, Ore.: Multnomah, 1986.
Tozer, A.W. Njohuria e të Shenjtit (The Knowledge of the Holy). New York: Harper and Row, 1961.
Van Til, Cornelius. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) vol. 5: Një Hyrje tek Teologjia Sistematike (An Introduction to Systematic Theology). pa dt. botimi: Presbyterian and Reformed, 1976, fq. 159–199.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
(Vargu 3 i këtij pasazhi, na tregon që Perëndia nuk mund të njihet kurrë plotësisht, por fakti që Davidi po e lavdëron Perëndinë dhe që po i flet Atij, tregon gjithashtu se ai di gjëra të vërteta rreth Perëndisë dhe se ka një marrëdhënie personale me Të.)
“Psalmi” 145:1–3:
Unë do të të përlëvdoj, o Perëndia im dhe Mbreti im,
dhe do të bekoj emrin tënd përjetë.
Do të të bekoj çdo ditë
dhe do të lëvdoj emrin tënd përjetë.
Zoti është i madh dhe i denjë për lëvdimin më të lartë
dhe madhështia e tij është e panjohshme
HIMN
“TY DO TË LAVDËROJ O PERËNDIA DHE MBRETI IM (I WILL THEE PRAISE, MY GOD, O KING)”
Përgjatë gjithë historisë së kishës, të krishterët kanë shijuar riformulimin e fjalëve të psalmeve për t’iu përshtatur metrit poetik, dhe pastaj instrumentalizimit të këtyre psalmeve për qëllime adhurimi personal apo në grup. Ky që vijon është një rregullim metrik i fjalëve të “Psalmit” 145, i vënë sipas melodisë së njohur të himnit: “Jezusi do të Mbretërojë në Botën Mbarë (Jesus Shall Reign Where’er the Sun). Strofa 2 flet për pakuptueshmërinë e Perëndisë (“Zoti është i madh, lëvdimet për Të nuk mjaftojnë; Madhështinë e Tij askush nuk mund ta qëmtojë”), dhe shumë strofa të tjera flasin për atribute të ndryshme të Perëndisë të cilat ne i njohim përmes Shkrimit. Duhet të na japë gëzim fakti që po këndojmë këtë këngë, duke ditur edhe që po këndojmë gjëra absolutisht të vërteta rreth Perëndisë, edhe që madhështia e Tij tejkalon shumë çfarëdo lavdërimi që do të jemi në gjendje t’i këndojmë Atij.
Unë do të të përlëvdoj, o Perëndia im dhe Mbreti im,
Gjithnjë emrin Tënd do të bekoj;
Do të lartësoj emrin Tënd çdo ditë
Dhe përgjithnjë lavdërime për Ty do të kumtoj.
Zoti është i madh, lëvdimet për Të nuk mjaftojnë;
Madhështinë e Tij askush nuk mund ta qëmtojë;
Një brez do t’i shpall veprat e Tua brezit tjetër
Dhe mrekullitë e Tua do t’i tregojë.
Tek shkëlqimi Yt i lavdishëm
Dhe tek veprat e Tua të mrekullueshme mendja do të më qëndrojë;
Njerëzit do të flasin për veprat e Tua të tmerrshme,
Dhe madhështinë Tënde unë do të tregoj.
Ata do të shpallin kujtimin
e mirësisë Sate të madhe,
dhe do të këndojnë me gëzim lavde
ndërkohë që tregojnë për drejtësinë Tënde
Zoti është i dhembshur;
Tek Ai rrjedh mëshirë e artë;
Ai është i madh në mirësi,
Ndërsa në zemërim është i ngadaltë.
Tërë veprat e Tij do ta kremtojnë;
Zoti është i mirë me të gjithë që gjallojnë.
Tërë veprat e tua do të të kremtojnë o Zot,
Dhe shenjtorët e Tu do të të bekojnë.
Marrë nga: Libri i Psalmeve me Muzikë (The Book of Psalms With Music) (Pittsburgh: Reformed Presbyterian Church of North America, 1973), Psalmi 145 (fq. 350–351)
Himn alternativ: “Oh Adhuroni Mbretin (O Worship the King)” (shikojeni këtë himn në fund të kapitullit 12)
Kapitulli 11
Karakteri i Perëndisë: Atributet e “Patejçueshme”
Ku ndryshon Perëndia nga ne?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
A. Hyrje tek Studimi i Karakterit të Perëndisë
1. Klasifikimi i Atributeve të Perëndisë. Kur fillojmë që të flasim rreth karakterit të Perëndisë, kuptojmë se nuk mund t’i themi njëherësh të tëra ato që Bibla na mëson rreth karakterit të Tij. Na duhet një mënyrë për të vendosur se cilat aspekte të karakterit të Perëndisë na duhet të diskutojmë së pari, cilat të dytat e kështu me radhë. Me fjalë të tjera, na duhet një farë mënyre për të kategorizuar atributet e Perëndisë. Kjo çështje nuk është aq e parëndësishme sa ç’mund të duket. Ekziston mundësia që ne të adoptojmë një rend keqorientues të atributeve apo që të theksonim disa atribute aq shumë saqë të tjerat të mos prezantoheshin siç duhet.
Janë përdorur disa metoda të ndryshme të klasifikimit të atributeve të Perëndisë. Në këtë kapitull, ne do të adoptojmë klasifikimin që me shumë mundësi është i përdoruri më gjerësisht: atributet e patejçueshme të Perëndisë (d.m.th, ato atribute të cilat Perëndia nuk i ndan apo “tejçon” tek të tjerët) dhe atributet e tejçueshme të Perëndisë (ato që Perëndia i ndan me ne apo që na i “tejçon” neve).
Shembuj të atributeve të patejçueshme, do të ishin përjetësia e Perëndisë (Perëndia ka ekzistuar që nga përjetësia, ndërsa ne jo), pandryshueshmëria (Perëndia nuk ndryshon, ndërsa ne po), ose gjithëprania (Perëndia është i pranishëm ngado, ndërsa ne jemi të pranishëm në vetëm një vend në një njësi kohore). Shembuj të atributeve të tejçueshme do të ishin: dashuria (Perëndia është dashuri, dhe ne jemi në gjendje që të duam gjithashtu), njohuria (Perëndia ka njohuri, dhe ne jemi në gjendje që të kemi gjithashtu njohuri), mëshira (Perëndia është i mëshirshëm, e edhe ne jemi në gjendje të jemi të mëshirshëm gjithashtu), apo drejtësia (Perëndia është i drejtë, dhe edhe ne jemi në gjendje të jemi të drejtë). Ky klasifikim i atributeve të Perëndisë në dy kategori kryesore, është i dobishëm dhe pjesa më e madhe e njerëzve kanë një ide paraprake se cilat prej atributeve specifike duhen quajtur të patejçueshme, dhe cilat duhen quajtur të tejçueshme. Kësisoj, ka kuptim që të themi se dashuria e Perëndisë është e tejçueshme ndërsa gjithëprania e Tij jo.
Sidoqoftë, pas reflektimesh të mëtejshme, ne kuptojmë që ky dallim, paçka se ndihmues, nuk është i përsosur. Është kështu sepse nuk ka asnjë atribut të Perëndisë i cili të jetë tërësisht i tejçueshëm, dhe nuk ka asnjë atribut të Perëndisë që të jetë tërësisht i patejçueshëm! Kjo do të bëhet e dukshme nëse mendojmë për pak rreth disa gjërave që dimë tashmë rreth Perëndisë.
Për shembull, mençuria e Perëndisë, zakonisht do të quhej një atribut i tejçueshëm, sepse edhe ne mund të jemi të mençur. Por ne kurrë nuk do të jemi pafundësisht të mençur ashtu sikurse është Perëndia. Mençuria e Tij deri në një farë mase është ndarë me ne, por nuk është ndarë kurrë plotësisht me ne. Në mënyrë të ngjashme, ne kemi një pjesë të njohurisë së Perëndisë, e megjithëkëtë, nuk do kemi kurrë të tërën sepse mendimet e Perëndisë janë më të larta se të tonat “Ashtu si qiejt janë më të lartë se toka” (Isa. 55:9). Ne mund të imitojmë dashurinë e Perëndisë dhe ta kemi atë atribut deri në një farë mase, por kurrë nuk do të mund të duam pafundësisht sikurse bën Perëndia. E njëjta gjë vlen me atributet të cilat zakonisht quhen “atribute të tejçueshme”: Perëndia me të vërtetë i ndan ato me ne deri në një farë mase por asnjë prej këtyre atributeve nuk është tërësisht i tejçueshëm. Është më mirë të thuash se këto atribute që ne i quajmë të “tejçueshme” janë ato të cilat janë ndarë në një shkallë më të madhe me ne.
Ato atribute që ne i quajmë të “patejçueshme” përkufizohen më mirë duke thënë se ato janë atribute të Perëndisë të cilat janë ndarë më pak me ne. Asnjë prej atributeve të patejçueshme të Perëndisë nuk është tërësisht pa ngjashmëri fare me karakterin e qenieve njerëzore. Për shembull, Perëndia është i pandryshueshëm, ndërkohë që ne ndryshojmë. Por ne nuk është se ndryshojmë tërësisht, sepse ka disa aspekte të karakterit tonë të cilat mbeten gjerësisht të pandryshuara: identitetet tona individuale, shumë prej tipareve të personalitetit tonë, dhe disa prej qëllimeve tona afat-gjata, mbeten në thelb të pandryshuara përgjatë shumë viteve (dhe do të mbeten gjerësisht të pandryshueshme sapo ne të çlirohemi nga mëkati dhe të fillojmë të jetojmë përgjithmonë në praninë e Perëndisë).
Po kështu, Perëndia është i përjetshëm, ndërsa ne i nënshtrohemi kufizimeve të kohës. Megjithëkëtë, ne shikojmë ca reflektime të përjetësisë së Perëndisë në faktin që do të jetojmë me Të përgjithmonë dhe do të shijojmë jetë të përjetshme, si dhe në faktin që ne kemi aftësinë për të mbajtur mend të kaluarën dhe të kemi një ndjesi të fortë vetëdijësimi për të ardhmen (ndryshe nga një pjesë e mirë e krijimit të Perëndisë; kr. “Pred.” 3:11). Atributet e pavarësisë dhe gjithëpranisë së Perëndisë, janë ndoshta ato të cilat janë më pak të lehta për t’i parë të reflektuara në natyrën tonë, por edhe këto madje mund të shikohen të reflektuara dobët tek ne kur e krahasojmë veten me pjesën dërrmuese të gjërave që Perëndia ka krijuar. Kur rritemi, ne fitojmë një lloj shkalle pavarësie nga të tjerët për ekzistencën tonë; dhe, paçka se nuk mund të jemi në më shumë se një vend në një njësi kohore, ne kemi aftësinë për të vepruar në mënyra që kanë ndikim në shumë vende të ndryshme njëherësh (edhe kjo gjë na veçon nga pjesa më e madhe e krijimit).
Ne do të përdorim këto dy kategori të cilësive të “patejçueshme” dhe të “tejçueshme,” ndërkohë që kuptojmë që ato nuk janë klasifikime tërësisht precize, dhe që në realitet ka shumë mbivendosje mes këtyre kategorive.
2. Emrat e Perëndisë në Shkrim. Në Bibël, emri i një personi është përshkrim i karakterit të tij apo të saj. Po kështu, emrat e Perëndisë në Shkrim, janë përshkrime të ndryshme të karakterit të Tij. Në një kuptim më të gjerë atëherë, “emri” i Perëndisë është i barabartë me të gjitha ato që Bibla dhe krijimi na thonë rreth Perëndisë. Kur ne lutemi duke thënë: “u shenjtëroftë emri yt” si pjesë e Lutjes së Zotit (Mat. 6:9), po lutemi që njerëzit të flasin rreth Perëndisë në një mënyrë që është nderuese për Të, dhe që reflekton me saktësi karakterin e Tij. Ky përnderim i emrit të Perëndisë, mund të bëhet me veprime, njëlloj si edhe me fjalë, sepse veprimet tona pasqyrojnë karakterin e Krijuesit të Cilit i shërbejmë (Mat. 5:16). Për rrjedhojë, të nderojmë emrin e Perëndisë, do të thotë të nderojmë Atë. Urdhëresa: “ Mos e përdor emrin e Zotit, të Perëndisë tënd, kot” (Eks. 20:7) është një urdhëresë që ne të mos e turpërojmë reputacionin e Perëndisë qoftë nga fjalët që flasim në një mënyrë të pamend e keqorientuese, apo nga veprimet të cilat nuk pasqyrojnë karakterin e Tij të vërtetë.
Tani, Bibla i vë shumë emra individualë Perëndisë, ku të gjithë ato pasqyrojnë ndonjë aspekt të vërtetë të karakterit të Tij. Shumë prej këtyre emrave janë marrë nga përvoja njerëzore apo emocionet njerëzore, me qëllim për të përshkruar pjesë të karakterit të Perëndisë, ndërkohë që shumë emra të tjerë janë marrë nga pjesa tjetër e krijimit natyror. Nga një anë, të tëra këto shprehje të karakterit të Perëndisë në lidhje me gjërat që gjenden në univers, janë “emra” të Perëndisë, sepse ato na tregojnë diçka të vërtetë rreth Tij.
Herman Bavinck, tek Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God)[5]1 jep një listë të gjatë të përshkrimeve të tilla të Perëndisë, të marra nga krijimi: Perëndia krahasohet me një luan (Isa. 31:4), një shqiponjë (L. i P. 32:11), një qengj (Isa. 53:7), një klloçkë (Mat. 23:37), me diellin (Ps. 84:11), me yllin e mëngjesit (Zbu. 22:16), një dritë (Ps. 27:1), një pishtar (Zbu. 21:23), një zjarr (Heb. 12:29), një burim (Ps. 36:9), një shkëmb (L. i P. 32:4), një vendstrehim (Ps. 119:114), një kullë (F. e Urta 18:10), një hije (Ps. 91:1), një mburojë (Ps. 84:11), një tempull (Zbu. 21:22), e kështu me radhë.
Marrë nga përvoja njerëzore, Bevinku (Bavinck) gjen një listë edhe më të gjatë, e cila këtu është paraqitur vetëm e pjesshme: Perëndia quhet dhëndër (Isa. 61:10), bashkëshort (Isa. 54:5), baba (L. i P.. 32:6), gjykatës dhe mbret (Isa. 33:22), luftëtar (Eks. 15:3), ndërtues dhe krijues (Heb. 11:10), bari (Ps. 23:1), mjek (Eks. 15:26), e kështu me radhë. Për më tepër, për Perëndinë është folur me terma të veprimeve njerëzore, të tilla si njohja nga afër me diçka (Zan. 18:21), mbajtja mend (Zan. 8:1; Eks. 2:24), shikimi (Zan. 1:10), dëgjimi (Eks. 2:24), nuhatja (Zan. 8:21), shijimi (Psa. 11:5), ulja (Ps. 9:7), ngritja (Ps. 68:1), ecja (Lev. 26:12), fshirja e lotëve (Isa. 25:8), e kështu me radhë. Emocionet njerëzore i janë atribuuar Perëndisë, të tilla si gëzim (Isa. 62:5), pikëllim (Ps. 78:40; Isa. 63:10), zemërim (Jer. 7:18–19), dashuri (Gjoni 3:16), urrejtje (L. i P. 16:22), zemërim (Ps. 2:5), e kështu me radhë.
Edhe pse Perëndia nuk ka një trup fizik,[6]2 Shkrimi përdor pjesë të ndryshme të trupit njerëzor për të përshkruar në një mënyrë metaforike veprimtaritë e Perëndisë. Shkrimi madje flet për fytyrën apo shprehjen e fytyrës së Perëndisë (Eks. 33:20, 23; Isa. 63:9; Psa. 16:11; Zbu. 22:4), sytë (Psa. 11:4; Heb. 4:13), qepallat (Psa. 11:4), veshët (Psa. 55:1; Isa. 59:1), hundën (L. i P. 33:10), gojën (L. i P. 8:3), buzët (Jobi 11:5), gjuhën (Isa. 30:27), qafën (Jer. 18:17), krahët (Eks. 15:16), dorën (Num. 11:23), gishtërinjtë (Eks. 8:19), zemrën (Zan. 6:6), këmbën (Isa. 66:1), e kështu me radhë. Edhe termat të cilat përshkruajnë karakteristika personale të tilla si: i mirë, i mëshirshëm, i hirshëm, i paanshëm, i shenjtë, i drejtë, si dhe shumë të tjerë, janë terma kuptimi i të cilëve është i njohur për ne përmes një përjetimi të këtyre cilësive tek qeniet e tjera njerëzore. Madje, edhe këto terma të cilët duken më pak të lidhur me krijimin, si për shembull përjetësia apo pandryshueshmëria, kuptohen nga ne jo në mënyrë intuitive, por duke shfuqizuar konceptet të cilat ne i dimë nga përvoja jonë (përjetësia është të mos kufizohesh nga koha, ndërsa pandryshueshmëria është të mos ndryshosh).
Qëllimi i mbledhjes së të tërë këtyre pasazheve, është që në radhë të parë të tregohet, që në një farë kuptimi i gjithë krijimi na zbulon diçka rreth Perëndisë, dhe që krijimi i rendit më të lartë, veçanërisht njeriu i cili është bërë sipas shëmbëllimit të Perëndisë, e zbulon atë më plotësisht.
Arsyeja e dytë për përmendjen e kësaj liste të gjatë, është për të treguar që gjithçka që ne dimë rreth Perëndisë nga Shkrimi, vjen tek ne me terma të cilët ne i kuptojmë për shkak se ato përshkruajnë ngjarjet apo gjërat e zakonshme për përvojën njerëzore. Po të përdorim një term më teknik, ne mund të themi se gjithçka që Shkrimi thotë rreth Perëndisë, përdor një gjuhë antropomorfe, d.m.th., një gjuhë që flet për Perëndinë me terma njerëzorë.[7]3 Nganjëherë, njerëzit janë trazuar nga fakti që në Shkrim ka gjuhë të stilit antropomorf. Por kjo nuk duhet të na shqetësojë sepse nëse Perëndia dëshiron të na mësojë rreth gjërave të cilat ne nuk i dimë nga përjetimi i drejtpërdrejtë (të tilla si atributet e Tij), ai duhet të na mësojë në lidhje me atë që ne e dimë. Kjo është arsyeja përse gjithçka që Shkrimi thotë rreth Perëndisë, është “antropomorfike” në një kuptim të gjerë (një e folur rreth Perëndisë ose në terma njerëzore apo në terma të krijimit që ne njohim). Ky fakt nuk do të thotë që Shkrimi na jep ide të gabuara apo keqorientuese rreth Perëndisë, sepse kjo është mënyra që Perëndia ka zgjedhur për të na e zbuluar Veten, dhe për të na e zbuluar Veten me të vërtetë e me saktësi. Megjithëkëtë, kjo duhet të na paralajmërojë që të mos marrim asnjë nga këto përshkrime të shkëputura e të izoluara nga konteksti i afërt i saj, apo nga pjesa tjetër e asaj që Shkrimi thotë rreth Perëndisë.[8]4 Po qe se do ta bënim këtë, do të binim në rrezikun e keqkuptimit apo të krijimit të një tabloje të ç’ekuilibruar apo të papërshtatshme të asaj që Perëndia është. Secili përshkrim i një prej atributeve të Perëndisë, duhet kuptuar në dritën e gjithçkaje tjetër që Shkrimi na thotë rreth Perëndisë. Nëse nuk arrijmë ta kujtojmë këtë gjë, në mënyrë të pashmangshme ne do ta kuptojmë gabim karakterin e Perëndisë.
Për shembull, ne kemi një ide për dashurinë të nisur nga përvoja njerëzore. Kjo na ndihmon të kuptojmë atë që Shkrimi nënkupton kur thotë se Perëndia është dashuri, por kuptimi ynë i domethënies së “dashurisë” kur kjo i vishet Perëndisë, nuk është njëlloj me përjetimin tonë të dashurisë në marrëdhëniet njerëzore. Kështu, ne duhet të mësojmë duke vërejtur se si Perëndia vepron në të tërë Shkrimin dhe nga atributet e tjera të Perëndisë që jepen në Shkrim, si dhe nga përvojat tona të jetës reale të dashurisë së Perëndisë, nëse do të duam të përmirësojmë idenë tonë rreth dashurisë së Perëndisë në një mënyrë të përshtatshme si dhe për të shmangur keqkuptimin. Kështu, gjuha antropomorfike rreth Perëndisë është e vërtetë kur ajo haset tek Shkrimi, por ajo mund të kuptohet siç duhet vetëm përmes një leximi të vazhduar të Shkrimit përgjatë gjithë jetës tonë, me qëllim që të mund ta kuptojmë këtë gjuhë në kontekstin e të gjithë Shkrimit.
Ka edhe një arsye të tretë që tregon për larminë e madhe të përshkrimeve rreth Perëndisë, të marra nga përvoja njerëzore si dhe nga bota natyrore. Kjo gjuhë duhet të na kujtojë që Perëndia e krijoi gjithësinë në mënyrë që të tregojë shkëlqyeshmërinë e karakterit të Tij d.m.th. që të shpaloste lavdinë e Tij. Perëndia është i denjë për të marrë lavdinë për shkak se Ai krijoi gjithçka (Zbu. 4:11); për rrjedhojë, të tëra gjërat duhet ta nderojnë Atë.
“Psalmi” 148 është një shembull i të tërë krijimit i cili thirret për të lavdëruar Perëndinë:
Lëvdojeni, o diell e hënë,
lëvdojeni, ju mbarë yje të ndritshme!...
Lëvdojeni Zotin nga toka,
ju përbindësh të detit dhe mbarë oqeane,
zjarr dhe breshër, borë dhe re,
erë e shtrëngatës që zbaton urdhërat e tij!
mbarë male dhe kodra,
mbarë dru frutorë dhe cedra!...
ju mbretër të dheut dhe mbarë popuj...
Le të lëvdojnë emrin e Zotit,
sepse vetëm emri i tij përlëvdohet;
Lavdia e tij qëndron përmbi tokën dhe qiejt. (Psa. 148:3, 7–11, 13)
Ndërkohë që mësojmë nga Shkrimi rreth karakterit të Perëndisë, kjo duhet të na i hapë sytë dhe të na bëjë të aftë ta interpretojmë siç duhet krijimin. Si rezultat, ne do të jemi në gjendje që të shikojmë pasqyrime të shkëlqyeshmërisë së karakterit të Perëndisë ngado në krijim: “Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3).
Duhet mbajtur mend që paçka se gjithçka që Shkrimi na tregon për Perëndinë është e vërtetë, nuk bëhet fjalë për një tablo të plotë. Shkrimi nuk na tregon gjithçka rreth karakterit të Perëndisë. Kështu, ne nuk do ta dimë kurrë “emrin” e plotë apo të tërë të Perëndisë në kuptimin që ne kurrë nuk do ta kuptojmë tërësisht karakterin e Perëndisë. Kurrë nuk do të dimë gjithçka që mund të dihet rreth Perëndisë. Për këtë arsye, teologët nganjëherë kanë thënë: “Perëndia ka shumë emra, e megjithëkëtë, Perëndia nuk ka emër.” Perëndia ka shumë emra në kuptimin që ne dimë nga Shkrimi shumë përshkrime të vërteta të karakterit të Tij, por Perëndia nuk ka emër, në kuptimin që ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të përshkruajmë apo kuptojmë tërësisht karakterin e Tij.
3. Përkufizimet e baraspeshuara të atributeve të patejçueshme të Perëndisë. Atributet e patejçueshme të Perëndisë janë ndoshta ato që keqkuptohen më kollaj për shkak se ato përfaqësojnë aspekte të karakterit të Perëndisë që janë më pak të njohura për përvojën tonë. Në këtë kapitull për rrjedhojë, secila prej cilësive të patejçueshme të Perëndisë, është përkufizuar me një fjali dy pjesëshe. Pjesa e parë përkufizon atributin që diskutohet, ndërsa pjesa e dytë shërben si masë parandaluese e keqkuptimit të atributit duke deklaruar një aspekt drejtpeshues apo të kundërt të lidhur me atë atribut. Për shembull, pandryshueshmëria e Perëndisë është përkufizuar si vijon: “Perëndia është i pandryshueshëm në Qenien, përsosmërinë, qëllimet dhe premtimet e Tij, megjithëkëtë Perëndia vepron, dhe ai vepron në mënyra të ndryshme në situata të ndryshme.” Pjesa e dytë e fjalisë shërben si masë parandaluese ndaj idesë që pandryshueshmëria nënkupton paaftësi për të vepruar sadopak. Disa njerëz e kuptojnë pandryshueshmërinë në këtë mënyrë, por një kuptim i tillë është i papërputhshëm me prezantimin biblik të pandryshueshmërisë së Perëndisë.
B. Atributet e patejçueshme të Perëndisë
1. Pavarësia. Pavarësia e Perëndisë përkufizohet si më poshtë: Perëndia nuk ka nevojë për ne apo për pjesën tjetër të krijimit, për asgjë, megjithëkëtë, ne dhe pjesa tjetër e krijimit mund ta përlëvdojë Atë dhe t’i sjellim Atij gëzim. Ky atribut i Perëndisë, nganjëherë quhet vetë-ekzistenca apo vetë-qenësia e Tij (nga fjalët latinisht a se që do të thotë “prej vetes“).
Shkrimi në disa vende na mëson që Perëndia nuk ka nevojë për ndonjë pjesë të krijimit me qëllim që të ekzistojë apo për ndonjë arsye tjetër. Perëndia është tërësisht i pavarur dhe i vetë-mjaftueshëm. Pali u shpalli athinasve: “Perëndia, që bëri botën dhe të gjitha sa janë në të, duke qenë Zot i qiellit dhe i tokës, nuk banon në tempuj të bërë nga duart e njeriut, dhe as shërbehet nga duart e njerëzve, sikur të kishte nevojë për ndonjë gjë, sepse ai u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” (Veprat 17:24–25). Nënkuptimi është që Perëndia nuk ka nevojë për asgjë nga njerëzimi.
Perëndia pyet Jobin, “Kush më ka bërë një shërbim i pari që unë duhet ta shpërblej? Çdo gjë nën qiejt është imja” (Jobi 41:11). Askush nuk i ka kontribuar ndonjë gjë Perëndisë e cila nuk ka ardhur së pari prej Perëndisë i Cili krijoi gjithçka. Në mënyrë të ngjashme, ne lexojmë fjalën e Perëndisë tek “Psalmi” 50, “ Të mia janë në fakt tërë kafshët e pyllit; imja është bagëtia që ndodhet me mijëra ndër male. I njoh tërë zogjtë e maleve; dhe të gjitha ato që lëvizin në fusha janë të miat. Po të kisha uri, nuk do ta thosha; sepse bota dhe sa ajo përmban janë të miat” (Psa. 50:10–12).
Njerëzit nganjëherë kanë menduar se Perëndia i krijoi qeniet njerëzore ngaqë ishte i vetmuar dhe kishte nevojë për miqësi me të tjerë. Po qe se kjo do të kishte qenë e vërtetë, kjo padyshim që do të nënkuptonte që Perëndia nuk është tërësisht i pavarur nga krijimi. Do të nënkuptonte që Perëndisë do t’i duhej të krijonte persona për të mundur për të qenë tërësisht i lumtur dhe tërësisht i përmbushur në ekzistencën e Tij personale.
Megjithëkëtë, ka tregues specifikë tek fjalët e Jezusit të cilët tregojnë se kjo ide nuk është e saktë. Tek “Gjoni” 17:5, Jezusi thotë: “Dhe tani, më përlëvdo, ti o Atë, pranë teje, me lavdinë që unë e kisha pranë teje para se të bëhej bota.” Këtu kemi një tregues që përpara krijimit ekzistonte një bashkë-zotërim i lavdisë mes Atit dhe Birit. Pastaj, tek “Gjoni” 17:24, Jezusi i flet Atit për “lavdinë time që ti më dhe, sepse ti më deshe para themelimit të botës.” Kishte dashuri dhe komunikim mes Atit dhe Birit që përpara krijimit.
Këto pasazhe të lënë të kuptosh drejtpërsëdrejti atë që mund të mësojmë gjetiu nga doktrina e Trinisë, konkretisht, që ndër personat e Trinisë ka patur dashuri, përbashkësi dhe komunikim të përsosur përgjatë gjithë përjetësisë. Fakti që Perëndia është tre Persona, e megjithëkëtë vetëm një Perëndi, do të thotë që nuk ka patur vetmi apo mungesë të përbashkësisë personale nga ana e Perëndisë përpara krijimit. Në fakt, dashuria dhe përbashkësia ndërpersonale, si dhe ndarja e lavdisë tek Hyu kanë qenë dhe do të jenë gjithnjë, shumë më të përsosura se çfarëdo bashkësie që ne si qënie njerëzore do të kemi ndonjëherë me Perëndinë. Dhe, ashtu sikurse vargu i dytë i cituar më sipër flet për lavdinë që Ati i dha Birit, ashtu dhe ne duhet ta kuptojmë që ka një dhënie lavdie nga pjesëtarët e Trinisë ndaj njëri-tjetrit që tejkalon ndjeshëm çfarëdo dhënieje lavdie që mund t’i ishte dhënë ndonjëherë Perëndisë nga tërë krijimi i marrë bashkë.
Në lidhje me ekzistencën e Perëndisë, kjo doktrinë gjithashtu na kujton që jo vetëm që Perëndia ekziston në sajë të vetë natyrës së Tij, dhe që Ai nuk u krijua ndonjëherë e as erdhi në ekzistencë. Ai ka qenë gjithnjë. Kjo shikohet nga fakti që të tëra gjërat të cilat ekzistojnë, u bënë prej Tij (“sepse ti i krijove të gjitha gjërat, dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan” [Zbu. 4:11]; kjo pohohet gjithashtu tek “Gjoni” 1:3; “Rom.” 11:35–36; “1 Kor.” 8:6). Moisiu na thotë se Perëndia ekzistoi përpara se të krijohej ndonjë gjë: “Para se të kishin lindur malet dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën, madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia” (Psa. 90:2). Pavarësia e Perëndisë shikohet gjithashtu në Vetë-emërtimin e Tij tek “Eksodi” 3:14: “Perëndia i tha Moisiut: "UNË JAM AI QË JAM".”’ Këtë deklaratë është e mundshme që ta përkthesh gjithashtu kështu: “Unë do të jem çfarë do të jem,” por në të dyja rastet, nënkuptohet që ekzistenca dhe karakteri i Perëndisë përcaktohen nga Ai Vetë, dhe nuk varen nga ndokush apo nga ndonjë gjë tjetër. Kjo do të thotë se qenia e Perëndisë ka qenë gjithnjë dhe gjithnjë do të jetë ekzaktësisht çfarë është tani. Perëndia nuk varet nga ndonjë pjesë e krijimit për ekzistencën apo natyrën e Tij. Pa krijimin, Perëndia do të ishte ende pafundësisht i dashur, pafundësisht i drejtë, i përjetshëm, i gjithëditur, në Trini dhe kështu me radhë.
Qenia e Perëndisë është gjithashtu diçka tërësisht unike. Nuk është thjesht që Perëndia nuk ka nevojë për krijimin në asgjë. Perëndi nuk mund të kishte nevojë për krijimin për asnjë gjë. Ndryshimi mes krijesës dhe Krijuesit është një ndryshim tepër i madh, sepse Perëndia ekziston në një rend thellësisht ndryshe qenieje. Nuk është se ne ekzistojmë dhe Perëndia ka ekzistuar gjithnjë. Është gjithashtu që Perëndia ekziston domosdoshmërisht në një mënyrë pafundësisht më të mirë, më të fortë dhe më të shkëlqyer. Dallimi mes qenies së Perëndisë dhe nesh, është më shumë se ndryshimi midis diellit dhe një qiriu, më shumë se ndryshimi mes oqeanit dhe një pike shiu, më i madh se ndryshimi me shtresës së akullt të arktikut dhe një floku bore, më shumë se ndryshimi mes universit dhe dhomës në të cilën jemi ulur: Perëndia në qenien e Tij është cilësisht ndryshe. Asnjë kufizim apo papërsosmëri e krijimit nuk duhet të projektohet tek mendimet tona rreth Perëndisë. Ai është Krijuesi, gjithçka tjetër është e krijuar. Gjithçka tjetër mund të zhduket në çast ndërsa Ai ekziston domosdoshmërisht përgjithnjë.
Aspekti balancues në lidhje me këtë doktrinë është fakti që ne dhe pjesa tjetër e krijimit mund të përlëvdojë Perëndinë dhe t’i sjellë atij gëzim. Kjo duhet deklaruar me qëllim që të ruhemi kundër ndonjë ideje që pavarësia e Perëndisë, na bën ne të pakuptimtë. Ndonjë mund të pyesë veten se nëse Perëndia nuk ka nevojë për ndonjë gjë prej nesh, atëherë, a kemi ne ndopak rëndësi? A ka ndonjë rëndësi ekzistenca jonë apo ekzistenca e pjesës tjetër të krijimit? Në përgjigje të kësaj, duhet të thuhet se në fakt ne jemi shumë kuptimplotë sepse Perëndia na ka krijuar dhe Ai ka përcaktuar që ne duhet të jemi të kuptimplotë për Të. Ky është përkufizimi përfundimtar i domethënies së vërtetë të ekzistencës së njerëzimit.
Perëndia flet për bijtë dhe bijat e Tij që nga skajet e tokës si “tërë ata që quhen me emrin tim, që kam krijuar për lavdinë time, që kam formuar dhe bërë gjithashtu” (Isa. 43:7). Paçka se Perëndia nuk kishte përse të na krijonte, Ai zgjodhi që ta bënte këtë me vullnet tërësisht të lirë. Ai vendosi që të na krijonte që ne ta përlëvdonim (kr. Efe. 1:11–12; Zbu. 4:11).
Është gjithashtu e vërtetë që ne jemi në gjendje që të sjellim gëzim dhe kënaqësi reale ndaj Perëndisë. Një nga faktet më të mahnitshme në Shkrim, është që Perëndia faktikisht gjen kënaqësi tek njerëzit e Tij dhe gëzohet mbi ta. Isaia profetizon për rimëkëmbjen e popullit të Perëndisë:
Do të jesh një kurorë e shkëlqyer në dorën e Zotit,
një diademë mbretërore në dorë të Perëndisë tënd.
Nuk do të quhesh më “E braktisur”
as toka jote nuk do të quhet më "E shkretë";
por do të të quajnë "Kënaqësia ime është tek ajo",
dhe toka jote "E Martuar";
sepse Zoti gjen kënaqësi te ti
dhe toka jote do të ketë një dhëndër....
ashtu si i martuari gëzohet me nusen
kështu Perëndia do të gëzohet për ty. (Isa. 62:3–5)
Në mënyrë të ngjashme, Sofania profetizon që Zoti “do të mbushet me gëzim për ty, në dashurinë e tij do të qëndrojë në heshtje, do të gëzohet për ty me britma gëzimi. Unë do të mbledh ata që janë të pikëlluar për kuvendet solemne.” (Sof. 3:17-18). Perëndia nuk na e ka nevojën për ndonjë gjë, megjithëkëtë, është fakt i mahnitshëm i ekzistencës tonë që Ai zgjedh të gjejë kënaqësinë tek ne, e të na lejojë t’i sjellim gëzim zemrës së Tij. Kjo është baza për rëndësinë personale për jetën e tërë njerëzve të Perëndisë: të jemi të rëndësishëm për Perëndinë nënkupton se jemi të rëndësishëm në kuptimin më të lartë të fjalës. Asnjë rëndësi më e madhe personale se kjo nuk mund të përfytyrohet.
2. Pandryshueshmëria. Pandryshueshmërinë e Perëndisë mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia është i pandryshueshëm në qenien, përsosmëritë, qëllimet dhe premtimet e Tij, megjithëkëtë Perëndia vepron dhe ndjen emocione dhe Ai vepron dhe ndihet ndryshe në reagim ndaj situatave të ndryshme.[9]5 Ky atribut i Perëndisë është quajtur gjithashtu patjetërsuarshmëria e Perëndisë.
a. Provat nga Shkrimi: Tek “Psalmi” 102 gjejmë një kontrast mes gjerave të cilat ne mund të mendojmë se janë të paluajtshme të tilla si toka dhe qiejt, nga njëra anë, dhe Perëndisë nga ana tjetër. Psalmisti thotë:
Së lashti ti ke vendosur tokën,
dhe qiejtë janë vepër e duarve të tua.
ata do të zhduken, por ti do të mbetesh;
do të konsumohen të gjithë si një rrobë.
ti do t`i ndërrosh si një rrobë dhe ata do të ndryshohen;
Por ti je gjithnjë po ai dhe vitet e tua nuk do të kenë kurrë fund.
(Psa. 102:25–27)[10]6
Perëndia ekzistonte që përpara se të bëheshin qiejt dhe toka, dhe Ai do të vazhdojë të ekzistojë edhe pasi ato të jenë shkatërruar. Perëndia bën që universi të ndryshojë, por në kontrast me këtë ndryshim, Ai Vetë mbetet “i njëjtë.”
Si referencë ndaj cilësive të Tij të durimit, dajandisjes dhe mëshirës, Perëndia thotë: “Unë jam Zoti, nuk ndryshoj; prandaj ju, o bij të Jakobit, nuk jeni konsumuar” (Mal. 3:6). Këtu Perëndia përdor një deklaratë të përgjithshme të pandryshueshmërisë së Tij për t’iu referuar disa mënyrave specifike në të cilat Ai nuk ndryshon.
“Jakobi” i kujton lexuesit e tij që të gjitha dhuratat e mira vijnë në fund të fundit nga Perëndia “nuk ka ndërrim dhe as hije ndryshimi” (Jakobi 1:17). Argumenti i Tij është që përderisa dhuratat e mira kanë ardhur gjithnjë nga Perëndia, ne mund të jemi të bindur që prej Tij do të vijnë vetëm dhurata të mira në të ardhmen, për shkak se karakteri i Tij nuk ndryshon kurrë as edhe në shkallën më të vogël.
Përkufizimi i dhënë më lart, specifikon që Perëndia është i pandryshueshëm, jo nga çdo mënyrë që ne mund të përfytyrojmë por vetëm në mënyra të cilat Shkrimi i afirmon. Pasazhet e Shkrimit të cituara tashmë, i referohen ose vetë qenies së Perëndisë ose disa atributeve të karakterit të Tij. Nga këto ne mund të dalim në përfundimin se Perëndia është i pandryshueshëm, të paktën për sa i takon “qenies” së Tij, dhe për sa i takon “përsosmërive” të tij (d.m.th., atributeve të Tij apo aspekteve të ndryshme të karakterit të Tij).
Teologu i shkëlqyer holandez Hermën Bevink (Herman Bavinck) vëren që fakti që Perëndia është i pandryshueshëm në qenien e Tij është i rëndësisë parësore për ruajtjen e dallimit Krijues/krijesë, si dhe për adhurimin tonë të Perëndisë:
Doktrina e pandryshueshmërisë së Perëndisë, është e rëndësisë më të madhe për fenë. Kontrasti mes të qenurit dhe të bërit, shënon dallimin mes Krijuesit dhe krijesës. Çdo krijesë është duke u bërë në vazhdimësi. Është e ndryshueshme, vazhdimisht duke u përpjekur, kërkon prehje dhe kënaqësi, dhe këtë prehje e gjen tek Perëndia e vetëm tek Ai, sepse vetëm Ai është një qenie e plotë dhe jo në formim. Prandaj, në Shkrim Perëndia shpesh quhet Shkëmbi....[11]7
Përkufizimi i dhënë më lart, afirmon gjithashtu pandryshueshmërinë apo patjetërsuarshmërinë e Perëndisë në lidhje me qëllimet e Tij. “ Plani i Zotit mbetet përjetë dhe qëllimet e zemrës së tij për çdo brez” (Psa. 33:11). Kjo deklaratë e përgjithshme rreth planit të Perëndisë mbështetet nga një sërë vargjesh specifike të cilat flasin për planet apo qëllimet individuale të Perëndisë që Ai ka patur përgjatë gjithë përjetësisë (Mat. 13:35; 25:34; Efe. 1:4, 11; 3:9, 11; 2 Tim. 2:19; 1 Pjetrit 1:20; Zbu. 13:8). Sapo që Perëndia të vendosë që të bëjë diçka, qëllimi i Tij është i pandryshueshëm dhe do të arrihet. Faktikisht, Perëndia thotë përmes Isaisë që askush nuk është si Ai nga ky drejtim:
Jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua,
që shpall fundin që në fillim
dhe shumë kohë më parë gjërat që ende nuk janë bërë,
duke thënë: "Plani im do të realizohet,
dhe do të bëj gjithçka më pëlqen" . . .
kam folur dhe do të bëj që të ndodhë;
kam bërë planin dhe do ta realizoj. (Isa. 46:9–11)
Për më tepër, Perëndia është i pandryshueshëm në premtimet e Tij. Sapo Ai ka premtuar diçka, Ai nuk do të dalë fjale: “Perëndia nuk është një njeri që mund të gënjejë, as edhe bir njeriu që mund të pendohet. Kur ka thënë një gjë, nuk do ta bëjë? Ose kur ka shpallur një gjë, nuk do ta kryejë?” (Num. 23:19; kr. 1 Sam. 15:29).
b. A ndryshon ndonjëherë mendje Perëndia? Megjithëkëtë, kur ne flasim rreth Perëndisë si i pandryshueshëm për sa i takon qëllimeve të Tij, ne mund të vrasim mendjen për ato vende në Shkrim ku Perëndia tha se do të gjykonte popullin e Tij e pastaj, për shkak të lutjeve apo pendesës së popullit të Tij (apo të dyjave bashkë) Perëndia e zbuti qëndrimin e Tij dhe nuk solli gjykim siç kishte thënë se do të bënte. Shembuj të tërheqjeve të tilla nga gjykimet kanosëse përfshijnë ndërmjetësimin e suksesshëm të Moisiut në lutjen për parandalimin e shkatërrimit të popullit të Izraelit (Ex. 32:9–14), shtimit edhe me pesëmbëdhjetë vjet të jetës së Ezekias (Isa. 38:1–6), apo mosdhënien e gjykimit të premtuar mbi Ninevenë kur populli i saj u pendua (Jona 3:4, 10). A nuk janë këto raste ku qëllimet e Perëndisë në fakt ndryshuan? Pastaj ka edhe pasazhe të tjerë ku thuhet se Perëndisë i erdhi keq për ndonjë veprim të mëparshëm që kishte kryer. Në mendje të vjen që Perëndisë i erdhi keq që e kishte bërë njeriun mbi tokë (Zan. 6:6), apo që i erdhi keq që e kishte bërë Saulin mbret (1 Sam. 15:10). A nuk ndryshuan qëllimet e Perëndisë në këto raste?
Këto raste duhen kuptuar të tëra si shprehje të vërteta të qëndrimit apo synimit të tanishëm të Perëndisë në lidhje me situatën ashtu sikurse ajo ekziston në atë moment. Nëse situata ndryshon, atëherë sigurisht që qëndrimi i Perëndisë apo shprehja e qëllimit të Tij do të ndryshojë gjithashtu. Kjo është thjesht si të thuash që Perëndia reagon ndryshe ndaj situatave të ndryshme. Shembulli i predikimit të Jonës ndaj Ninivesë, është i dobishëm këtu. Perëndia shikon ligësinë e Ninivesë dhe dërgon Jonën të shpallë: “Edhe dyzet ditë dhe Niniveja do të shkatërrohet!” (Jona 3:4). Mundësia që Perëndia do ta largojë gjykimin nëse njerëzit do të pendoheshin, nuk përmendet në mënyrë të shkoqur në shpalljen e Jonës siç është dokumentuar në Shkrime, por është sigurisht e nënkuptuar në atë paralajmërim: qëllimi për shpalljen e një paralajmërimi, është për të shkaktuar pendesë tek të paralajmëruarit. Sapo njerëzit u penduan, situata ndryshoi dhe Perëndia reagoi ndryshe ndaj atij ndryshimi të situatës: “Kur Perëndia pa atë që bënin, domethënë që po ktheheshin nga rruga e tyre e keqe, Perëndia u pendua për të keqen që kishte thënë se do t’u bënte dhe nuk e bëri” (Jona 3:10).
Situatat me Ezekian dhe me ndërhyrjet në lutje nga ana e Moisiut, janë të ngjashme: Perëndia kishte thënë se do të dërgonte gjykim, dhe kjo ishte një deklaratë e vërtetë, po qe se situata do të vazhdonte njësoj. Por pastaj situata ndryshoi: dikush filloi të lutej me zell (Moisiu në një rast dhe Ezekia tek tjetri). Këtu, vetë lutja ishte pjesë e një situate të re, dhe qe faktikisht ajo që ndryshoi situatën. Perëndia reagoi ndaj atij ndryshimi duke iu përgjigjur lutjes dhe duke e larguar gjykimin.
Në rastet kur Perëndisë i vjen keq që ka bërë njeriun, apo që e kishte bërë Saulin mbret, edhe këto mund të kuptohen si shprehje të pakënaqësisë së tanishme të Perëndisë ndaj mëkatshmërisë së njeriut. Në asnjërin rast, gjuha e përdorur nuk është aq e fortë sa të kërkojë prej nesh të mendojmë që nëse Perëndia mund t’ia niste nga e para e të sillej ndryshe, Ai faktikisht nuk do ta krijonte njeriun e as do ta bënte Saulin mbret. Përkundrazi kjo mund të nënkuptojë se veprimet e mëparshme të Perëndisë, çuan në ngjarje që në afatshkurtër, i shkaktuan Atij brengosje, por që pavarësisht kësaj në afatgjatë si përfundim do të realizonin qëllimet e Tij të mira. Kjo është disi analoge me një baba njerëzor i cili e lejon fëmijën e tij të niset në një rrugë në jetë për të cilën ai e di se do të sjellë shumë brenga, si për prindin ashtu edhe për fëmijën, por që e lejon atë gjithsesi sepse ai e di që të mira më të mëdha në afat gjatë, do të dalin prej kësaj.
c. Çështja e pandjeshmërisë emocionale të Perëndisë: Nganjëherë, në një diskutim të atributeve të Perëndisë, teologët kanë folur për një atribut tjetër, konkretisht, pandjeshmëria emocionale e Perëndisë. Ky atribut, nëse është i vërtetë, do të thotë që Perëndia nuk ka pasione apo emocione por është “i pandjeshëm emocionalisht,” e jo subjekt pasionesh. Në fakt, kapitulli 2 i Rrëfimit të Besimit të Uestministerit thotë se Perëndia është “pa ... pasione.” Kjo deklaratë shkon përtej asaj që gjejmë të pohuar në përkufizimin tonë të mësipërm rreth pandryshueshmërisë së Perëndisë dhe pohon më shumë se ajo që Perëndia nuk ndryshon në qenien, përsosmëritë, qëllimet apo premtimet e Tij. Ajo afirmon gjithashtu që Perëndia madje nuk ndjen emocione apo “pasione.”
Prova e Shkrimit e dhënë nga Rrëfimi i Besimit i Uestministerit, është “Veprat” 14:15, që tek versioni King James Version i Biblës në anglisht, tregon Barnabën dhe Palin që refuzojnë adhurimin nga njerëzit në Listër, duke protestuar duke thënë që ata nuk janë perëndi por “Njerëz me të njëjtat ndjenja si ju.” Ajo që nënkuptohet nga përkthimi i [12]KJV mund të jetë që dikush i cili është me të vërtetë Perëndi, nuk do të kishte “pasione (apo ndjenja) të ngjashme” siç kanë njerëzit, ose mundet që thjesht të tregojë që apostujt po reagonin ndaj pikëpamjes së pavërtetë të perëndive pa pasione të supozuar nga listrianët (shiko vgj. 10–11). Por nëse përkthehet siç duhet, ky varg padyshim që nuk vërteton që Perëndia nuk ka aspak pasione apo emocione, sepse termi greqisht i përdorur këtu (ὁμοιοπαθής, G3926) mundet që thjesht të nënkuptojë patjen e disa rrethanave apo përvojave të ngjashme, apo patjen e një natyre të ngjashme ndaj dikujt tjetër.[13]8 Sigurisht, Perëndia nuk ka pasione apo emocione të mëkatshme. Por ideja që Perëndia nuk ka fare pasione apo emocione, bie ndesh qartazi me një pjesë të mirë të Shkrimit, dhe për këtë arsye, në këtë libër unë nuk përkrah tezën e pandjeshmërisë emocionale të Perëndisë. Në vend të kësaj, e kundërta është në fakt e vërtetë sepse Perëndia i Cili është origjina e emocioneve tona e i Cili krijoi emocionet tona, padyshim që ndjen emocione edhe Vetë: Perëndia gëzohet (Isa. 62:5). Ai pikëllohet (Psa. 78:40; Efe. 4:30). Zemërimi i Tij ndizet kundër armiqve të Tij (Eks. 32:10). Atij i vjen keq për fëmijët e Tij (Psa. 103:13). Ai shfaq një dashuri të përjetshme (Isa. 54:8; Psa. 103:17). Ai është një Perëndi pasionet e të Cilit ne duhet t’i imitojmë për tërë përjetësinë ndërkohë që edhe ne ashtu sikurse Krijuesi ynë e urrejmë mëkatin dhe gjejmë kënaqësi në drejtësinë.
d. Sfida nga teologjia e procesit: Pandryshueshmëria e Perëndisë është mohuar shpesh në vitet e fundit nga mbrojtësit e teologjisë së procesit, një pozitë teologjike kjo që thotë se procesi dhe ndryshimi janë aspekte thelbësore të ekzistencës së vërtetë, dhe se për rrjedhojë Perëndia duhet të ndryshojë gjithashtu me kalimin e kohës, njëlloj si gjithçka tjetër që ekziston. Në fakt, Charles Hartshorne, babai i teologjisë së procesit, do të thoshte se Perëndia është vazhdimisht duke i shtuar Vetes të tëra ngjarjet që ndodhin ngado në univers, dhe për rrjedhojë Perëndia është duke ndryshuar vazhdimisht.[14]9 Aspekti që e bën vërtetë tërheqëse teologjinë e procesit, vjen nga fakti që të tërë njerëzit kanë një dëshirë të rrënjosur thellë për të patur vlerë, për t’u ndjerë të rëndësishëm në univers. Teologët e procesit nuk e kanë me qejf doktrinën e pandryshueshmërisë së Perëndisë për shkak se ata mendojnë se kjo nënkupton që asgjë nga ato që ne bëjmë nuk mund të ketë rëndësi për Perëndinë. Nëse Perëndia është me të vërtetë i pandryshueshëm, teologët e procesit do të thonë, atëherë asgjë që ne bëjmë, faktikisht asgjë që ndodh në univers), nuk ka ndonjë efekt real tek Perëndia, për shkak se Perëndia nuk mund të ndryshojë kurrë. Atëherë, ç’ndryshim bëjmë ne? Si mund të kemi ne domethënie tek e fundit? Në përgjigje ndaj kësaj pyetjeje, teologët e procesit e refuzojnë doktrinën e pandryshueshmërisë së Perëndisë dhe na thonë se veprimet tona janë kaq të rëndësishme saqë ato kanë ndikim tek qenia e Perëndisë Vetë! Ndërkohë që ne veprojmë dhe universi ndryshon, Perëndia ndikohet vërtetë nga këto veprime dhe qenia e Perëndisë ndryshon. Perëndia bëhet diçka ndryshe nga ç’ishte.[15]10
Mbrojtësit e teologjisë së procesit, në mënyrë të gabuar shpesh i akuzojnë të krishterët ungjillorë (apo vetë shkruesit e Biblës) se besojnë në një Perëndi i Cili nuk vepron në botë, apo i Cili nuk mund të reagojë ndryshe ndaj situatave të ndryshme (gabime të cilat i kemi diskutuar më sipër). Në lidhje me idenë që ne duhet të jemi në gjendje që të ndikojmë tek qenia e Perëndisë Vetë me qëllim për të patur domethënie, ne duhet të përgjigjemi duke sqaruar se ky është një supozim i pasaktë i importuar në këtë diskutim, dhe që kjo nuk është në përputhshmëri me Shkrimin. Shkrimi e bën të qartë që rëndësia jonë në fund të fundit nuk vjen nga të qenurit në gjendje për të ndryshuar qenien e Perëndisë, por nga fakti që Perëndia na ka krijuar për lavdinë e Tij, dhe që Ai na llogarit si të rëndësishëm.[16]11 Vetëm Perëndia jep përkufizimin më të arrirë të asaj që është e rëndësishme dhe të asaj që nuk është e rëndësishme në univers, dhe nëse Ai na llogarit si të rëndësishëm, atëherë të atillë jemi!
Gabimet e tjera themelore në teologjinë e procesit, janë në supozimin që Perëndia duhet të jetë i ndryshueshëm ashtu sikurse universi që Ai krijoi. Kjo është ajo që Shkrimi shkoqur e mohon: “Ti, o Zot, në fillim themelove tokën; dhe qiejt janë vepër e duarve të tua. Ata do të prishen, por ti mbetesh; edhe të gjithë do të vjetrohen si rrobë... do të ndërrohen; por ti je po ai, dhe vitet e tua nuk do të shteren kurrë” (Heb. 1:10–12, citim i Psa. 102:25–27).
e. Perëndia është si i pafundmë ashtu edhe personal: Diskutimi ynë i teologjisë së procesit, ilustron një dallim të zakonshëm mes krishterimit biblik dhe të tërë sistemeve të tjera teologjike. Në mësimin e Biblës, Perëndia është edhe i fundmë edhe personal: Ai është i pafundmë në atë që Ai nuk është subjekt ndaj ndonjë prej kufizimeve me të cilat përballet njerëzimi, apo krijimi në përgjithësi. Ai është shumë më i madh se gjithçka që Ai ka bërë, shumë më i madh se gjithçka tjetër që ekziston. Por Ai është gjithashtu personal: Ai ndërvepron me ne si person, dhe ne mund të hyjnë në marrëdhënie me Të si persona. Ne mund t’i lutemi Atij, ta adhurojmë, t’i bindemi dhe ta duam, dhe Ai mund të na flasë, të gëzohet në ne e të na dojë.
Shkëputur nga feja e vërtetë e gjendur në Bibël, asnjë sistem fetar nuk ka një Perëndi i Cili të jetë edhe i pafundmë edhe personal.[17]12 Për shembull, perënditë e mitologjisë së lashtë greke dhe romake ishin personalë (ata ndërvepruan shpesh me njerëzit), por ata nuk ishin të pafundmë: ata kishin dobësi, dhe shpesh të meta morale, e madje edhe rivalitete për çikërrima. Nga ana tjetër, deizmi e portretizon Perëndinë si një i Cili është i pafundmë por aq i shkëputur nga bota saqë nuk mund të jetë i përfshirë personalisht në të. Në mënyrë të ngjashme, panteizmi beson se Perëndia është i pafundmë (përderisa i tërë universi nga kjo pikëpamje mendohet se është Perëndi), por një Perëndi i tillë padyshim që nuk mund të jetë personal apo të krijojë marrëdhënie me ne si persona.
Gabimi i teologjisë së procesit, i përshtatet këtij modeli të përgjithshëm. Mbrojtësit e tij janë të bindur që një Perëndi i Cili është i pandryshueshëm në qenien e Tij, është shumë i ndryshëm nga pjesa tjetër e krijimit, aq i pafundmë, aq i pakufizuar nga ndryshimet që karakterizojnë të tërë ekzistencën tonë, saqë Ai nuk mund të jetë gjithashtu personal në një mënyrë që ne të sjellim ndonjë gjë të re për Të. Kështu, me qëllim për të fituar një Perëndi i Cili është personal, ata mendojnë se u duhet të heqin dorë nga një Perëndi i Cili është i pafundmë për të patur një Perëndi i Cili është vazhdimisht në proces ndryshimi. Ky lloj arsyetimi është tipik për shumë (ndoshta të tëra) kundërshtimet për llojin e Perëndisë të prezantuar në Bibël. Njerëzit thonë se nëse Perëndia është i pafundmë, Ai nuk mund të jetë personal, ose ata thonë se nëse Perëndia është personal, Ai nuk mund të jetë i fundmë. Bibla na mëson se Perëndia është edhe i pafundmë edhe personal. Ne duhet të pohojmë që Perëndia është edhe i pafundmë (apo i pakufizuar) në lidhje me ndryshimin që ndodh në univers (asgjë nuk ka për ta ndryshuar qenien, përsosmërinë, synimet apo premtimet e Perëndisë), që Perëndia është gjithashtu personal, dhe që Ai hyn në raport personal me ne, dhe na llogarit si të çmuar.
f. Rëndësia e pandryshueshmërisë së Perëndisë: Fillimisht mund të mos duket shumë e rëndësishme të pohojmë pandryshueshmërinë e Perëndisë. Ideja e kësaj është kaq abstrakte saqë ne nuk mund të kuptojmë aty për aty rëndësinë e saj, por nëse ndalemi për një moment për të përfytyruar se si do të ishte nëse Perëndia mund të ndryshonte, rëndësia e kësaj doktrine bëhet edhe më e qartë. Për shembull, nëse Perëndia mund të ndryshonte (në qenien, përsosmëritë, synimet apo premtimet e Tij), atëherë cilido ndryshim do të ishte ose për më mirë ose për më keq, por nëse Perëndia do të ndryshonte për më mirë, atëherë Ai nuk do të ishte qenia më e mirë e mundshme kur i besuam fillimisht. Dhe si do mund të ishim ne atëherë të sigurt që Ai është qenia më e mirë e mundshme tani? Por nëse Perëndia do mund të ndryshonte për më keq (në vetë qenien e Tij), atëherë ç’lloj Perëndie mund të bëhej Ai? A mund të bëhet Ai për shembull, pak i keq e jo tërësisht i mirë? Dhe nëse Ai do mund të bëhej pak i keq, atëherë nga ta dimë se Ai nuk do mund të ndryshonte për t’u bërë përgjithësisht i keq, apo tërësisht i keq? Kësaj ne nuk do të kishim asgjë që do mund t’i bënim, sepse Ai është shumë më i fuqishëm se ne. Kështu, ideja që Perëndia mund të ndryshojë, çon në mundësinë e tmerrshme që me mijëra vjet nga sot, ne mund të përfundojmë duke jetuar në amshim në një univers të dominuar nga një Perëndia tërësisht i keq e i gjithëpushtetshëm. Është e vështirë të përfytyrojmë ndonjë gjë më të tmerrshme se kjo. Si do mund t’i zinim besë ndonjëherë një Perëndie të tillë i Cili mund të ndryshojë? Si do mund t’ia kushtonim ndonjëherë jetën Atij?
Për më tepër, nëse Perëndia mund të ndryshonte në lidhje me qëllimet e Tij, paçka se kur Bibla u shkrua Ai premtoi që Jezusi do të kthehej për të sunduar mbi një qiell të ri dhe një tokë të re, ai ndoshta e ka braktisur atë plan tani, dhe kësisoj shpresa jonë për kthimin e Jezusit është e kotë. Apo, nëse Perëndia do mund të ndryshonte në lidhje me premtimet e Tij, atëherë si do mund t’i besonim Atij tërësisht në lidhje me jetën e përjetshme? Apo për çfarëdo gjëje tjetër që Bibla thotë? Ndoshta kur Bibla u shkrua, Ai premtoi falje për mëkatet dhe jetë të përjetshme për ata të cilët besojnë në Krishtin, por (nëse Perëndia mund të ndryshojë), ndoshta Ai ka ndryshuar mendjen për ato premtime tani, si do mund të ishim të sigurt? Ose përndryshe gjithëpushteti i Tij do të ndryshojë ndonjë ditë, kështu që edhe pse Ai dëshiron të mbajë premtimet e Tij, Ai nuk do jetë më në gjendje që ta bëjë këtë.
Një reflektimi i shkurtër si ky, tregon se sa absolutisht e rëndësishme është doktrina e pandryshueshmërisë së Perëndisë. Nëse Perëndia nuk është i pandryshueshme, atëherë e tërë baza e besimit tonë fillon të rrënohet dhe mënyra se si ne e kuptojmë universin fillon të zhbëhet. Kjo është për shkak se besimi, shpresa dhe njohuria jonë, tek e fundit varen të tëra tek një Person i Cili është pafundësisht i denjë për t’u besuar, për shkak se Ai është në mënyrë absolute dhe përjetësisht i pandryshueshëm në qenien, përsosmërinë, qëllimet dhe premtimet e Tij.
3. Përjetësia. Përjetësia e Perëndisë, mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk ka fillim, fund apo njëpasnjëshmëri të momenteve në qenien e Tij, dhe Ai e shikon të tërë kohën me të njëjtin lloj aktualiteti, megjithëkëtë, Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë.
Nganjëherë, kjo doktrinë është quajtur doktrina e pafundësisë së Perëndisë në lidhje me kohën. Të jesh i “pafundmë” do të thotë të jesh i pakufizuar, dhe kjo doktrinë na mëson që koha nuk e kufizon Perëndinë.
Kjo doktrinë është e lidhur gjithashtu me pandryshueshmërinë e Perëndisë. Nëse është e vërtetë që Perëndia nuk ndryshon, atëherë ne duhet të themi që koha nuk e ndryshon Perëndinë: nuk ka ndikim tek qenia, përsosmëritë, synimet apo premtimet e Tij. Por kjo do të thotë që koha nuk ka ndikim as tek njohuria e Perëndisë për shembull. Perëndia nuk mëson kurrë gjëra të reja e as harron ndonjë gjë, sepse kjo do të nënkuptonte një ndryshim në njohurinë e Tij të përsosur. Kjo nënkupton gjithashtu që kalimi i kohës nuk i shton e as i heq gjë njohurisë së Perëndisë. Ai i di të tëra gjërat: të kaluara, të tashme dhe të ardhshme, dhe i di të tëra këto me një aktualitet të njëlloj.
a. Perëndia është i pakohshëm në qenien e Vet: Fakti që Perëndia nuk ka fillim apo fund, vërehet tek “Psalmi” 90:2: “Para se të kishin lindur malet dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën, madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia.” Në mënyrë të ngjashme, tek “Jobi” 36:26, Elihu thotë për Perëndinë: “numri i viteve të tij është i panjohshëm.”
Përjetësia e Perëndisë sugjerohet gjithashtu nga pasazhe të cilat flasin rreth faktit që Perëndia është apo ekziston gjithnjë. “Unë jam Alfa dhe Omega, fillimi dhe mbarimi», thotë Zoti «që është dhe që ishte dhe që vjen, i Gjithëpushtetshmi” (Zbu. 1:8; kr. 4:8).[18]13
Kjo është gjithashtu e nënkuptuar nga përdorimi i guximshëm prej Jezusit i foljes në kohën e tashme që nënkupton ekzistencë të vazhdueshme në të tashmen, si në rastin kur Ai iu përgjigj kundërshtarëve të Tij judenj, “para se të kishte lindur Abrahami, unë jam” (Gjoni 8:58). Kjo deklaratë është në vetvete një pretendim i drejtpërdrejtë i patjes së emrit të Perëndisë, “UNË JAM AI QË JAM,” nga “Eksodi” 3:14, një emër që sugjeron gjithashtu ekzistencë të vazhdueshme të pranishme: Perëndia është “UNË JAM-i” i përjetshëm, Ai që ekziston në amshim.
Fakti që Perëndia nuk filloi kurrë të ekzistonte mund të konkludohet gjithashtu nisur nga fakti që Perëndia krijoi gjithçka, dhe që Ai Vetë, është një frymë jo materiale. Përpara se Perëndia të bënte universin, nuk kishte materie, e pastaj Ai krijoi gjithçka (Zan. 1:1; Gjoni 1:3; 1 Kor. 8:6; Kol. 1:16; Heb. 1:2). Studimi i fizikës na tregon që materia dhe koha dhe hapësira, duhet që të tëra të shfaqen bashkë: nëse nuk ka materie, nuk mund të ketë as hapësirë e as kohë gjithashtu. Kështu, përpara se Perëndia të krijonte universin, nuk kishte “kohë,” të paktën jo në kuptimin e një serie momentesh të njëpasnjëshme. Për rrjedhojë, kur Perëndia krijoi universin, Ai krijoi kohën. Kur Perëndia fillo të krijonte universin, koha filloi dhe kësisoj filloi të kishte një seri momentesh dhe ngjarjesh që rridhnin njëra pas tjetrës.[19]14 Por përpara se të kishte një univers, dhe përpara se të kishte kohë, Perëndia ekzistonte gjithnjë, pa patur fillim dhe pa u ndikuar nga koha. Për rrjedhojë, koha nuk ka ekzistencë në vetvete, por ashtu si pjesa tjetër e krijimit, varet nga qenia dhe fuqia e përjetshme e Perëndisë, që ta mbajë atë në ekzistencë.
Pasazhet e mëparshme nga Shkrimi, si dhe fakti që Perëndia ekziston gjithnjë përpara se të kishte ekzistuar koha, ndërthuren për të nënkuptuar për ne që qenia e Perëndisë Vetë, nuk ka një vazhdimësi momentesh apo ndonjë përparim nga një gjendje ekzistence tek një tjetër. Për Perëndinë Vetë, e tërë ekzistenca e Tij, është gjithnjë disi “e tanishme,”[20]15 paçka se është për t’u pranuar që kjo ide është e vështirë për t’u kuptuar prej nesh, sepse është një lloj ekzistence ndryshe prej asaj që ne përjetojmë.
b. Perëndia e shikon të tërë kohën me një aktualitet të njëllojtë: Në një farë mënyre, është më e lehtë për ne që të kuptojmë se Perëndia e shikon të tërë kohën me një aktualitet të njëllojtë. Ne lexojmë tek “Psalmi” 90:4, “Sepse një mijë vjet në sytë e tu janë si dita e djeshme që ka kaluar, ose sikur ta gdhish një natë.” Nganjëherë, ne e kemi të vështirë të kujtojmë ngjarje që kanë ndodhur disa javë, muaj apo vite më parë. Ne mbajmë mend në mënyrë më aktuale ngjarjet më të fundit, dhe qartësia e kujtesës tonë venitet me kalimin e kohës. Edhe po të ishte e mundshme për ne që të jetonim “një mijë vjet,” do të mund të kujtonim vetëm pak ngjarje nga qindra vjet më parë, dhe qartësia e atyre kujtimeve do të ishte shumë e ulët. Por këtu, Shkrimi na tregon që Perëndia e shikon mijëvjeçarin “si dje.” Ai mund të mbajë mend me hollësi të tëra ngjarjet të mijëvjeçarit, të paktën po aq qartë sa edhe ne mund të mbajmë mend ngjarjet e “djeshme.” Faktikisht, për Të, njëmijë vjet është “sikur ta gdhish një natë,” një periudhë tre apo katër orëshe, gjatë së cilës një roje bënte detyrën. Një periudhë e tillë e shkurtër kohore, do të kalonte shpejt, dhe të tëra ngjarjet në të do të mbaheshin mend kollaj. E megjithatë kështu duken një mijë vjet për Perëndinë.
Kur kuptojmë që fraza “një mijë vjet ” nuk nënkupton që Perëndia i harron gjërat pas 1 100 apo 1 200 vjetësh, por përkundrazi, kjo shpreh një kohë aq të gjatë sa ç’mund të përfytyrohet, dhe bëhet evidente që e tërë historia e kaluar shikohet nga Perëndia me qartësi dhe aktualitet të madh. E tërë koha, që prej krijimit, është për Perëndinë sikurse sapo ka ndodhur. Dhe gjithnjë do të mbetet po aq e qartë në vetëdijen e Tij, përgjatë miliona vitesh të përjetësisë në të ardhmen.
Në Besëlidhjen e Re, Pjetri na thotë: “pranë Zotit një ditë është si një mijë vjet, dhe një mijë vjet si një ditë” (2 Pjetrit 3:8). Gjysma e dytë e kësaj deklarate është bërë tashme tek “Psalmi” 90, por gjysma e parë prezanton një faktor shtesë që duhet marrë parasysh: “një ditë është si një mijë vjet”; d.m.th. një ditë çfarëdo nga pikëpamja e Perëndisë, duket se zgjat për ne sa “një mijë vjet”: është sikur ajo ditë të mos mbarojë kurrë, por është duke u përjetuar gjithnjë. Përsëri, përderisa “një mijë vjet” është një shprehje e figurshme për “aq kohë të gjatë sa ç’mund të përfytyrojmë,” apo “për tërë historinë,” ne mund të themi nga ky varg se çdo ditë duket për Perëndinë të jetë e tanishme për vetëdijen e Tij përgjithmonë.
Duke i marrë së bashku këto dy faktorë, mund të themi si më poshtë: nga pikëpamja e Perëndisë, cilado periudhë tërësisht e gjatë në kohë, është sikur të sapo ketë ndodhur. Dhe cilado periudhë shumë e shkurtër në kohë (si për shembull një ditë) i duket Perëndisë se zgjat përgjithmonë: nuk resht kurrë së qenuri e “tashme” në vetëdijën e Tij. Kështu, Perëndia shikon dhe di të tëra ngjarjet e të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes, me një aktualitet të njëjtë. Kjo nuk duhet të na bëjë kurrë të mendojmë se Perëndia nuk i shikon ngjarjet në kohë dhe që nuk vepron në kohë (shiko më poshtë), por pikërisht e kundërta: Perëndia është Zoti i përjetshëm dhe Sovran mbi historinë dhe Ai e shikon atë më qartë dhe vepron në të në mënyrë më të vendosur se kushdo tjetër. Por sapo ta kemi thënë këtë, ne ende duhet të pohojmë se këto vargje flasin për marrëdhënien e Perëndisë me kohën, në një mënyrë të cilën ne nuk e përjetojmë e as nuk mundemi ta përjetojmë: Përvoja e Perëndisë për kohën, nuk është thjesht një durim me ngulm përmes mijëvjeçarësh të pafundmë në kohëzgjatjeje, por Ai ka një përjetim cilësisht ndryshe të kohës nga ne. Kjo është e përputhshme me idenë që në qenien e Tij, Perëndia është i pakohshëm. Ai nuk përjeton një njëpasnjëshmëri momentesh. Kjo ka qenë pikëpamja mbizotëruese e ortodoksisë së krishterë përgjatë gjithë historisë së kishës, paçka se ajo është sfiduar shpesh herë, dhe edhe sot e kësaj dite, shumë teologë e mohojnë.[21]16
Ne mund ta përfytyrojmë marrëdhënien e Perëndisë me kohën, ashtu siç tregohet tek figura 11.1. Ky diagram ka për qëllim të tregojë që Perëndia krijoi kohën dhe se Ai është Zot mbi kohën. Për rrjedhojë, Ai mund t’i shikojë të tëra ngjarjet në kohë, njëlloj aktuale, e megjithëkëtë, ai mund të shikojë ngjarjet në kohë, e të veprojë në kohë.
Figura 11.1: Raporti i Perëndisë me kohën
Perëndia
Krijimi Jeta e Krishtit 2014 Gjykimi Përfundimtar
Ky diagram gjithashtu i paraprin diskutimit të mëposhtëm, përderisa tregon që Perëndia njeh ngjarjet në të ardhmen, madje edhe në të ardhmen pafundësisht të gjatë të amshimit. Për sa i takon të ardhmes, Perëndia shpesh herë pretendon përmes profetëve të Besëlidhjes së Vjetër që vetëm Ai i di dhe mund t’i deklarojë ngjarjet e ardhshme. “Kush e ka shpallur këtë që në kohët e lashta dhe e ka parashikuar prej një kohe të gjatë? Vallë, nuk jam unë, Zoti? Nuk ka Perëndi tjetër veç meje, një Perëndi i drejtë, një Shpëtimtar; nuk ka asnjë veç meje” (Isa. 45:21). Po kështu, lexojmë:
Sepse unë jam Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër;
jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua,
që shpall fundin që në fillim, dhe shumë kohë më parë gjërat
që ende nuk janë bërë, duke thënë:
"Plani im do të realizohet dhe do të bëj gjithçka më pëlqen”. (Isa. 46:9–10)
Kësisoj Perëndia njëfarësoj qëndron përmbi kohën dhe është në gjendje që ta shikojë të tërën si të tashme në vetëdijen e Tij. Paçka se analogjia e përdorur nuk është e përsosur, ne mund të mendojmë për momentin kur ndalojmë së lexuari një roman. Përpara se ta vëmë përsëri në raft, mund t’i shfletojmë edhe një herë tjetër me të shpejtë faqet e tij, duke rifreskuar ngjarjet e shumta që kishim lexuar në roman. Për një moment të shkurtër, gjëra që ndodhën përgjatë një periudhe të gjatë kohore, duken sikur janë të tëra të “tashme” për mendjen tonë. Ndoshta kjo është një analogji e zbehtë e përvojës së Perëndisë në shikimin e të tërë historisë si njëlloj të tashme në vetëdijen e Tij.
c. Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë: Megjithëkëtë, pasi është thënë e gjitha kjo, është e nevojshme t’i ruhemi keqkuptimeve duke plotësuar përkufizimin e përjetësisë së Perëndisë: “megjithëkëtë, Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë.” Pali shkruan: “kur erdhi plotësimi i kohës, Perëndia dërgoi Birin e tij, të lindur prej gruaje, të vënë nën ligj, që të shpengonte ata që ishin nën ligj” (Gal. 4:4–5). Perëndia vërejti me qartësi dhe e dinte me ekzaktësi atë që po ndodhte me ngjarjet në krijimin e tij, ndërkohë që ato ndodhën me kalimin e kohës. Ne mund të themi se Perëndia vërejti përparimin e kohës ndërkohë që ngjarje të ndryshme ndodhën përbrenda krijimit që Ai kishte bërë. Pastaj, në kohën e duhur, “kur erdhi plotësimi i kohës,” Perëndia dërgoi Birin e tij në botë.
Është e dukshme nga Shkrimi që Perëndia vepron përbrenda kohës dhe vepron ndryshe në pika të ndryshme kohore. Për shembull, Pali u thotë athinasve: “Perëndia, pra, duke mos vënë re kohërat e padijes, tani i urdhëron të gjithë njerëzit kudo, që të pendohen. Sepse ai ka caktuar një ditë në të cilën do të gjykojë me drejtësi botën me anë të një burri të cilin ai e ka caktuar...” (Veprat 17:30–31). Kjo deklaratë përfshin një përshkrim të një mënyre të mëparshme në të cilën Perëndia veproi, mënyrën e tanishme të veprimit të Perëndisë, si dhe një veprimtari të ardhshme që ai do të zbatojë, e të gjitha këto në kohë.
Me të vërtetë që theksimi i përsëritur i aftësisë së Perëndisë për të parashikuar të ardhmen, nga ana e profetëve të Besëlidhjes së Vjetër, kërkon prej nesh që të kuptojmë se Perëndia, i parashikon veprimet e Tij në një pikë kohore, dhe pastaj kryen veprimet e Tij në një kohë të mëvonshme. Parë në një shkallë më të madhe, e tërë Bibla, nga “Zanafilla” e deri tek “Zbulesa” është dokumenti i Perëndisë për mënyrën se si Ai ka vepruar me kalimin e kohës për të sjellë shpengimin e njerëzve të Tij.
Për rrjedhojë, ne duhet të pohojmë edhe që Perëndia nuk ka njëpasnjëshmëri momentesh në Qenien e Tij dhe e shikon të tërë historinë njëlloj aktuale, edhe që në krijimin e bërë prej Tij, Ai shikon rrjedhën e ngjarjeve me kalimin e kohës, dhe vepron ndryshe në pika të ndryshme kohore. Me pak fjalë, Ai është Zoti i Cili krijoi kohën dhe që sundon mbi të, e që e përdor atë për qëllimet e Tij. Perëndia mund të veprojë në kohë për shkak se Ai është Zoti i kohës.[22]17 Ai e përdor atë për të shpalosur lavdinë e Vet. Faktikisht, shpesh Perëndia e ka për kënaqësi të përmbushë premtimet e Tij dhe të kryejë veprat e tij të shpengimit përgjatë një periudhe kohore, në mënyrë që ne të mund të shikojmë me më shumë gatishmëri dhe të vlerësojmë mençurinë e Tij të madhe, durimin, besnikërinë, sundimin e Tij mbi të gjitha ngjarjet, dhe madje edhe pandryshueshmërinë dhe përjetësinë e Tij .
d. Ne do të ekzistojmë përgjithnjë në kohë: A do të shijojmë ne ndonjëherë përjetësinë e Perëndisë? Veçanërisht, në qiellin dhe tokën e re që do të vijnë, a do të vazhdojë të ekzistojë koha? Disa kanë menduar që jo. Faktikisht, është një himn që fillon kështu: “Kur trumbeta e Zotit të bjerë, dhe koha të mos ekzistojë më...” Gjithashtu, lexojmë në Shkrime: “Dhe qyteti nuk ka nevojë për diell, as për hënë që të ndriçojnë në të, sepse lavdia e Perëndisë e ndriçon atë, dhe llamba e tij është Qengji....nuk do të ketë natë atje” (Zbu. 21:23, 25; kr. 22:5).
Megjithëkëtë, nuk është e saktë të thuash që parajsa do të jetë “pa kohë,” apo pa praninë e kohës apo pa kalimin e kohës. Përkundrazi, për sa kohë ne jemi krijesa të fundme, ne detyrimisht do t’i përjetojmë ngjarjet njëra pas tjetrës. Edhe pasazhi i cili tregon se në qiell nuk do të ketë natë, përmend gjithashtu faktin që mbretërit e tokës do të sjellin në qytetin qiellor “lavdinë dhe nderin e kombeve në të” (Zbu. 21:26). Na thuhet në lidhje me dritën e qytetit qiellor: “Dhe kombet e të shpëtuarve do të ecin në dritën e tij” (Zbu. 21:24). Këto veprimtari të sjelljes së gjërave në qytetin qiellor dhe ecjes në dritën e qytetit qiellor, nënkuptojnë se ngjarjet janë bërë njëra pas tjetrës. Diçka është jashtë qytetit qiellor, dhe pastaj në një pikë të mëvonshme kohore, ajo gjë është pjesë e lavdisë dhe nderit të kombeve që janë sjellë në qytetin qiellor. Të hedhësh kurorën përpara fronit të Perëndisë (Zbu. 4:10) kërkon që në një moment, personi të ketë një kurorë, dhe në një moment të mëpasshëm, ajo kurorë të hidhet përpara fronit. Të këndosh një këngë lavdërimi përpara Perëndisë në qiell kërkon që njëra fjalë të ndjekë tjetrën. Faktikisht “pema e jetës” në qytetin qiellor, thuhet se “jep çdo muaj një frutë” (Zbu. 22:2), gjë që nënkupton një kalim të rregullt të kohës dhe shfaqjes së ngjarjeve në kohë.[23]18
Për rrjedhojë, do të vazhdojë të ekzistojë një njëpasnjëshmëri momentesh dhe gjërash të cilat do të ndodhin një mbas një në qiell. Ne do të përjetojmë jetë të përjetshme jo me një dublikim ekzakt të atributit të përjetësisë së Perëndisë, por më tepër për një kohëzgjatje që nuk do të mbarojë kurrë: ne, si populli i Perëndisë, do të përjetojmë plotësi gëzimi në praninë e Perëndisë dhe të tërë përjetësinë, jo në kuptimin që ne nuk do të përjetojmë më kohën, por në kuptimin që jetët tona me të, do të vazhdojnë përgjithnjë: “Dhe natë nuk do të ketë atje; edhe nuk kanë nevojë për llambë, as për dritë dielli, sepse Zoti Perëndi i ndriçon; dhe do të mbretërojnë në jetë të jetëve ” (Zbu. 22:5).
4. Gjithëprania. Ashtu sikurse Perëndia është i pakufizuar apo i pafundmë në lidhje me kohën, ashtu edhe Perëndia është i pakufizuar edhe në lidhje me hapësirën. Kjo karakteristikë e natyrës së Perëndisë, është quajtur gjithëprania e Perëndisë (parashtesa latinisht omni- do të thotë “gjithçka”). Gjithëprania e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk ka madhësi apo dimensione hapësinore, dhe është i pranishëm në çdo pikë të hapësirës me të tërë qenien e Tij, e megjithëkëtë, Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme.
Fakti që Perëndia është Zot i hapësirës dhe nuk mund të kufizohet prej saj, është evidente së pari prej faktit se është Ai që e ka krijuar atë, sepse krijimi i botës materiale (Zan. 1:1) nënkupton gjithashtu krijimin e hapësirës. Moisiu i kujtoi njerëzit për sundimin e Perëndisë mbi hapësirën: “Ja, Zotit, Perëndisë tënd, i përkasin qiejtë, qiejtë e qiejve, toka dhe gjithçka ajo përmban” (L. i P. 10:14).
a. Perëndia është kudo i pranishëm: Megjithëkëtë, ka pasazhe specifike të cilat flasin për praninë e Perëndisë në çdo pjesë të hapësirës. Ne lexojmë tek “Jeremia” “A jam unë vetëm një Perëndi nga afër», thotë Zoti, «apo dhe një Perëndi nga larg? A mund të fshihet dikush në vende të fshehta që unë të mos e shoh?», thotë Zoti. «A nuk e mbush unë qiellin dhe tokën?», thotë Zoti.” (Jer. 23:23–24). Perëndia këtu është duke qortuar profetët të cilët mendojnë se fjalët apo mendimet e tyre janë të fshehura nga Perëndia. Ai është ngado dhe mbush qiellin dhe tokën.
Gjithëprania e Perëndisë shprehet bukur nga Davidi:
Ku do të mund të shkoja larg Frymës sate?
ose ku do të mund të ikja larg pranisë sate?
Në rast se ngjitem në qiell, ti je atje!
në rast se e shtrij shtratin tim në Sheol, ti je edhe aty!
Në rast se marr krahët e agimit
dhe shkoj të banoj në skajin e detit,
edhe aty dora jote do të më udhëheqë,
dhe dora jote e djathtë do të më kapë. (Psa. 139:7–10)
Nuk ka asnjë vend në tërë universin, në tokë apo det, në qiell apo në ferr, ku mund t’i largohesh pranisë së Perëndisë.
Ne duhet që gjithashtu të vërejmë se nuk ka shenja që thjesht një pjesë e Perëndisë është në një vend dhe një pjesë e Tij në një tjetër. Është Perëndia Vetë që është i pranishëm ngado ku mund të shkojë Davidi. Ne nuk mund të themi që Perëndia është pjesërisht i pranishëm apo i pranishëm me vetëm një pjesë të Tij, sepse kjo do të nënkuptonte që po e mendojmë qenien e Tij në terma hapësinor, a thua se Ai është disi i kufizuar nga hapësira. Do ishte më e përshtatshme të thoshim që Perëndia është i pranishëm me tërë qenien e Tij në çdo pjesë të hapësirës (kr. gjithashtu “Vep.” 17:28 ku Pali pohon saktësinë e fjalëve: “në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi,” dhe “Kol.” 1:17, e cila thotë për Krishtin: “ të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij.”).
b. Perëndia nuk ka dimensione hapësinore: Ndërkohë që duket e domosdoshme që të themi se e tërë qenia e Perëndisë është e pranishme në çdo pjesë të hapësirës, apo në çdo pikë të hapësirës, është gjithashtu e rëndësishme që të themi se Perëndia nuk mund të përmbahet nga ndonjë hapësirë sado e madhe qoftë ajo. Salomoni thotë në lutjen e tij drejtuar Perëndisë: “Po a është e vërtetë që Perëndia banon mbi tokë? Ja, qiejt dhe qiejt e qiejve nuk mund të të nxënë, dhe aq më pak ky tempull që kam ndërtuar!” (1 Mbretërve 8:27). Qielli dhe qielli më i epërm nuk mund të përmbajë Perëndinë; me të vërtetë që Ai nuk mund të përmbahet edhe nga hapësira më e madhe e përfytyrueshme (kr. Isa. 66:1–2; Veprat 7:48). Ndërkohë që mendimi që Perëndia është ngado i pranishëm me të tërë qenien e Tij, fakti që asnjë vend nuk mund të thuhet se arrin ta përmbajë Perëndinë, duhet të na inkurajojë fuqishëm në lutje, pavarësisht se ku jemi. Kjo duhet që gjithashtu të na dekurajojë nga të menduarit se ekziston një vend hapësinor adhurimit që u jep njerëzve një qasje të veçantë tek Perëndia. Ai nuk mund të përmbahet në ndonjë vend të veçantë.
Ne duhet të ruhemi nga mendimi që Perëndia shtrihet pafundësisht në të tëra drejtimet, aq sa Ai Vetë ekziston në një hapësirë disi të pafundme e të paskajshme. Nuk duhet të mendojmë as që Perëndia është disi një “hapësirë më e madhe” apo një zonë më e madhe që rrethon hapësirën e universit që njohim ne. Të tëra këto ide, vazhdojnë ta konsiderojnë qenien e Perëndisë në terma hapësinorë, a thua se Ai është thjesht një qenie tejet e madhe. Në vend të kësaj, ne duhet të përpiqemi të shmangim idenë e të menduarit të Perëndisë në lidhje me madhësinë apo dimensione hapësinore. Perëndia është një qenie që ekziston pa madhësi apo dimensione në hapësirë. Faktikisht, përpara se Perëndia të krijonte universin, nuk kishte materie apo materiale, kështu që as hapësira nuk ekzistonte. Megjithëkëtë, Perëndia ekzistonte gjithsesi. Ku ishte Perëndia? Ai nuk ishte në një vend të cilin ne mund ta quanim “diku,” sepse “diku” nuk kishte, sikurse nuk kishte as hapësirë. Por Perëndia ishte gjithsesi! Ky fakt na bën të kuptojmë që Perëndia është me hapësirën në një raport shumë të ndryshëm nga ç’jemi ne apo nga ç’është ndonjë gjë e krijuar. Ai ekziston si një lloj qenieje që është shumë ndryshe dhe shumë më i madh nga ç’mund të përfytyrojmë ne.
Ne duhet të jemi gjithashtu të kujdesshëm që të mos mendojmë se Perëndia Vetë është i barabartë me ndonjë pjesë të krijimit e as me të tërë krijimin së bashku. Një panteist beson që gjithçka është Perëndi, apo që Perëndia është gjithçka që ekziston. Pikëpamja biblike është më saktë që Perëndia është i pranishëm ngado në krijimin e Tij, por që Ai është gjithashtu veçantë krijimit të Tij. Si mund të jetë kjo gjë? Analogjia e një sfungjeri të mbushur me ujë, nuk është e përsosur, por do të na ndihmonte gjithsesi. Uji është i pranishëm ngado në sfungjer, por uji gjithsesi vazhdon të jetë tërësisht veçantë sfungjerit. Tani kjo analogji zbërthehet deri në pika shumë të vogla përbrenda sfungjerit, ku ne mund të thoshim që në një pikë ka një sfungjer dhe jo ujë, apo ujë dhe jo sfungjer. Megjithëkëtë, kjo ndodh për shkak se analogjia merret me trajtimin e dy materialeve të cilat kanë karakteristika hapësinore dhe dimensione, ndërkohë që Perëndia nuk i ka këto.
c. Perëndia mundet që të jetë i pranishëm për të ndëshkuar, për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës, ose për të bekuar: Ideja e gjithëpranisë së Perëndisë nganjëherë i ka shqetësuar njerëzit të cilët vrasin mendjen se si Perëndia mund të jetë i pranishëm, për shembull, në ferr. Faktikisht, a nuk është ferri e kundërta e pranisë së Perëndisë apo mungesa e Perëndisë? Kjo vështirësi mund të zgjidhet duke kuptuar se Perëndia është i pranishëm në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme apo që Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme në krijimin që ka bërë. Nganjëherë Perëndia është i pranishëm për të ndëshkuar. Një pasazh i tmerrshëm tek “Amosi” portretizon në mënyrë shumë aktuale këtë prani gjykuese të Perëndisë:
Asnjë nga ata që ikin nuk do të mund t’ia dalë mbanë,
dhe asnjë nga ata që ikin nuk do të mund të shpëtojë.
Edhe sikur të depërtojnë në Sheol,
dora ime do t`i shkëpusë që andej;
edhe sikur të ngjiten në qiell,
unë do t`i tërheq poshtë që andej.
Edhe sikur të fshiheshin në majë të Karmelit,
unë do t`i gjej dhe do t`i marr;
edhe sikur t`i fshiheshin shikimit tim në fund të detit,
atje do të urdhëroj gjarpërin t`i kafshojë.
edhe sikur të shkonin në robëri para armiqve të tyre,
atje do të urdhëroj shpatën t’i vrasë;
Unë do të ngul sytë e mi mbi ta për të keqen dhe jo për të mirën. (Amos 9:1–4)
Herë të tjera, Perëndia është i pranishëm as për të ndëshkuar, as për të bekuar, por thjesht i pranishëm për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës apo për ta mbajtur universin në ekzistencë dhe në funksionim ashtu sikurse Ai synon që universi të funksionojë. Në këtë kuptim, natyra hyjnore e Krishtit është gjithkund e pranishme: “Ai është përpara të gjithave dhe të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij” (Kol. 1:17). Autori i “Hebrenjve” thotë për Perëndinë Bir që Ai është (pa ndërprerë) “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3).[24]19
Megjithëkëtë, herë të tjera, apo në vende të tjera, Perëndia është i pranishëm për të bekuar. Davidi thotë: “ka plot gëzim në praninë tënde; në të djathtën tënde ka kënaqësi në përjetësi” (Psa. 16:11). Këtu Davidi po flet jo për praninë e Perëndisë për të ndëshkuar apo thjesht për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës, por për praninë e Perëndisë për të bekuar.
Në fakt, në pjesën më të madhe të kohës që Bibla flet për praninë e Perëndisë, ajo po i referohet pranisë së Perëndisë për të bekuar. Për shembull, kësisoj ne duhet ta kuptojmë praninë e Perëndisë përmbi arkën e besëlidhjes në Besëlidhjen e Vjetër. Ne lexojmë për “Arkën e Besëlidhjes të Zotit të ushtrive, që ulet midis kerubinëve” (1 Sam. 4:4; kr. Eks. 25:22), një referencë kjo ndaj faktit që Perëndia e bëri të njohur praninë e Tij dhe veproi në një mënyrë të veçantë për të sjellë bekim dhe mbrojtje tek njerëzit e Tij në vendin që Ai kishte përcaktuar si froni i Tij, konkretisht, vendi përmbi dy figurat e arta të qenieve qiellore (“kerubinëve”) që qenë mbi arkën e besëlidhjes. Nuk ishte se Perëndia nuk ishte i pranishëm tjetërkund, por që veçanërisht këtu Ai e bëri të njohur praninë e Tij, dhe se veçanërisht këtu Ai manifestoi karakterin e Tij dhe solli bekime për njerëzit e Tij.
Në besëlidhjen e re, nuk ka asnjë vend në tokë që Perëndia ta ketë zgjedhur si vendbanimin e Tij të caktuar, sepse ne mund ta adhurojmë Atë kudo (shiko Gjoni 4:20). Por tani, si dhe për tërë përjetësinë, Perëndia ka zgjedhur vendin të cilin Bibla e quan “qiell” që të jetë fokusi i manifestimit të karakterit dhe pranisë së Tij për bekimin dhe lavdinë e Tij. Kështu, kur Jerusalemi i ri zbret nga qielli prej Perëndisë, Gjoni, në vegimin e tij dëgjon një zë të lartë nga froni i Perëndisë që thotë: “ Ja tabernakulli i Perëndisë me njerëzit! Dhe ai do të banojë me ta; edhe ata do të jenë populli i tij dhe vetë Perëndia do të jetë bashkë me ta, Perëndi i tyre” (Zbu. 21:3). Ka mundësi të keqorientohemi po të themi që Perëndia është “më i pranishëm” në qiell se kudo tjetër por nuk do të ishte keqorientuese të thoshim që Perëndia është i pranishëm në një mënyrë të veçantë në qiell, i pranishëm veçanërisht atje për të bekuar e për të shpalosur lavdinë e Tij. Ai mundej gjithashtu të thoshte që Perëndia e manifeston praninë e Tij më plotësisht në qiell se kudo tjetër.
Kësisoj mund të kuptohet edhe deklarata e Palit rreth Krishtit: “sepse në të banon trupërisht gjithë plotësia e Hyjnisë” (Kol. 2:9). Në një farë mënyre, sigurisht që ne do mund të thoshim se e tërë Qenia e Perëndisë është e pranishme në çdo pikë të hapësirës dhe për rrjedhojë në çdo pikë tek çdo person, jo vetëm tek Krishti. Por ka dy vështirësi me të folurën në këtë mënyrë: (1) Bibla nuk flet kurrë për praninë e Perëndisë tek besimtarët në një mënyrë të drejtpërdrejtë, ndoshta kjo për të shmangur çfarëdo lidhje mes Perëndisë dhe përgjegjësisë apo fajit për veprat e këqija, dhe me shumë mundësi, edhe për të shmangur çfarëdo sugjerimi për praninë e Perëndisë për të bekuar, përderisa është një prani vetëm sa për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës. (2) Për më tepër, ky kuptim i “pranishëm për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës” nuk është në kuptimin e asaj që ka Pali ndër mend tek “Kolosianëve” 2:9. Faktikisht, atje Pali madje as nuk ka kuptim për “i pranishëm për të bekuar” në të njëjtin kuptim në të cilin Perëndia është i pranishëm për të bekuar në jetën e të tërë besimtarëve. Përkundrazi, Pali duket se nënkupton që në Krishtin, natyra e Perëndisë Vetë është e pranishme për të bekuar dhe për të manifestuar karakterin e Tij, në mënyrën më të plotë dhe më të kompletuar të mundshme.
Vështirësia jonë në kuptimin se si të shprehim mënyrën në të cilën Perëndia është i pranishëm tek jobesimtarët për shembull, na bën të kuptomë që paçka se Bibla mundet të flasë për Perëndinë si i pranishëm gjithkund, gjithsesi, kur na tregon se Perëndia është i “pranishëm” ajo zakonisht nënkupton: “i pranishëm për të bekuar.” D.m.th., edhe pse ka ca referenca ndaj pranisë së Perëndisë për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës apo prani për të ndëshkuar, pjesa dërrmuese e referencave biblike ndaj pranisë së Perëndisë, janë thjesht mënyra më të shkurtra deklarimi që Ai është i pranishëm për të bekuar. Kur familjarizohemi gjithnjë e më shumë me këtë model biblik të të folurit, bëhet gjithnjë e më e vështirë të flasim për praninë e Perëndisë në ndonjë mënyrë tjetër e madje mund të jetë keqorientuese po ta bëjmë këtë nëse nuk ofrojmë një shpjegim të qartë të asaj që kuptojmë me të.
Disa shembuj të mënyrës së zakonshme biblike të të shprehurit, janë si vijon: “2 Korintasve” 3:17: “atje ku është Fryma e Zotit, atje ka liri”; “Romakëve” 8:9–10: “Nëse Fryma e Perëndisë banon në ju, ju nuk jeni më në mish, por në Frymë....Nëse Krishti është në ju...Fryma është jetë”; “Gjoni” 14:23: “Nëse ndokush më do, do ta mbajë fjalën time; edhe Ati im do ta dojë dhe ne do të vijmë tek ai dhe do të bëjmë banesën tek ai,” e kështu me radhë. Të tëra këto vargje flasin për praninë e Perëndisë dhe supozojnë se ne e kuptojmë se ato nënkuptojnë praninë e Perëndisë për të bekuar.
Në një lloj paralel shprehjeje, kur Bibla flet për Perëndinë si “tepër larg”, zakonisht kjo nënkupton që Ai “nuk është i pranishëm për të bekuar.” Për shembull, “Isaia” 59:2 thotë: “paudhësitë tuaja kanë shkaktuar një ndarje midis jush dhe Perëndisë tuaj,” dhe “Fjalët e Urta” 15:29 deklaron: “Zoti është larg të pabesëve, por dëgjon lutjen e të drejtit..”
Si përmbledhje, Perëndia është i pranishëm në çdo pjesë të hapësirës me të tërë qenien e Tij, e megjithëkëtë, Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme. Për më tepër, kur Bibla flet për praninë e Perëndisë, zakonisht e ka fjalën për praninë e Tij për të bekuar, dhe është normale që të folurën tonë ta përshtatim me këtë përdorim biblik.
Hermën Bevink (Herman Bavinck), tek Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) citon një paragraf të bukur ku ilustrohet zbatimi praktik i doktrinës së gjithëpranisë së Perëndisë:
Kur dëshiron të bësh diçka të keqe, ti largohesh nga publiku e futesh në shtëpinë tënde ku asnjë armik nuk mund të të shikojë. Duke u futur në dhomën tënde, ti largohesh nga ato vende të shtëpisë tënde të cilat janë të hapura dhe të dukshme për syrin e njerëzve. Por ja që edhe në dhomën tënde ti ke frikë se mos dikush të sheh nga një kënd tjetër. Kështu ti mbyllesh brenda vetes tënde, atje t’i përsiatesh. Ai është më i brendshëm sesa vetë zemra jote. Për rrjedhojë, pavarësisht se ku do t’ia kishe mbathur, Ai është atje. Nga vetja jote, ku do të largoheshe? A nuk do të ndjekësh veten tënde ngado që të largohesh? Por, derisa ka Një që është më i brendshëm se vetja jote, atëherë nuk ka vend se ku mund t’i shpëtosh Perëndisë së zemëruar, përveçse tek Perëndia i pajtimit. Nuk ka asnjë vend ku të mund të gjesh vrimë e të futesh. A do t’i largohesh Atij? Largoju atëherë thellë brenda Tij.[25]20
5. Uniteti. Uniteti i Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk është i ndarë në pjesë, ne shikojmë atribute të ndryshme të Perëndisë të theksuara në kohë të ndryshme. Ky atribut i Perëndisë është quajtur thjeshtësia e Perëndisë duke përdorur termin i thjeshtë në kuptimin më pak të përdorur “jo kompleks” apo “jo i përbërë prej pjesësh të ndryshme.” Por përderisa fjala i thjeshtë sot ka kuptim më të përgjithshëm “i lehtë për t’u kuptuar” dhe “jo inteligjent apo budalla,” do ishte më e dobishme tani që të flasim duke përdorur termin “uniteti” i Perëndisë sesa “thjeshtësia” e Tij.[26]21
Kur Shkrimi flet për atributet e Perëndisë, nuk veçon asnjëherë njërin atribut të Tij si më të rëndësishëm se të tjerët. Ekziston një supozim që çdo atribut është tërësisht i vërtetë për Perëndinë si dhe është i vërtetë për të tërë karakterin e Perëndisë. Për shembull. Gjoni mund të thotë se “Perëndia është dritë” (1 Gjonit 1:5) dhe pastaj, pak më vonë të thotë gjithashtu se “Perëndia është dashuri” (1 Gjonit 4:8). Me këtë nuk po sugjerohet që një pjesë e Perëndisë është dritë dhe një pjesë e Perëndisë është dashuri, apo që Perëndia është pjesërisht dritë dhe pjesërisht dashuri. Gjithashtu, nuk duhet të mendojmë se Perëndia është më shumë dritë sesa dashuri, apo më shumë dashuri sesa dritë. Përkundrazi, është Perëndia Vetë që është dritë, dhe është Perëndia Vetë që është gjithashtu dashuri.
E njëjta gjë vlen të thuhet edhe për përshkrimet e tjera të karakterit të Perëndisë, si ai që kemi tek “Eksodi” 34:6–7:
Dhe Zoti kaloi pranë tij dhe thirri: «Zoti, Zoti Perëndi, i mëshirshëm dhe i dhembshur, i ngadalshëm në zemërim, i pasur në mirësi dhe në besnikëri, 7 që përdor mëshirën për mijëra njerëz, që fal paudhësinë, shkeljet dhe mëkatin, por nuk e lë të pandëshkuar fajtorin dhe që viziton paudhësinë e etërve mbi bijtë dhe mbi bijtë e bijve deri në brezin e tretë dhe të katërt.”
Ne nuk do të donim të thonim se këto atribute janë vetëm karakteristika të një pjese të Perëndisë, por përkundrazi, që ato janë karakteristika të Perëndisë Vetë, dhe për rrjedhojë karakteristika të të tërë Perëndisë.
Këto faktorë nënkuptojnë që ne nuk duhet ta mendojmë Perëndinë si një lloj grumbulli atributesh të ndryshme të mbledhura bashkë si në figurën 11:2.
PËRJETËSI
DREJTËSI GJITHËFUQI
DASHURI GJITHËPRANI
SHENJTËRI ZEMËRIM MENÇURI NJOHURI
LUMNI PAVARËSI XHELOZI
VËRTETËSI MËSHIRË
Figura 11.2: Qenia e Perëndisë nuk është një lloj grumbulli atributesh të mbledhura bashkë
Gjithashtu, ne nuk duhet t’i mendojmë atributet e Perëndisë si diçka të jashtme nga qenia reale e Perëndisë apo nga Vetja e Tij reale, diçka e shtuar ndaj asaj që është Perëndia në të vërtetë, sipas analogjisë së paraqitur tek figura 11.3.
DASHURI
DREJTËSI MËSHIRË VËRTETËSI GJITHËFUQI
SHENJTËRI ZEMËRIM NJOHURI LIRI
PAVARËSI PËRJETËSI
Figura 11.3: Atributet e Perëndisë nuk janë shtojca ndaj qenies së Tij reale
Përkundrazi, ne duhet të kujtojmë që e tërë qenia e Perëndisë përfshin të tërë atributet e Tij: Ai është tërësisht i dashur, tërësisht i mëshirshëm, tërësisht i drejtë, e kështu me radhë. Çdo atribut i Perëndisë të cilin ne gjejmë tek Shkrimi, është i vërtetë për të tërë qenien e Perëndisë, dhe për rrjedhojë ne mund të themi që çdo atribut i Perëndisë kualifikon çdo atribut tjetër.
Figura 11.4 mund të jetë e dobishme për të kuptuar këtë doktrinë të unitetit të Perëndisë. Në diagramën e mëposhtme, le të supozojmë se vijat horizontale përfaqësojnë atributin e dashurisë, dhe se vijat vertikale përfaqësojnë aspektin e drejtësisë së Perëndisë.
Figura 11.4: Dashuria dhe drejtësia e Perëndisë
Për më tepër, le të kuptojmë vijat diagonale që kalojnë nga majtas lart në të djathtë poshtë e që përfaqësojnë shenjtërinë e Perëndisë, ndërsa dhe vijat diagonale që kalojnë nga lart djathtas në poshtë majtas si përfaqësuese të mençurisë së Perëndisë si tek figura 11.5.
Figura 11.5: Dashuria, drejtësia, shenjtëria dhe mençuria e Perëndisë
Sigurisht që ne do mund të vazhdonim me vija të llojeve të ndryshme për cilindo atribut të ndryshëm të Perëndisë, por duhet të jetë e qartë që secili atribut, është thjesht një mënyrë përshkrimi e një aspekti të karakterit apo qenies tërësore të Perëndisë. Vetë Perëndia është një unitet, një person i unifikuar dhe tërësisht i integruar i Cili është pafundësisht i përsosur në të gjitha këto atribute.
Përse atëherë Shkrimi flet për këto atribute të ndryshme të Perëndisë? Me shumë mundësi ngaqë ne nuk jemi në gjendje që të kuptojmë të tërë karakterin e Perëndisë njëherësh dhe ngaqë na duhet ta mësojmë atë nga pikëpamje të ndryshme përgjatë një periudhe kohore. Megjithëkëtë, këto pikëpamje nuk duhen vënë kurrë në kundërshtim ndaj njëra tjetrës, sepse ato janë thjesht mënyra të ndryshme të shikimit në karakterin total të Perëndisë.
Në lidhje me zbatimin praktik, kjo do të thotë se për shembull ne nuk duhet të mendojmë kurrë që Perëndia është një Perëndi i dashur në një pikë të historisë dhe një Perëndi i drejtë apo zemërak në një pikë tjetër të historisë. Ai është gjithnjë i njëjti Perëndi, dhe gjithçka që Ai thotë apo bën, është tërësisht e përputhshme me të tëra atributet e Tij. Nuk është e saktë të thuash siç kanë thënë disa, që Perëndia është Perëndi i drejtësisë në Besëlidhjen e Vjetër, dhe një Perëndi i dashurisë në Besëlidhjen e Re. Perëndia është dhe gjithnjë ka qenë pafundësisht i drejtë dhe pafundësisht i dashur gjithashtu, dhe gjithçka që Ai bën në Besëlidhjen e Vjetër si dhe në Besëlidhjen e Re, është tërësisht e përputhshme me të dy këto atribute.
Tani, është e vërtetë që disa veprime të Perëndisë bëjnë që disa atribute të Tij të spikasin më shumë. Krijimi demonstron fuqinë dhe mençurinë e Tij, shlesa demonstron dashurinë dhe drejtësinë e Tij, dhe shkëlqimi i qiellit demonstron lavdinë dhe bukurinë e Tij. Por të tëra këto, në një mënyrë a një tjetër, demonstrojnë gjithashtu njohurinë, shenjtërinë, mëshirën, vërtetësinë, durimin, sovranitetin e Tij e kështu me radhë. Do të ishte me të vërtetë e vështirë të gjeje ndonjë atribut të Perëndisë i cili nuk pasqyrohet të paktën deri diku, në ndonjë prej veprave të Tij të shpengimit. Kjo vjen si pasojë e faktit të lartpërmendur: Perëndia është një unitet dhe gjithçka që Ai bën, është një akt i të tërë personit të Perëndisë.
Për më tepër, doktrina e unitetit të Perëndisë duhet të na paralajmërojë kundër përpjekjes për të trajtuar një atribut të Perëndisë si më të rëndësishëm se tërë të tjerët. Në kohë të ndryshme, njerëzit janë rrekur ta shikojnë shenjtërinë e Perëndisë, apo dashurinë, vetë-ekzistencën, drejtësinë apo ndonjë atribut tjetër të Tij, si atributin më të rëndësishëm të qenies së Tij. Por të tëra përpjekjet e këtilla duket se e keqkuptojnë Perëndinë si një ndërthurje pjesësh të ndryshme, ku disa pjesë duken disi më të gjata apo më ndikuese sesa të tjerat. Për më tepër, është e vështirë të kuptojmë saktësisht çfarë mund të nënkuptojë “më e rëndësishmja”. A do të thotë kjo se ka disa veprime të Perëndisë që nuk janë tërësisht të përputhshme me disa prej atributeve të Tij? Që ka disa atribute të cilat Perëndia njëfarësoj i vë mënjanë në ndonjë rast, me qëllim për të vepruar në mënyrë paksa të ndryshme ndaj këtyre atributeve. Padyshim që ne nuk mund t’i përmbahemi asnjërës prej këtyre pikëpamjeve, sepse kjo do të thoshte që Perëndia është i papërputhshëm me karakterin e Vet, apo që Ai ndryshon dhe bëhet diçka ndryshe nga ajo që Ai ka qenë më përpara. Përkundrazi, kur ne shikojmë të tëra atributet si thjesht aspekte të ndryshme të karakterit të Perëndisë, atëherë, një çështje e tillë bëhet mjaft e panevojshme dhe ne zbulojmë se nuk ka atribut që mund të veçohet si më i rëndësishëm se të tjerët. Është Perëndia Vetë në të tërë qenien e Tij Ai i Cili është tejet i rëndësishëm, dhe është Perëndia Vetë në të tërë qenien e Tij, të Cilin ne duhet ta kërkojmë për ta njohur dhe dashur.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Ndërkohë që mendon për pavarësinë, pandryshueshmërinë, përjetësinë, gjithpranishmërinë dhe unitetin e Perëndisë, a mund të shikosh disa pasqyrime të zbehta të këtyre pesë atributeve të patejçueshme tek vetja jote, ashtu sikurse Perëndia të krijoi që të ishe? Çfarë do të thoshte të përpiqeshe të bëhesh më shumë si Perëndia në këto fusha? Në ç’pikë do të ishte e gabuar të madje doje të ishe si Perëndia në secilën prej këtyre fushave, për shkak se kjo do të ishte përpjekje për të uzurpuar rolin unik të Tij si Krijues dhe Zot?
2. Duke përdorur secilin prej këtyre pesë atributeve të patejçueshme, shpjego se si do të ishim më shumë si Perëndia në qiell nga ç’jemi tani, dhe se si për tërë përjetësinë ne nuk do të jemi si Perëndia në secilën prej këtyre pesë fushave.
3. Shpjego se si secili prej këtyre aspekteve i doktrinës së pavarësisë së Perëndisë, të bën të ndjehesh emocionalisht. A ka kjo doktrinë një aspekt negativ apo pozitiv në jetën tënde shpirtërore? Shpjego përse.
4. Shpjego përse doktrina e patjetërsueshmërisë apo e pandryshueshmërisë së Perëndisë, ndihmon në dhënien përgjigje ndaj pyetjeve të mëposhtme: A do të jemi në gjendje t’ia dalim mbanë mirë në rritjen të mbarë të fëmijëve tanë në një botë kaq të keqe sa ç’është kjo e sotmja? A është e mundur të kemi të njëjtën bashkësi të ngushtë me Perëndinë që kishin njerëzit gjatë kohës së Biblës? Çfarë mund të mendojmë apo bëjmë për t’i bërë historitë e Biblës që të duken më reale dhe më pak të shkëputura nga jeta jonë e tanishme? A mendon se Perëndia është më pak i gatshëm t’u përgjigjet pyetjeve sot nga ç’ishte në kohën e Biblës?
5. Nëse mëkaton kundër Perëndisë sot, kur do të fillonte kjo gjë të sillte pikëllim në zemrën e Perëndisë? Kur do të reshte së sjelli pikëllim në zemrën e Perëndisë? A të ndihmon ky reflektim që të kuptosh arsyen përse karakteri i Perëndisë kërkon që Ai ta ndëshkojë mëkatin? Përse Perëndisë iu desh të dërgonte Birin e Tij për të mbajtur ndëshkimin për mëkatin në vend që thjesht të harronte për mëkatin dhe t’i mirëpriste mëkatarët në qiell pa dhënë ndëshkimin për mëkatin ndaj askujt? Po tani, a i mendon Perëndia mëkatet e tua si të falura apo si të pafalura?
6. Nëse i këndon sot lavde Perëndisë, kur do të reshtë së qenuri i pranishëm në vetëdijen e Perëndisë tingulli i atij lavdërimi e t’i sjell kënaqësi zemrës së Tij? A kanë këngët e lavdërimit ndaj Perëndisë ndonjë kuptim tek e fundit? Po besimi tek Ai për çdo orë, apo bindja ndaj Tij për çdo ditë?
7. A është kontrolli yt mbi përdorimin e kohës tënde një nga pikat e vështira në jetën tënde? Ndërkohë që ne bëhemi gjithnjë e më të pjekur në jetën e krishterë dhe vazhdojmë përpara drejt konformitetit me imazhin e Krishtit, a do të bëhemi më shumë si Perëndia në zotërimin tonë mbi kohën tonë? Në ç’mënyrë?
8. Shpjego se si secili prej atributeve të patejçueshëm të Perëndisë të diskutuara në këtë kapitull, mund të jetë një ndihmesë në jetën tënde të lutjes.
TERMA SPECIFIKË
gjuhë antropomorfike
vetë-qenësia
atribute të tejçueshme
përjetësia
patjetërsueshmëria
atribute të patejçueeshme
pavarësi
i pafundmë
pafundësia në lidhje me hapësirën
pafundësia në lidhje me kohën
emrat e Perëndisë
gjithëprania
vetë-ekzistenca
thjeshtësia
pandyshueshmëria
uniteti
BIBLIOGRAFIA
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Shënim: Për këtë kapitull mbi atributet e patejçueshme të Perëndisë, duhet vërejtur që disa teologji sistematike i klasifikojnë dhe diskutojnë atributet e Perëndisë në kategori të quajtura jo me termat e këtueshëm ‘të tejçueshme’ dhe ‘të patejçueshme, kështu që një referencë e kryqëzuar ekzakte me seksione paralele, nuk është gjithnjë e mundshme. Një listë më e plotë e seksioneve në tekstet e teologjisë sistematike të cilat diskutojnë atributet e Perëndisë në përgjithësi, do të gjendet tek bibliografia në fund të kapitullit 13.
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 58–67
2. Arminiane (Ueslijane apo Metodiste)
1847 Finney, 49–65
1875–1876 Pope, 1:248–255, 287–325
1892–1894 Miley, 1:159–180, 214–222
1940 Wiley, 1:241–393
1960 Purkiser, 127–144
3. Baptiste
1767 Gill, 25–31, 33–50, 119–122
1887 Boyce, 1:125–135, 183–190
1907 Strong, 243–303
1917 Mullins, 214–250
1983–1985 Erickson, 1:263–278
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:175–248
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:179–191, 212–224, 260–271
1949 Thiessen, 118–128
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:427–447
1934 Mueller, 160–167
6. E Reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:96–120
1861 Heppe, 57–104
1871–1873 Hodge, 1:366–393
1878 Dabney, ST 38–45, 144–154
1887–1921 Warfield, SSW 1:69–87; ST 109–114
1889 Shedd, 1:151–194, 334–392
1909 Bavinck, DG 113–172
1938 Berkhof, 47–63
1962 Buswell, 1:36–57
7. Ripërtëritja (apo karizamtike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 55–59, 77–79
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 24–38
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:238–341
Vepra të Tjera
Bromiley, G.W. “Perëndia (God).” Tek ENSB ([27]ISBE) 2:493–503.
Charnock, Stephen. Ekzistenca dhe Atributet e Perëndisë (The Existence and Attributes of God). Bot. i rishtypur Evansville, Ind.: Sovereign Grace Book Club, pa datë botimi, fq. 69–180 (botimi i parë 1655–1680).
Diehl, D.W. “Teologjia e Procesit (Process Theology).” Tek FUT ([28]EDT) fq. 880–885.
Helm, Paul. Perëndi i Përjetshëm: Një Studim i Perëndisë pa Kohë (Eternal God: A Study of God Without Time). Oxford: Clarendon, 1988.
Kaiser, Christopher B. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Westchester, Ill.: Good News, 1982.
Lewis, Gordon R. “Perëndia, Atributet e (God, Attributes of).” Tek FUT (EDT) fq. 451–459.
McComiskey, Thomas E. “Perëndia, Emrat e (God, Names of).” Tek FUT (EDT) fq. 464–468.
Packer, J.I. Të Njohim Perëndinë (Knowing God). London: Hodder and Stoughton, 1973, fq. 67–79.
Saucy, R.H. “Perëndia, Doktrina e (God, Doctrine of).” Tek FUT (EDT) fq. 459–464.
Tozer, A.W. Njohuria e të Shenjtit (The Knowledge of the Holy). New York: Harper and Row, 1961.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Psalmi” 102:25–27:
Së lashti ti ke vendosur tokën
dhe qiejt janë vepër e duarve të tua.
ata do të zhduken, por ti do të mbetesh;
do të konsumohen të gjithë si një rrobë.
ti do t'i ndërrosh si një rrobë dhe ata do të ndryshohen
Por ti je gjithnjë po ai dhe vitet e tua nuk do të kenë kurrë fund.
HIMN
“I PAVDEKSHËM, I PADUKSHËM, I VETMI PERËNDI I MENÇUR (IMMORTAL, INVISIBLE, GOD ONLY WISE)”
Në disa prej vargjeve të këtij himni, atributet e ndryshme të Perëndisë përmenden në një rrjedhë aq të shpejtë saqë është e pamundur për ne që të reflektojmë mbi secilën prej tyre në mënyrë individuale ndërkohë që këndojmë. Gjithsesi kjo nuk është aspak një mangësi e këtij himni, sepse ai na bën të kuptojmë që kur ne e shikojmë më në fund Perëndinë në tërë lavdinë e Tij në qiell, mrekullia e shikimi të Tij dhe tërë përsosmërive të Tij njëherësh, do të na kaplojë shumë më tërësisht nga ç’arrin të bëjë ky himn dhe kështu do ta gjejmë veten të kredhur mes lavdesh ndaj Tij.
I pavdekshëm, i padukshëm, i vetmi Perëndi i mençur,
Në dritë të paarritshme prej syve tanë i fshehur,
Më i bekuari, i Lashti i Ditëve, më i lavdishmi
Emrin Tënd madhështor ne lavdërojmë, i plotfuqishmi, fitimtari
I palodhur, i panxituar dhe si drita i heshtur,
As në mungesë, as në shpërdorim, me forcë duke sunduar;
Si malet, lart e më lart ngrihet e Jotja drejtësi,
Retë e Tua janë burime plot mirësi dhe dashuri.
I pastër At i dritës, At i Madh i lavdëruar
Engjëjt e Tu të admirojnë, të tërë me vel sytë mbajnë mbuluar;
Tërë lavdinë ne do të ta japim; Oh, na ndihmo të shikojmë tamam
Këtë vezullim drite që të fshehur prej nesh të mban!
Autori: Walter Chalmers Smith, 1867
Himn Alternativ: “A Nuk e Ke Ditur, a Nuk e Ke Dëgjuar (Have You Not Known, Have You Not Heard?)”
Kapitulli 12
Karakteri i Perëndisë: Atributet e “Tejçueshme” (Pjesa 1)
Si është Perëndia si ne në qenien e Tij, dhe në atributet mendore dhe morale të Tij?
SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET
Në këtë kapitull ne shqyrtojmë atributet e Perëndisë që janë të “tejçueshme,” apo që ndahen më shumë me ne sesa ato të cilat përmenden në kapitullin e mëparshëm. Duhet mbajtur mend që kjo ndarje në të “patejçueshme” dhe të “tejçueshme” nuk është një ndarje absolute dhe se ka vend për mendime të ndryshme për sa i takon asaj se në cilën kategori e ka vendin secili atribut.[29]1 Lista e atributeve e vendosur në këtë kategori si të “tejçueshme” është një listë e zakonshme, por kuptimi i përkufizimit të secilit atribut është më i rëndësishëm sesa të jesh në gjendje t’i kategorizosh ato në ekzaktësisht të njëjtën mënyrë që paraqitet në këtë libër.
Për më tepër, çfarëdo liste e atributeve të Perëndisë, duhet bazuar tek kuptimi i se sa imtësisht dëshirohet të bëhet dallimi mes aspekteve të ndryshme të karakterit të Perëndisë. A janë mirësia dhe dashuria e Perëndisë dy atribute apo një i vetëm? Po njohuria dhe mençuria, apo spiritualiteti dhe padukshmëria? Në këtë kapitull, secili prej këtyre atributeve është trajtuar veçmas, dhe rezultati është më tepër një listë e gjatë atributesh të ndryshme. Pavarësisht kësaj, në raste të ndryshme, nuk do të bënte shumë ndryshim nëse dikush do t’i trajtonte këto dyshe si aspekte të ndryshme të të njëjtave atribute. Nëse ne do mbajmë parasysh se po flasim për të tërë personin e Perëndisë që është tërësisht i integruar, do të jetë e qartë se ndarja në atribute të ndryshme nuk është çështje e rëndësishme doktrinare, por diçka që duhet bazuar në arsyetimin e personit rreth mënyrës më efikase të prezantimit të materialit biblik.
Ky kapitull i ndan atributet e “tejçueshme” të Perëndisë, në pesë kategori kryesore, ku secili atribut është renditur nën secilën kategori si më poshtë:
A. Atribute të cilat përshkruajnë qenien e Perëndisë
1. Spiritualiteti
2. Padukshmëria
B. Atributet mendore
3. Njohuria (apo Gjithëdija)
4. Mençuria
5. Vërtetësia (dhe Besnikëria)
C. Atributet morale
6. Mirësia
7. Dashuria
8. Mëshira (Hiri, Durimi)
9. Shenjtëria
10. Paqja (apo Rendi)
11. Drejtësia (apo Paanshmëria)
12. Xhelozia
13. Zemërimi
D. Atributet e qëllimit
14. Vullneti
15. Liri
16. Gjithëfuqi (apo Pushtet dhe Sovranitet)
E. Atribute “Përmbledhëse”
17. Përsosmëri
18. Lumni
19. Bukuri
20. Lavdi
Për shkak se atributet e Perëndisë duhen imituar në jetën tonë,[30]2 secila prej këtyre pjesëve do të përfshijë një shpjegim të shkurtër të mënyrave në të cilat atributi në fjalë duhet të imitohet prej nesh.
A. Atributet që përshkruajnë qenien e Perëndisë
1. Spiritualiteti. Njerëzit shpesh herë kanë pyetur veten se nga çfarë është i përbërë Perëndia? A është i përbërë prej mishi dhe gjaku si ne? Padyshim që jo. Çfarë është atëherë materiali që formon qenien e Tij. A është Perëndia i përbërë prej ndonjë materieje? Apo Perëndia është energji e pastër? Apo ai është në një farë mënyre mendim i pastër?
Përgjigja e Shkrimit është që Perëndia nuk është asgjë prej këtyre. Përkundrazi, ne lexojmë se “Perëndia është frymë” (Gjoni 4:24). Kjo deklaratë është folur nga Jezusi në kontekstin e një diskutimi me gruan në pusin e Samarisë. Diskutimi këtu ka të bëjë me vendndodhjen ku njerëzit duhet të adhurojnë Perëndinë, dhe Jezusi po i thotë asaj që adhurimi i vërtetë i Perëndisë, nuk kërkon që personi të jetë i pranishëm as në Jerusalem, as në Samari (Gjoni 4:21), sepse adhurimi i vërtetë ka të bëjë jo me vendin fizik, por me gjendjen e brendshme shpirtërore të personit. Kjo është për shkak se “Perëndia është frymë” dhe kjo dukshëm nënkupton që Perëndia në asnjë mënyrë nuk është i kufizuar në një vendndodhje hapësinore.
Kështu, ne nuk duhet të mendojmë për Perëndinë sikur Ai ka madhësi apo dimensione qofshin këto edhe të pafundme (shiko diskutimin mbi gjithëpraninë e Perëndisë në kapitullin paraprirës). Ne nuk duhet ta mendojmë ekzistencën e Perëndisë si frymë sikur kjo të nënkuptonte që Perëndia është pafundësisht i madh, për shembull, sepse kjo nuk është pjesë e Perëndisë, por gjithçka e Perëndisë në çdo pikë të hapësirës (shiko Psa. 139:7–10). Gjithashtu, nuk duhet të mendojmë se ekzistenca e Perëndisë si frymë është diçka që nënkupton që Perëndia është pafundësisht i vogël, sepse asnjë vend në univers nuk mund ta rrethojë e as ta përmbajë Atë (shiko 1 Mbretërit 8:27). Kështu, qenia e Perëndisë nuk mund të mendohet me të drejtë me terma hapësinor, sido që ne mund ta kuptojmë ekzistencën e Tij si “frymë.”
Ne gjithashtu zbulojmë që Perëndia i ndalon njerëzit e Tij që të mendojnë për qenien e Tij si të ngjashme me ndonjë gjë tjetër në krijimin fizik. Tek Dhjetë Urdhëresat lexojmë:
Mos bëj skulpturë ose shëmbëlltyrë të asnjë gjëje që ndodhet aty në qiejt ose këtu poshtë në tokë ose në ujërat nën tokë. Mos u përkul para tyre dhe as mos u shërbe, sepse unë, Zoti, Perëndia yt, jam një Perëndi xheloz, që dënon paudhësinë e etërve mbi fëmijët e tyre deri në brezin e tretë dhe të katërt të atyre që më urrejnë, dhe unë përdor dashamirësi për mijëra, për ata që më duan dhe që zbatojnë urdhërimet e mia. (Eks. 20:4–6)
Gjuha e krijimit në këtë urdhëresë (“aty në qiejt, apo...këtu poshtë në tokë, apo...ujërat nën tokë”) është një kujtesë që qenia e Perëndisë, mënyra thelbësore e ekzistencës së Tij, është ndryshe nga çfarëdo gjëje tjetër që Ai ka krijuar. Të mendosh për qenien e Tij në lidhje me çfarëdo gjëje tjetër të krijuar në univers, do të thotë të keqprezantosh Atë, ta kufizosh Atë, ta mendosh Atë si shumë më pak nga ç’është Ai në të vërtetë. Të bësh një skulpturë (qoftë “të latuar” qoftë të “gdhendur”) si shëmbëlltyrë të Perëndisë si për shembull një viç të artë, mund të ketë qenë një përpjekje për ta portretizuar Perëndisë si një Perëndi i Cili është i fortë dhe plot jetë (si një viç), por të thuash që Perëndia ishte si një viç, ishte një deklaratë tmerrësisht e pavërtetë rreth njohurisë, mençurisë, dashurisë, mëshirës, gjithëpranisë, përjetësisë, pavarësisë, shenjtërisë, drejtësisë së Perëndisë, e kështu me radhë. Me të vërtetë që ndërkohë që ne duhet të themi se Perëndia ka bërë tërë krijimin në mënyrë që secila pjesë e tij të pasqyrojë diçka të karakterit të Tij, ne duhet gjithashtu që tani të pohojmë se ta paraqesësh Perëndinë si ekzistues në një formë apo mënyrë qenieje që është si çfarëdo gjëje tjetër në krijim, do të thotë ta mendosh Perëndinë në një mënyrë tepër keqorientuese dhe turpëruese.
Kjo është arsyeja përse xhelozia e Perëndisë parashtrohet si arsye për ndalimin e bërjes së shëmbëlltyrave të Tij: “sepse unë, Zoti, Perëndia yt, jam një Perëndi xheloz...” (Eks. 20:5). Perëndia është xheloz për të mbrojtur nderin e Tij. Ai me zell kërkon që njerëzit ta mendojnë ashtu sikurse Ai është dhe ta adhurojnë Atë për të gjithë shkëlqyeshmërinë e Tij. Gjithashtu Ai zemërohet kur lavdia e Tij nuk vlerësohet apo karakteri i Tij paraqitet në mënyrë të gabuar (kr. L. i P. 4:23–24, ku xhelozia intensive e Perëndisë për nderin e Tij paraqitet përsëri si arsyeja për ndalimin e bërjes çfarëdo shëmbëlltyre të Tij).
Kështu, Perëndia nuk ka një trup fizik, e Ai as nuk është bërë nga ndonjë materie si pjesa më e madhe e krijimit. Për më tepër, Perëndia nuk është thjesht energji, mendim apo ndonjë element tjetër i krijimit. Ai gjithashtu nuk është si avull apo tym, apo si ajër në hapësirë, ku të tëra këto janë gjëra të krijuara: Qenia e Perëndisë nuk është si ndonjë prej këtyre gjërave. Qenia e Perëndisë nuk është as ekzaktësisht si shpirti ynë, sepse këto janë gjëra të krijuara që duket se janë në gjendje që të ekzistojnë vetëm në një vend e në një kohë të caktuar.
Në vend të të tërë këtyre ideve rreth Perëndisë, ne duhet të themi që Perëndia është frymë. Çfarëdo domethënie që kjo të ketë, është një lloj ekzistence e cila është ndryshe nga çfarëdo gjëje tjetër në krijim. Është një lloj ekzistence që është shumë më tepër superiore ndaj të tërë ekzistencës tonë materiale. Ne mund të themi se Perëndia është një “qenie e pastër” apo “plotësia apo thelbi i qenies.” Për më tepër, kjo lloj ekzistence nuk është më pak reale, e as më pak e dëshirueshme se ekzistenca jonë. Përkundrazi është më reale dhe më e dëshirueshme se ekzistenca materiale dhe jomateriale e të tërë krijimit. Përpara se të kishte krijim, Perëndia ekzistoi si shpirt. Vetë qenia e Tij, është aq reale saqë qe në gjendje të bënte që gjithçka tjetër të ekzistonte!
Në këtë pikë, ne mund ta përkufizojmë spiritualitetin e Perëndisë kështu: Spiritualiteti i Perëndisë do të thotë që Perëndia ekziston si një qenie që nuk është bërë prej materieje, nuk ka pjesë e as dimensione, nuk është në gjendje që të perceptohet nga shqisat tona trupore, dhe është më e shkëlqyeshme se çfarëdo lloj ekzistence tjetër.
Ne mund të pyesim se përse qenia e Perëndisë është kësisoj. Përse është Perëndia frymë? Gjithçka që mund të themi është se kështu është mënyra më madhështore e më e mirë për të qenë! Kjo është një formë ekzistence shumë më superiore se gjithçka që ne njohim. Është e mahnitshme të meditojmë mbi këtë fakt..
Këta faktorë na bëjnë të pyesim veten nëse spiritualiteti i Perëndisë duhet ndoshta quajtur atribut i “patejçueshëm”. Kjo do të ishte vërtetë e përshtatshme për t’u thënë, e nga shumë drejtime, përderisa qenia e Perëndisë është kaq ndryshe nga e jona. Megjithëkëtë, fakti mbetet që Perëndia na ka dhënë frymë në të cilën ne e adhurojmë Atë (Gjoni 4:24; 1 Kor. 14:14; Fil. 3:3), në të cilën ne jemi bashkuar me Frymën e Zotit (1 Kor. 6:17), me të cilën Fryma e Shenjtë dëshmon gjithashtu për birësimin tonë në familjen e Perëndisë (Rom. 8:16), dhe në të cilën ne kalojmë në praninë e Zotit kur vdesim (Luka 23:46; Pred. 12:7; Heb. 12:23; kr. Fil. 1:23–24). Për rrjedhojë ka qartësisht një farë komunikimi nga Perëndia ndaj nesh të një natyre shpirtërore, që është diçka e ngjashme me natyrën e Tij, paçka se padyshim jo nga të gjitha drejtimet. Për këtë arsye, duket gjithashtu e përshtatshme ta mendojmë spiritualitetin e Perëndisë, si një atribut të tejçueshëm.
2. Padukshmëria. E lidhur me spiritualitetin e Perëndisë, është fakti që Perëndia është i padukshëm. Megjithëkëtë, ne duhet të flasim edhe për mënyrat e dukshme në të cilat Perëndia e manifeston Veten. Padukshmëria e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Padukshmëria e Perëndisë do të thotë që esenca totale e Perëndisë, e gjithë qenia e Tij shpirtërore, nuk do jetë kurrë e mundur të shikohet prej nesh, por megjithëkëtë, Perëndia ende na e dëfton Veten përmes gjërave të dukshme, të krijuara.
Shumë pasazhe flasin për faktin që Perëndia nuk mund të shikohet. “Askush s’e pa Perëndinë kurrë” (Gjoni 1:18). Jezusi thotë: “Jo se ndonjë ka parë Atin, përveç atij që është nga Perëndia; ai e ka parë Atin” (Gjoni 6:46). Pali jep fjalët lavdëruese që vijojnë: “ Por Mbretit të përjetësive, të pavdekshmit, të padukshmit, të vetmit Perëndi të urtë, i qoftë nder e lavdi në jetë të jetëve. Amen” (1 Tim. 1:17). Ai flet për Perëndinë si “i vetmi që ka pavdekësinë dhe banon në dritë të paafrueshme, të cilën asnjë njeri nuk e ka parë kurrë dhe as nuk mund ta shohë” (1 Tim. 6:16). Gjoni thotë: “Askush s’e ka parë ndonjëherë Perëndinë” (1 Gjonit 4:12).
Ne duhet të mbajmë mend se të gjitha këto pasazhe u shkruan pas ngjarjesh në Shkrime ku njerëzit panë disa manifestime të jashtme të Perëndisë. Për shembull, që në fillim të Shkrimit, lexojmë se: “Kështu Zoti fliste me Moisiun ballë për ballë, ashtu si një njeri flet me mikun e tij” (Eks. 33:11). Megjithëkëtë, Perëndia i tha Moisiut: “Ti nuk mund të shikosh fytyrën time, sepse asnjë njeri nuk mund të më shikojë dhe të jetojë” (Eks. 33:20). Ndërsa do të kalojë lavdia ime, unë do të të vë në një të çarë të shkëmbit dhe do të të mbuloj me dorën time, derisa të kem kaluar; pastaj do ta tërheq dorën dhe ti do të më shikosh nga kurrizi; por fytyra ime nuk mund të shihet” (Eks. 33:21–23). Kjo sekuencë vargjesh biblike si dhe të tjera si këto në Besëlidhjen e Vjetër, nënkuptojnë që nga një anë, Perëndia nuk mund të shikohej fare, por që gjithashtu kishte një formë të jashtme manifestimi të Perëndisë, që të paktën pjesërisht mund të shikohej prej njerëzve.
Për rrjedhojë, është e saktë të thuash që paçka se esencën tërësore të Perëndisë, njerëzit nuk do të jenë në gjendje ta shikojnë, gjithsesi, Perëndia ende tregon diçka nga Vetvetja ndaj nesh, përmes gjërash të dukshme të krijuara. Kjo ndodh në një larmi mënyrash.
Nëse duam të mendojmë rreth Perëndisë, duhet ta mendojmë Atë njëfarësoj. Perëndia e kupton këtë dhe na jep qindra analogji të ndryshme të marra nga jeta njerëzore apo nga bota e krijimit.[31]3 Kjo larmi e stërmadhe analogjish nga të tëra pjesët e krijimit, na kujton që ne nuk duhet të përqendrohemi me tepri mbi ndonjë prej këtyre analogjive. Megjithëkëtë, nëse nuk përqendrohemi në mënyrë ekskluzive në vetëm një prej këtyre analogjive, të tëra ato së bashku do të na ndihmojnë që të na zbulojnë Perëndinë në një mënyrë disi të “dukshme” (kr. Zan. 1:27; Psa. 19:1; Rom. 1:20).
Besëlidhja e Vjetër dokumenton gjithashtu një sërë teofanishë. Teofania është “një shfaqje e Perëndisë ndaj njerëzve.” Në këto teofani, Perëndia mori forma të ndryshme të dukshme për t’ia treguar Veten njerëzve. Perëndia iu shfaq Abrahamit (Zan. 18:1–33), Jakobit (Zan. 32:28–30), popullit izraelit (ditën në një kolonë resh dhe natën në një kolonë zjarri: Eks. 13:21–22), pleqve të Izraelit (Eks. 24:9–11), Manoahut dhe bashkëshortes së tij (Gjyq. 13:21–22), Isaisë (Isa. 6:1), si dhe të tjerë njerëzve.
Një manifestim i dukshëm shumë më i madh i Perëndisë sesa këto teofani të Besëlidhjes së Vjetër, u gjend tek personi Jezus Krisht Vetë. Ai qe në gjendje që të thoshte: “Kush më ka parë mua, ka parë Atin” (Gjoni 14:9). Dhe Gjoni ballafaqon faktet që askush nuk e ka parë ndonjëherë Perëndinë, me faktin që Biri i vetëm i Perëndisë na e ka bërë Atë të njohur: “Askush nuk e ka parë ndonjëherë Perëndinë; Perëndia i vetmëlindur,[32]4 i Cili është në gjirin e t’Et, Ai e ka bërë të njohur Atë” (Gjoni 1:18, përkthimi i autorit). Për më tepër, Jezusi është “ shëmbëllimi i Perëndisë të padukshëm” (Kol. 1:15), dhe është “shkëlqimi i lavdisë së tij” dhe është “pasqyrimi i ekzakt i natyrës së Tij” (Heb. 1:3 përkthimi i autorit). Kësisoj, në personin Jezus, ne kemi një manifestim unik të Perëndisë në Besëlidhjen e Re, manifestim i cili nuk qe i disponueshëm për besimtarët të cilët panë teofani në Besëlidhjen e Vjetër.
Por si do ta shikojmë ne Perëndinë në qiell? Ne nuk do të jemi kurrë në gjendje ta shikojmë apo të njohim gjithçka të Perëndisë, sepse “madhështia e tij është e panjohshme” (Psa. 145:3; kr. Gjoni 6:46; 1 Tim. 1:17; 6:16; 1 Gjonit 4:12, të cilat u përmendën më lart). Dhe ne nuk do të jemi në gjendje që të shikojmë (të paktën jo me sytë tanë fizikë), qenien shpirtërore të Perëndisë. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se ne do të shikojmë Perëndinë Vetë. Jezusi thotë: “Lum ata që janë të pastër në zemër, sepse ata do ta shohin Perëndinë” (Mat. 5:8). Ne do të jemi në gjendje që të shikojmë natyrën njerëzore të Jezusit, sigurisht (Zbu. 1:7). Por nuk është e qartë se në ç’kuptim saktësisht do të jemi në gjendje që të “shikojmë” Atin dhe Frymën e Shenjtë, apo natyrën hyjnore të Perëndisë Bir (kr. Zbu. 1:4; 4:2–3, 5; 5:6). Ndoshta natyra e këtij “shikimi” nuk do të bëhet e njohur për ne derisa të arrijmë në parajsë.
Paçka se ajo që ne shikojmë nuk do të jetë një pamje e imtësishme e Perëndisë, do të jetë gjithsesi një pamje tërësisht e vërtetë, e qartë dhe reale e Perëndisë. Ne do të shikojmë “faqe për faqe” (1 Kor. 13:12) dhe “do ta shohim atë sesi është” (1 Gjonit 3:2). Përshkrimi më mbresëlënës i miqësisë së hapur, e të afërt me Perëndinë që ne do të përjetojmë, shikohet në faktin që në qytetin qiellor “ do të jetë froni i Perëndisë dhe i Qengjit, dhe shërbëtorët e tij do t'i shërbejnë; edhe do të shohin fytyrën e tij; dhe emri i tij do të jetë mbi ballin e tyre” (Zbu. 22:3–4).
Kur kuptojmë që Perëndia është përsosmëria e gjithçkaje që presim ethshëm apo që dëshirojmë, që Ai është shuma e gjithçkaje të bukur dhe të dëshirueshme, atëherë ne kuptojmë që gëzimi më i madh i jetës që do të vijë, do të jetë fakti që ne do të shikojmë fytyrën e Tij.” Ky shikim i Perëndisë “faqe për faqe” është quajtur kundrim i lumnuar që do të thotë: “pamja që na bën të bekuar apo të lumur” (“beatific-që është fjala e përdorur në anglisht për ‘lumnuar’ të shqipes, vjen nga dy fjalë latine, beatus “i bekuar,” dhe facere “të bësh”). Shikimi i Perëndisë na ndryshon e na bën si Ai: “do të jemi të ngjashëm me të, sepse do ta shohim atë sesi është” (1 Gjonit 3:2; kr. 2 Kor. 3:18). Kjo pamje e Perëndisë do të jetë materializimi i plotë i asaj që ne dimë për Perëndinë, dhe do të na japë kënaqësi dhe gëzim të plotë për tërë përjetësinë: “ka plot gëzim në praninë tënde; në të djathtën tënde ka kënaqësi në përjetësi” (Psa. 16:11).
B. Atribute mendore
3. Njohuria (Gjithëdija). Njohuria e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Perëndia e njeh plotësisht Veten dhe të tëra gjërat aktuale dhe të mundshme në një akt të thjeshtë dhe të përjetshëm.
Elihu thotë se Perëndia është Ai “që është i përsosur në njohuri” (Jobi 37:16), ndërsa Gjoni thotë se Perëndia “njeh çdo gjë” (1 Gjonit 3:20). Cilësia e ditjes së gjithçkaje quhet gjithë-dije, dhe për shkak se Perëndia di gjithçka, për Të thuhet se Ai është i gjithëditur (d.m.th. i “gjithë-njohshëm”).
Përkufizimi i dhënë më lart, e shpjegon gjithëdijen në më shumë detaje. Në të fillimisht thuhet se Perëndia e njeh plotësisht Veten. Ky është një fakt i mahnitshëm përderisa vetë qenia e Perëndisë është e pafundme apo e pakufizuar. Sigurisht, vetëm Ai që është i pafundmë Vetë mund ta njohë Veten në çdo detaj. Ky fakt nënkuptohet nga Pali kur ai thotë: “Sepse Fryma heton gjithçka, edhe të thellat e Perëndisë. Sepse, cili nga njerëzit njeh gjërat e njeriut, përveç frymës së njeriut që është në të? Po kështu asnjeri s'i njeh gjërat e Perëndisë, përveç Frymës së Perëndisë” (1 Kor. 2:10–11).
Kjo ide sugjerohet gjithashtu nga deklarata e Gjonit që “ Perëndia është dritë dhe në Të nuk ka kurrfarë errësirë” (1 Gjonit 1:5). Në këtë kontekst “drita” ka një sugjerim edhe të pastërtisë morale, gjithashtu njohuri apo vetëdije të plotë. Nëse “nuk ka errësirë fare” tek Perëndia, por Ai është tërësisht “dritë,” atëherë Perëndia është Vetë si tërësisht i shenjtë, gjithashtu edhe tërësisht i mbushur me vetë-njohuri.
Gjithashtu, sipas këtij përkufizimi, Perëndia i njeh “të tëra gjërat si aktuale.” Kjo do të thotë të tëra gjërat që ekzistojnë si dhe të tëra gjërat që ndodhin. Kjo gjen zbatim tek krijimi, sepse Perëndia është Ai përpara të Cilit “nuk ka asnjë krijesë që është e padukshme para tij, por gjithçka është lakuriq dhe e zbuluar para syve të Atij, të cilit ne duhet t'i japim llogari” (Heb. 4:13; kr. 2 Kron. 16:9; Jobi 28:24; Mat. 10:29–30). Perëndia gjithashtu e njeh të ardhmen, sepse Ai është Ai i Cili mund të thotë: “jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua, që shpall fundin që në fillim dhe shumë kohë më parë gjërat që ende nuk janë bërë” (Isa. 46:9–10; kr. 42:8–9 dhe pasazhe të shpeshta tek profetët e Besëlidhjes së Vjetër). Ai i di edhe hollësitë më të vogla të jetës së secilit prej nesh, sepse Jezusi na thotë: “Ati juaj e di ç'nevoja keni, para se ju t'i kërkoni” (Mat. 6:8), dhe: “Por te ju edhe të gjitha fijet e flokëve të kokës janë të numëruara” (Mat. 10:30).
Tek “Psalmi” 139 Davidi reflekton për njohurinë e mahnitshëm deri në imtësi nga Perëndia për jetën tonë. Ai i di veprimet dhe mendimet tona: “Ti më ke hetuar, o Zot, dhe më njeh. Ti e di kur ulem dhe kur ngrihem, ti e kupton nga larg mendimin tim” (Psa. 139:1–2). Ai i di fjalët që ne do të themi që përpara se t’i kemi shqiptuar: “Sepse, edhe para se të jetë fjala mbi gojën time ti, o Zot, e di atë plotësisht” (Psa. 139:4). Dhe Ai i di të tëra ditët e jetës tonë, madje që përpara se të lindim: “Dhe sytë e tu panë masën pa trajtë të trupit tim, dhe në librin tënd ishin shkruar ditët që ishin caktuar për mua, megjithëse asnjë prej tyre nuk ekzistonte ende” (Psa. 139:16).
Përkufizimi i mësipërm i njohurisë së Perëndisë, specifikon gjithashtu që Perëndia di “të gjitha gjërat e mundshme.” Kjo është për shkak se ka disa raste në Shkrim ku Perëndia jep informacion për ngjarje që mund të ndodhin, por që faktikisht nuk ndodhin. Për shembull, kur Davidi ishte në arrati për shkak të Saulit, ai shpëtoi qytetin e Keilahut nga filistenjtë, dhe pastaj qëndroi për një farë kohe në Keilah. Ai vendosi të pyesë Perëndinë për nëse Sauli do të vinte në Keila për ta sulmuar dhe, nëse Sauli do të vinte, a do ta dorëzonin apo jo keilahitët në dorën e Saulit. Davidi tha:
“A do të zbresë Sauli si ka dëgjuar shërbëtori yt? O Zot, Perëndi i Izraelit, bëja të ditur shërbëtorit tënd!». Zoti u përgjigj: «Ka për të zbritur». Davidi pyeti ende: «Krerët e Keilahut a do të më dorëzojnë mua dhe njerëzit e mi në duart e Saulit?». Zoti u përgjigj: «Do t'ju dorëzojnë». Atëherë Davidi dhe njerëzit e tij, rreth gjashtëqind veta, dolën nga Keilahu dhe brodhën sa andejkëtej. Kur Sauli u njoftua që Davidi kishte ikur nga Keilahu, ai hoqi dorë nga fushata e tij.” (1 Sam. 23:11–13)
Po kështu, Jezusi mund të deklaronte se Tira dhe Sidoni do të ishin penduar nëse mrekullitë e Jezusit do të ishin bërë atje në të kaluarën: “Mjerë ti, Korazin! Mjerë ti Betsaida! Sepse, nëse në Tiro dhe në Sidon do të ishin kryer veprat e fuqishme, që u bënë ndër ju, prej kohësh do të ishin penduar me thes dhe hi” (Mat. 11:21). Në mënyrë të ngjashme, Ai thotë: “Dhe ti, o Kapernaum, që u ngrite deri në qiell, do të fundosesh deri në ferr, sepse nëse do të ishin kryer në Sodomë veprat e fuqishme që janë kryer në ty, ajo do të qëndronte deri më sot” (Mat. 11:23; kr. 2 Mbretërit 13:19, ku Eliseu tregon për atë që do të kishte ndodhur nëse mbreti Joas do të kishte goditur tokën pesë apo gjashtë herë me shigjeta).
Fakti që Perëndia i di të gjitha gjërat e mundshme, mund të nënkuptohet edhe nga njohuria e plotë që Perëndia ka për Veten. Nëse Perëndia e njeh plotësisht Veten, Ai di gjithçka që është në gjendje që të bëjë, gjë që përfshin të tëra gjërat të cilat janë të mundshme. Ky fakt është me të vërtetë i mahnitshëm. Perëndia ka bërë një univers pabesueshmërisht të ndërlikuar e të larmishëm, por ka me mijëra e mijëra variante të tjera apo lloje gjërash të cilat Perëndia mund të kishte krijuar, por që nuk i krijoi. Njohuria e pafundme e Perëndisë përfshin njohuri të detajuar se si secila prej këtyre krijimeve të tjera të mundshme do kishte qenë, dhe çfarë do të kishte ndodhur në secilën prej tyre! “Njohja jote është shumë e mrekullueshme për mua, aq e lartë sa nuk mund ta arrij” (Psa. 139:6). “Ashtu si qiejt janë më të lartë se toka, kështu edhe rrugët e mia janë më të larta se rrugët tuaja dhe mendimet e mia janë më të larta se mendimet tuaja” (Isa. 55:9).
Përkufizimi ynë për njohurinë e Perëndisë, flet për Perëndinë që di gjithçka në një “akt të thjeshtë.” Edhe këtu, fjala i thjeshtë është përdorur në kuptimin “jo i ndarë në pjesë.” Kjo do të thotë që Perëndia është gjithnjë plotësisht i vetëdijshëm për gjithçka. Po qe se Ai do të dëshironte të na tregonte numrin e kokrrizave të rërës në bregdet, apo numrin e yjeve në qiell, Atij nuk do t’i duhej t’i numëronte të tërë me shpejtësi si të ishte një farë kompjuteri gjigant, e as do t’i duhej të kujtonte numrin e tyre sepse kishte kohë që s’e kishte vrarë mendjen për të. Përkundrazi, Ai i di të tëra gjërat njëherësh. Të tëra këto fakte si dhe të tërë gjërat e tjera që Ai di, janë gjithnjë plotësisht të tashmë në vetëdijen e Tij. Ai nuk ka përse të arsyetojë për të dalë në përfundime, apo të shqyrtojë me kujdes situatën përpara se të përgjigjet, sepse Ai e di përfundimin që nga fillimi, dhe Ai kurrë nuk mëson ndonjë gjë të re e as harron ndonjë gjë (kr. Psa. 90:4; 2 Pjetrit 3:8; dhe vargjet e cituara më sipër mbi njohurinë e përsosur të Perëndisë). Çdo pjesë e njohurisë së Perëndisë, është gjithnjë plotësisht e pranishme në vetëdijen e Tij. As venitet e as zbehet duke kaluar në kujtesën e pavetëdijshme të Tij. Së fundi, ky përkufizim flet për njohurinë e Perëndisë, si jo vetëm një akt të thjeshtë, por gjithashtu si një “akt i përjetshëm.” Kjo do të thotë që njohuria e Perëndisë, nuk ndryshon e as rritet ndonjëherë. Nëse Ai do të mësonte ndonjëherë diçka të re, kjo do të thoshte se Ai nuk ishte i gjithëditur përpara kësaj. Kësisoj, që nga tërë përjetësia, Perëndia ka ditur gjithçka që do të ndodhte, si dhe gjithçka që do të bënte.
Dikush mund të kundërshtojë duke thënë se Perëndia premtoi të na i falë mëkatet tona. Për shembull, Ai thotë: “Nuk do t`i mbaj mend mëkatet e tua” (Isa. 43:25). Megjithëkëtë, pasazhe të tilla mundet që padyshim të merren me nënkuptimin që Perëndia nuk do të lejojë kurrë përsëri njohurinë e këtyre mëkateve të luajë ndonjë rol në mënyrën se si Ai krijon raport me ne: Ai do t’i “harrojë” ato në marrëdhënien që ka me ne. Një kundërshtim tjetër ndaj mësimit të Biblës rreth gjithëdijes së Perëndisë, është parashtruar duke u nisur nga “Jeremia” 7:31; 19:5; dhe 31:35, ku Perëndia i referohet praktikave të tmerrshme të prindërve të cilët dogjën të gjallë fëmijët e tyre në zjarret e ngritura për kurban ndaj perëndisë pagan të quajtur Baal, dhe thotë: “gjë që nuk e kisha urdhëruar dhe që nuk më kishte shkuar kurrë në mendje ” (Jer. 7:31). A do të thotë kjo që përpara kohës së Jeremisë, Perëndia nuk kishte menduar kurrë për mundësinë që prindërit mund të bënin theror fëmijët e vet? Padyshim që kjo nuk qëndron, sepse pikërisht ajo praktikë kishte ndodhur edhe një shekull më përpara nën mbretërimin e Ahazit (2 Mbretërit 16:3) dhe Hoseas (2 Mbretërve 17:17), dhe Perëndia Vetë e kishte ndaluar këtë praktikë tetëqind vjet më parë, përmes Moisiut (Lev. 18:21). Vargjet tek Jeremia, përkthehen më mirë në mënyrë të fjalë për fjalëshme, “as nuk më hyri në zemër” (kështu e ka KJV tek “Jer.” 7:31, dhe përkthimi fjalë për fjalë tek NASB në anë të faqes—fjala hebraike është לֵב, H4213, e përkthyer më shpesh “zemër”), që jep idenë, “as e urova, as e dëshirova, e as e mendova me aprovim.”[33]5
Një vështirësi tjetër që ngrihet në lidhje me këtë çështje të raportit mes njohurisë së Perëndisë të gjithçkaje që do të ndodhë në të ardhmen, si dhe realiteti dhe shkalla e lirisë që ne kemi në veprimet tona. Nëse Perëndia di gjithçka që do të ndodhë, si do mund të ishin ndopak zgjedhjet tona të “lira”? Në fakt, kjo vështirësi është polemikëzuar kaq shumë saqë disa teologë kanë dalë në përfundimin që Perëndia nuk e di të gjithë të ardhmen. Ata kanë thënë që Perëndia nuk i di gjërat të cilat nuk munden (për mendimin e tyre) të njihen, të tilla si veprimet e lira të njerëzve të cilat nuk kanë ndodhur ende (nganjëherë, fraza e përdorur është “veprime të rastit të faktorëve të lirë moralë,” ku fjala “e rastit” nënkupton “e mundshme por jo e sigurt”). Por një pozitë e tillë është e pakënaqshme pasi në thelb ajo mohon njohurinë e Perëndisë për historinë e ardhshme njerëzore në çfarëdo pike kohore, dhe kështu është e papërputhshme me pasazhet e cituara më sipër të cilat bëjnë fjalë për njohurinë e Perëndisë për të ardhmen, si dhe me dhjetëra pasazhe të tjera profetike të Besëlidhjes së Vjetër, ku Perëndia parashikon të ardhmen që prej shumë kohe përpara se të ndodhë, e në shumë hollësi.[34]6
Si atëherë do ta zgjidhim këtë vështirësi? Paçka se kjo pyetje do të trajtohet në më shumë detaje në kapitullin 16 rreth provanisë së Perëndisë, mund të jetë e udhës që në këtë pikë të vërejmë sugjerimin e Agustinit, i cili tha se Perëndia na ka dhënë “vetë-përcaktim të arsyeshëm.” Deklarata e tij nuk përfshin termin e lirë apo liri sepse këto terma janë jashtëzakonisht të vështirë për t’u përkufizuar në një formë e cila të dëshmonte në mënyrë të pëlqyeshme për njohurinë e plotë të Perëndisë rreth ngjarjeve të ardhshme. Por kjo deklaratë afirmon nga ana tjetër atë që është e rëndësishme për ne dhe atë që ne ndjejmë se është e vërtetë në përvojën tonë, që zgjedhjet dhe vendimet tona, janë të “arsyeshme.” D.m.th., ne mendojmë për ato që bëjmë, me vetëdije vendosim se çfarë do të bëjmë, dhe pastaj vazhdojmë në kursin e veprimeve që kemi zgjedhur të ndërmarrim.
Deklarata e Agustinit thotë gjithashtu që ne kemi “vetë-përcaktim.” Kjo gjë thjesht pohon që zgjedhjet tona me të vërtetë që përcaktojnë atë që do të ndodhë. Nuk është se ngjarjet ndodhin pavarësisht asaj që ne vendosim të bëjmë, por ato më tepër ndodhin për shkak të asaj që ne vendosim dhe bëjmë. Në këtë deklaratë nuk është bërë asnjë përpjekje për të përkufizuar kuptimin në të cilin ne jemi të “lirë” apo “jo të lirë,” por që kjo nuk është një çështje vërtetë e rëndësishme. Për ne, është e rëndësishme që të mendojmë, zgjedhim dhe veprojmë, dhe se këto mendime, zgjedhje dhe veprime janë reale dhe faktikisht kanë një rëndësi të përjetshme. Nëse Perëndia na i njeh të tëra mendimet, fjalët dhe veprimet që shumë kohë përpara se ato të ndodhin, atëherë duhet të ketë një farë kuptimi sipas të cilit zgjedhjet tona nuk janë absolutisht falas, por përkufizimi i mëtejshëm i kësaj çështjeje, më mirë të lihet deri kur të mund të trajtohet më plotësisht në kapitullin 16.
4. Mençuria. Mençuria e Perëndisë nënkupton që Perëndia zgjedh gjithnjë synimet më të mira, si dhe mjetet më të mira për t’i arritur ato synime. Ky përkufizim shkon përtej idesë që Perëndia i di të tëra gjërat dhe specifikon që vendimet e Perëndisë rreth asaj që Ai do të bëjë, janë gjithnjë vendime të mençura: d.m.th., ato gjithnjë do të shkaktojnë rezultatet më të mira (nga pikëpamja më e arrirë e Perëndisë), dhe ato do t’i sjellin ato rezultate përmes mjeteve më të mira të mundshme.
Shkrimi e pohon mençurinë e Perëndisë në përgjithësi në një sërë vendesh. Ai quhet “Perëndisë, të vetmit të urtë” (Rom. 16:27). Jobi thotë se Perëndia është “i urtë nga zemra” (Jobi 9:4), dhe se “tek ai gjejmë urtësinë dhe forcën, atij i përkasin mendja dhe gjykimi” (Jobi 12:13). Mençuria e Perëndisë vërehet specifikisht në krijim. Psalmisti thërret: “Sa të shumta janë veprat e tua, o Zot! Ti i ke bërë të gjitha me urtësi; toka është plot me pasuritë e tua” (Psa. 104:24). Ndërkohë që Perëndia krijoi universin, ishte tërësisht e përshtatshme t’i sillnim Atij lavdi, si në proceset e tij të ditë-për-ditshme, ashtu edhe në qëllimet përse Ai e krijoi atë. Edhe tani, ndërkohë që ne ende shikojmë pasojat e mëkatit dhe të mallkimit mbi botën natyrore, duhet të mahnitemi me se sa e harmonishme dhe i ndërlikuar është krijimi që Perëndia ka bërë.
Mençuria e Perëndisë shikohet gjithashtu në planin e Tij të madh të shpengimit. Krishti është “urtësia e Perëndisë” për ata që janë thirrur (1 Kor. 1:24, 30), paçka se fjala e kryqit është “marrëzi” për ata që e refuzojnë atë dhe që e mendojnë veten të mençur në këtë botë (1 Kor. 1:18–20). Megjithëkëtë, edhe kjo është një pasqyrim i planit të mençur të Perëndisë: “Sepse, duke qenë se nëpërmjet urtësisë së Perëndisë bota nuk e njohu Perëndinë me urtësinë e vet, Perëndisë i pëlqeu të shpëtojë ata që besojnë nëpërmjet marrëzisë së predikimit....Perëndia ka zgjedhur gjërat e dobëta të botës për të turpëruar gjërat e forta...që asnjë mish të mos mburret përpara tij” (1 Kor. 1:21, 27, 29).
Pali e di që ajo që ne tani mendojmë si mesazhi i “thjeshtë” i ungjillit, i kuptueshëm edhe për të vegjlit fare, pasqyron një plan të mahnitshëm të Perëndisë, i cili në thellësinë e mençurisë së Tij tejkalon gjithçka që njeriu do mund të përfytyronte. Në fund të njëmbëdhjetë kapitujve reflektimi mbi mençurinë e planit të Perëndisë për shpengim, Pali shpërthen në lavdërim spontan: “O thellësi pasurie edhe e urtësisë dhe e diturisë së Perëndisë! Sa të pahulumtueshme janë gjykimet e tij dhe të pagjurmueshme janë udhët e tij!” (Rom. 11:33).
Kur Pali i predikon ungjillin edhe judenjve edhe johebrenjve, dhe ata unifikohen në një trup që është trupi i Krishtit (Efe. 3:6), “misteri” i jashtëzakonshëm i cili “që prej jetëve qe fshehur në Perëndinë, që krijoi gjithçka” (Efe. 3:9) bëhet i qartë për t’u parë nga të tërë, konkretisht, që në Krishtin, njerëz të tillë tërësisht të ndryshëm, bashkohen. Kur grupe njerëzish kaq të ndryshëm për sa i takon racës dhe kulturës së tyre, bëhen pjesëtarë të një trupi të vetëm, që është trupi i Krishtit, atëherë, qëllimi i Perëndisë është përmbushur, “që nëpërmjet kishës, në kohën e tashme u manifestohej principatave dhe pushtetëve, në vendet qiellore, dituria e shumëllojshme e Perëndisë” (Efe. 3:10).
Sot, kjo do të thotë që mençuria e Perëndisë tregohet edhe për engjëjt dhe demonët (“principatave dhe pushtetëve”) kur njerëz nga të kaluara të ndryshme racore dhe kulturore, janë bashkuar në Krishtin në kishë. Nëse kisha e krishterë është besnike ndaj planit të mençur të Perëndisë, ajo do jetë gjithnjë në ballë të thyerjes së pengesave racore dhe sociale në shoqëritë në botën mbarë, dhe kështu do të jetë një manifestimi dukshëm i planit të mahnitshëm të Perëndisë, për të sjellë unitet dhe lavdi të madhe, dhe për rrjedhojë, të bëjë që i gjithë krijimi ta nderojë Atë.
Mençuria e Perëndisë vërehet gjithashtu në jetën tonë individuale. “Ne e dimë se Perëndia bën që të gjitha gjëra të bashkëveprojnë për mirë për ata që e duan atë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij” (Rom. 8:28, përkthimi i autorit). Këtu Pali pohon që Perëndia punon me mençuri në të tëra gjërat që vijnë në jetën tonë, dhe që nëpërmjet tërë këtyre gjërave, Ai na shtyn drejt qëllimit të konformimit tonë me imazhin e Krishtit (Rom. 8:29). Fakti që dimë se Perëndia bën që të gjitha gjërat të na shtyjnë drejt qëllimit përfundimtar që Ai ka për jetën tonë, konkretisht, që ne të mund të jemi si Krishti, dhe që kësisoj t’i sjellim Atij lavdi, duhet të shërbejë si bindje e fortë dhe një burim për paqen tonë ditë pas dite. Një bindje e tillë e mundësoi Palin që të pranonte “një gjëmb në mish” (2 Kor. 12:7) si diçka që, sado e dhimbshme, Perëndia në mençurinë e Tij kishte zgjedhur që të mos t’ia largonte (2 Kor. 12:8–10).
Çdo ditë të jetës tonë, ne mund ta largojmë dekurajimin tonë me ngushëllimin që vjen nga njohja e mençurisë së pafundme të Perëndisë: nëse jemi fëmijët e Tij, ne mund ta dimë që Ai po punon me mençuri në jetën tonë, edhe sot, për të na sjellë në konformitet më të madh me imazhin e Krishtit.
Sigurisht që mençuria e Perëndisë, pjesërisht është e tejçueshme për ne. Ne mund t’i kërkojmë Perëndisë me bindje për mençuri kur e kemi të nevojshme, sepse Ai premton në Fjalën e Tij: “Por në qoftë se ndonjërit nga ju i mungon urtësia, le të kërkojë nga Perëndia, që u jep të gjithëve pa kursim, pa qortuar, edhe atij do t'i jepet” (Jakobi 1:5). Kjo mençuri, apo aftësi, në të jetuarin e një jete të kënaqshme për Perëndinë, vjen kryesisht nga leximi dhe bindja ndaj Fjalës së Tij: “dëshmia e Zotit është e vërtetë dhe e bën të ditur njeriun e thjeshtë” (Psa. 19:7; kr. L. i P. 4:6–8).
“Frika e ZOTIT është fillimi i urtësisë” (Psa. 111:10; F. e Urta 9:10; kr. F. e Urta 1:7), sepse nëse druhemi se mos nuk e nderojmë Perëndinë apo se nuk e kënaqim Atë, si dhe nëse i druhemi disiplinës së Tij atërore, atëherë do të kemi motivimin të atillë që na shtyn të ndjekim rrugët e Tij, e që të jetojmë në përputhje me urdhëresat e Tij të mençura. Për më tepër, zotërimi i mençurisë nga Perëndia, nuk do të çojë në krenari por përulësi (F. e Urta 11:2; Jakobi 3:13), jo në arrogancë, por në një frymë të butë dhe paqësore (Jakobi 3:14–18). Personi i cili është i mençur në përputhje me standardet e Perëndisë, do të ecë vazhdimisht në varësi nga Zoti, dhe me një dëshirë për ta përlartësuar Atë.
Megjithëkëtë, ne duhet që gjithashtu të mbajmë mend që mençuria e Perëndisë nuk është tërësisht e tejçueshme: ne nuk mund të kemi plotësisht mençurinë e Perëndisë (Rom. 11:33). Praktikisht, kjo do të thotë që shpesh herë do vijnë momente në këtë jetë, kur ne nuk do të jemi në gjendje të kuptojmë arsyen përse Perëndia lejoi diçka të ndodhte. Atëherë na duhet që thjesht t’i besojmë Atij, dhe të vazhdojmë t’u bindemi urdhrave të mençur të Tij në lidhje me jetën tonë: “Prandaj edhe ata që vuajnë sipas vullnetit të Perëndisë, le t'i besojnë shpirtrat e tyre atij, si te Krijuesi besnik, duke bërë të mirën” (1 Pjetrit 4:19; kr. L. i P. 29:29; F. e Urta 3:5–6). Perëndia është pafundësisht i mençur, ndërsa ne jo, dhe Ai kënaqet kur ne kemi besim për t’i besuar mençurisë së Tij, edhe atëherë kur ne nuk e kuptojmë atë që Ai është duke bërë.
5. Vërtetësia (dhe Besnikëria). Vërtetësia e Perëndisë, do të thotë që ai është Perëndia i vërtetë, dhe se e gjithë njohuria dhe fjalët e tij, janë edhe të vërteta edhe standardi përfundimtar i të vërtetës.
Termi saktësi që do të thotë “vërtetësi” apo “besueshmëri”, është përdorur nganjëherë si sinonim me vërtetësinë e Perëndisë.
Pjesa e parë e këtij përkufizimi, tregon që Perëndia i zbuluar në Shkrim, është i vetmi Perëndi i vërtetë apo real, dhe se të tërë të ashtuquajturit perëndi të tjerë, janë thjesht idhuj. “Por Zoti është Perëndia i vërtetë, ai është Perëndia i gjallë dhe mbreti i përjetshëm....Perënditë që nuk i kanë bërë qiejt dhe tokën do të zhduken nga toka dhe nën qiell” (Jer. 10:10–11). Jezusi i thotë t’Et: “Dhe kjo është jeta e përjetshme, të të njohin ty, të vetmin Perëndi të vërtetë, dhe Jezu Krishtin që ti ke dërguar” (Gjoni 17:3; kr. 1 Gjonit 5:20).
Ne mund të pyesim se çfarë do të thotë të jesh Perëndia i vërtetë, krahasuar me qenie të tjera të cilat nuk janë Perëndi. Kjo do të thotë që Perëndia në qenien apo karakterin e Tij, është Ai i cili përshtatet plotësisht me idenë e asaj që duhet të jetë Perëndia: konkretisht, një qenie e cila është pafundësisht e përsosur në fuqi, mençuri, mirësi, zotësi mbi kohën dhe hapësirën, e kështu me radhë. Por, ne mund të pyesim edhe më tej: ideja e kujt rreth Perëndisë është kjo? Me cilën ide të Perëndisë duhet të konfirmohet njeriu me qëllim që të jetë ajo e Perëndisë së vërtetë?
Në këtë pikë, vazhda e mendimeve tona bëhet disi vicioze, sepse ne nuk duhet të themi që një qenie duhet t’i përshtatet idesë tonë të asaj se si Perëndia duhet të jetë, pa të jetë Perëndia i vërtetë! Ne jemi thjesht krijesa! Ne nuk mund të përkufizojmë se si duhet të jetë Perëndia i vërtetë! Kështu ne duhet të themi se është Perëndia Vetë Ai që ka idenë e vetme të pasosur të se si duhet të jetë Perëndia i vërtetë. Dhe Ai Vetë është Perëndia i vërtetë sepse në qenien dhe karakterin e Tij, Ai përshtatet me idenë e Tij se si duhet të jetë Perëndia i vërtetë. Për më tepër, Ai ka ngulitur në mendjen tonë një reflektim të idesë së Tij për se si duhet të jetë Perëndia i vërtetë, dhe kjo na jep mundësinë që ta njohim Atë si Perëndi.
Përkufizimi që na jepet më sipër, afirmon gjithashtu që e gjithë njohuria e Perëndisë, është e vërtetë, si dhe është standardi përfundimtar i të vërtetës. Jobi na thotë që Perëndia është i “përsosur në njohuri” (Jobi 37:16; shiko gjithashtu vargjet e cituara më sipër nën diskutimin e gjithëdijes së Perëndisë). Të thuash që Perëndia i di të tëra gjërat, dhe se njohuria e Tij është e përsosur, do të thotë se Ai nuk është gabuar kurrë në perceptimin apo keqkuptimin e botës. Gjithçka që Ai di dhe mendon, është e vërtetë, dhe është një kuptim i saktë i natyrës së realitetit. Në fakt, përderisa Perëndia i di të tëra gjërat mjaft mirë, ne mund të themi që standardi i njohurisë së vërtetë është konformiteti me njohurinë e Perëndisë. Po të mendojmë të njëjtën gjë që Perëndia mendon rreth çfarëdo gjëje në univers, do jemi duke menduar me vërtetësi rreth asaj gjëje.
Përkufizimi ynë pohon gjithashtu që fjalët e Perëndisë janë edhe të vërteta, edhe standardi përfundimtar i të vërtetës. Kjo do të thotë që Perëndia është i besueshëm dhe besnik në fjalët e Tij. Në lidhje me premtimet e Tij, Perëndia gjithnjë e bën atë që Ai ka premtuar se do të bëjë, dhe ne mund të jemi të bindur që Ai nuk do tregohet kurrë jobesnik ndaj premtimeve të Tij. Kësisoj, Ai është “një Perëndi i drejtë” (L. i P. 32:4). Faktikisht, ky aspekt specifik i vërtetësisë së Perëndisë, nganjëherë shikohet si një atribut më vete: Drejtësia e Perëndisë do të thotë që Perëndia do ta bëjë atë që ka thënë dhe do të përmbushë atë që ka premtuar (Num. 23:19; kr. 2 Sam. 7:28; Psa. 141:6; etj.). Tek Ai mund të mbështetemi, dhe Ai kurrë nuk do të dalë jo besnik ndaj atyre që u besojnë fjalëve të Tij. Me të vërtetë që thelbi i besimit të vërtetë është besimi tek Fjala e Perëndisë, dhe mbështetja tek Ai me bindjen se Ai do ta bëjë atë që ka premtuar.
Përveç faktit që Perëndia është besnik ndaj premtimeve që bën, ne duhet që gjithashtu të pohojmë se të tëra fjalët e Perëndisë rreth Vetes si dhe krijimit që Ai ka bërë, i përgjigjen plotësisht. Kjo do të thotë, që Perëndia kur flet, thotë gjithnjë të vërtetën. Ai është “Perëndia që nuk gënjen” (Titit 1:2, përkthimi i autorit), Perëndia që e ka të pamundur të gënjejë (Heb. 6:18), Perëndia, çdo fjalë e të Cilit është përsosmërisht e “pastër” (Psa. 12:6), Ai për të Cilin mund të thuhet: “Çdo fjalë e Perëndisë është rafinuar me zjarr” (F. e Urta 30:5). Fjalët e Perëndisë nuk janë thjesht të vërteta në kuptimin që ato janë konform disa standardesh vërtetësie jashtë Perëndisë. Përkundrazi, ato janë vetë e vërteta. Ato janë standardi përfundimtar dhe përkufizimi i të vërtetës. Kështu, Jezusi mundet t’i thotë t’Et: “Fjala jote është e vërteta” (Gjoni 17:17). Ajo që qe thënë për vërtetësinë e njohurisë së Perëndisë, mundet të thuhet gjithashtu për fjalët e Perëndisë, sepse ato janë të bazuara në njohurinë e Tij të përsosur, dhe pasqyrojnë me saktësi atë njohuri të përsosur: Fjalët e Perëndisë janë “e vërteta” në kuptimin që ato janë standardet përfundimtare me anë të të cilave vërtetësia duhet gjykuar: çfarëdo gjëje që shkon në përputhje me fjalët e Perëndisë, është gjithashtu e vërtetë, dhe ato që nuk arrijnë të shkojnë përshtat me fjalët e Tij, nuk janë të vërteta.
Vërtetësia e Perëndisë është gjithashtu e tejçueshme në kuptimin që pjesërisht ne mund ta imitojmë atë duke u përpjekur që të kemi njohuri të vërtetë rreth Perëndisë si dhe botës së Tij. Faktikisht, ndërkohë që fillojmë të mendojmë mendime të vërteta rreth Perëndisë dhe krijimit, mendime të cilat ne i mësojmë nga Shkrimi dhe duke e lejuar Shkrimin të na udhëheqë në vëzhgimin dhe interpretimin e botës natyrore, ne fillojmë të mendojmë mendimet e Perëndisë Vetë bashkë me Të! Ne mund të thërrasim të entuziazmuar njëzëri me psalmistin: “Oh, sa të çmuara janë për mua mendimet e tua, o Perëndi! Sa i madh është gjithë numri i tyre!” (Psa. 139:17).
Kuptimi i kësaj duhet të na inkurajojë në ndjekjen e njohurisë në të gjitha fushat e shkencave natyrore, shoqërore dhe njerëzore. Cilado qoftë fusha e hulumtimit tonë, kur ne zbulojmë më shumë të vërteta rreth natyrës së realitetit, zbulojmë më shumë të vërteta të cilat Perëndia tashmë i di. Nga ky këndvështrim, ne mund të pohojmë se “e gjithë e vërteta është e vërteta e Perëndisë”[35]7 dhe gëzohemi kurdoherë që mësimi apo zbulimi i kësaj të vërtete, është përdorur në mënyra që e kënaqin Perëndinë. Rritja në njohuri është pjesë e procesit të bërjes më shumë si Perëndia, apo të bërjes së krijesave të cilat janë më plotësisht në shëmbëlltyrën e Perëndisë. Pali na thotë se ne kemi veshur “njeriun e ri,” për të cilën, ai thotë: “përtërihet në njohurinë, sipas shëmbullit të atij që e krijoi” (Kol. 3:10).
Në një shoqëri e cila është skajshmërisht e pakujdesshme për sa i takon vërtetësisë së fjalëve të folura, ne si fëmijë të Perëndisë duhet të imitojmë Krijuesin tonë e të bëjmë kujdes të madh, për t’u siguruar që fjalët tona janë gjithnjë të vërteta. “Mos gënjeni njeri tjetrin, sepse ju e zhveshët njeriun e vjetër me veprat e tij, edhe veshët njeriun e ri” (Kol. 3:9–10). Pali udhëzon përsëri: “Prandaj, duke e lënë mënjanë gënjeshtrën, secili t`i thotë të vërtetën të afërmit të vet” (Efe. 4:25). Në shërbesën e tij, Pali thotë se kërkoi të praktikonte vërtetësi absolute: “Ne mohuam gjërat e turpshme që bëhen në fshehtësi, duke mos ecur në dinakëri, duke mos shtrembëruar aspak fjalën e Perëndisë, por duke shfaqur të vërtetën, ne ia rekomandojmë veten tonë ndërgjegjes së çdo njeriu përpara Perëndisë” (2 Kor. 4:2). Perëndia është i kënaqur kur njerëzit e Tij e heqin prej tyre “të folurën me hile” (F. e Urta 4:24) si dhe flasin me fjalë të cilat janë të pranueshme jo vetëm për njerëzit por edhe përpara Zotit Vetë (Psa. 19:14).
Për më tepër, ne duhet të imitojmë vërtetësinë e Perëndisë në reagimet tona ndaj të vërtetës dhe falsitetit. Ashtu sikurse Perëndia, edhe ne duhet ta duam të vërtetën dhe të urrejmë të gënjeshtërtën. Urdhëresa për të mos dhënë dëshmi të rreme ndaj të afërmit tonë (Eks. 20:16), ashtu sikurse edhe urdhëresat e tjera, kërkon jo vetëm konformitet të jashtëm por edhe konformitet në qëndrimin e zemrës. Një që është i kënaqshëm për Perëndinë “thotë të vërtetën që ka në zemër” (Psa. 15:2), dhe përpiqet fort të jetë si njeriu i drejtë i cili “e urren gënjeshtrën” (F. e Urta 13:5). Perëndia i urdhëron njerëzit e Tij përmes Zakarisë: “ Askush të mos kurdisë në zemër të vet ndonjë të keqe kundër të afërmit të vet dhe mos pëlqeni betimin e rremë, sepse të gjitha këto gjëra unë i urrej, thotë Zoti” (Zak. 8:17).
Këto urdhëresa janë dhënë për shkak se Perëndia Vetë e do të vërtetën dhe e urren falsitetin: “Buzët gënjeshtare janë neveri për Zotin, por ata që veprojnë me çiltërsi i pëlqejnë atij” (F. e Urta 12:22; kr. Isa. 59:3–4). Falsiteti dhe gënjeshtra nuk vijnë prej Perëndisë por prej Satanit i cili kënaqësinë e ka tek gënjeshtra: “Kur thotë gënjeshtrën, flet nga vetvetja, sepse është gënjeshtar dhe ati i saj” (Gjoni 8:44). Atëherë, është e përshtatshme që me “frikacakët dhe të pabesët, dhe të neveritshmit” dhe që “vrasësit, dhe kurvëruesit, dhe magjistarët,dhe idhujtarët” që gjenden “në liqenin që digjet me zjarr dhe squfur” larg prej qytetit qiellor, të jenë gjithashtu “të tërë gënjeshtarët” (Zbu. 21:8).
Kësisoj, Shkrimi na mëson se gënjeshtra është gjë e gabuar, jo vetëm për shkak të dëmit të madh që vjen prej saj (dhe mund të themi se shumë më tepër dëm vjen nga gënjeshtra nga ç’e kuptojmë ne), por gjithashtu për një arsye edhe më të thellë e më kuptimplotë: kur ne gënjejmë ne turpërojmë Perëndinë dhe zbehim lavdinë e Tij, sepse ne, ashtu sikurse ata që janë të krijuar në imazhin e Perëndisë dhe të krijuar me qëllim pasqyrimin e lavdisë së Perëndisë në jetë, po veprojmë në një mënyrë e cila bie në kundërshtim me karakterin e Perëndisë Vetë.
C. Atributet morale
6. Mirësi. Mirësia e Perëndisë do të thotë që Perëndia është standardi përfundimtar i të mirës, dhe se gjithçka që Perëndia është dhe bën, është e denjë për t’u aprovuar.
Në këtë përkufizim gjejmë një situatë të ngjashme me atë me të cilën u përballëm në përkufizimin e Perëndisë si Perëndia i vërtetë. Këtu, “i mirë” mund të kuptohet si “i denjë për t’u aprovuar,” por nuk i jemi përgjigjur pyetjes, aprovim prej kujt? Nga një anë, ne mund të themi që gjithçka që është me të vërtetë e mirë, duhet të jetë e denjë për aprovim nga ne. Por po ta marrësh nga një anë tjetër më e lartë, neve nuk na është dhënë liria të vendosim vetë se çfarë është e denjë për aprovim, dhe çfarë jo. Për rrjedhojë, tek e fundit, qenia dhe veprimet e Perëndisë janë përsosmërisht të denja për aprovimin prej Tij. Ai për rrjedhojë është standardi përfundimtar i të mirës. Jezusi e nënkuptoi këtë kur tha: “Askush nuk është i mirë, përveç një të vetmi, domethënë Perëndisë” (Luka 18:19). Psalmet shpesh herë pohojnë që: “ZOTI është i mirë” (Psa. 100:5) apo thërrasin: “Kremtoni ZOTIN, sepse ai është i mirë” (Psa. 106:1; 107:1; etj.). Davidi na inkurajon me: “Provojeni dhe shihni sa i mirë është Zoti!” (Psa. 34:8).
Por nëse Perëndia është Vetë i mirë dhe për rrjedhojë është edhe standardi më i lartë i të mirës, atëherë ne e kemi një përkufizim të kuptimit të të “mirës” që do të na ndihmojë shumë në studimin e etikave dhe estetikës. Çfarë është “e mira”? “E mira” është ajo që Perëndia aprovon. Atëherë ne mund të pyesim, përse është e mirë ajo që Perëndia aprovon? Kësaj duhet t’i përgjigjemi me: “Për shkak se e aprovon Ai.” Kjo nënkupton që nuk ka standard më të lartë mirësie sesa karakteri i Vetë Perëndisë si dhe aprovimi prej Tij i çfarëdo gjëje që është në përputhshmëri me atë karakter. Megjithëkëtë, Perëndia na ka dhënë disa ide mbi të cilat ne mund të reflektojmë për të kuptuar konceptin e Tij të mirësisë, në mënyrë që kur ne i vlerësojmë gjërat në mënyrën se si Perëndia na krijoi për t’i vlerësuar ato, ne do të aprovojmë gjithashtu atë që Perëndia aprovon dhe të gjejmë kënaqësi në gjërat në të cilat Ai gjen kënaqësi.
Përkufizimi ynë deklaron gjithashtu që gjithçka që Perëndia bën, është e denjë për aprovim. Ne shikojmë prova të kësaj në tregimin rreth krijimit: “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31). Psalmisti e lidh mirësinë e Perëndisë me mirësinë e veprimeve të Tij: “Ti je i mirë dhe bën të mira; më mëso statutet e tua” (Psa. 119:68). “Psalmi” 104 është një shembull i shkëlqyer i lavdërimit ndaj Perëndisë për mirësinë e Tij në krijim, ndërkohë që shumë psalme, si për shembull “Psalmi” 106 dhe 107, japin falënderime ndaj Perëndisë për mirësinë e Tij në të tëra veprimet e Tij ndaj njerëzve të Tij. Pali na inkurajon gjithashtu që të zbulojmë në praktikë se si vullneti i Perëndisë për jetën tonë, është “ i miri, i pëlqyeri dhe i përsosuri ” (Rom. 12:2).
Shkrimi na thotë gjithashtu se Perëndia është burimi i tërë të mirave në botë. “Çdo dhurëti e mirë dhe çdo dhuratë e përsosur është nga lart dhe zbret nga Ati i dritave, pranë të cilit nuk ka ndërrim dhe as hije ndryshimi” (Jakobi 1:17; kr. Psa. 145:9; Veprat 14:17). Për më tepër, Perëndia bën vetëm gjëra të mira për fëmijët e Tij. Lexojmë se: “ai nuk u refuzon asnjë të mirë atyre që ecin drejt” (Psa. 84:11). Dhe në të njëjtin konteks në të cilin Pali na siguron se “të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë” (Rom. 8:28), ai gjithashtu thotë: “Ai që nuk e kurseu Birin e vet, por e dha për ne të gjithë, qysh nuk do të na dhurojë të gjitha gjëra bashkë me të?” (Rom. 8:32). Shumë më tepër se ç’bën një baba i kësaj toke, Ati ynë qiellor “do t`u japë gjëra të mira atyre që që ia lypin atij” (Mat. 7:11), dhe madje edhe disiplina e Tij është një manifestim i dashurisë së Tij, dhe është për të mirën tonë (Heb. 12:10). Kjo njohuri e mirësisë së madhe të Perëndisë, duhet të na inkurajojë që “në gjithçka të falënderojmë” (1 Thes. 5:18).
Në imitimin e këtij atributi të tejçueshëm, edhe ne vetë duhet të bëjmë të mirën (d.m.th., ne duhet të bëjmë atë që Perëndia aprovon) dhe me këtë të imitojmë mirësinë e Atit tonë qiellor. Pali shkuan: “Prandaj, pra, si të kemi kohë, le t'u bëjmë të mirën të gjithëve, por më shumë atyre që janë pjesëtarë të shtëpisë së besimit” (Gal. 6:10; kr. Luka 6:27, 33–35; 2 Tim. 3:17). Për më tepër, kur e kuptojmë që Perëndia është përkufizimi dhe burimi i tërë të mirës, do të kuptojmë se Perëndia Vetë është e mira më e madhe që ne kërkojmë dhe do të themi njëzëri me psalmistin: “Cilin kam në qiell veç teje? Dhe mbi tokë nuk dëshiroj tjetër njeri veç teje. Mishi im dhe zemra ime mund të ligështohen, por Perëndia është kështjella e zemrës sime dhe pjesa ime në përjetësi” (Psa. 73:25–26; kr. 16:11; 42:1–2).
Mirësia e Perëndisë është e lidhur ngushtë me një sërë karakteristikash të tjera të natyrës së Tij, ku mes tyre janë dashuria, mëshira, durimi dhe hiri. Nganjëherë këto konsiderohen atribute më vete dhe janë trajtuar në mënyrë individuale. Herë të tjera këto janë konsideruar pjesë të mirësisë së Perëndisë dhe janë trajtuar si aspekte të ndryshme të mirësisë së Perëndisë. Në këtë kapitull do ta trajtojmë dashurinë si një atribut të veçantë përderisa ai është kaq i spikatur në Shkrim. Tre karakteristikat e tjera (mëshira, durimi dhe hiri), ndërkohë që janë gjithashtu të spikatur në Shkrim, do të trajtohen në grup si aspekte të mirësisë së Perëndisë ndaj individëve në situata specifike. Kësisoj, mëshira e Perëndisë, është mirësia e Tij ndaj atyre që janë në ankth, hiri i Tij është mirësia e Tij ndaj atyre të cilët meritojnë vetëm të ndëshkohen dhe durimi i Tij është mirësia e Tij ndaj atyre të cilët vazhdojnë të mëkatojnë përgjatë një periudhe kohore (shiko më poshtë seksionin C.8, mbi mëshirën, durimin dhe hirin).
7. Dashuria. Dashuria e Perëndisë do të thotë që Perëndia jep përjetësisht prej Vetes ndaj të tjerëve.
Ky përkufizim e kupton dashurinë si vetë-dhënie për dobinë e të tjerëve. Ky atribut i Perëndisë tregon që është pjesë e natyrës së Tij që të japë nga Vetja, me qëllim që të shkaktojë bekim apo të mirë për të tjerët.
Gjoni na thotë se “Perëndia është dashuri” (1 Gjonit 4:8). Ne shikojmë prova që ky atribut i Perëndisë ishte aktiv edhe përpara krijimit ndërmjet pjesëtarëve të Trinisë. Jezusi i flet t’Et për: “ lavdinë time që ti më dhe, sepse ti më deshe para themelimit të botës” (Gjoni 17:24), duke nënkuptuar kësisoj se kishte dashuri dhe nderim nga Ati ndaj Birit që prej përjetësisë. Kjo vazhdon deri në kohën e tashme sepse lexojmë: “Ati e do Birin dhe të gjitha ia ka dhënë në dorë” (Gjoni 3:35).
Kjo dashuri është gjithashtu e ndërsjellët, sepse Jezusi thotë: “që bota ta njohë se unë e dua Atin dhe se bëj ashtu siç Ati më ka urdhëruar” (Gjoni 14:31). Dashuria mes Atit dhe Birit me sa duket karakterizon gjithashtu raportin e Tyre me Frymën e Shenjtë, paçka se kjo nuk është përmendur shkoqur. Kjo dashuri e përjetshme e Atit për Birin, e Birit për Atin dhe e të Dyve për Frymën e Shenjtë, e bën parajsën një botë dashurie dhe gëzimi për shkak se secili person i Trinisë kërkon të sjellë gëzim dhe lumturi ndaj dy të tjerëve.
Vetë-dhënia që karakterizon Trininë, gjen një shprehje të qartë në raportin e Perëndisë me njerëzimin, dhe veçanërisht me njerëzit e mëkatshëm. “Në këtë është dashuria: jo se ne e deshëm Perëndinë, por që ai na deshi dhe dërgoi Birin e tij si shlyerje për mëkatet tona” (1 Gjonit 4:10, përkthimi i autorit). Pali shkruan: “Por Perëndia e tregon dashurinë e tij ndaj nesh në atë që, kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom. 5:8). Gjoni shkruan gjithashtu: “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetën e përjetshme.” (Gjoni 3:16). Pali flet gjithashtu për “Birin e Perëndisë, që më deshi dhe dha veten për mua.” (Gal. 2:20), duke treguar kësisoj një vetëdijësim për zbatimin e drejtpërdrejtë personal të dashurisë së Krishtit ndaj mëkatarëve individualë. Kur dimë se është qëllimi i Perëndisë Atë, Bir dhe Frymë e Shenjtë që të na japin prej Tyre për të na sjellë gëzim dhe lumturi të vërtetë, kjo do të na shkaktojë gëzim të madh. Është natyra e Perëndisë që të veprojë në këtë mënyrë ndaj atyre mbi të cilët Ai ka vënë dashurinë e Tij, dhe Ai do të vazhdojë të veprojë në atë mënyrë ndaj nesh për gjithë përjetësinë.
Ne imitojmë atributin e tejçueshëm të Perëndisë, së pari duke e dashur edhe ne Perëndinë, dhe së dyti, duke i dashur të tjerët e duke imituar mënyrën se si Perëndia i do ata. Të tëra detyrimet tona ndaj Perëndisë, mund të përmblidhen në këtë: “Duaje Zotin, Perëndinë tënd me gjithë zemrën tënde, dhe me gjithë shpirtin tënd dhe me gjithë mendjen tënde....Duaje të afërmin tënd porsi vetveten “ (Mat. 22:37;39). Nëse e duam Perëndinë, ne do t’u bindemi urdhërimeve të Tij (1 Gjonit 5:3) dhe kësisoj të bëjmë atë që është e kënaqshme për Të. Ne do ta duam Perëndinë, jo botën (1 Gjonit 2:15), dhe të tërë këtë do ta bëjmë se Ai na deshi i pari (1 Gjonit 4:19).
Është një nga faktet më të mahnitshme në të tërë Shkrimin që ashtu sikurse dashuria e Perëndisë përfshin dhënien e Tij të Vetes për të na bërë neve të lumtur, kështu edhe ne si përgjigje mund ta japim veten dhe faktikisht t’i sjellim gëzim zemrës së Perëndisë. Isaia i premton popullit të Perëndisë: “Ashtu si i martuari gëzohet me nusen, kështu Perëndia do të gëzohet për ty” (Isa. 62:5), ndërsa Sofonia i thotë popullit të Perëndisë: “ZOTI, Perëndia yt, në mes teje... Ai do të mbushet me gëzim për ty, në dashurinë e tij do qëndrojë në heshtje, do të gëzohet për ty me britma gëzimi.” (Sof. 3:17–18).
Imitimi ynë i dashurisë së Perëndisë, shikohet gjithashtu në dashurinë tonë për të tjerët. Gjoni e thotë këtë shkoqur: “Të dashur, në qoftë se Perëndia na deshi kështu; kemi detyrë edhe ne të duam njëri-tjetrin” (1 Gjonit 4:11). Në fakt, dashuria jonë për të tjerët përbrenda bashkësisë së besimtarëve, është kaq dukshëm imitim i Krishtit, saqë përmes kësaj bota do të na njohë si të Tijtë: “Prej kësaj do t'ju njohin të gjithë që jeni dishepujt e mi, nëse keni dashuri për njëri-tjetrin” (Gjoni 13:35; kr. 15:13; Rom. 13:10; 1 Kor. 13:4–7; Heb. 10:24). Perëndia Vetë na jep dashurinë e Tij për të na bërë të aftë që ta duam njëri-tjetrin (Gjoni 17:26; Rom. 5:5). Për më tepër, dashuria jonë për armiqtë tanë, pasqyron dashurinë e Perëndisë (Mat. 5:43–48).
8. Mëshirë, hir, durim. Mëshira, durimi dhe hiri i Perëndisë, mund të shikohen si tre atribute të veçanta apo si aspekte specifike të mirësisë së Perëndisë. Përkufizimet që jepen këtu, i tregojnë këto atribute si shembuj të veçantë të mirësisë së Perëndisë, kur kjo përdoret për dobinë e klasave specifike të njerëzve.
Mëshira e Perëndisë është mirësia e Perëndisë ndaj atyre që janë në vështirësi dhe ankth.
Hiri i Perëndisë do të thotë mirësia e Perëndisë ndaj atyre që meritojnë vetëm ndëshkim.
Durimi i Perëndisë nënkupton mirësinë e Perëndisë në përmbajtjen e ndëshkimit ndaj atyre që mëkatojnë, për një periudhë të caktuar kohore.
Këto tre karakteristika të natyrës së Perëndisë, shpesh herë përmenden në grup, veçanërisht në Besëlidhjen e Vjetër. Kur Perëndia i shpalli emrin e Tij Moisiut, Ai shpalli: “Zoti, Zoti Perëndi, i mëshirshëm dhe i dhembshur, i ngadalshëm në zemërim, i pasur në mirësi dhe në besnikëri” (Eks. 34:6). Davidi thotë tek “Psalmi” 103:8, “Zoti është i mëshirshëm dhe zemërbutë, i ngadalshëm në zemërim dhe i madh në mirësi.”
Për shkak se këto karakteristika të Perëndisë janë përmendur shpesh në grup, mund të duket e vështirë të bësh dallimin ndër to. Megjithëkëtë, karakteristika e mëshirës theksohet shpesh herë kur njerëzit janë në vështirësi apo ankthi. Davidi thotë për shembull: “Gjendem në një situatë tërë ankth! Le të biem, pra, në duart e Zotit, sepse dhembshuria e tij është e madhe...” (2 Sam. 24:14). Dy të verbrit që dëshirojnë që Jezusi të shikojë gjendjen e vështirë të tyre e t’i shërojë, thërrasin: “Ki mëshirë për ne, Bir i Davidit” (Mat. 9:27). Kur Pali flet për faktin që Perëndia na ngushëllon në pikëllimet tona, ai e quan Perëndinë “Ati i përdëllimeve dhe Perëndia i gjithë ngushëllimit” (2 Kor. 1:3).[36] Në kohë nevoje, ne duhet t’i afrohemi fronit të Perëndisë, në mënyrë që të marrim edhe mëshirë edhe hir (Heb. 4:16; kr. 2:17; Jakobi 5:11). Ne duhet të imitojmë mëshirën e Perëndisë në qëndrimin tonë ndaj të tjerëve: “Lum ata që janë të mëshirshëm, sepse ata do të gjejnë mëshirë” (Mat. 5:7; kr. 2 Kor. 1:3–4).
Në lidhje me atributin e hirit shikojmë se Shkrimi thekson që hiri i Perëndisë, apo favori i Tij ndaj atyre të cilët nuk meritojnë favor por vetëm ndëshkim, nuk është kurrë hak por jepet gjithnjë falas nga ana e Perëndisë. Perëndia thotë: “Do të fal atë që do të fal dhe do të mëshiroj atë që do të mëshiroj” (Eks. 33:19; cituar tek “Rom.” 9:15). Megjithëkëtë, Perëndia është rregullisht i hirshëm ndaj njerëzve të Tij: “Kthehu nga unë dhe ki mëshirë për mua, ashtu si bën me ata që e duan emrin tënd” (Psa. 119:132). Në fakt, Pjetri mund ta quajë Perëndinë “Perëndia i çdo hiri” (1 Pjetrit 5:10).
Hiri, si mirësia e Perëndisë, treguar veçanërisht ndaj atyre të cilët nuk e meritojnë, shikohet shpesh në shkrimet e Palit. Ai thekson që shpëtimi përmes hirit, është e kundërta e shpëtimit përmes përpjekjeve njerëzore, sepse hiri është një dhuratë e cila jepet falas. “Sepse të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë, por janë drejtësuar falas me anë të hirit të tij, nëpërmjet shpengimit që është në Krishtin Jezus” (Rom. 3:23–24). Dallimi mes hirit dhe një shpëtimi të fituar përmes veprave që meritojnë një shpërblim, shikohet gjithashtu tek “Romakëve” 11:6: “Edhe nëse është prej hirit, nuk është më prej veprash, përndryshe hiri nuk do të ishte më hir.” Hiri atëherë, është favori i Perëndisë që u jepet falas atyre të cilët nuk e meritojnë këtë favor.
Edhe Pali e shikon që nëse hiri është i pamerituar, atëherë ka vetëm një qëndrim të përshtatshëm për njerëzit, si një instrument për marrjen e një hiri të tillë, konkretisht: besimi: “Prandaj trashëgimia është nëpërmjet besimit; në këtë mënyrë ajo është nëpërmjet hirit...” (Rom. 4:16). Besimi është i vetmi qëndrim njerëzor i cili është e kundërta me mbështetjen tek vetja jonë, sepse besimi ka të bëjë me mirëbesimin apo mbështetjen tek një tjetër. Kësisoj, ai është pa vetë-mbështetje apo përpjekjet për të fituar drejtësinë përmes përpjekjeve njerëzore. Nëse favori i Perëndisë na vjen i shkëputur prej meritave tona, atëherë duhet të vijë kur ne mbështetemi jo tek meritat tona, por tek meritat e një tjetri, dhe kjo është ekzaktësisht ajo që ndodh kur ne kemi besim.
Në Besëlidhjen e Re, dhe veçanërisht tek Pali, jo vetëm që falja e mëkateve, por gjithashtu e gjithë jetesa e jetës së krishterë mund të shikohet se rezulton nga dhënia e vazhdueshme e hirit prej Perëndisë. Pali mund të thotë se: “me hirin e Perëndisë jam ai që jam” (1 Kor. 15:10). Luka flet për Antiokun si vendi ku Pali dhe Barnaba “ i ishin dorëzuar hirit të Perëndisë për të bërë veprën, që kishin përmbushur” (Veprat 14:26), duke nënkuptuar se kisha atje, duke dërguar Palin dhe Barnabën, e konsideronte suksesin e shërbesës së tyre si të varur nga hiri i vazhdueshëm i Perëndisë. Për më tepër, bekimi i “hirit” mbi lexuesit e Palit, është bekimi më i shpeshtë apostolik në letrat e tij (shiko p.sh. Rom. 1:7; 16:20; 1 Kor. 1:3; 16:23; 2 Kor. 1:2; 13:14; Gal. 1:3; 6:18).
Durimi i Perëndisë, po kështu qe përmendur në disa vargje të cituara më sipër në lidhje me mëshirën e Perëndisë. Besëlidhja e Vjetër shpesh herë flet për Perëndinë si “i ngadalshëm në zemërim” (Eks. 34:6; Num. 14:18; Psa. 86:15; 103:8; 145:8; Jona 4:2; Nah. 1:3; etj.). Në Besëlidhjen e Re, Pali flet për “mirësinë, durimin dhe zemërgjerësinë” (Rom. 2:4) e Perëndisë, dhe thotë se Jezus Krishti tregoi “durim të përsosur” ndaj Palit vetë si një shembull për të tjerët (1 Tim. 1:16; kr. Rom. 9:22; 1 Pjetrit 3:20).
Gjithashtu, ne duhet të imitojmë durimin e Perëndisë dhe të jemi “të ngadalshëm në zemërim” (Jakobi 1:19), dhe të jemi të duruar në vuajtje ashtu sikurse ishte Krishti (1 Pjetrit 2:20). Ne duhet të jetojmë një jetë “duke e duruar njëri-tjetrin” (Efe. 4:2), dhe “durimi” renditet ndër frytet e Frymës tek “Galatasve” 5:22 (shiko gjithashtu Rom. 8:25; 1 Kor. 13:4; Kol. 1:11; 3:12; 2 Tim. 3:10; 4:2; Jak. 5:7–8; Zbu. 2:2–3; etj.). Ashtu sikurse me pjesën më të madhe të atributeve të Perëndisë të cilat ne duhet t’i imitojmë në jetën tonë, durimi kërkon një mirëbesim çast pas çasti tek Perëndia që Ai do t’i përmbushë premtimet dhe qëllimet e Tij në jetën tonë në kohën e zgjedhur prej Tij. Bindja jonë që Zoti së shpejti do t’i përmbushë premtimet e Tij për të mirën tonë dhe lavdinë e Tij, do të na bëjë të aftë që të jemi të duruar. “Jakobi” bën këtë lidhje kur thotë: “Jini zemërgjerë edhe ju, forconi zemrat tuaja, sepse ardhja e Zotit u afrua” (Jakobi 5:8).
9. Shenjtëria. Shenjtëria e Perëndisë do të thotë se Ai është i ndarë nga mëkati dhe është i përkushtuar kërkimit të nderimit të Vet. Ky përkufizim përmban si një cilësi marrëdhënore (ndarje nga) ashtu edhe një cilësi morale (ndarja është nga mëkati apo nga e keqja, ndërsa përkushtimi është për të mirën e nderit apo lavdisë së Perëndisë Vetë). Ideja e shenjtërisë që përfshin si ndarjen nga e keqja ashtu edhe devocionin ndaj lavdisë së Perëndisë Vetë, gjendet tek një sërë pasazhesh të Besëlidhjes së Vjetër. Fjala e shenjtë është përdorur për të përshkruar të dy pjesët e tabernakullit, për shembull. Tabernakulli vetë, ishte një vend i ndarë nga e keqja dhe mëkati i botës, dhe dhoma e parë në të qe quajtur “vendi i shenjtë.” Ajo i qe kushtuar shërbimit të Perëndisë. Por pastaj Perëndia urdhëroi që të kishte një vel, “veli do t'ju shërbejë si ndarës midis vendit të shenjtë dhe vendit shumë të shenjtë” (Eks. 26:33). Vendi më i shenjtë, ku mbahej arka e besëlidhjes, qe vendi më i ndarë nga e keqja dhe mëkati, dhe më tërësisht i kushtuar shërbimit ndaj Perëndisë.
Vendi ku Perëndia Vetë banonte, qe vetë i shenjtë: “Kush do t`i ngjitet malit të Zotit? Kush do të qëndrojë në vendin e tij të shenjtë?” (Psa. 24:3). Elementi i dedikimit ndaj shërbimit të Perëndisë, shikohet në shenjtërinë e të shtunës: “Zoti e ka bekuar ditën e shabatit dhe e ka shenjtëruar atë” (folja e përdorur për ‘shenjtëroj’ është një formë Pieli e קָדַשׁ, H7727, dhe do të thotë “të bësh të shenjtë”) (Eks. 20:11; kr. Zan. 2:3). E shtuna u bë e shenjtë sepse u nda mënjanë nga veprimtaritë e zakonshme të botës dhe iu kushtua shërbimit të Perëndisë. Në të njëjtën mënyrë, tabernakulli dhe altari, njëlloj si Aaroni dhe bijtë e tij, duhet “të shenjtëroheshin” (Eks. 29:44), d.m.th. të ndaheshin mënjanë nga detyrat e zakonshme dhe nga e keqja dhe mëkati i botës, dhe t’i dedikoheshin shërbimit të Perëndisë (kr. Eks. 30:25–33).
Perëndia Vetë është Më i Shenjti. Ai quhet i “Shenjti i Izraelit” (Psa. 71:22; 78:41; 89:18; Isa. 1:4; 5:19, 24; etj.). Serafinët rreth fronit të Perëndisë thërrisnin: “I Shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3). “ZOTI, Perëndia ynë, është i shenjtë!” thërret psalmisti (Psa. 99:9; kr. 99:3, 5; 22:3).
Shenjtëria e Perëndisë paraqet modelin që njerëzit e Tij duhet të imitojnë. Ai i urdhëron ata: “Jini të shenjtë, sepse unë ZOTI, Perëndia juaj, jam i shenjtë” (Lev. 19:2; kr. 11:44–45; 20:26; 1 Pjetrit 1:16). Kur Perëndia e thirri popullin e Tij për të dalë nga Egjipti dhe i solli tek Vetja dhe i urdhëroi t’i bindeshin zërit të Tij, me atë rast Ai tha: “do të jeni për mua një mbretëri priftërinjsh dhe një komb i shenjtë” (Eks. 19:4–6). Në këtë rast, ideja e ndarjes nga e keqja dhe mëkati (të cilat këtu përfshinë në një mënyrë shumë mbresëlënëse ndarjen nga jeta në Egjipt) dhe ideja e përkushtimit ndaj Perëndisë (në shërbimin ndaj Tij dhe në bindjen ndaj dekreteve të Tij), shikohen të dyja në shembullin e një “kombi të shenjtë.”
Besimtarët e Besëlidhjes së Re duhet që gjithashtu të “Kërkojnë... shenjtërim, pa të cilin askush nuk ka për të parë Perëndinë” (Heb. 12:14) dhe të dish që disiplina e Perëndisë na jepet ne “të bëhemi pjesëtarë të shenjtërisë së tij” (Heb. 12:10). Pali i inkurajon të krishterët që të ndahen nga ndikimi dominues që vjen nga lidhja e ngushtë me jobesimtarët (2 Kor. 6:14–18) dhe pastaj i inkurajon ata: “Le ta pastrojmë veten nga çdo ndotje e mishit dhe e frymës dhe ta përfundojmë shenjtërimin tonë në druajtjen e Perëndisë” (2 Kor. 7:1; kr. Rom. 12:1). Perëndia synon që kisha vetë të kthehet në “një tempull të shenjtë në Zotin” (Efe. 2:21), dhe puna e tanishme e Krishtit për kishën, është “që ta shenjtërojë...që ta paraqesë atë përpara vetes të lavdishme...që të jetë e shenjtë dhe e paqortueshme” (Efe. 5:26–27). Jo vetëm individët por edhe kisha vetë duhet të rritet në shenjtëri!
Zakaria profetizon për një ditë kur gjithçka në tokë do të jetë “shenjtëri Zotit.” Ai thotë:
Atë ditë mbi zilkat e kuajve do të skalitet: "shenjtëri Zotit ". Tenxheret në Shtëpinë e ZOTIT do të jenë si legenët e vegjël përpara altarit. Po, çdo tenxhere në Jerusalem dhe në Judë do t`i shenjtërohet Zotit të ushtrive. (Zak. 14:20–21)
Në atë kohë, gjithçka në tokë do të ndahet nga e keqja, do të pastrohet nga mëkati dhe do t’i kushtohet shërbimit të Perëndisë në një pastërti të vërtetë morale.
10. Paqe (apo Rend). Tek “1 Korintasve” 14:33 Pali thotë: “Perëndia nuk është Perëndi trazimi, por paqtimi.” Paçka se “paqe” dhe “rend” nuk janë klasifikuar tradicionalisht si atribute të Perëndisë, Pali këtu nënkupton një cilësi tjetër të cilën ne mund ta dallojmë si një atribut të veçantë të Perëndisë. Pali thotë se veprimet e Perëndisë janë të karakterizuara nga “paqja” dhe jo nga “çrregullimi” (Gk. ἀκαταστασία (G189) një fjalë kjo që nënkupton “rrëmujë, pështjellim, trazirë”). Perëndia Vetë është “Perëndia i paqes” (Rom. 15:33; 16:20; Fil. 4:9; 1 Thes. 5:23; Heb. 13:20; kr. Efe. 2:14; 2 Thes. 3:16). Por ata që ecin në ligësi nuk kanë paqe: «Nuk ka paqe për të pabesët», thotë Zoti (Isa. 48:22; 57:21; kr. 59:8).
Sidoqoftë, kur Perëndia shikon me dhembshuri mbi njerëzit të cilët Ai i do, Ai i shikon ata si të “pikëlluar...rrahur nga stuhia ([37]LXX, ἀκατάστατος (G190) “në çrregullim, në pështjellim”), dhe jo të ngushëlluar” (Isa. 54:11), dhe premton se do t’i forcojë themelet e tyre me gurë të çmuar (Isa. 54:11–12) si dhe drejtojë ata në “paqe” (Isa. 55:12). Shpallja e planit të Perëndisë për shpengim, përmban premtimin e paqes për njerëzit e Perëndisë (Psa. 29:11; 85:8; 119:165; F. e Urta. 3:17; Isa. 9:6–7; 26:3; 57:19; Gjoni 14:27; Rom. 8:6; 2 Thes. 3:16; etj.). Në fakt, elementi i tretë të cilin Pali rendit si pjesë të frytit të Frymës, është “paqja” (Gal. 5:22).
Kjo paqe, padyshim që nuk nënkupton mosveprim, sepse qe një kohë rritjeje dhe veprimtarie intensive për të cilën Luka mund të thoshte se “në mbarë Judenë, në Galile dhe në Samari kishat kishin paqe dhe ndërtoheshin” (Veprat 9:31). Për më tepër, paçka se Perëndia është një Perëndi paqeje, Ai është gjithashtu Ai i Cili “nuk dremit dhe nuk fle” (Psa. 121:4). Ai është Perëndia i Cili është vazhdimisht në punë (Gjoni 5:17). Gjithashtu, paçka se qielli është një vend paqeje, është një vend gjithashtu lavdërimi të vazhdueshëm ndaj Perëndisë dhe shërbimi ndaj Tij.
Kështu, paqja e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Paqja e Perëndisë do të thotë se në qenien e Perëndisë dhe në veprimet e Tij, Ai është veçmas tërë pështjellimit dhe çrregullsisë, megjithëkëtë Ai është vazhdimisht aktiv në veprime të panumërta, të mirë-organizuara, plotësisht të kontrolluara dhe të njëhershme.
Ky përkufizim nënkupton që paqja e Perëndisë nuk ka të bëjë me inaktivitetin, por me veprimtari të organizuara dhe të kontrolluara. Të përfshihesh në veprimtari të pafundme të këtij lloji, sigurisht që kërkon mençurinë, njohurinë dhe fuqinë e pafundme të Perëndisë.
Kur ne kuptojmë paqen e Perëndisë në këtë mënyrë, ne do mund të shikojmë një imitim të këtij atributi të Perëndisë jo vetëm në “paqe” si pjesë e frytit të Frymës tek “Galatasve” 5:22–23, por gjithashtu në elementët e fundit të përmendur në frytet e Frymës, konkretisht, “vetë-kontroll” (Gal. 5:23). Kur ne si njerëzit e Perëndisë ecim në rrugët e Tij, ne njohim gjithnjë e më shumë duke përjetuar atë mbretëri të Perëndisë që është me të vërtetë “drejtësi dhe paqe dhe gëzim në Frymën e Shenjtë” (Rom. 14:17), dhe ne mund të themi për shtegun e mençurisë së Perëndisë: “Rrugët e saj janë rrugë të pëlqyeshme dhe tërë shtigjet e saj janë paqe” (F. e Urta 3:17).
11. Drejtësi, paanësi. Në anglisht termat drejtësi dhe paanësi janë fjalë të ndryshme, por, si në Besëlidhjen e Vjetër hebraike ashtu edhe në Besëlidhjen e Re në greqisht, ka vetëm një grup fjalësh prapa këtyre dy termave në anglisht. (Në Besëlidhjen e Vjetër, këto terma kryesisht përkthejnë termat צֶדֶק, H7406, grupin e fjalës, dhe Pjesëtarët e grupit të Besëlidhjes së Vjetër të δικαίως (G1469) grupit të fjalëve.) Për rrjedhojë, këto dy terma të shkurtër do të merren në konsideratë së bashku si tregues të të njëjtit atribut të Perëndisë.
Drejtësia e Perëndisë do të thotë se Perëndia vepron gjithnjë në përputhje me atë që është e drejtë dhe është Vetë standardi përfundimtar i asaj që është e drejtë.
Duke folur për Perëndinë, Moisiu thotë: “Në të gjitha rrugët e tij ka drejtësi. Është një Perëndi që nuk e njeh padrejtësinë; ai është i drejtë dhe i mirë” (L. i P. 32:4). Abrahami i referohet me sukses karakterit të drejtë të Perëndisë Vetë kur thotë: “Gjykatësi i tërë tokës a nuk ka për të bërë drejtësi?” (Zan. 18:25). Perëndia gjithashtu flet dhe urdhëron atë që është e duhur: “Porositë e Zotit janë të drejta dhe e gëzojnë zemrën” (Psa. 19:8). Dhe Perëndia thotë për Veten: “Unë, Zoti, them atë që është e drejtë dhe deklaroj gjërat që janë të vërteta” (Isa. 45:19). Si rezultat i drejtësisë së Perëndisë, është e domosdoshme që Ai t’i trajtojë njerëzit në përputhje me atë që ata meritojnë. Kësisoj, është e domosdoshme që Perëndia të ndëshkojë mëkatin, sepse ai nuk meriton shpërblim, por është gjë e gabuar dhe meriton ndëshkim.
Kur Perëndia nuk e ndëshkon mëkatin, duket se kjo gjë lë të kuptohet se Ai nuk është i drejtë në mos gjendet ndonjë mënyrë tjetër e ndëshkimit të mëkatit. Kjo është arsyeja përse Pali thotë se kur Perëndia dërgoi Krishtin si një flijim për të mbartur ndëshkimin për mëkatin, kjo u bë “për të treguar kështu drejtësinë e tij për faljen e mëkateve, që janë kryer më parë gjatë kohës së durimit të Perëndisë; për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:25–26). Kur Krishti vdiq për të paguar ndëshkimin për mëkatet tona, kjo tregoi që Perëndia ishte me të vërtetë i drejtë, për shkak se Ai dha ndëshkime të përshtatshme për mëkatin, paçka se Ai ia fali popullit të Tij mëkatet e tyre.
Në lidhje me përkufizimin e drejtësisë të dhënë më sipër, ne mund të pyesim, çfarë është “e drejtë”? Me fjalë të tjera, çfarë duhet të ndodhë dhe çfarë duhet të ketë? Këtu ne duhet të përgjigjemi duke thënë se çfarëdo gjëje që shkon përshtat karakterit moral të Perëndisë, është e duhur. Por përse gjithçka që është konform karakterit moral të Perëndisë është e duhur? Është e duhur për shkak se përshtatet me karakterin moral të Tij! Nëse Perëndia është me të vërtetë standardi përfundimtar i drejtësisë, atëherë nuk mund të ketë standard tjetër jashtë Perëndisë me anë të të cilit ne të mund të matin drejtësinë apo paanësinë. Ai Vetë është standardi përfundimtar. (Kjo është e ngjashme me situatën që hasim në lidhje me të vërtetën dhe që Perëndia është standardi më i lartë i të vërtetës.) Kurdoherë që Shkrimi përballet me pyetjen nëse Perëndia Vetë është apo jo i drejtë, përgjigja përfundimtare është gjithnjë që ne si krijesa të Perëndisë, nuk kemi të drejtë të themi që Perëndia është i padrejtë apo që nuk vepron me drejtësi. Krijesa nuk mund të thotë kështu gjërash për Krijuesin. Pali i përgjigjet një pyetjeje shumë të vështirë rreth drejtësisë së Perëndisë, duke thënë: “Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh Perëndisë? A mund t`i thotë ena mjeshtrit: ``Përse më bërë kështu?’ A nuk ka vallë pushtet poçari mbi argjilën për të bërë nga po ai brumë një enë për nderim, edhe një tjetër për çnderim?” (Rom. 9:20–21).
Si përgjigje ndaj pyetjes së Jobit rreth faktit nëse Perëndia ka qenë apo jo i drejtë në trajtimin që i bëri, Perëndia i përgjigjet Jobit kështu: “Ai që kundërshton të Plotfuqishmin, a dëshiron vallë ta korrigjojë?...A dëshiron pikërisht të anulosh gjykimin tim, të më dënosh mua për të drejtësuar vetveten?” (Jobi 40:2, 8). Pastaj Perëndia përgjigjet jo në kuadrin e një shpjegimi që do t’i bënte të mundur Jobit të kuptonte arsyen përse veprimet e Perëndisë ishin të drejta, por më tepër në lidhje me një deklarim të madhështisë dhe fuqisë së Perëndisë Vetë! Perëndia nuk ka përse të shpjegojë drejtësinë e veprimeve të Tij për Jobin, sepse Perëndia është Krijuesi ndërsa Jobi është krijesa. “A ke ti një krah si ai i Perëndisë dhe a mund të të gjëmojë zëri sa zëri i tij?” (Jobi 40:9). “Qëkurse jeton a ke dhënë urdhra në mëngjes ose i ke treguar vendin agimit...?” (Jobi 38:12). “A mund ta çosh zërin tënd deri tek retë, me qëllim që të mbulohesh nga shiu i bollshëm? Mos je ti ai që hedh rrufetë atje ku duhet të shkojnë, duke thënë: "Ja ku jam’?” (Jobi 38:34–35). “A je ti ai që i ke dhënë forcën kalit?” (Jobi 39:19). “Mos vallë për shkak të zgjuarsisë sate ngrihet e fluturon krahathata dhe i hap krahët e saj drejt jugut?” (Jobi 39:26). Jobi përgjigjet: “Ja, jam shpirtvogël, çfarë mund të të përgjigjem? E vë dorën mbi gojën time” (Jobi 40:4).
Megjithëkëtë, do të përbënte një shkak për falënderimin dhe mirënjohje nga ne kur kuptojmë që drejtësia dhe gjithëfuqia zotërohen të dyja prej Perëndisë. Nëse do të ishte një Perëndi me drejtësi të përsosur por pa fuqi për të zbatuar drejtësinë, Ai nuk do qe i denjë për adhurim dhe ne nuk do të kishim garanci që drejtësia në fund do të ngadhënjente në univers. Por nëse Ai do të ishte një Perëndi me pushtet të pakufizuar, por nga ana tjetër pa drejtësi në karakterin e Tij, sa papërfytyrueshmërisht i tmerrshëm do të ishte universi! Do të kishte padrejtësi në qendër të ekzistencës së gjithçkaje dhe nuk do kishte asgjë që ndokush mund të bënte për ta ndryshuar atë. Ekzistenca do të bëhej e pakuptimtë, dhe ne do binim në dëshpërimin më të thellë. Për rrjedhojë, ne duhet që vazhdimisht të falënderojmë dhe lavdërojmë Perëndinë për atë që Ai është, “sepse në të gjitha rrugët e tij ka drejtësi. Është një Perëndi që nuk e njeh padrejtësinë; ai është i drejtë dhe i mirë” (L. i P. 32:4).
12. Xhelozi. Paçka se fjala xheloz përdoret shpesh herë me një kuptim negativ në gjuhën tonë, ajo nganjëherë merret edhe me kuptimin pozitiv. Për shembull, Pali u thotë korintasve: “Jam xheloz për ju me xhelozinë e Perëndisë” (2 Kor. 11:2). Këtu, kuptimi është “mbrojtës apo ruajtës i zellshëm.” Ka kuptimin e të qenurit thellësisht i përkushtuar kërkimit për nderimin dhe mirëqenien e dikujt, qoftë të vetes apo të një personi tjetër.
Shkrimi e paraqet Perëndinë si xheloz nga kjo anë. Ai në mënyrë të vazhduar dhe me zell kërkon të mbrojë nderin e Tij. Ai e urdhëron popullin e Tij që të mos i përulet idhujve e as t’u shërbejë atyre, duke thënë: “sepse unë, Zoti, Perëndia yt, jam një Perëndi xheloz” (Eks. 20:5). Ai dëshiron që adhurimi t’i jepet Atij dhe jo perëndive të rremë. Për rrjedhojë, Ai e urdhëron popullin e Izraelit të shkatërrojë altarët e perëndive paganë në tokën e Kanaanit, duke dhënë arsyet e mëposhtme: “sepse nuk do t'i përulesh një perëndie tjetër, sepse Zoti, emri i të cilit është ``Xhelozi'', është një Perëndi xheloz” (Eks. 34:14; kr. L.i P. 4:24; 5:9).
Kështu, xhelozia e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Xhelozia e Perëndisë do të thotë që Perëndia vazhdimisht kërkon të mbrojë nderin e Vet.
Nganjëherë, njerëzit e kanë të vështirë të mendojnë që xhelozia është një atribut i dëshirueshëm për Perëndinë. Kjo vjen për shkak se xhelozia për nderin tonë si qenie njerëzore, është pothuajse gjithnjë e gabuar. Ne nuk duhet të jemi krenarë, por të përulur. Megjithëkëtë, ne duhet të kuptojmë se arsyeja përse krenaria është e gabuar, është një arsye teologjike: është fakti që ne nuk meritojmë nderimin që i takon vetëm Perëndisë (kr. 1 Kor. 4:7; Zbu. 4:11).
Gjithsesi, nuk është gabim për Perëndinë që të kërkojë nderin që i takon, sepse Ai e meriton plotësisht. Perëndia pohon qartë që veprimet e Tij në krijim dhe shpengim bëhen për nder të Tij. Duke folur për vendimin e Tij për të mos dhënë gjykim ndaj njerëzve të Tij, Perëndia thotë: “Për hir të vetvetes, për hir të vetvetes e bëj këtë .... Nuk do t`ia jap lavdinë time asnjë tjetri” (Isa. 48:11). Nga ana shpirtërore, është e shëndetshme për ne kur e qetësojmë zemrën tonë në faktin që Perëndia meriton të tërë nderin dhe lavdinë nga krijesat e Tij, dhe se është gjë e duhur për Të që ta kërkojë këtë nder. Vetëm Ai është pafundësisht i denjë për t’u lavdëruar. Kuptimi i këtij fakti dhe gjetja kënaqësi në të, nënkupton gjetjen e sekretit të adhurimit të vërtetë.
13. Zemërimi. Ne mund të habiteshim po të shikonim se sa shpesh Bibla flet për zemërimin e Perëndisë. Megjithëkëtë, nëse Perëndia e do gjithçka që është e drejtë dhe e mirë, dhe gjithçka që është në linjë me karakterin e Tij moral, atëherë nuk duhet të jetë për t’u habitur që Ai të urrente gjithçka që shkon kundër karakterit të Tij moral. Zemërimi i Perëndisë, drejtuar kundër mëkatit, është për rrjedhojë i lidhur me shenjtërinë dhe drejtësinë e Perëndisë. Zemërimi i Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Zemërimi i Perëndisë do të thotë se Ai e urren në mënyrë intensive të tërë mëkatin.
Përshkrime të zemërimit të Perëndisë gjenden shpesh në pasazhet e tregimeve të Shkrimit, veçanërisht kur populli i Perëndisë mëkaton keqas ndaj Tij. Perëndia e shikon idhujtarinë e popullit izraelit, dhe i thotë Moisiut: “E pashë këtë popull...; Më lër, pra, të veproj, në mënyrë që zemërimi im të ndizet kundër tyre dhe t`i konsumoj” (Eks. 32:9–10). Më vonë, Moisiu i thotë popullit: “Kujtohu dhe mos harro si e ke provokuar zemërimin e ZOTIT, Perëndisë tënd, në shkretëtirë....Edhe në Horeb provokuat zemërimin e ZOTIT; dhe Zoti u zemërua kundër jush, aq sa donte t`ju shkatërronte” (L. i P. 9:7–8; kr. 29:23; 2 Mbret. 22:13).
Megjithëkëtë, doktrina e zemërimit të Perëndisë në Shkrim, nuk është e kufizuar vetëm në Besëlidhjen e Vjetër siç kanë përfytyruar me pa të drejtë disa. Tek “Gjoni” 3:36 lexojmë: “ Kush beson në Birin ka jetë të përjetshme, kurse kush nuk i bindet Birit nuk do të shohë jetë, por zemërimi i Perëndisë qëndron mbi të.” Pali thotë: “Sepse, zemërimi i Perëndisë zbulohet nga qielli mbi çdo pabesi e padrejtësi të njerëzve” (Rom. 1:18; kr. 2:5, 8; 5:9; 9:22; Kol. 3:6; 1 Thes. 1:10; 2:16; 5:9; Heb. 3:11; Zbu. 6:16–17; 19:15). Shumë vargje të tjera të Besëlidhjes së Re lënë gjithashtu të nënkuptohet zemërimi i Perëndisë kundër mëkatit.
Ashtu sikurse edhe me atributet e tjera të Perëndisë, ky është një atribut për të cilin ne duhet të falënderojmë dhe lavdërojmë Perëndinë. Mund të mos na bëhet menjëherë e ditur se si mund të arrihet kjo, përderisa zemërimi duket se është një koncept kaq negativ. I parë veçmas, ai do të shkaktonte vetëm frikë dhe tmerr. Megjithëkëtë, është e dobishme për ne që të pyesim se si do të ishte Perëndia nëse Ai do të ishte një Perëndi i Cili nuk e urrente mëkatin. Ai atëherë do të ishte një Perëndi që ose do gjente kënaqësi në mëkat, apo që të paktën nuk do shqetësohej prej tij. Një Perëndi i tillë nuk do të ishte i denjë për adhurimin tonë, sepse mëkati është i urryer dhe është i denjë për t’u urryer. Mëkati nuk duhet të ekzistojë. Në fakt, është virtyt të urresh të keqen dhe mëkatin (kr. Heb. 1:9; Zak. 8:17; etj.), dhe ne me të drejtë e imitojmë këtë atribut të Perëndisë kur ndjejmë urrejtje ndaj ligësisë së madhe, padrejtësive dhe mëkatit.[38]9
Për më tepër, ne nuk duhet të ndjejmë aspak frikë ndaj zemërimit të Perëndisë si të krishterë, sepse paçka se “ishim prej natyre bij të zemërimit, si edhe të tjerët” (Efe. 2:3), ne tani kemi besuar tek Jezusi, “që na shpëton nga zemërimi që po vjen” (1 Thes. 1:10; kr. Rom. 5:10). Kur ne përsiatemi rreth zemërimit të Perëndisë, do të mahnitemi kur të mendojmë që Zoti ynë Jezus Krisht mbajti atë zemërim të Perëndisë për shkak të mëkatit tonë, me qëllim që ne të mund të shpëtoheshim (Rom. 3:25–26).[39]10
Për më tepër, kur mendojmë rreth zemërimit të Perëndisë, ne duhet që gjithashtu të mbajmë në mendje durimin e Tij. Si durimi ashtu edhe zemërimi përmenden së bashku tek “Psalmi” 103: “ZOTI është...i ngadalshëm në zemërim dhe i madh në mirësi. Ai nuk grindet përjetë dhe nuk e ruan zemërimin gjithnjë” (Psa. 103:8–9). Në fakt, vonesa e ekzekutimit të zemërimit të Perëndisë ndaj të keqes, ka për qëllim t’i drejtojë njerëzit drejt pendesës (shiko “Rom.” 2:4).
Kësisoj, kur ne mendojmë për zemërimin e Perëndisë që po vjen, ne duhet që njëherësh të jemi mirënjohës për durimin e Tij, që pret për ta ekzekutuar atë zemërim me qëllim që edhe më shumë njerëz të mund të shpëtohen: “Zoti nuk vonon plotësimin e premtimit të tij, siç mendojnë disa se të ishte vonesë; por është zemërgjerë ndaj nesh, sepse nuk do që ndokush të humbasë, por që të gjithë të vijnë në pendim. Dhe dita e Zotit do të vijë si një vjedhës natën; atë ditë qiejt do të shkojnë me krismë...” (2 Pjetrit 3:9–10). Zemërimi i Perëndisë duhet të na motivojë për të ungjillëzuar, dhe duhet të na bëjë gjithashtu të jemi mirënjohës që Perëndia në fund do t’i ndëshkojë të tëra keqbërjet dhe do të mbretërojë mbi qiejt e rinj dhe tokën e re në të cilën nuk do të ketë padrejtësi.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
Spiritualiteti
1. Përse është Perëndia kaq shumë i pakënaqur për sa u takon idhujve të gdhendur, madje edhe me ato që janë bërë për të shëmbëllyer Atë Vetë? Si atëherë do ta përfytyrojmë Perëndinë në mendjen tonë kur i lutemi Atij?
2. Çfarë ka kultura apo mënyra jonë e të menduarit sot, që na bën ta mendojmë botën fizike si më reale dhe më jetëgjatë se sa botën shpirtërore? Çfarë mund të bëjmë për të ndryshuar perspektivën tonë intuitive për sa i takon realitetit të botës shpirtërore?
Njohuri
3. Kur duhet të përpiqemi t’i fshehim mendimet dhe veprimet tona nga Perëndia? Si është përgjigjja jote ndaj kësaj pyetjeje një bekim për jetën tënde?
4. Në lidhje me rrethanat në jetën tënde, a do të bëjë ndonjëherë gabime Perëndia, apo dështojë të planifikojë paraprakisht, apo të mos arrijë të marrë parasysh të gjitha mundësitë që realizohen? Si është përgjigjja ndaj kësaj pyetjeje një bekim në jetën tënde?
5. Kur mësoi Perëndia se ti do të ishe në vendin ku je tani, duke lexuar këtë fjali, në këtë kohë të ditës? Si është kuptimi i përgjigjes tënde ndaj kësaj pyetjeje një bekim për jetën tënde?
Mençuri
6. A beson me të vërtetë se Perëndia është duke punuar me mençuri sot në jetën tënde? Në këtë botë? Nëse e gjen këtë të vështirë për ta besuar ndonjëherë, çfarë do mund të bëje për të ndryshuar qëndrimin tënd?
Vërtetësia
7. Përse njerëzit në shoqërinë tonë, nganjëherë madje edhe të krishterët, janë mjaft të shkujdesur për sa i takon vërtetësisë në të folur? Përse ne nuk e kuptojmë shumë shpesh që dëmi më i madh nga të tërë që vjen nga gënjeshtra, është fakti se Perëndia Vetë turpërohet kësisoj? A ke nevojë t’i kërkosh ndihmë Perëndisë për të pasqyruar më plotësisht vërtetësinë e Tij në të folur në cilëndo prej fushave të mëposhtme: kur premton se do të lutesh për dikë; kur thua se do të jesh në një vend të caktuar në një kohë të caktuar; kur i ekzagjeron ngjarjet për të krijuar një histori më entuziazmuese; kur tregon kujdes që të mos harrosh e pastaj që të jesh besnik ndaj asaj që ke thënë në angazhimet në punë; kur raporton atë që njerëz të tjerë kanë thënë, apo për atë që ti mendon se dikush tjetër po mendon; kur paraqet pa shtrembërime këndvështrimin e kundërshtarit tënd në një debat?
Mirësi
8. Duke mos harruar që çdo dhurëti e mirë dhe çdo dhuratë e përsosur është nga lart (Jakobit 1:17), shiko se sa shumë dhurata të mira nga Perëndia mund të rendisësh në një copë letre brenda pesë minutash. Kur të kesh mbaruar, pyete veten se sa shpesh ke një qëndrim mirënjohës ndaj Perëndisë për pjesën më të madhe të këtyre dhuratave. Përse mendon se ne kemi prirjen për të harruar që këto bekime vijnë prej Perëndisë? Çfarë mund të bëjmë që të mbajmë mend më shpesh?
Dashuria
9. Është e përshtatshme që ta përkufizojmë dashurinë si “vetë-dhënëse” në lidhje me marrëdhëniet tona ndër-personale? Në ç’mënyrë do mund të imitoje dashurinë e Perëndisë veçanërisht sot?
10. A është e mundur të vendosësh ta duash dikë dhe pastaj të veprosh bazuar mbi atë vendim, apo mos dashuria mes qenieve njerëzore thjesht varet mbi ndjenja spontane emocionale?
Mëshira
11. Nëse do të reflektoje më plotësisht mbi mëshirën e Perëndisë, për cilin prej atyre që njeh do të tregoje kujdes të veçantë gjatë javës në vijim?
Shenjtëri
12. A ka veprimtari apo marrëdhënie në vazhdën e tanishme të jetës tënde të cilat janë duke e penguar rritjen tënde në shenjtëri, për shkak se ato e bëjnë të vështirë për ty që të jesh i ndarë nga mëkati dhe i përkushtuar kërkimit të nderimit të Perëndisë?
Paqe
13. Ndërkohë që mendon për reflektimin e paqes së Perëndisë në jetën tënde, mendo së pari për gjendjen tënde emocionale, mendore dhe shpirtërore. A mund të thuash që në përgjithësi ti e ke paqen e Perëndisë në kuptimin që jeta jote e brendshme është e ndarë nga pështjellimi dhe çrregullimi, dhe është shpesh herë apo vazhdimisht aktive në veprimet e mirë-organizuara dhe të mirë-kontrolluara të cilat çojnë më lart lavdinë e Perëndisë? Pastaj ngri disa pyetje në lidhje me atë që mund të quhet “rrethanat e jashtme” të jetës tënde, që janë, marrëdhëniet e juaja familjare, marrëdhëniet e juaja me fqinjët, veprimtaritë e juaja në studim apo në punën tuaj, si dhe marrëdhënien tuaj në lidhje me veprimtaritë e kishës. Çfarë mund të thuash për pamjen e përgjithshme të jetës tënde, të parë në tërësi? A tregon ajo paqen e Perëndisë? Çfarë do mund të bëje ti që do të pasqyronte më plotësisht paqen e Perëndisë?
Drejtësi
14. A e gjen veten ndonjëherë duke uruar që disa prej ligjeve të Perëndisë të ishin ndryshe nga ç’janë? Nëse po, a reflekton një dëshirë e tillë mospëlqim për disa aspekte të karakterit moral të Perëndisë? Çfarë pasazhesh të Shkrimit do mund të lexoje për ta bindur veten më plotësisht që karakteri i Perëndisë dhe ligjet e Tij janë të duhurat në këto fusha?
Xhelozi
15. A reflekton ti xhelozinë e Perëndisë për nderimin e Tij instinktivisht kur e dëgjon që përbaltet në bisedat e njerëzve apo në televizion, apo në kontekste të tjera? Çfarë mund të bëjmë ne për ta thelluar xhelozinë tonë për nderimin e Perëndisë?
Zemërimi
16. A duhet ta duam faktin që Perëndia është një Perëndi zemërimi e që e urren mëkatin? Në ç’mënyrë është e përshtatshme për ne që të imitojmë këtë zemërim, dhe në ç’mënyrë është e gabuar një veprim i atillë nga ana jonë?
TERMA TË VEÇANTË
atributet e qenies
kundrimi i lumnuar
atributet e tejçueshme
besnikëri
mirë
mirësi
hir
shenjtëri
pandjeshmëri emocionale
padukshmëri
xhelozi
drejtësi
njohuri
dashuri
atribute mendore
mëshirë
atribute morale
gjithëdije
një veprim i vetëm dhe i përjetshëm
rend
durim
paqe
vetë-përcaktim i arsyeshëm
drejtësi
spiritualitet
teofani
vërtetësi
saktësi
mençuri
zemërim
BIBLIOGRAFI
Përderisa kapitujt 12 dhe 13 janë të lidhur kaq ngushtë në subjektin e tyre, materiali bibliografik për të dy këta kapituj, gjendet në fundin e kapitullit 13.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
Eksodi 34:6–7: Dhe Zoti kaloi pranë tij dhe thirri: «Zoti, Zoti Perëndi, i mëshirshëm dhe i dhembshur, i ngadalshëm në zemërim, i pasur në mirësi dhe në besnikëri, që përdor mëshirën për mijëra njerëz, që fal paudhësinë, shkeljet dhe mëkatin, por nuk e lë të pandëshkuar fajtorin dhe që viziton paudhësinë e etërve mbi bijtë dhe mbi bijtë e bijve deri në brezin e tretë dhe të katërt.”
Shënim: Seksioni i fundit i këtij pasazhi, flet për Perëndinë i Cili “viziton paudhësinë e etërve mbi bijtë dhe mbi bijtë e bijve.” Disa mund të duan që të ndalen për pak në këtë pjesë e të mësojnë përmendësh këtë pasazh, por ne duhet të mbajmë mend që edhe ky është Shkrim dhe është shkruar për ndërtimin tonë. Kjo deklaratë tregon natyrën e tmerrshme të mëkatit aq sa pasojat e tij shkojnë përtej mëkatarit individual e dëmtojnë edhe ata që janë pranë mëkatarit si dhe edhe brezat e ardhshme gjithashtu. Ne e shikojmë këtë në mënyra tragjike në jetën e zakonshme, ku fëmijët e të alkoolizuarve shpesh bëhen gjithashtu të alkoolizuar, dhe fëmijët e prindërve abuzues, shpesh bëhen edhe vetë prindër abuzues.
Sidoqoftë, të krishterët të cilët janë falur nga Krishti, nuk duhet t’i mendojnë këto fraza si fraza që gjejnë zbatim tek ta sepse ata janë në kategorinë tjetër të njerëzve të përmendur m’u përpara këtij seksioni tek “fajtorët”: ata janë ndër “mijërat” ndaj të cilëve Perëndia vazhdimisht tregon “steadfast love,” dhe që në mënyrë të vazhdueshme “fal padrejtësinë, shkeljet dhe mëkatin” (v. 7). Kur dikush vjen tek Krishti, zgjedha e mëkatit thyhet. Këtu është e rëndësishme të mbajmë mend fjalët e Pjetrit: “Duke ditur se jo me anë gjërash që prishen, si argjendi ose ari, jeni shpenguar nga sjellja e kotë e dorëzuar nga etërit, por me anë të gjakut të çmuar të Krishtit.” (1 Pjetrit 1:18–19).
HIMN
“O ADHURONI MBRETIN (O WORSHIP THE KING)”
Pothuajse tërë libri i himneve mund të përdoret për të kënduar për ndonjë aspekt a tjetër të karakterit të Perëndisë. Me plot kuptimin e fjalës, janë me qindra himnet që do të ishin të përshtatshme për këtë. Megjithëkëtë, ky himn përmban një listë të shumë prej atributeve të Perëndisë dhe i ndërthur ato në një mënyrë të atillë që himni ia vlen të këndohet vazhdimisht. Vargu 1 flet për lavdinë, fuqinë dhe dashurinë e Perëndisë; vargu 2 flet për fuqinë, hirin, zemërimin; e kështu me radhë. Në vargu 6, “i parrëfyeshëm” do të thotë “jo në gjendje për t’u shprehur plotësisht.” Ky himn është shkruar si një inkurajim për të krishterët, që t’i këndojnë njëri-tjetrit, ta nxisin njëri-tjetrin për ta “adhuruar Mbretin, e gjithë lavdishëm që është atje lart.” Megjithëkëtë, në proces e sipër të nxitjeve të tilla, edhe kënga vetë përmban gjithashtu shumë lavde.
Mbretin të tërë ju të lavdishmit atje lart adhuroni,
Me mirënjohje për fuqinë dhe dashurinë e Tij këndoni;
Mburoja dhe mbrojtësi ynë, i Lashti i Ditëve, Ti je,
Në shatorre madhështie, dhe i veshur me lavdërimin që ke.
O tregoni për fuqinë e Tij, për hirin e Tij o këndoni,
Manteli i Tij është dritë, tenda e të Cilit ka hapësirë sa të doni.
Koçia e zemërimit të Tij, re të trasha shiu formon,
Dhe i vranët është shtegu i Atij që në krahët e stuhisë shkon.
Toka është përplot mrekulli të patreguara,
I plotfuqishëm, nga fuqia Jote janë qëmoti të krijuara;
E ka ngulitur mirë me anë të një dekreti të pandryshuar,
Dhe rreth Vetes e ka hedhur, si një mantel, detin për t’u mbuluar.
Kujdesin Tënd zemërgjerë nuk ka gjuhë që mund ta thotë.
Ai merr frymë në ajër; shkëlqen në dritë;
Vërshon nga kodrat; në luginë zbret;
Dhe ëmbëlsisht në vesë dhe në shi rrëshqet.
Jemi fëmijë të brishtë prej pluhuri dhe të dobët e delikatë,
Tek Ti ne besojmë, e Ti s’na ke lënë në baltë;
Mëshirat e Tua sa të dhembshura, me to sa shumë këmbëngulës,
I yni Krijues, mbrojtës, mik dhe shpengues!
O dashuri e pa rrëfyeshme! O fuqi e pamatë!
Sa kënaqësi kanë engjëjt të të thurin himne atje lart,
me përulje Krijesat, sado në jetesën e tyre të dobëta shihen,
Me admirim të sinqertë për të të lavdëruar do të ngrihen.
Autori: Sir Robert Grant, 1833 (bazuar tek “Psalmi” 104)
Himn alternativ: “Përreth Zotit, në Lavdi të Ulur (Round the Lord in Glory Seated)”
Kapitulli 13
Karakteri i Perëndisë: Atributet “E Tejçueshme” (Pjesa 2)
Ku ngjason Perëndia me ne në atributet e vullnetit si dhe në atributet të cilat përmbledhin shkëlqyeshmërinë e Tij?
HYRJE
Në kapitullin e mëparshëm, diskutuam atributet e Perëndisë të cilat përshkruanin qenien e Tij (spiritualitetin, padukshmërinë), atributet e Tij mendore (njohurinë, mençurinë dhe vërtetësinë), si dhe atributet e Tij morale (mirësi, dashuri, mëshirë, hir, durim, shenjtëri, paqe, drejtësi, xhelozi dhe zemërim). Në këtë kapitull do të shqyrtojmë atributet e Perëndisë për sa i takon qëllimit, që janë atribute që kanë të bëjnë me marrjen dhe zbatimin e vendimeve (vullneti, liria dhe gjithëfuqia) dhe atributet e tij përmbledhëse (përsosmëri, lumni, bukuri dhe lavdi).
D. Atributet e qëllimit
Në këtë kategori atributesh, do të diskutojmë së pari vullnetin e Perëndisë në përgjithësi, pastaj lirinë e vullnetit të Perëndisë, dhe në fund gjithëfuqinë (apo fuqinë e pafundme) të vullnetit të Perëndisë.
14. Vullneti. Vullneti i Perëndisë është ai atribut i Perëndisë me anë të të cilit Ai aprovon dhe vendos që të shkaktojë çfarëdo veprimi që është i nevojshëm për ekzistencën dhe veprimtarinë e Vetes së Tij si dhe të gjithë krijimit.
Ky përkufizim nënkupton që vullneti i Perëndisë ka të bëjë me vendosjen si dhe aprovimin e gjërave që Perëndia është dhe bën. Ka të bëjë me zgjedhjet e Perëndisë për çfarë të bëjë si dhe çfarë të mos bëjë.
a. Vullneti i Perëndisë në përgjithësi: Shkrimi shpesh tregon vullnetin e Perëndisë si përfundimtar apo si arsyen më të fortë për gjithçka që ndodh. Pali i referohet Perëndisë si Ai “që vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij ” (Efe. 1:11). Fraza e përkthyer këtu “gjithçka” (τὰ πάντα) është përdorur shpesh nga Pali për t’iu referuar gjithçkaje që ekziston apo gjithçkaje në krijim (shiko, për shembull, Efe. 1:10, 23; 3:9; 4:10; Kol. 1:16 [dy herë], 17; Rom. 11:36; 1 Kor. 8:6 [dy herë]; 15:27–28 [dy herë]).[40]1 Fjala e përkthyer “vepron” (ἐνεργέω, G1919, “kryej, realizoj, shkaktoj, prodhoj”) është pjesore e kohës së tashme dhe sugjeron një veprimtari të vazhduar. Kjo frazë mund të përkthehet më shkoqur kështu: “i Cili vazhdimisht shkakton gjithçka në univers në përputhje me këshillën e vullnetit të Tij.”
Më specifikisht, të tëra gjërat u krijuan nga vullneti i Perëndisë: “Sepse ti i krijove të gjitha gjërat, dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan” (Zbu. 4:11). Si Besëlidhja e Vjetër ashtu edhe ajo e Reja, flasin për qeveri njerëzore që ndjekin vullnetin e Perëndisë: zëri nga qielli i thotë Nebukadnetsarit se tani ai do të mësojë “që Shumë i Larti sundon mbi mbretërinë e njerëzve dhe ia jep atij që ai dëshiron” (Dan. 4:32), dhe Pali thotë se “nuk ka pushtet veçse prej Perëndisë; dhe pushtetet që janë, janë caktuar nga Perëndia” (Rom. 13:1).
Kisha në Jerusalem besonte se të tëra ngjarjet e lidhura me vdekjen e Krishtit, ishin në përputhje me vullnetin e Perëndisë, pasi në lutjen e tyre ata thanë: “Sepse në të vërtetë kundër Birit tënd të shenjtë Jezus, që ti e vajose, u mblodhën Herodi si dhe Ponc Pilati me paganët dhe me popullin e Izraelit, për të bërë të gjitha ato, që dora jote dhe këshilli yt kishin paracaktuar se do të ndodhnin” (Veprat 4:27–28). Përmendja specifike e palëve të ndryshme të përfshira në faza të ndryshme të kryqëzimit, bashkë me formën e pacaktuar të përemrit lidhor shumës “çfarëdo” (Gr. ὅσα, from ὅσος, G4012, “gjërat të cilat”) nënkupton që jo thjesht faktet rreth vdekjes së Jezusit, por të tëra ngjarjet e detajuara të lidhura me të, janë përfshirë në këtë deklaratë: Dora dhe vullneti i Perëndisë kishin paracaktuar që të tëra këto gjëra do të ndodhnin.
Nganjëherë, është vullneti i Perëndisë që të krishterët të vuajnë, ashtu sikurse lexojmë tek “1 Pjetrit” 3:17, për shembull: “Sepse është më mirë, nëse është i tillë vullneti i Perëndisë, të vuani duke bërë mirë, sesa duke bërë keq.” Pastaj, në kapitullin tjetër, Pjetri thotë: “Prandaj edhe ata që vuajnë sipas vullnetit të Perëndisë, le t`i besojnë shpirtrat e tyre atij, si te Krijuesi besnik, duke bërë të mirën” (1 Pjetrit 4:19). Në këtë varg, fraza: “sipas vullnetit të Perëndisë” nuk mund t’i referohet mënyrës në të cilën të krishterët përballen me vuajtjet, sepse pastaj kjo do ta bënte vargun që në thelb të thoshte: “Le që ata të cilët vuajnë ndërkohë që bëjnë gjënë e duhur, të bëjnë gjënë e duhur dhe t’ia besojnë shpirtrat e tyre....” Kjo do ta bënte frazën “sipas vullnetit të Perëndisë” të tepërt. Përkundrazi, fraza “sipas vullnetit të Perëndisë” duhet t’i referohet faktit që këta të krishterë janë duke vuajtur, ashtu sikurse “vullneti i Perëndisë” iu referua vuajtjeve në kapitullin e mëparshëm (1 Pjetrit 3:17).
Jakobi na inkurajon që t’i shikojmë të tëra ngjarjet e jetës tonë si të nënshtruara vullnetit të Perëndisë. Atyre që thonë: “Sot ose nesër do të shkojmë në atë qytet, dhe do të rrimë atje një vit, do të tregtojmë dhe do të fitojmë,” Jakobi u thotë: “nuk dini për të nesërmen.... Në vend që të thoni: ``Në dashtë Zoti dhe në paçim jetë, ne do të bëjmë këtë ose atë gjë”’ (Jakobi 4:13–15). Kur ia atribuon kaq shumë ngjarje, madje edhe ngjarje të këqija vullnetit të Perëndisë, kjo shpesh do të shkaktojë keqkuptime dhe vështirësi për të krishterët. Disa prej vështirësive të lidhura me këtë subjekt, do të trajtohen këtu ndërsa me të tjerat do të merremi në kapitullin 16 që flet mbi provaninë e Perëndisë.
b. Dallime në aspektet e vullnetit të Perëndisë: (1) Vullneti i domosdoshëm si dhe vullneti i lirë: Disa dallime të bëra në të kaluarën, mund të na ndihmojmë të kuptojmë aspekte të ndryshme të vullnetit të Perëndisë. Ashtu sikurse ne mund të dëshirojmë apo të zgjedhim diçka me zell apo me ngurrim, me gëzim apo me pishman, në fshehtësi apo publikisht, kështu edhe Perëndia, në madhështinë e pafundme të personalitetit të Vet, është në gjendje që të dëshirojë gjëra të ndryshme në mënyra të ndryshme.
Një dallim i dobishëm i zbatuar ndaj aspekteve të vullnetit të Perëndisë, është dallimi mes vullnetit të domosdoshëm të Perëndisë si dhe vullnetit të lirë të Perëndisë. Vullneti i domosdoshëm i Perëndisë do të përfshijë gjithçka që Ai duhet të dëshirojë në përputhje me natyrën e Tij. Çfarë dëshiron Perëndia domosdoshmërisht? Ai dëshiron Vetveten. Perëndia përjetësisht dëshiron të jetë, apo do që të jetë, Ai që është dhe çfarë Ai është. Ai thotë: “UNË JAM AI QË JAM” ose, “UNË DO TË JEM ÇFARË UNË DO TË JEM” (Eks. 3:14). Perëndia nuk mund të zgjedhë të jetë ndryshe nga ç’është apo të reshtë së ekzistuari.
Vullneti i lirë i Perëndisë përfshin të tëra gjërat të cilat Perëndia dëshiron t’i ketë, por nuk kishte domosdoshmëri për të dëshiruar në përputhje me natyrën e Tij. Këtu ne duhet të parashtrojmë vendimin e Perëndisë për të krijuar universin, dhe tërë vendimet e lidhura me detajet e atij krijimi. Këtu ne duhet të vëmë gjithashtu tërë veprat e shpengimit të Perëndisë. Nuk kishte asgjë nga natyra e Perëndisë që të kërkonte prej Tij të krijonte universin apo që të shpengonte nga njerëzimi i mëkatshëm një popull për Veten (shiko diskutimin më sipër në lidhje me pavarësinë e Perëndisë). Megjithëkëtë, Perëndia vendosi të krijojë e të shpengojë, dhe këto ishin zgjedhje tërësisht të lira nga ana e Tij. Paçka se përbrenda pjesëtarëve të Trinisë, dashuria, përbashkësia dhe lavdia ekzistojnë në masë të pafundme për tërë përjetësinë (shiko “Gjoni” 17:5, 24), megjithëkëtë, Perëndia vendosi ta krijojë universin e të na shpengojë për lavdinë e Vet (kr. Isa. 43:7; 48:9–11; Rom. 11:36; 1 Kor. 8:6; Efe. 1:12; Zbu. 4:11). Do të ishte gabim për ne që të përpiqeshim të gjenim një shkak të natyrshëm për krijimin apo shpengimin në qenien e Perëndisë Vetë, pasi kjo do ta zhvaste Perëndinë nga pavarësia e Tij totale. Do të ishte njëlloj sikur të thoshe që pa ne, Perëndia nuk do mund të ishte me të vërtetë Perëndi. Vendimet e Perëndisë për të krijuar dhe për të shpenguar, ishin vendime tërësisht të lira.
(2) Vullneti i fshehtë dhe vullneti i zbuluar: Një dallim tjetër i dobishëm i zbatuar tek aspekte të ndryshme të vullnetit të Perëndisë, është dallimi mes vullnetit të fshehtë të Perëndisë dhe vullnetit të Tij të zbuluar. Edhe nga përvoja jonë, ne e dimë se jemi në gjendje për të dëshiruar disa gjëra në mënyrë të fshehtë, të cilat vetëm më vonë t’ua bëjmë të ditura të tjerëve. Nganjëherë, ne ua tregojmë të tjerëve atë që kemi dëshiruar përpara se ajo të realizohet, ndërsa herë të tjera, ne nuk e bëjmë të ditur dëshirën tonë të fshehtë derisa ngjarja e dëshiruar të ketë ndodhur.
Padyshim që një dallim mes aspekteve të vullnetit të Perëndisë, është evidente në shumë prej pasazheve të Shkrimit. Sipas Moisiut, “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë, por gjërat e shfaqura janë për ne dhe për bijtë tanë përgjithnjë, me qëllim që të zbatojmë në praktikë tërë fjalët e këtij ligji” (L. i P. 29:29). Ato gjëra të cilat Perëndia i ka zbuluar, janë dhënë me qëllim që ne t’i bindemi vullnetit të Perëndisë: “që të zbatojmë në praktikë tërë fjalët e këtij ligji.” Kishte shumë aspekte të tjera të planit të Tij, të cilat Ai nuk ua kishte zbuluar: shumë detaje rreth ngjarjeve të ardhshme, detajeve specifike të vështirësive apo bekimeve në jetën e tyre e kështu me radhë. Në lidhje me këto çështje, ata thjesht duhet t’i besonin Atij.
Ngaqë vullneti i zbuluar i Perëndisë zakonisht përmban urdhëresat e Tij apo “norma” për sjelljen tonë morale, vullneti i zbuluar i Perëndisë nganjëherë quhet gjithashtu vullneti i normave të Perëndisë apo vullneti për të urdhëruar. Ky vullnet i zbuluar i Perëndisë, është vullneti i deklaruar i Perëndisë për sa i takon asaj që ne duhet të bëjmë apo asaj që Perëndia na urdhëron që të bëjmë.
Nga ana tjetër, të fshehtat e Perëndisë zakonisht përfshijnë dekretet e Tij të fshehta përmes të cilave Ai qeveris universin, dhe përcakton gjithçka që do të ndodhë. Ai nuk na i zbulon zakonisht këto dekrete (me përjashtim të rasteve të profecive rreth të ardhmes), në mënyrë që këto dekrete të jenë me të vërtetë vullneti i “fshehtë” i Perëndisë. Ne zbulojmë atë që Perëndia ka dekretuar, kur ngjarjet ndodhin aktualisht. Për shkak se ky vullnet i fshehtë i Perëndisë ka të bëjë me dekretimin prej Tij të ngjarjeve në botë, ky aspekt i vullnetit të Perëndisë, nganjëherë quhet gjithashtu vullneti i dekretit të Perëndisë.[41]2
Ka një sërë rastesh ku Shkrimi përmend vullnetin e zbuluar të Perëndisë. Në lutjen e Zotit, peticioni: “U bëftë vullneti yt në tokë si në qiell” (Mat. 6:10) është një lutje që njerëzit t’i binden vullneti të zbuluar të Perëndisë, urdhëresave të Tij, në tokë njëlloj sikurse ato zbatohen në qiell (d.m.th. plotësisht dhe tërësisht). Kjo nuk mund të jetë një lutje që vullneti i fshehtë i Perëndisë (d.m.th. dekretet e Tij për ngjarjet që Ai ka planifikuar) do të plotësohen në fakt, sepse ajo që Perëndia ka dekretuar në vullnetin e Tij të fshehtë, padyshim që do të realizohet. T’i kërkosh Perëndisë që të realizojë atë që Ai tashmë e ka dekretuar për të ndodhur, do ishte njëlloj sikur të luteshe duke thënë “Ndodhtë ajo që ka për të ndodhur.” Kjo me të vërtetë që do të ishte një lutje boshe, sepse nuk do të përbënte aspak kërkesë. Për më tepër, përderisa ne nuk e njohim vullnetin e fshehtë të Perëndisë për sa i takon të ardhmes, personi që bën një lutje që vullneti i fshehtë i Perëndisë të realizohet, nuk do ta dijë kurrë atë gjë për të cilën ai apo ajo po lutet. Do të ishte një lutje pa një përmbajtje të kuptueshme dhe e pa efekt. Përkundrazi, lutja jonë “U bëftë vullneti yt” duhet kuptuar si një thirrje që vullneti i zbuluar i Perëndisë, të ndiqet në tokë nga njerëzit.
Nëse kjo frazë kuptohet kësisoj, ajo na siguron një model si të lutemi mbi bazën e urdhëresave të Perëndisë në Shkrim. Në këtë kuptim, Jezusi na siguron një udhëzues për një gamë tejet të gjerë kërkesash për lutje. Ne inkurajohemi nga Krishti këtu që të lutemi që njerëzit të mund t’u binden ligjeve të Perëndisë, që ata të ndjekin parimet e Tij për jetën, që ata t’u binden urdhëresave të Tij, të pendohen për mëkatet dhe t’i besojnë Krishtit si Shpëtimtar. Të lutesh për këto gjëra është të lutesh që vullneti i Perëndisë të bëhet në tokë ashtu sikurse është në qiell.
Pak më vonë, Jezusi thotë: “Jo çdo njeri që më thotë: "Zot, Zot" do të hyjë në mbretërinë e qieve; por ai që bën vullnetin e Atit tim, që është në qiej” (Mat. 7:21). Edhe një herë tjetër, referenca këtu nuk mund të jetë për vullnetin e fshehur të Perëndisë apo vullnetin e dekretimit (sepse i tërë njerëzimi shkon në linjë me këtë, edhe pa e ditur vetë), por për vullnetin e zbuluar të Perëndisë, konkretisht, ligjin moral të Perëndisë të cilit duhet t’i binden pasuesit e Krishtit (kr. “Mat.” 12:50; me shumë mundësi gjithashtu 18:14). Kur Pali i urdhëron efesianët që të “kuptojnë cili është vullneti i Zotit” (Efe. 5:17; kr. Rom. 2:18), ai po flet përsëri për vullnetin e zbuluar të Perëndisë. Për këtë e ka edhe Gjoni kur thotë: “nëse kërkojmë diçka sipas vullnetit të tij, na e dëgjon” (1 Gjonit 5:14).
Me shumë mundësi, gjëja më e mirë është që edhe “1 Timoteut” 2:4 dhe “2 Pjetrit” 3:9 ta vëmë gjithashtu në këtë kategori. Pali thotë që Perëndia “dëshiron [apo “do, uron,’ Gk. θέλω, G2527] që gjithë njerëzit të shpëtohen dhe të vijnë te njohja e së vërtetës” (1 Tim. 2:4). Pjetri thotë se Zoti “nuk vonon plotësimin e premtimit të tij, siç mendojnë disa se të ishte vonesë; por është zemërgjerë ndaj nesh, sepse nuk do që ndokush të humbasë, por që të gjithë të vijnë në pendim” (2 Pjetrit 3:9). Në asnjërin prej këtyre vargjeve, vullneti i Perëndisë nuk mund të merret për vullnetin e fshehtë të Tij, për dekretin e Tij për atë që do të ndodhë me siguri. Kjo është për shkak se Besëlidhja e Re është e qartë që do të ketë një gjykim përfundimtar e që jo të tërë do të shpëtohen. Për rrjedhojë, gjëja më e mirë është t’i kuptojmë këto referenca si treguese të vullnetit të zbuluar të Perëndisë, si urdhëresat e Tij ndaj njerëzimit të cilave duhet t’u bindemi si dhe deklaratave të Tij drejtuar nesh për ato gjëra që janë të kënaqshme për Të.
Nga ana tjetër, shumë pasazhe flasin për vullnetin e fshehtë të Perëndisë. Kur Jakobi na thotë që të themi: “Në dashtë Zoti dhe në paçim jetë, ne do të bëjmë këtë ose atë gjë” (Jakobi 4:15), ai nuk mund të jetë duke folur për vullnetin e zbuluar të Perëndisë apo vullnetin e normave, pasi në lidhje me shumë prej veprimeve tona, ne e dimë se ato janë në përputhje me urdhëresën e Perëndisë që ne të bëjmë një veprimtari a një tjetër që kemi planifikuar. Përkundrazi, të besojmë në vullnetin e fshehtë të Perëndisë, është diçka që tejkalon krenarinë dhe shpreh një varësi të përulur mbi kontrollin sovran të Perëndisë mbi ngjarjet e ndodhura në jetën tonë.
Një rast tjetër i kësaj gjendet tek “Zanafilla” 50:20. Jozefi i thotë vëllezërve të vet: “Ju keni kurdisur të këqija kundër meje, por Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës, për të kryer atë që po ndodh sot: të mbash gjallë një popull të shumtë.” Këtu, vullneti i zbuluar i Perëndisë ndaj vëllezërve të Jozefit, ishte që ata ta donin e të mos e vidhnin apo ta shitnin si skllav, e as të planifikonin për ta vrarë. Por vullneti i fshehtë i Perëndisë, ishte që në rastin e mosbindjes ndaj Tij nga ana e vëllezërve të Jozefit, një e mirë më e madhe do të realizohej kur Jozefi, pasi të qe shitur si skllav në Egjipt, të fitonte autoritet mbi atë tokë dhe më pas të mund ta shpëtonte familjen e vet.
Kur Pali u thotë korintasve: “Shpejt kam për të ardhur te ju, në dashtë Zoti” (1 Kor. 4:19), ai nuk po flet për vullnetin e zbuluar të Perëndisë, sepse Pali kishte vendosur tashmë, në bindje ndaj Perëndisë e në përmbushje të postit të tij apostolik, që të shkonte për vizitë tek korintasit. Ai po flet më shumë për vullnetin e fshehur të Perëndisë, planin e Tij të fshehtë për të ardhmen, të cilin Pali nuk e di, e që do të bëhet i njohur vetëm kur të ndodhë (kr. Vep. 21:14; Rom. 1:10; 15:32; Efe. 1:11; 1 Pjetrit 3:17; 4:19).[42]3
Si zbulimi i lajmit të mirë për ungjillin ndaj disave, ashtu edhe fshehja e tij ndaj të tjerëve, thuhet se janë në përputhje me vullnetin e Perëndisë. Jezusi thotë: “Të lavdëroj, o Atë, Zot i qiellit dhe i dheut, sepse ua fshehe këto gjëra të urtit dhe të mençurit, dhe ua zbulove fëmijëve të vegjël; Po, o Atë, sepse kështu qe e pranueshme para teje” (Mat. 11:25–26). Edhe kjo duhet t’i referohet vullnetit të fshehtë të Perëndisë, sepse vullneti i Tij i zbuluar, është që të tërë të vijnë në shpëtim. Në fakt, vetëm dy vargje më lart, Jezusi urdhëron të tërë: “Ejani tek unë, o të gjithë të munduar dhe të rënduar, dhe unë do t'ju çlodh” (Mat. 11:28). Dhe si Pali ashtu edhe Pjetri na tregojnë që vullneti i Perëndisë është që të gjithë të shpëtohen (shiko 1 Tim. 2:4; 2 Pjetrit 3:9). Kësisoj, fakti që disa nuk janë shpëtuar ndërsa për disa të tjerë, ungjilli u është fshehur, duhet të kuptohet se ndodh në përputhje me vullnetin e fshehur të Perëndisë, që është i panjohur për ne, dhe që është e papërshtatshme për ne që të kërkojmë ta zhbirojmë. Në të njëjtën mënyrë, ne duhet ta kuptojmë përmendjen e vullnetit të Perëndisë tek “Romakëve” 9:18 (“Kështu, pra, ai ka mëshirë për atë që do dhe e ngurtëson atë që do”) dhe “Veprave” 4:28 (“për të bërë të gjitha ato, që dora jote dhe këshilli yt kishin paracaktuar se do të ndodhnin”) si referenca ndaj vullnetit të fshehtë të Perëndisë.
Ekziston një rrezik kur flasim për ngjarje të këqija sikur ato ndodhin në përputhje me vullnetin e Perëndisë edhe pse e shikojmë që Shkrimi flet për to kësisoj. Një rrezik është që ne mund të fillojmë të mendojmë që Perëndia gjen kënaqësi në të keqen, gjë që nuk qëndron (shiko “Ezek.” 33:11), paçka se Ai mund t’i përdorë kësi ngjarjesh për qëllimet e Tij të mira (shiko kapitullin 16 për diskutime të mëtejshme). Një rrezik tjetër është që ne mund të fillojmë t’ia hedhim fajin Perëndisë për mëkatin, e jo vetes tonë, apo që të mendojmë se nuk jemi përgjegjës për veprimet tona të këqija. Shkrimi ama, nuk nguron t’i gërshetojë deklaratat e sovranitetit të Perëndisë me deklaratat e përgjegjësisë së njeriut për të keqen. Pjetri mund të thoshte në të njëjtën fjali që Jezusi “sipas këshillit të caktuar dhe të paranjohur të Perëndisë, ju dorëzua juve,” dhe gjithashtu që “këtë Jezus... me duart e të padrejtëve, e gozhduat në kryq dhe e vratë” (Veprat 2:23). Si vullneti i fshehtë i Perëndisë ashtu edhe ligësia e fajshme e të “padrejtëve” në kryerjen e saj, pohohen në të njëjtën deklaratë. Sido që ne t’i kuptojmë veprimet e fshehura të vullnetit të fshehur të Perëndisë, ne nuk duhet ta kuptojmë kurrë këtë sikur kjo nënkupton që ne jemi të lirë nga përgjegjësia për të bërë të keqen, apo se Perëndia duhet fajësuar ndonjëherë për mëkatin. Shkrimi nuk flet kurrë në këtë mënyrë, dhe as ne nuk duhet, paçka se si mund të jetë kjo gjë, mund të mbetet mister për ne në këtë epokë.[43]4
15. Liria. Liria e Perëndisë është ai atribut i Perëndisë përmes të cilit Ai bën çfarëdo që dëshiron. Ky përkufizim nënkupton që asgjë në tërë krijimin nuk mund ta pengojë Perëndinë që të realizojë vullnetin e Tij. Ky atribut i Perëndisë është për rrjedhojë i lidhur ngushtë me vullnetin dhe fuqinë e Tij. Megjithëkëtë, ky aspekt i lirisë përqendrohet tek fakti që Perëndia nuk është i detyruar nga ndonjë gjë që është e jashtme për Të, dhe se Ai është i lirë që të bëjë gjithçka që dëshiron. Nuk ekziston asnjë person apo forcë e cila mund t’i diktojë ndonjëherë Perëndisë atë që Ai duhet të bëjë. Ai nuk është nën asnjë autoritet apo kufizim të jashtëm.
Liria e Perëndisë është përmendur tek “Psalmi” 115, ku fuqia e Tij e madhe vihet në kontrast me dobësinë e idhujve: “Perëndia ynë është në qiejt dhe bën tërë atë që i pëlqen” (Psa. 115:3). Sundimtarët njerëzor nuk janë në gjendje të qëndrojnë përballë Perëndisë dhe të kundërshtojnë me efikasitet vullnetin e Tij, sepse “Zemra e mbretit në duart e Zotit është si rrjedhat e ujit; e drejton ku do ai” (F. e Urta 21:1). Po kështu, Nebukadnetsari kur pendohet mëson që është e vërtetë të thuash për Perëndinë: “Ai vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit dhe me banorët e dheut. Askush nuk mund t`ia ndalë dorën ose t`i thotë: "Çfarë po bën”?’ (Dan. 4:35).
Ngaqë Perëndia është i lirë, ne nuk duhet të përpiqemi të kërkojmë më përgjigje përfundimtare rreth veprimeve të Perëndisë në krijim sesa fakti që Ai dëshiroi të bëjë diçka dhe që vullneti i Tij ka liri të përsosur (për aq kohë sa veprimet që Ai ndërmerr, janë në përputhje me karakterin e Tij moral). Nganjëherë njerëzit përpiqen të zbulojnë arsyet përse Perëndisë i duhet të bëjë një veprim a një tjetër (si për shembull të krijojë botën, apo të na shpëtojë). Është më mirë që thjesht të themi se ishte vullneti totalisht i lirë i Perëndisë (që punon në një mënyrë të papërputhshme me karakterin e Tij) që qe arsyeja përfundimtare përse Ai zgjodhi që ta krijonte botën dhe që të shpëtonte mëkatarët.
16. Gjithëfuqia (Fuqi, Sovranitet). Gjithëfuqia e Perëndisë do të thotë që Perëndia është në gjendje që të realizojë të tërë vullnetin e Tij të shenjtë. Fjala gjithëfuqi është derivuar nga dy fjalë latine, omni “gjithë,” dhe potens “i fuqishëm,” dhe kështu formon termin “i plotfuqishëm.” Ndërsa liria e Perëndisë iu referua faktit që nuk ka kufizime të jashtme mbi vendimet e Perëndisë, gjithëfuqia e Perëndisë i referohet forcës së Tij për të bërë atë që Ai vendos që të bëjë.
Ky pushtet është përmendur shpesh herë në Shkrime. Perëndia është: “Është Zoti i fortë dhe i fuqishëm, Zoti i fortë në betejë!” (Psa. 24:8). Pyetja retorike: “A ka vallë diçka që është e pamundur për Zotin?” (Zan. 18:14; Jer. 32:27) padyshim që nënkupton (në kontekstet në të cilat ajo haset) që asgjë nuk është tepër e vështirë për Zotin. Në fakt, Jeremia i thotë Perëndisë: “Nuk ka asgjë tepër të vështirë për ty” (Jer. 32:17).
Pali thotë që Perëndia: “mund të bëjë jashtë mase më tepër nga sa kërkojmë ose mendojmë” (Efe. 3:20), dhe Perëndia është quajtur “i Gjithëpushtetshëm” (2 Kor. 6:18; Zbu. 1:8), një term ky (Gk. παντοκράτωρ, G4120) që sugjeron zotërimin e tërë fuqisë dhe autoritetit. Për më tepër, engjëlli Gabriel i thotë Marisë: “te Perëndia asgjë s'është e pamundshme” (Luka 1:37), dhe Jezusi thotë: “për Perëndinë çdo gjë është e mundur” (Mat. 19:26).
Këto pasazhe nënkuptojnë që fuqia e Perëndisë është e pafundme, dhe që për rrjedhojë Ai nuk është i kufizuar në bërjen e vetëm asaj gjëje që Ai ka bërë faktikisht. Në fakt, Perëndia është në gjendje të bëjë më shumë nga ç’bën aktualisht. Për shembull, Gjon Pagëzori thotë tek “Mateu” 3:9, “Perëndia mund të nxjerrë bij të Abrahamit edhe prej këtyre gurëve.” Perëndia është një i Cili “bën tërë atë që i pëlqejnë” (Psa. 115:3). Ai mund ta kishte shkatërruar Izraelin dhe të kishte ngritur një komb të madh nga Moisiu (kr. Eks. 32:10), por nuk e bëri këtë.
Sidoqoftë, ka disa gjëra të cilat Perëndia nuk mund t’i bëjë. Perëndia nuk mund të dëshirojë apo të bëjë ndonjë gjë që do të binte ndesh me karakterin e Vet. Kjo është arsyeja përse përkufizimi i gjithë-fuqisë deklarohet në lidhje me aftësinë e Perëndisë për të bërë “të tërë vullnetin e Tij të shenjtë.” Nuk është absolutisht gjithçka që Perëndia është në gjendje të bëjë, por gjithçka që është në përputhje me karakterin e Tij. Për shembull, Perëndia nuk mund të gënjejë. Tek “Titit” 1:2 ai quhet (fjalë për fjalë) “Perëndia jo gënjyes” apo “Perëndia që nuk gënjen kurrë.” Autori i “Hebrenjve” thotë se në zotimin dhe premtimin e Perëndisë “është e pamundur për Perëndinë që të gënjejë” (Heb. 6:18, përkthimi i autorit). “2 Timoteut” 2:13 thotë për Krishtin: “ai nuk mund të mohojë vetveten.” Për më tepër, Jakobi thotë: “Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vet nuk tundon asnjeri” (Jakobi 1:13). Kësisoj, Perëndia nuk mund të gënjejë, mëkatojë, mohojë Veten apo të tundohet me të keqen. Ai nuk mund të reshtë së ekzistuari, apo të reshtë së qenuri Perëndi, apo të veprojë në një mënyrë të papërputhshme me cilindo prej atributeve të Tij.
Kjo do të thotë që nuk është tërësisht e saktë të thuash që Perëndia mund të bëjë çfarëdo gjëje. Edhe pasazhet e Shkrimit të cituara më lart të cilat përdorin fraza të ngjashme me këtë, duhet kuptuar në kontekstin e tyre ato nënkuptojnë që Perëndia mund të bëjë gjithçka që dëshiron, apo gjithçka që është në përputhje me karakterin e Tij. Paçka se fuqia e Perëndisë është e pafundme, përdorimi që i bën Ai asaj fuqie cilësohet nga atributet e tjera të Tij (njëlloj sikurse të tëra atributet e Perëndisë cilësojnë tërë veprimet e Tij). Për rrjedhojë ky është një rast tjetër ku keqkuptime do të lindnin nëse njëri atribut do të ishte i izoluar nga pjesa tjetër e karakterit të Perëndisë dhe do të theksohej në një mënyrë disproporcionale.
Ushtrimi prej Perëndisë i pushtetit mbi krijesat e Tij, quhet gjithashtu sovraniteti i Perëndisë. Sovraniteti i Perëndisë është ushtrimi i sundimit (si “sovran” apo “mbret”) mbi krijesat e Tij. Kjo temë do të diskutohet në më shumë detaje në kapitullin 16, që bën fjalë mbi provaninë e Perëndisë.
Ndërkohë që përmbyllim trajtimin tonë të atributeve të qëllimit të Perëndisë, është e udhës të kuptojmë që Ai na ka bërë në një mënyrë të atillë që ne tregojmë në jetën tonë një farë reflektimi të zbehtë të secilës prej tyre. Perëndia na ka bërë si krijesa me një vullnet. Ne ushtrojmë zgjedhje dhe ndërmarrim vendime reale për sa i takon ngjarjeve në jetën tonë. Paçka se vullneti ynë nuk është absolutisht i lirë si vullneti i Perëndisë, Perëndia gjithsesi na ka dhënë një liri relative përbrenda sferës së aktivitetit në universin që Ai ka krijuar.
Në fakt, ne kemi një sens intuitiv që është aftësia jonë për të ushtruar vullnetin tonë dhe të bëjmë zgjedhje, dhe këtë e bëjmë në një mënyrë relativisht të lirë, që është edhe një nga shenjat më të dallueshme të ngjashmërisë së Perëndisë në ekzistencën tonë. Sigurisht, dëshira jonë për të ushtruar vullnetin tonë si dhe dëshira jonë për të qenë të lirë nga kufizimet, mund të shfaqet në mënyra të mëkatshme. Njerëzit mund të bëhen krenarë dhe të dëshirojnë një lloj lirie që përmban kryeneçësi ndaj autoritetit të Perëndisë si dhe një refuzim për t’iu bindur vullnetit të Tij. Sidoqoftë, kur ne e përdorim vullnetin tonë si dhe lirinë tonë për të bërë zgjedhje të cilat janë të pëlqyeshme për Perëndinë, ne pasqyrojmë kësisoj karakterin e Tij dhe i sjellim lavdi Atij. Kur qeniet njerëzore janë privuar nga aftësia e tyre për të bërë zgjedhje lirisht nga qeveri të këqija apo nga rrethana të tjera, një pjesë e rëndësishme e ngjashmërisë së tyre me Perëndinë, është ndrydhur kësisoj. Nuk është për t’u habitur që ata do të paguajnë pothuajse çfarëdo çmimi për ta rifituar lirinë e tyre. Thirrja e revolucionarit amerikan Petrik Henri (Patrick Henry) “Liri a vdekje!” bën jehonë thellë përbrenda cilitdo person të krijuar sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë.
Ne sigurisht që nuk kemi autoritet të pafundmë apo gjithëfuqi po ashtu sikurse nuk kemi liri të pafundme apo ndonjë atribut tjetër të Perëndisë në një shkallë të pafundme. Por edhe pse nuk kemi gjithëfuqi, Perëndia na ka dhënë pushtet për të sjellë rezultate, si fuqi fizike, ashtu edhe fuqi të të tjera llojeve: fuqi mendore, fuqi shpirtërore, fuqi bindëse dhe fuqi në lloje të ndryshme strukturash autoriteti (familje, kishë, qeveri civile, e kështu me radhë). Në të tëra këto fusha, përdorimi i pushtetit në mënyrë të kënaqshme për Perëndinë dhe të përputhshme me vullnetin e Tij, është përsëri diçka që i sjell Atij lavdi dhe që pasqyron karakterin e Tij.
E. Atributet “Përmbledhëse”
17. Përsosmëria. Përsosmëria e Perëndisë do të thotë që Perëndia zotëron tërësisht të tëra cilësitë e shkëlqyeshme dhe nuk i mungon asnjë pjesë e ndonjë cilësie që do të ishte e dëshirueshme për Të.
Është e vështirë të vendosim nëse kjo duhet të renditet si një atribut i veçantë apo thjesht të përfshihet në përshkrimin e atributeve të tjera. Disa pasazhe thonë që Perëndia është “i përsosur” apo “i plotë.” Jezusi na thotë: “Jini, pra, të përsosur, ashtu siç është i përsosur Ati juaj, që është në qiej” (Mat. 5:48). Davidi thotë rreth Perëndisë: “Rruga e Perëndisë është e përsosur” (Psa. 18:30; kr. L. i P. 32:4). Për rrjedhojë, mund të themi se ekzistojnë disa precedentë në Shkrim mbi të cilin të deklarojmë shkoqur që Perëndia nuk ka asnjë mangësi në shkëlqyeshmërinë e Tij. Ai zotëron plotësisht të tërë atributet e Tij dhe prej atyre atributeve Atij nuk i mungon asgjë. Për më tepër, nuk ekziston asnjë cilësi e shkëlqyeshme që do të ishte e dëshirueshme për Perëndinë e që Ai nuk e ka. Ai është “i plotë” apo i “përsosur” nga çdo drejtim.
Ky atribut është i pari i atyre të klasifikuara si atribute “përmbledhëse” për shkak se nuk përshtatet mirë me kategoritë e tjera që janë renditur aty. Paçka se të tëra atributet e Perëndisë, modifikojnë nga një anë tërë të tjerat, ato që bien në këtë kategori duken se gjejnë zbatim drejtpërsëdrejti tek të tëra atributet, apo se përshkruajnë disa aspekte të të tëra atributive, saqë ia vlen t’i themi shkoqur.
18. Lumnia. Të jesh i “lumur” do të thotë të jesh i lumtur në një kuptim shumë të plotë e të pasur. Shpesh herë Shkrimi flet për lumninë e atyre njerëzve të cilët ecin në rrugët e Perëndisë. Megjithëkëtë, tek “1 Timoteut” Pali e quan Perëndinë “i lumi e i vetmi Sundimtar” (1 Tim. 6:15) dhe flet për “ungjillin e lavdisë të të lumit Perëndi” (1 Tim. 1:11). Në të dyja rastet, fjala e përdorur nuk është εὐλογητός, G2329 (e cila shpesh është përkthyer “i/e bekuar”), por μακάριος (G3421, që do të thotë i “lumur”).
Kësisoj, lumnia e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Lumnia e Perëndisë do të thotë që Perëndia gjen plotësisht kënaqësi tek Vetja, si dhe në gjithçka që pasqyron karakterin e Tij. Në këtë përkufizim, ideja e lumnisë apo e bekueshmërisë së Perëndisë, është drejtpërsëdrejti e lidhur me personin e Tij si fokusi i gjithçkaje që është e denjë për t’u gëzuar me të dhe për të gjetur kënaqësi në të. Ky përkufizim nënkupton që Perëndia është plotësisht i lumtur, që Ai ka plotësinë e gëzimit në Vetvete.
Ky përkufizim pasqyron faktin që Perëndia gjen kënaqësi në gjithçka në krijim që pasqyron shkëlqyeshmërinë e Tij. Kur Ai e përfundoi veprën e Tij të krijimit, Ai vështroi gjithçka që kishte bërë dhe tha se ishte “shumë mirë” (Zan. 1:31). Kjo nënkupton kënaqësinë e Perëndisë në gjetjen kënaqësi tek krijimi që ka bërë si dhe në aprovimin e Tij për të. Pastaj, tek “Isaia” ne lexojmë një premtim për gëzimin e ardhshëm të Perëndisë mbi njerëzit e Vet: “ashtu si i martuari gëzohet për nusen, kështu Perëndia do të gëzohet për ty” (Isa. 62:5; kr. F. e Urta. 8:30–31; Sof. 3:17).
Mund të duket e çuditshme apo madje disi zhgënjyese për ne kur Perëndia gëzohet në krijimin që ka bërë, apo madje që Ai gëzohet tek ne, por kjo është në të vërtetë pasqyrimi i cilësive të veta të shkëlqyeshme në të cilën Ai gëzohet. Por, kur ne kuptojmë që shuma e gjithçkaje që është e dëshirueshme apo e shkëlqyeshme, gjendet në një masë të pafundme në Perëndinë Vetë, atëherë ne kuptojmë se nuk do mund të ishte ndryshe: pavarësisht çfarëdo shkëlqyeshmërie që të ketë në univers, çfarëdo që është e dëshirueshme, duhet që në fund të fundit të ketë ardhur prej Tij, sepse Ai është Krijuesi i gjithçkaje dhe Ai është burimi i tërë të mirës. “çdo dhurëti e mirë dhe çdo dhuratë e përsosur është nga lart dhe zbret nga Ati i dritave, pranë të cilit nuk ka ndërrim dhe as hije ndryshimi” (Jakobit 1:17).
Për rrjedhojë, ne duhet t’i themi vetes, ashtu sikurse Pali u thotë korintasve: “Çfarë ke që nuk e ke marrë? Dhe, nëse e ke marrë, pse mburresh sikur nuk e ke marrë?” (1 Kor. 4:7). “Sepse prej tij dhe me anë të tij dhe ndaj tij janë të gjitha. Lavdi atij përjetë! Amen” (Rom. 11:36).
Ne imitojmë lumninë e Perëndisë kur gjejmë kënaqësi dhe lumturi në gjithçka që është e kënaqshme për Perëndinë, si në këto aspekte të jetës tonë që janë të kënaqshme për Perëndinë, ashtu edhe në veprat e të tjerëve. Në fakt, kur jemi mirënjohës dhe gjejmë kënaqësi në aftësitë dhe preferencat specifike, si dhe në karakteristikat e tjera me të cilat Perëndia na ka krijuar si individë, atëherë ne gjithashtu imitojmë atributin e Tij të lumnisë. Për më tepër, ne e imitojmë lumninë e Perëndisë duke u gëzuar me krijim që Ai ka bërë ndërkohë që ai pasqyron aspekte të ndryshme të karakterit të Tij të shkëlqyer. Gjithashtu, ne e gjejmë lumninë tonë më të madhe tek burimi i tërë cilësive të mira: Perëndia Vetë.
19. Bukuria. Bukuria e Perëndisë është ai atribut i Perëndisë me të cilin Ai është shuma e tërë cilësive të dëshirueshme. Ky atribut i Perëndisë ka qenë nënkuptuar në një sërë atributesh paraprirëse, dhe është i lidhur veçanërisht me përsosmërinë e Perëndisë. Sidoqoftë, përsosmëria e Perëndisë qe përkufizuar në një mënyrë të atillë që të tregojë se Atij nuk i mungon asgjë që do të ishte e dëshirueshme për Të. Ky atribut, pra bukuria, përkufizohet në një mënyrë pozitive për të treguar që Perëndia aktualisht zotëron të tëra cilësitë e dëshirueshme: “përsosmëri” do të thotë që Perëndisë nuk i mungon asgjë e dëshirueshme; “bukuri” do të thotë që Perëndia ka gjithçka të dëshirueshme. Këto janë dy mënyra të ndryshme të cilat afirmojnë të njëjtën të vërtetë.
Megjithëkëtë, ka vlerë në afirmimin e këtij aspekti pozitiv të zotërimit prej Perëndisë të gjithçkaje që është e dëshirueshme. Kjo na kujton që të tëra dëshirat tona të mira dhe të dëshirueshme, të tëra dëshirat që duhet të jenë tek ne apo në ndonjë krijesë tjetër, e gjejnë përmbushjen e tyre përfundimtare tek Perëndia e jo tek ndokush tjetër.
Davidi flet për bukurinë e Zotit tek “Psalmi” 27:4: “Për një gjë iu luta Zotit dhe atë kërkoj: të banoj në Shtëpinë e Zotit tërë ditët e jetës sime, për të soditur bukurinë e Zotit dhe për të admiruar tempullin e tij.” Një ide e ngjashme është shprehur në një psalm tjetër: “Cilin kam në qiell veç teje? Dhe mbi tokë nuk dëshiroj tjetër njeri veç teje” (Psa. 73:25). Në të dyja rastet, psalmisti e kupton që dëshira e tij për Perëndinë i Cili është përmbledhja e gjithçkaje të dëshirueshme, i tejkalon ku e ku të tëra dëshirat e tjera. Kjo dëshirë kulmon në një dëshirë të ethshme për të qenë pranë Perëndisë dhe për të shijuar përgjithnjë praninë e Tij. Kësisoj, bekimi më i madh i qytetit qiellor, do të jetë ky: “edhe do të shohin fytyrën e tij” (Zbu. 22:4).
En R. Kazin (Anne R. Cousin) padyshim që kishte një këndvështrim të duhur të parajsës, sepse në strofën e fundit të himnit të saj të titulluar “Rërat e Kohës po Zhyten (The Sands of Time are Sinking)” ajo shkruan:
Sytë e nuses nuk janë tek petkat e saj,
Por tek fytyra e dashur të dhëndrit të vet.
Unë nuk do të vështroj lavdinë,
Por Vet të hirshmin Mbret;
Jo tek kurora që Ai jep,
Por tek dora e Tij e shpuar:
Qengji është gjithë lavdia
I tokës së Emanuelit të bekuar.
Kur ne tregojmë një sjellje që është e kënaqshme për Perëndinë, ne pasqyrojmë lumninë e Tij në jetën tonë. Kësisoj, Pjetri u thotë grave në kishat të cilave u shkruan që “stolisja” e tyre (që është burimi i tyre i bukurisë) duhet të jetë “njeriu i fshehur i zemrës, stolisur me paprishjen e frymës së butë edhe të qetë, i cili është shumë i çmuar përpara Perëndisë” (1 Pjetrit 3:4). Në mënyrë të ngjashme, Pali i udhëzon shërbëtorët që përmes sjelljes së tyre, ata të “stolisin doktrinën e Perëndisë, Shpëtimtarit tonë” (Titit 2:10).
Bukuria e jetës tonë është kaq shumë e rëndësishme për Krishtin, saqë qëllimi i Tij tani, është shenjtërimi i tërë kishës “që ta paraqesë atë përpara vetes së tij si një kishë të lavdishme, pa njolla a rrudha a ndonjë gjë të tillë, por që të jetë e shenjtë dhe e paqortueshme” (Efe. 5:27). Kësisoj, ne në mënyrë individuale por edhe së bashku, pasqyrojmë lumninë e Perëndisë në çdo gjë në të cilat ne shfaqim karakterin e Tij. Kur ne pasqyrojmë karakterin e Tij, Ai gjen kënaqësi tek ne dhe na shikon si të bukur.
Por ne gjithashtu gjejmë kënaqësi në shkëlqyeshmërinë e Perëndisë, siç e shikojmë të manifestuar në jetën e vëllezërve dhe motrave tona në Zotin. Për rrjedhojë është e drejtë që ne të gjejmë gëzim dhe kënaqësi në bashkësinë që kemi me njëri tjetrin, dhe që ky gëzim të thellohet me rritjen e konformitetit tonë me jetën e Krishtit. Është gjë e mirë që ne me zor presim të jemi një përbashkësi me njerëzit e Perëndisë, në të cilën karakteri i Perëndisë është manifestuar, pasi kur ne gjejmë kënaqësi në perëndishmërinë e njerëzve të Perëndisë, ne si përfundim po gjejmë kënaqësi në Perëndinë Vetë ndërkohë që shikojmë karakterin e Tij të evidentuar në jetën e njerëzve të Tij.
20. Lavdia. Nga njëra anë, fjala lavdi thjesht nënkupton “nder” apo “reputacion të shkëlqyer.” Ky është kuptimi i termit tek “Isaia” 43:7, ku Perëndia flet për fëmijët e Tij: “që kam krijuar për lavdinë time,” apo “Romakëve” 3:23, që thotë se të tërë “kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë.” E ka gjithashtu atë kuptim tek “Gjoni” 17:5, ku Jezusi i flet Atit për “lavdinë që kisha me Ty përpara se të bëhej bota,” dhe tek “Hebrenjve” 1:3, që thotë se Biri është “vezullimi i lavdisë së Perëndisë” (përkthimi i autorit). Në këtë kuptim, lavdia e Perëndisë nuk është ekzaktësisht një atribut i Qenies së Tij, por më tepër ajo përshkruan nderimin sipëror që duhet t’i bëhet Perëndisë nga gjithçka në univers (përfshi tek “Heb.” 1:3 dhe “Gjoni” 17:5, nderimin i cili është ndarë ndër pjesëtarët e Trinisë). Por nuk është ky kuptimi i fjalës lavdi me të cilin ne jemi duke shtjelluar në këtë seksion.
Nga një anë tjetër, “lavdia” e Perëndisë do të thotë, drita e shndritshme që rrethon praninë e Perëndisë. Përderisa Perëndia është frymë, dhe jo energji apo materie, kjo dritë e dukshme nuk është pjesë e qenies së Perëndisë, por diçka që u krijua. Ne mund ta përkufizojmë atë si më poshtë: Lavdia e Perëndisë është shkëlqimi i krijuar që rrethon zbulesën që Perëndia i bën Vetes.
Ky “atribut” i Perëndisë me të vërtetë që nuk është atribut i Perëndisë në kuptimin që janë të tjerët, sepse këtu nuk po flasim për karakterin e Perëndisë Vetë por për dritën apo shkëlqimin e krijuar që rrethon Perëndinë, në mënyrën se si Ai ia dëfton Veten krijesave të Tij. Kështu, lavdia e Perëndisë nga kjo anë, nuk është faktikisht një atribut i Perëndisë në Vetvete. Megjithëkëtë, lavdia e Perëndisë është diçka që i takon vetëm Atij dhe është një shprehje e përshtatshme e jashtme e shkëlqyeshmërisë së Tij. Për rrjedhojë, duket e përshtatshme që ta trajtojmë atë këtu fill pas atributeve të Perëndisë.
Shkrimi shpesh herë flet për lavdinë e Perëndisë. Davidi pyet: “Kush është ky Mbret i lavdisë? Është Zoti i ushtrive; ai është Mbreti i lavdisë!” (Psa. 24:10). Ne lexojmë tek “Psalmi” 104:1–2, “O Zot, Perëndia im, ti je jashtëzakonisht i madh; je veshur me shkëlqim dhe madhështi. Ai të mbështjell me dritë si të ishte një mantel....” Kjo lavdi e Perëndisë përmendet shpesh herë në Besëlidhjen e Vjetër.
Ajo përmendet përsëri në Besëlidhjen e Re në lidhje me shpalljen e lindjes së Jezusit ndaj barinjve: “Dhe, ja, një engjëll i Zotit iu paraqit atyre dhe lavdia e Zotit ndriçoi rreth tyre dhe ata i zuri një frikë e madhe” (Luka 2:9). Lavdia e Perëndisë qe gjithashtu e dukshme në shpërfytyrimin e Krishtit (kr. Mat. 17:2), dhe ne mësojmë se në qytetin qiellor që do të vijë, “qyteti nuk ka nevojë për diell, as për hënë që të ndriçojnë në të, sepse lavdia e Perëndisë e ndriçon atë, dhe llamba e tij është Qengji” (Zbu. 21:23).
Është shumë e përshtatshme që zbulesa e Perëndisë rreth Vetes, duhet të shoqërohet nga një vezullim dhe rrezatim i tillë, pasi kjo lavdi e Perëndisë është manifestimi i dukshëm i shkëlqyeshmërisë së karakterit të Perëndisë. Madhështia e qenies së Perëndisë, përsosmëria e tërë atributeve të Tij, është diçka të cilën ne nuk mund ta kuptojmë dot kurrë plotësisht, por që përpara tyre ne vetëm sa mund të qëndrojmë në drojë dhe të adhurojmë. Kësisoj, është me të vërtetë e përshtatshme që manifestimi i dukshëm i Perëndisë, të jetë i atillë që ne të jemi jo në gjendje për ta vështruar plotësisht, dhe që do të ishte aq i shndritshëm saqë do të shkaktonte si kënaqësi të madhe, ashtu edhe drojë të thellë prej nesh, kur e vështrojmë sado që pjesërisht.
Është e mahnitshme që Perëndia na krijoi për të pasqyruar lavdinë e Tij. Pali na tregon që edhe tani, në jetën tonë të krishterë, të tërë ne “shndërrohemi në të njëjtin shëmbëllim nga lavdia në lavdi” (2 Kor. 3:18; kr. Mat. 5:16; Fil. 2:15). Paçka se ne nuk e gjejmë veten të rrethuar nga një dritë e dukshme, ekziston një vezullim, një shkëlqim apo një bukuri rreth mënyrës së jetës së një personi i cili e do thellësisht Perëndinë, dhe që kjo është shpesh e dukshme për ata që janë rreth një personi të tillë. Në jetën që do të vijë, një vezullim i tillë do të intensifikohet në mënyrë që ne të mbretërojmë me Krishtin, e duket se ne gjithashtu do të marrim një dukje të jashtme e cila është e përshtatshme me atë mbretërim dhe me statusin tonë si bartës së shëmbëlltyrës së Perëndisë dhe si shërbëtorë të Zotit Jezus Krisht (kr. F. e Urta 4:18; Dan. 12:3; Mat. 13:43; 1 Kor. 15:43).[44]5
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
Vullneti, Liria
1. Ndërkohë që fëmijët rriten, cilat janë disa mënyra të përshtatshme dhe disa të papërshtatshme nga ana e tyre, për të treguar në jetën e tyre një ushtrim gjithnjë e më të madh të vullnetit individual dhe lirisë nga kontrolli prindëror? A duhen konsideruar këto si prova të krijimit tonë sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë?
Fuqi
2. Nëse fuqia e Perëndisë është aftësia e Tij për të bërë atë gjë që Ai dëshiron të bëjë, atëherë a është fuqia për ne aftësia për t’iu bindur vullnetit të Perëndisë dhe për të shkaktuar rezultate në botë të cilat janë të kënaqshme për Të? Thuaj disa mënyra në të cilat ne mund të shtojmë fuqinë e këtillë tonën në jetën tonë.
Përsosmëria
3. Si na kujton atributi i përsosmërisë së Perëndisë që nuk mund të kënaqemi kurrë me pasqyrimin e vetëm një pjese të karakterit të Perëndisë në jetën tonë? A mundesh të përshkruash disa aspekte të asaj që do të thoshte të “jesh i përsosur” në lidhje me jetën tënde ashtu sikurse Ati ynë qiellor është i përsosur?
Lumnia
4. A je i kënaqur me mënyrën se si Perëndia të ka krijuar (me ato karakteristika fizike, mendore dhe marrëdhënore që Ai të ka dhënë? Me seksin që Ai të dha (mashkull apo femër qofsh)? Me dhuratat shpirtërore që Ai të ka dhënë? Në ç’mënyrë është e drejtë të jesh i lumtur apo i kënaqur me personalitetet, karakteristikat fizike, aftësitë, pozitat tona, etj.? Në ç’mënyrë është gabim të jesh i kënaqur apo i lumtur rreth këtyre gjërave? A do të jemi ndonjëherë plotësisht të “bekuar” apo të lumtur? Kur do të ndodhë kjo gjë dhe përse?
5. Mendo për cilësitë të cilat ti admiron tek njerëzit e tjerë, qofshin të krishterë, qofshin jo të krishterë. Cilat prej këtyre është mirë të admirohen, dhe cilat jo? Si mund të vendosësh për këtë? Si mund të gjejmë kënaqësi më shpesh dhe më plotësisht tek Perëndia Vetë?
Bukuria
6. Nëse ne refuzojmë të pranojmë përkufizimin që shoqëria jonë i bën bukurisë, apo madje përkufizimet mbi të cilat ne vetë kemi jetuar më përpara, dhe të mendojmë që ajo që është me të vërtetë e bukur, është karakteri i Perëndisë Vetë, atëherë ku do të ndryshojë kuptimi jonë i bukurisë nga ai që kishim më përpara? A do të jemi ende në gjendje që të aplikojmë siç duhet idenë tonë të re të bukurisë ndaj disa gjërave që menduam më përpara se ishin të bukura? Përse po apo përse jo?
7. A mundesh të kuptosh përse dëshira e vetme e Davidit më shumë se gjithçka tjetër në jetë, ishte që: “ të banoj në Shtëpinë e Zotit tërë ditët e jetës sime, për të soditur bukurinë e Zotit dhe për të admiruar tempullin e tij” (Psa. 27:4)?
Lavdia
8. Kur barinjtë pranë Bethlehemit përjetuan lavdinë e Zotit që shkëlqeu rreth tyre, “ata i zuri një frikë e madhe” (Luka 2:9). Megjithëkëtë, kur ne do të shkojmë për të jetuar përgjithnjë në qytetin qiellor, ne do të rrethohemi vazhdimisht nga drita e lavdisë së Zotit (Zbu. 21:23). A do të ndjejmë ne atëherë vazhdimisht po të njëjtën frikë që barinjtë ndjenë? Përse po apo përse jo? A do të doje të jetoje në praninë e kësaj lavdie? A është e mundur të përjetojmë ndopak prej kësaj gjatë kësaj jete?
TERMA TË VEÇANTË
atributet e qëllimit
bukuria
lumnia
vullneti i lirë
liria
lavdia
vullneti i domosdoshëm
gjithëfuqia
përsosmëria
fuqia
vetë-përcaktimi i arsyeshëm
vullneti i zbuluar
vullneti i fshehtë
sovraniteti
atributet përmbledhëse
vullneti
BIBLIOGRAFIA
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Për shkak se teologjitë sistematike kanë mënyra të ndryshme për klasifikimin e atributeve të Perëndisë, disa prej seksioneve të renditura më poshtë, diskutojnë vetëm atributet e tejçueshme të Perëndisë, ndërsa disa të tjera të tëra atributet e Perëndisë.
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 58–74
1930 Thomas, 14–20, 495–500
2. Arminiane (Uesleiane apo Metodiste)
1847 Finney, 49–65, 135–180, 524–544
1875–1876 Pope, 1:248–255, 287–360
1892–1894 Miley, 1:159–222
1940 Wiley, 1:241–393
1960 Purkiser, 127–142
1983 Carter, 1:111–127
1983- Cottrell, 1:192–305, 388–468; 3:175–400, 461–528
1987–1990 Oden, 1:15–130
3. Baptiste
1767 Gill, 1:37–187, 359–365
1887 Boyce, 54–115
1907 Strong, 243–303
1917 Mullins, 214–250
1976–1983 Henry, 2:151–246; 5:9–164, 214–375; 6:35–89, 251–417
1983–1985 Erickson, 263–320
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:175–248
4. Dispensacionaliste
1947 Chafer, 1:179–224, 260–271
1949 Thiessen, 75–88
1986 Ryrie, 35–50
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:405–466
1934 Mueller, 160–175
6. E reformuar (apo Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:96–120 (1.10–12)
1861 Heppe, 57–104
1871–1873 Hodge, 1:366–441
1878 Dabney, 38–54, 144–174
1887–1921 Warfield, BTS 505–522; SSW 1:69–81; ST 109–114
1889 Shedd, 1:151–194, 334–392; 3:89–248
1909 Bavinck, DG 175–251 (ky është një diskutim veçanërisht i çmuar i atributeve të Perëndisë)
1938 Berkhof, 41–81
1962 Buswell, 1:29–71
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:47–82
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 24–49
2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II
1980 McBrien, 1:283–342
Vepra të Tjera
Bray, Gerald L. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1993.
Bromiley, G.W. “Perëndia (God).” Tek ESNB ([45]ISBE) 2:493–503.
Charnock, Stephen. Ekzistenca dhe Atributet e Perëndisë (The Existence and Attributes of God). Ribot. red. Evansville, Ind.: Sovereign Grace Book Club, pa datë botimi, fq. 181–802 (botuar për herë të parë 1655–1680).
Kaiser, Christopher B. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Westchester, Ill.: Good News, 1982.
Lewis, Gordon R. “Perëndia, Atributet e (God, Attributes of).” Tek FUT ([46]EDT) fq. 451–459.
_______. “Pandjeshmëria Emocionale e Perëndisë (Impassibility of God).” Tek FUT (EDT) fq. 553–554.
Packer, J.I. “Perëndia (God).” Tek FRT ([47]NDT) fq. 274–277.
_______. Të Njohësh Perëndinë (Knowing God). London: Inter-Varsity Press, 1973, fq. 80–254.
Piper, John. Të Dëshirosh Perëndinë (Desiring God). Portland, Ore.: Multnomah, 1986.
_______. Kënaqësitë e Perëndisë (The Pleasures of God). Portland, Ore.: Multnomah, 1991.
Saucy, R.L. “Perëndia, Doktrina e (God, Doctrine of).” Tek FUT (EDT) fq. 459–464.
Tozer, A.W. Njohuria e të Shenjtit (The Knowledge of the Holy). New York: Harper and Row, 1961.
Van Til, Cornelius. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) Vol. 5: Një Hyrje në Teologjinë Sistematike (An Introduction to Systematic Theology). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976, fq. 200–252.
Wenham, John W. Mirësia e Perëndisë (The Goodness of God). London: Inter-Varsity Press, 1974.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Psalmi” 73:25–26: Cilin kam në qiell veç teje? Dhe mbi tokë nuk dëshiroj tjetër njeri veç teje. Mishi im dhe zemra ime mund të ligështohen, por Perëndia është kështjella e zemrës sime dhe pjesa ime në përjetësi.
HIMN
“SIKUR VETËM TA LIJE PERËNDINË TË TË DREJTONTE (IF THOU BUT SUFFER GOD TO GUIDE THEE)”
Ky është padyshim një nga himnet më të bukur të shkruar ndonjëherë, e që shpreh mirëbesim tek Perëndia për sovranitetin e Tij.
Sikur vetëm ta lije Perëndinë të të drejtonte,
E tek Ai në gjithçka që bën shpresën ta mbaje,
Ai do të të japë forcë, pavarësisht çfarëdo gjëje që do të të zinte,
Dhe gjatë kohëve të këqija do të të kalonte:
Ai që është i bindur për dashurinë e pandryshueshme të Perëndisë
Ndërton mbi atë shkëmb të cilin asgjë s’mund ta lëvizë.
Ç’dobi do të kishe nga këto merakosje,
Këto rënkime dhe psherëtima që kurrë nuk mbarojnë?
Si e ndihmon veten me tërë ato brengosje
Mbi çdo moment të errët ndërkohë që të kaplojnë?
Mundimet dhe vështirësitë tona vetëm sa na çojnë
Gjithnjë e më shumë hidhërimin të shijojmë.
Prit për kohën e përshtatshme për Të dhe Vetëm rri i qetë,
Me shpresë të gëzuar, me zemër të kënaqur
Për të marrë çfarëdo gjëje që Ati dëshiron të të japë Vetë
Ai që meriton ta duam, gjithçka të ka dërguar;
Pa dyshim që edhe nevojat tona më të thella janë të ditura tashmë
Për Atë i Cili na zgjodhi për të na patur për Të.
Të tërë janë njëlloj përpara më të lartit Perëndi;
Ne e dimë që kjo është e lehtë për Të,
Të të ngrejë lart, paçka se poshtë gjendesh ti,
Për ta bërë të pasurit të varfër dhe të ultë;
Mrekulli të vërteta prej Tij kryhen ende
I Cili ngre dhe ul gjithçka si ka endje.
Këndo, lutu dhe ec i palëkundur në rrugët e Tij,
Kështu që bëje me besnikëri pjesën tënde,
Dhe besoji Fjalës së Tij, paçka se jo i denjë je në vetvete ti,
Gjithsesi do ta shikosh se ka për të të dalë e vërtetë;
Perëndia nevojtarët kurrë nuk harroi
personin që vërtetë Atij i besoi.
Autori: Georg Neumark, 1641
Himne Alternative: “Perëndia Lëviz në një Mënyrë të Mistershme (God Moves in a Mysterious Way)” (printuar në fund të kapitullit 16); “Kurorëzojeni Atë me Shumë Kurora (Crown Him With Many Crowns)”
Kapitulli 14
Perëndia në Tri Persona: Trinia
Si mundet që Perëndia të jetë tri persona, e megjithëkëtë një Perëndi?
Kapitulli pararendës ka diskutuar shumë atribute të Perëndisë, por nëse ne do të kuptonim vetëm ato atribute, nuk do të kuptonim aspak siç duhet Perëndinë sepse ne nuk do ta kuptonim që Perëndia, në qenien e Tij, ka ekzistuar gjithnjë si më shumë se një person. Faktikisht, Perëndia ekziston si tre persona, e megjithëkëtë, Ai është një Perëndi.
Është e rëndësishme të mbajmë mend doktrinën e Trinisë në lidhje me studimin e atributeve të Perëndisë. Kur mendojmë për Perëndinë si të përjetshëm, të gjithëpranishëm e kështu me radhë, ne mund të kemi prirjen që të mendojmë vetëm për Perëndinë At në lidhje me këto atribute, por mësimi biblik mbi Trininë, na thotë që të tëra atributet e Perëndisë janë të vlefshme për të tre personat, sepse Secili është plotësisht Perëndi. Kështu, Perëndia Bir dhe Perëndia Frymë e Shenjtë, janë gjithashtu të përjetshëm, të gjithëpranishëm, të gjithëfuqishëm, pafundësisht të mençur, pafundësisht të shenjtë, pafundësisht të dashur, të gjithëditur, e kështu me radhë.
Doktrina e Trinisë, është një nga doktrinat më të rëndësishme për besimin e krishterë. Të studiosh mësimet e Biblës mbi Trininë, na jep njohuri të thella të mëdha për çështjen e cila është në qendër të tërë kërkimit tonë pas Perëndisë: Si është Perëndia në Vetvete? Këtu mësojmë që në Vetvete, në vetë qenien e Tij, Perëndia ekziston në personat e Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë, e megjithëkëtë, Ai është një Perëndi.
SHPJEGIMI DHE BAZA NGA SHKRIMET
Doktrinën e Trinisë ne mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia ekziston përjetësisht si tre persona, Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë, dhe secili person është plotësisht Perëndi, dhe ka vetëm një Perëndi.
A. Doktrina e Trinisë është zbuluar në mënyrë progresive në Shkrim
1. Zbulesa e pjesshme në Besëlidhjen e Vjetër. Fjala trini nuk gjendet kurrë në Bibël, paçka se ideja e paraqitur nga kjo fjalë, jepet mësim në shumë vende. Fjala trini do të thotë “tri-unitet” apo “tri në një”.” Ajo përdoret për të përmbledhur mësimin e Shkrimit sipas të cilit Perëndia është tre persona, e megjithëkëtë një Perëndi.
Nganjëherë njerëzit mendojnë se doktrina e Trinisë gjendet vetëm në Besëlidhjen e Re, jo në atë të Vjetrën. Nëse Perëndia ka ekzistuar përjetësisht si tre persona, do të ishte për t’u habitur po të mos gjenim tregues të kësaj në Besëlidhjen e Vjetër. Paçka se doktrina e Trinisë nuk gjendet e thënë shkoqitur në Besëlidhjen e Vjetër, një sërë pasazhesh sugjerojnë apo madje nënkuptojnë që Perëndia ekziston si më shumë se një person.
Për shembull, sipas “Zanafillës” 1:26, Perëndia tha: “Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne.” Çfarë nënkupton folja në shumës (“ta bëjmë”) si dhe përemri në shumës (“tonë”)? Disa kanë sugjeruar që ky është një përdorim i shumësit mbretëror që është një formë e të folurit që një mbret përdorte, për shembull: “Ne dëshirojmë të ta plotësojmë kërkesën.”[48]1 Megjithëkëtë, në hebraishten e Besëlidhjes së Vjetër, nuk ka shembuj të tjerë të ndonjë monarku që përdor folje apo përemra të shumësit për veten e Tij në një “shumës mbretëror” të tillë, kështu që ky sugjerim nuk ka prova ku të mbështetet.[49]2 Një sugjerim tjetër është që Perëndia këtu është duke folur për engjëjt, por engjëjt nuk morën pjesë në krijimin e njeriut. Gjithashtu, njeriu nuk u krijua në shëmbëlltyrën apo ngjasim me engjëjt, kështu që as ky sugjerim nuk është bindës. Shpjegimi më i mirë është ai që gjendet tashmë në kapitullin e parë të “Zanafillës” për të cilin kemi tregues të një shumësi personash në Perëndinë Vetë.[50]3 Nuk na thuhet se sa persona janë, dhe nuk kemi asgjë që t’i qaset një doktrine të plotë Trinie, por nënkuptohet se më shumë se një person është i përfshirë. E njëjta gjë mund të thuhet për “Zanafillën” 3:22 (“Ja, njeriu u bë si një prej nesh, sepse njeh të mirën dhe të keqen”), “Zanafilla” 11:7 (“Eja të zbresim, pra, atje poshtë dhe të ngatërrojmë gjuhën e tyre”), dhe “Isaia” 6:8 (“Kë të dërgoj dhe kush do të shkojë për ne?”). (Vëreni ndërthurjen e njëjësit dhe shumësit në të njëjtën fjali të pasazhit të fundit.)
Për më tepër, ka pasazhe ku një person quhet “Perëndi” apo “Zot” dhe është i dalluar nga një person tjetër për të cilin thuhet gjithashtu se është Perëndi. Tek “Psalmi” 45:6–7 psalmisti thotë: “Froni yt, o Perëndi, vazhdon në përjetësi....Ti e do drejtësinë dhe urren mbrapshtinë; prandaj Perëndia, Perëndia yt, të ka vajosur me vaj gëzimi përmbi shokët e tu.” Këtu psalmi kalon përtej përshkrimit të ndonjë gjëje që mund të jetë e vërtetë për ndonjë mbret tokësor, dhe e quan mbretin “Perëndi” (v. 6), froni i të Cilit do të zgjasë “në përjetësi.” Por pastaj, vazhdon t’i flasë personit të quajtur “Perëndi,” autori thotë që “Perëndia, Perëndia yt, të ka vajosur me vaj gëzimi përmbi shokët e tu” (v. 7). Kështu që dy persona të veçantë janë quajtur “Perëndi” (Heb. אֱלֹהִים, H466). Në Besëlidhjen e Re, autori i “Hebrenjve” e citon këtë pasazh duke ia veshur atë Krishtit: “Froni yt, o Perëndi, është në jetë të jetëve” (Heb. 1:8).[51]4
Në mënyrë të ngjashme, tek “Psalmi” 110:1, Davidi thotë: “ZOTI i thotë Zotërisë tim: «Ulu në të djathtën time, derisa t'i bëj armiqtë e tu stol të këmbëve të tua».”. Jezusi me të drejtë e merr këtë që Davidi është duke iu referuar dy personave të veçantë me titullin “Zot” (Mat. 22:41–46), por kush është “Zoti” i Davidit nëse nuk është Perëndia Vetë? Dhe kush do mund t’i thoshte Perëndisë: “Ulu në të djathtën time” në mos dikush tjetër që është gjithashtu plotësisht Perëndi? Nga pikëpamja e Besëlidhjes së Re, ne mund ta parafrazojmë kështu këtë varg: “Perëndia Atë i tha Perëndisë Bir: “Ulu në të djathtën Time.”’ Por edhe pa mësimin e Besëlidhjes së Re mbi Trininë, duket e qartë që Davidi ishte i vetëdijshëm për një shumësi personash në një Perëndi të vetëm. Jezusi, sigurisht, e kuptoi këtë, por kur Ai u kërkoi farisenjve një shpjegim të këtij pasazhi, “asnjë nuk ishte në gjendje t`i përgjigjej atij qoftë edhe një fjalë; madje, që nga ajo ditë, askush nuk guxoi më ta pyesë” (Mat. 22:46). Nëse ata nuk janë të gatshëm të pranojnë një shumësi personash në një Perëndi të vetëm, interpretuesit judenj të Shkrimit, deri sot e kësaj dite, nuk do të kenë shpjegim më bindës për “Psalmin” 110:1 (apo për “Zan.” 1:26, apo për pasazhet e tjerë të sapo diskutuar) nga ç’kishin në kohën e Jezusit.
“Isaia” 63:10 thotë se njerëzit e Perëndisë “u rebeluan dhe e trishtuan Frymën e tij të shenjtë”, duke sugjeruar me sa duket edhe që Fryma e Shenjtë është e veçantë nga Perëndia Vetë (është “Fryma e Shenjtë i Tij”), dhe që ky Frymë e Shenjtë mund të “trishtohet,” duke sugjeruar kësisoj aftësi emocionale të cilat janë karakteristike të një personi të veçantë. (Isa. 61:1 dallon gjithashtu “Frymën e Zotit” nga “Zoti,” paçka se asnjë cilësi personale nuk i është atribuuar Frymës së Zotit në atë varg.)
Prova të ngjashme me këtë, gjenden tek “Malakia” kur Zoti thotë: “Zoti, që ju kërkoni, do të hyjë në tempullin e vet, engjëlli i besëlidhjes që ju kërkoni me ëndje, ja, do të vijë", thotë ZOTI i ushtrive. Po kush do të mund të durojë ditën e ardhjes së tij? Kush do të mund të qëndrojë më këmbë ditën kur ai do të shfaqet?” (Mal. 3:1–2). Këtu, përsëri, Ai që po flet (“ZOTI i ushtrive”) e dallon Veten nga “Zoti, që ju kërkoni,” duke sugjeruar kësisoj ekzistencën e dy personave të ndarë, që mund të quhen të dy “Zot.”
Tek “Osea” 1:7, Zoti po flet dhe thotë për shtëpinë e Judës, “do t`i shpëtoj me anë të Zotit, Perëndisë të tyre,” duke sugjeruar edhe një herë tjetër se më shumë se një person mund të quhet “Zot” (Heb. יהוה, H3378) dhe “Perëndi” (אֱלֹהִים, H466).
Dhe tek “Isaia” 48:16, folësi (mesa duket shërbëtori i Zotit) thotë: “Dhe tani Zoti, Zoti, më kanë dërguar Mua dhe Frymën e Tij.”[52]5 Këtu, Fryma e Zotit, ashtu sikurse shërbëtori i Zotit, janë “dërguar” nga Zoti PERËNDI me një mision të caktuar. Paralelizmi midis dy objekteve të dërgimit “mua” dhe “Frymën e Tij”) do të ishte e përputhshme me shikimin e të dy atyre si persona të veçantë: duket se nënkupton më shumë se thjesht: “Zoti më ka dërguar mua dhe fuqinë e Tij.”[53]6 Në fakt, nga një pikëpamje e plotë e Besëlidhjes së Re (që njeh Jezusin, Mesinë, si shërbëtorin e vërtetë të Zotit të parashikuar në profecitë e Isaisë), “Isaia” 48:16 ka nënkuptim trinitarian: “Zoti, dhe Fryma e tij më kanë dërguar,” nëse është folur nga Jezusi, Biri i Perëndisë, i referohet të tre personave të Trinisë.
Për më tepër, një sërë pasazhesh të Besëlidhjes së Vjetër që flasin për “engjëllin e Zotit” sugjerojnë një shumës personash në Perëndinë. Fjala e përkthyer “engjëll” (Heb. מַלְאָךְ, H4855) nënkupton thjesht “lajmëtar.” Nëse ky engjëll i Zotit është një “lajmëtar” i Zotit, atëherë ai është veçantë Zotit Vetë. Megjithëkëtë, në disa raste, engjëlli i Zotit quhet “Perëndi” apo “Zoti” (shiko Zan. 16:13; Eks. 3:2–6; 23:20–22 [shënim: “emri im gjendet në të” në v. 21]; Num. 22:35 me 38; Gjyq. 2:1–2; 6:11 me 14). Në raste të tjera të Besëlidhjes së Vjetër “Engjëlli i Zotit” i referohet thjesht një engjëlli të krijuar, por të paktën në këto tekste, engjëlli i veçantë (apo “lajmëtari”) i Zotit, duket se është një person i veçantë i cili është plotësisht hyjnor.
Një prej teksteve më të debatuara të Besëlidhjes së Vjetër i cili mund të tregojë personalitet të veçantë për më shumë se një person, është “F. e Urta” 8:22–31. Paçka se pjesa e parë e kapitullit mund të kuptohet si thjesht një personifikim i “mençurisë” për efekt letrar, duke treguar mençurinë që u bën thirrje të thjeshtëve e duke i ftuar ata që të mësojnë, vgj. 22–31, mund të thuhej se aty thuhen gjëra rreth “mençurisë” të cilat duket se shkojnë shumë përtej thjesht personifikimit. Duke folur për kohën kur Perëndia krijoi tokën, “mençuria” thotë: “unë isha pranë tij si një arkitekt, isha çdo ditë kënaqësia e tij, duke u gëzuar çdo çast para tij, gëzohesha në pjesën e banueshme të botës dhe kënaqesha me bijtë e njerëzve” (F. e Urta 8:30–31). Të punosh si një “arkitekt” pranë Tij në kohën e krijimit, sugjeron në vetvete idenë e një personi të veçantë, dhe frazat e mëposhtme mund të duken edhe më tepër bindëse sepse vetëm personat realë mund të jenë “duke u gëzuar çdo çast” dhe mund të gëzohen në botë dhe të gjejnë kënaqësi në racën njerëzore.[54]7
Por nëse mendojmë se “mençuria” këtu në të vërtetë i referohet Birit të Perëndisë përpara se Ai të bëhej njeri, lind një vështirësi. Vargjet 22–25 duket se flasin për krijimin e këtij personi i cili quhet “mençuri”:
ZOTI më zotëroi në fillim të rrugës së tij,
përpara veprave të tij më të lashta,
U vendosa nga amshimi,
që në krye, para se toka të ekzistonte
Qeshë krijuar kur nuk kishte ende humnera,
kur nuk kishte burime me ujë të bollshëm
Qeshë krijuar para se themelet e maleve të përforcoheshin,
para kodrave
A nuk nënkupton kjo që kjo “mençuri” u krijua?
Në fakt, jo. Fjala hebraisht që përdoret zakonisht për të thënë “krijoj” (בָּרָא, H1343) nuk përdoret në vargun 22; por është fjala קָנָה, H7865, e cila haset tetëdhjetekatër herë në Besëlidhjen e Vjetër dhe që pothuajse gjithmonë nënkupton: “të marrësh, të përftosh.” Versioni [55]NASB i Biblës në anglisht është më i qarti këtu: “Zoti më zotëronte në fillim të rrugës së tij (e ngjashme me këtë është edhe ajo tek versioni [56]KJV). (Shënim: Ky kuptim i fjalës tek “Zan.” 39:1; “Eks.” 21:2; “F. e Urta” 4:5, 7; 23:23; “Pred.” 2:7; “Isa.” 1:3 [“të zotin”].) ky është një kuptim legjitim dhe, nëse mençuria kuptohet si një person real, do të nënkuptonte vetëm që Perëndia At filloi të drejtonte dhe përdorte punën e fuqishme krijuese të Perëndisë Bir, në kohën kur filloi krijimi [57]8: Ati ftoi Birin për të punuar bashkë me Të në veprimtarinë e krijimit. Shprehja “Qeshë krijuar” në vargjet 24 dhe 25 është një term tjetër por mund të mbartë një kuptim të ngjashëm: Ati filloi të drejtonte dhe përdorte punën e fuqishme krijuese të Birit në krijimin e universit.
2. Zbulesë më e plotë e Trinisë në Besëlidhjen e Re. Kur hapet Besëlidhja e Re, ne hyjmë në historinë e ardhjes së Birit të Perëndisë në tokë. Duhet pritur që kjo ngjarje madhështore të shoqërohet nga mësime më të shkoqura rreth natyrës trinitariane të Perëndisë, dhe faktikisht, kjo është ajo gjë që gjejmë. Përpara se ta shikojmë këtë në detaje, ne mundet që thjesht të renditim disa pasazhe në të cilat të tre personat e Trinisë janë përmendur me emër së bashku.
Kur Jezusi u pagëzua, “qiejt iu hapën dhe ai pa Frymën e Perëndisë të zbresë si një pëllumb e të vijë mbi të; dhe, ja, një zë prej qiellit që tha: ``Ky është Biri im i dashur, në të cilin gjeta pëlqim”’ (Mat. 3:16–17). Këtu, në një moment, kemi të tre pjesëtarët e Trinisë që kryejnë tre veprimtari të veçanta nga njëra tjetra. Perëndia Atë po flet nga qielli; Perëndia Bir është duke u pagëzuar; ndërsa Perëndia Frymë e Shenjtë, është duke zbritur nga qielli për t’u ndalur mbi Jezusin si dhe për ta fuqizuar Atë për shërbesë.
Në fund të shërbesës tokësore të Jezusit, Ai u thotë dishepujve se ata duhet që të shkojnë “dhe bëni dishepuj të gjitha kombet duke i pagëzuar në emër të Atit e të Birit e të Frymës së Shenjtë” (Mat. 28:19). Vetë emrat “Atë ” dhe “Bir,” të renditur sikur t’i përkasin një familjeje që është institucioni më i njohur njerëzor, nënkuptojnë me forcë të qënurit persona të veçantë si të Atit ashtu edhe të Birit. Kur “Fryma e Shenjtë” vendoset në të njëjtën shprehje, si dhe në të njëjtin nivel me dy personat e tjerë, është e vështirë të shmangësh përfundimin që Fryma e Shenjtë shikohet gjithashtu si një person si dhe i një rangu të barabartë me atë të Atit dhe Birit.
Kur e kuptojmë që autorët e Besëlidhjes së Re në përgjithësi përdorin emrin “Perëndi” (Gk. θεός, G2536) për t’iu referuar Perëndisë Atë dhe emrin “Zot” (Gk. Κύριος, G3261) për t’iu referuar Perëndisë Bir, atëherë është e qartë që tek “1 Korintasve” 12:4–6 kemi një tjetër shprehje trinitariane: “Ka larmi dhuntish, por është i njëjti Frymë. Ka edhe larmi shërbimesh, por është i njëjti Zot; Dhe ka larmi veprueshmërish por është i njejti Perëndi i cili vepron të gjitha gjërat në të gjithë.”
Po kështu, vargu i fundit i “2 Korintasve” është trinitarian në shprehjen e tij: “Hiri i Zotit Jezu Krisht, dashuria e Perëndisë dhe bashkësia e Frymës së Shenjtë qofshin me ju të gjithë” (2 Kor. 13:13). Shikojmë tre personat e përmendur veçmas tek “Efesianëve” 4:4–6 gjithashtu: “Është një trup dhe një Frymë, sikurse ju u thirrët në një shpresë të thirrjes suaj. Një Zot, një besim, një pagëzim, një Perëndi dhe Atë i të gjithëve, që është përmbi të gjithë, përmes të gjithëve dhe në ju të gjithë ”
Të tre personat e Trinisë janë përmendur së bashku në fjalinë hyrëse të “1 Pjetrit”: “Sipas paranjohjes së Perëndisë, Atit, me anë të shenjtërimit të Frymës, për bindje dhe për spërkatje me gjakun e Jezu Krishtit” (1 Pjetrit 1:2). Dhe tek “Juda” 20–21, lexojmë: “Por ju, të dashur, duke ndërtuar veten tuaj mbi besimin tuaj shumë të shenjtë, duke u lutur në Frymën e Shenjtë, mbahuni në dashurinë e Perëndisë, duke pritur mëshirën e Zotit tonë, Jezu Krisht, për jetën e përjetshme.”
Sidoqoftë, përkthimi që KJV i bën “1 Gjonit” 5:7 nuk duhet përdorur në këtë lidhje. Në të thuhet: “Sepse janë tre që dëshmojnë në qiell, Ati, Fjala dhe Fryma e Shenjtë: dhe këta të tre janë një.”
Problemi me këtë përkthim është se ai bazohet në një numër shumë të vogël dorëshkrimesh jo të besueshme greke, më i hershmi i të cilëve i përket shekullit të katërmbëdhjetë mbas K. Asnjë përkthim modern (me përjashtim të versionit [58]NKJV) nuk përmban këtë përkthim të KJV, por të tëra e lënë të pa përfshirë, njëlloj si edhe pjesa më e madhe e dorëshkrimeve greke nga të tëra traditat e teksteve kryesore, përfshi këtu disa dorëshkrime shumë të besueshme nga shekulli i katërt dhe i pestë mbas K., duke përfshirë gjithashtu citime nga etërit e kishës të tillë si Ireneu (vd. rreth 202 mbas K.), Klementi i Aleksandrisë (vd. rreth 212 mbas K.), Tertuliani (vdiq pas vitit 220 mbas K.), si dhe mbrojtësi i madh i Trinisë, Athanasi (vd. më 373 mbas K.).
B. Tre deklarata përmbledhin mësimin biblik
Nga njëra anë, doktrina e Trinisë, është një mister të cilin ne kurrë nuk do të jemi në gjendje që ta kuptojmë plotësisht. Megjithëkëtë, ne mund të kuptojmë diçka rreth të vërtetës së tij duke përmbledhur mësimin e Shkrimit në tre deklarata:
1. Perëndia është tre persona.
2. Secili person është plotësisht Perëndi.
3. Ka një Perëndi.
Seksioni i mëposhtëm do të shtjellojë secilën prej këtyre deklaratave në më shumë hollësi.
1. Perëndia është tre persona. Fakti që Perëndia është tre persona nënkupton që Ati nuk është Biri; Ata janë persona të veçantë. Kjo gjithashtu do të thotë që Ati nuk është Fryma e Shenjtë, por që Ata janë persona të veçantë Do të thotë gjithashtu që Biri nuk është Fryma e Shenjtë. Këto dallime vërehen në një sërë pasazhesh të cituara në seksionin e mëparshëm, si dhe në shumë pasazhe të tjerë të Besëlidhjes së Re.
“Gjoni” 1:1–2 na thotë: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte me Perëndinë, dhe Fjala ishte Perëndi. Ai (Fjala) ishte në fillim me Perëndinë.” Fakti që “Fjala” (i cili është parë se është Krishti tek vgj. 9–18) është “me” Perëndinë, tregon dallim nga Perëndia At. Tek “Gjoni” 17:24, Jezusi i flet Perëndisë At për “ lavdinë time që ti më dhe, sepse ti më deshe para themelimit të botës,” duke treguar kësisoj dallueshmëri mes personave, përbashkësinë në lavdi, si dhe një marrëdhënie dashurie mes Atit dhe Birit përpara se bota të krijohej.
Na thuhet që Jezusi vazhdon si Kryeprifti dhe Avokati ynë përpara Perëndisë At: “në qoftë se ndokush ka mëkatuar, kemi një avokat tek Ati, Jezu Krishtin, të drejtin” (1 Gjonit 2:1). Krishti është Ai i Cili “mund të shpëtojë plotësisht ata, që me anë të tij i afrohen Perëndisë, sepse gjithmonë rron që të ndërmjetësojë për ta” (Heb. 7:25). Megjithëkëtë, me qëllim që të ndërmjetësojë për ne përpara Perëndisë At, është e domosdoshme që Krishti të jetë një person veçantë Atit.
Për më tepër, Ati nuk është Fryma e Shenjtë, dhe Biri nuk është Fryma e Shenjtë. Mes tyre bëhet dallim në disa vargje. Jezusi thotë: “Por Ngushëlluesi, Fryma e Shenjtë, që Ati do ta dërgojë në emrin tim, ai do t`ju mësojë çdo gjë dhe do t`ju kujtojë të gjitha këto që ju thashë” (Gjoni 14:26). Fryma e Shenjtë lutet apo “ndërmjetëson” gjithashtu për ne (Rom. 8:27), duke treguar një dallim mes Frymës së Shenjtë dhe Perëndisë Atë tek i Cili bëhet ky ndërmjetësim.
Së fundi, fakti që Biri nuk është Fryma e Shenjë, është nënkuptuar gjithashtu në një sërë pasazhesh trinitariane të përmendura më herët, të tilla si Porosia e Madhe (Mat. 28:19), si dhe në pasazhe të cilat nënkuptojnë që Krishti u kthye në qiell dhe pastaj dërgoi Frymën e Shenjtë në kishë. Jezusi tha: “është mirë për ju që unë të shkoj, sepse, po nuk shkova, nuk do të vijë te ju Ngushëlluesi; por, po shkova, unë do t`jua dërgoj” (Gjoni 16:7).
Disa e kanë vënë në pikëpyetje nëse Fryma e Shenjtë është me të vërtetë një person i veçantë, e jo thjesht “fuqia” apo “forca’ e Perëndisë në veprim në botë. Por provat që ofron Besëlidhja e Re janë mjaft të qarta dhe të forta.[59]9 Së pari, janë një sërë vargjesh të përmendura më përpara ku Fryma e Shenjtë është vënë në një marrëdhënie të bashkërenduar me Atin dhe Birin (Mat. 28:19; 1 Kor. 12:4–6; 2 Kor. 13:14; Efe. 4:4–6; 1 Pjetrit 1:2): përderisa edhe Ati edhe Biri janë të dy persona, shprehja bashkërenduar tregon me forcë që edhe Fryma e Shenjtë është gjithashtu një person. Pastaj ka vende ku përemri i gjinisë mashkullore ἥ (Gk. ἐκεῖνος, G1697) i vishet Frymës së Shenjtë (Gjoni 14:26; 15:26; 16:13–14), gjë të cilën nuk mund ta pritnim bazuar tek rregullat e gramatikës greke, sepse fjala “frymë” (Gk. πνεῦμα, G4460) është e gjinisë asnjanëse, jo mashkullore, dhe normalisht do t’i referoheshim me përemrin asnjanës ἐκεῖνο. Për më tepër, emri këshilltar apo ngushëllues (Gk. παράκλητος, G4156) është një term i cili përdoret rëndom për të folur për një person i cili ndihmon apo jep ngushëllim ndaj një personi apo personave të tjerë, por ja që ai përdoret për Frymën e Shenjtë në ungjillin e Gjonit (14:16, 26; 15:26; 16:7).
Edhe veprimtari të tjera personale i janë atribuuar Frymës së Shenjtë, si për shembull mësimdhënia (Gjoni 14:26), dëshmimi (Gjoni 15:26; Rom. 8:16), ndërmjetësimi apo lutja në emër të të tjerëve (Rom. 8:26–27), hulumtimi i të thellave të Perëndisë (1 Kor. 2:10), njohja e mendimeve të Perëndisë (1 Kor. 2:11), Gatishmëri për të shpërndarë disa dhurata ndaj disave si dhe dhurata të tjera të tjerëve (1 Kor. 12:11), ndalimi apo mos lejimi i disa veprimtarive të caktuara (Veprat 16:6–7), e folura (Veprat 8:29; 13:2; dhe shumë herë, si në Besëlidhjen e Vjetër, ashtu edhe në atë të Renë), duke vlerësuar dhe aprovuar një linjë të mençur veprimi (Veprat 15:28), dhe të qenurit i pikëlluar nga mëkati në jetët e të krishterëve (Efe. 4:30).
Së fundi, nëse Fryma e Shenjtë merret vetëm si fuqia e Perëndisë, e jo si një person më vete, atëherë një sërë pasazhesh thjesht nuk do të kishin më kuptim sepse në to, Fryma e Shenjtë dhe fuqia e Tij apo fuqia e Perëndisë përmenden të dyja. Për shembull, “Luka” 4:14, “Dhe Jezusi, në fuqinë e Frymës, u kthye në Galile,” do duhej që të kishte këtë kuptim: “Jezusi u kthye me fuqinë e fuqisë së Perëndisë në Galile.” Tek “Veprat” 10:38, “Perëndia vajosi me Frymën e Shenjtë dhe me fuqi Jezusin prej Nazareti,” do të thoshte: “Perëndia e shuguroi Jezusin me fuqinë e Perëndisë dhe me fuqi” (shiko gjithashtu “Rom.” 15:13; “1 Kor.” 2:4).
Paçka se ka kaq shumë pasazhe të cilat bëjnë një dallim të qartë mes Frymës së Shenjtë, nga pjesëtarët e tjerë të Trinisë, një varg i vështirë ka qenë “2 Korintasve” 3:17: “Por Zoti është Fryma, dhe atje ku është Fryma e Zotit, atje ka liri.” Interpretuesit shpesh herë supozojnë që “Zoti” këtu duhet të nënkuptojë Krishtin, për shkak se Pali shpesh përdor fjalën “Zot” për t’iu referuar Krishtit. Por me shumë mundësi, nuk është ky rasti i këtushëm, sepse mund të argumentohet mirë nga gramatika dhe konteksti për të thënë që ky varg përkthehet më mirë me Frymën e Shenjtë si kryefjalë, “Zoti është Fryma ....”[60]10 Në këtë rast, Pali do të ishte duke thënë që Fryma e Shenjtë është gjithashtu “Jahve” (apo “Jehova”), Zoti i Besëlidhjes së Vjetër (vini re sfondin e qartë të Besëlidhjes së Vjetër në këtë kontekst, duke filluar nga v. 7). Teologjikisht, kjo do të ishte mjaft e pranueshme, sepse me të vërtetë do të mund të thuhej se ashtu sikurse Perëndia Atë është “Zot” dhe Perëndia Bir është “Zot” (në kuptimin e plotë të Besëlidhjes së Vjetër të emrit “Zot” si emër i Perëndisë), po kështu edhe Fryma e Shenjtë është Ai i quajtur “Zot” në Besëlidhjen e Vjetër, dhe është Fryma i Shenjtë i Cili manifeston veçanërisht praninë e Zotit tek ne në epokën e besëlidhjes së re.[61]11
2. Secili Person është plotësisht Perëndi. Përmbi faktin që të tre personat janë të veçantë, dëshmia e bollëkshme e Shkrimit, është që secili person është plotësisht Perëndi gjithashtu.
Së pari, Perëndia Atë është qartësisht Perëndi. Kjo është e dukshme që prej vargut të parë të Biblës, ku Perëndia krijoi qiellin dhe tokën. Është e dukshme përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe asaj të Re, ku Perëndia At, shikohet qartësisht si Zoti sovran mbi të tërë dhe ku Jezusi i lutet Atit të Tij në qiell.
Pastaj, Biri është tërësisht Perëndi. Paçka se kjo pikë do të trajtohet në më shumë hollësi në kapitullin 26, “Personi i Krishtit,” ne mund të vërejmë shkurtimisht një sërë pasazhesh të qarta në këtë pikë. “Gjoni” 1:1–4 pohon qartësisht hyjninë e plotë të Krishtit:
Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte me Perëndinë, dhe Fjala ishte Perëndi. Ai (Fjala) ishte në fillim me Perëndinë. Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës) dhe pa atë nuk u bë as edhe një nga ato që janë bërë. Në të ishte jeta; dhe jeta ishte drita e njerëzve.
Krishtit këtu iu është referuar me emrin “Fjala,” dhe Gjoni thotë edhe që Ai ishte “me Perëndinë” e edhe që Ai “ishte Perëndi.” Teksti greqisht i bën jehonë fjalëve hapëse të “Zanafillës” 1:1 (“Në fillim...”) dhe na kujton që Gjoni po flet rreth diçkaje që ishte e vërtetë që përpara se të bëhej bota. Perëndia Bir ishte gjithnjë tërësisht Perëndi.
Përkthimi i “Fjala ishte Perëndi” është sfiduar nga Dëshmitarët e Jehovait, të cilët e përkthejnë atë: “Fjala ishte një perëndi” duke nënkuptuar që Fjala ishte thjeshtë një qenie qiellore, por jo plotësisht hyjnor. Ata e justifikojnë këtë përkthim duke treguar për nga fakti që nyja shquese (Gr. ὁ, G3836,) nuk shfaqet përpara fjalës greke θεός (G2536, “Perëndi”). Për pasojë ata thonë se θεός duhet përkthyer “një perëndi.” Sidoqoftë, interpretimi i tyre nuk është ndjekur nga asnjë studiues i njohur i greqishtes ngado janë, sepse dihet gjerësisht që kjo fjali ndjek një rregull të zakonshëm të gramatikës greke, dhe mungesa e nyjës shquese tregon thjesht që “Perëndia” është kallëzuesi e jo kryefjala e fjalisë.[62]12 (Një botim i kohëve të fundit nga Dëshmitarët e Jehovait, tani e pranon rregullin gramatikor përkatës, por vazhdon t’i qëndrojë gjithsesi pozitës së tyre për sa i takon “Gjonit” 1:1.)[63]13
Papërputhshmëria e pozitës së Dëshmitarëve të Jehovait, mund të shikohet më tej në përkthimin e tyre të pjesës tjetër të kapitullit. Për arsye të ndryshme të tjera gramatikore, fjalës θεός (G2536) i mungon gjithashtu nyja shquese në vende të tjera të këtij kapitulli, si për shembull në vargun 6 (“Qe një njeri i dërguar nga Perëndia”), vargu 12 (“pushtet të bëhen bij të Perëndisë”), vargu 13 (“prej Perëndisë”), si dhe vargu 18 (“Askush s`e pa Perëndinë kurrë”). Nëse Dëshmitarët e Jehovait do të tregoheshin të njëtrajtshëm në argumentin e tyre rreth mungesës së nyjës shquese, do t’u duhej që të tëra këto raste t’i përkthenin me frazën “një perëndi,” por ja që në çdo rast e përkthejnë “Perëndi”.
“Gjoni” 20:28 në kontekstin e vet, është gjithashtu një provë e fortë e hyjnisë së Krishtit. Thomai kishte dyshuar për raportet e dhëna nga dishepujt e tjerë që ata e kishin parë Jezusin të ringjallur, dhe tha se nuk do të besonte nëse nuk do mund të shikonte shenjat e gozhdëve në duart e Jezusit dhe të vinte dorën në plagën në brinjën e Tij (Gjoni 20:25). Më vonë Jezusi iu shfaq dishepujve kur Thomai ishte me ta. Pastaj i tha Thomait: «Vëre gishtin tënd këtu dhe shiko duart e mia; dhe shtrije dorën tënde dhe vëre në brinjën time; dhe mos ji mosbesues, por besues!»” (Gjoni 20:27). Në përgjigje ndaj kësaj, lexojmë: “Atëherë Thomai u përgjigj dhe i tha: «Zoti im dhe Perëndia im!»!”’ (Gjoni 20:28). Këtu Thomai e quan Jezusin “Perëndia im.” Tregimi këtu tregon që si Gjoni që shkruan ungjillin e Tij ashtu edhe Jezusi Vetë, e aprovojnë atë që Thomai ka thënë dhe i inkurajojnë të tërë ata që dëgjojnë rreth Thomait që të besojnë të njëjtat gjëra që besoi edhe Thomai. Jezusi i përgjigjet aty për aty Thomait: “Sepse më ke parë, Thoma, ti ke besuar; lum ata që nuk kanë parë dhe besuan” (Gjoni 20:29). Për sa i takon Gjonit, kjo është pika e tij kulmore e ungjillit, sepse ai menjëherë u thotë lexuesve të vet—në pikërisht vargun tjetër—që kjo ishte arsyeja përse ai e shkroi këtë:
Jezusi bëri edhe shumë shenja të tjera para dishepujve të tij, të cilat nuk janë shkruar në këtë libër. Por këto gjëra janë shkruar që ju të besoni se Jezusi është Krishti, Biri i Perëndisë dhe që, duke besuar, të keni jetë në emër të tij. (Gjoni 20:30–31)
Jezusi flet për ata që nuk do ta shikojnë Atë e megjithëkëtë do të besojnë tek Ai, dhe Gjoni menjëherë pas kësaj u thotë lexuesve të tij që ai i dokumentoi ngjarjet e shkruara në ungjillin e tij, me qëllim që ata të mund të besojnë në pikërisht këtë mënyrë, duke nënkuptuar në këtë mënyrë Thomain në rrëfimin e besimit të tij. Me fjalë të tjera, i gjithë ungjilli është shkruar për t’i bindur njerëzit për të imituar Thomain, i cili me sinqeritet e quajti Jezusin: “Zoti im dhe Perëndia im.” Duke qenë se kjo është paraqitur nga Gjoni si qëllimi i ungjillit të tij, kjo fjali merr një forcë edhe më të madhe.[64]14
Pasazhe të tjerë që e tregojnë Jezusin si plotësisht hyjnor, përfshijnë “Hebrenjve” 1, ku autori thotë që Krishti është “vula e qenies së tij” (v. 3, Gr. χαρακτήρ, G5917, “kopja ekzakte”) e natyrës apo e qenies (Gr. ὑπόστασις, G5712) së Perëndisë—që do të thotë se Perëndia Bir, është kopja ekzakte e qenies apo e natyrës së Perëndisë Atë nga çdo pikëpamje: çfarëdo atributesh apo fuqie që Perëndia Atë ka, Perëndia Bir i ka ato gjithashtu. Autori vazhdon duke iu referuar Birit si “Perëndi” në vargun 8 (“Ndërsa për të Birin thotë: ‘Froni yt, o Perëndi, është në jetë të jetëve”’), dhe Ai ia atribuon krijimin e qiejve Krishtit kur thotë për Të: “Ti, o Zot, në fillim themelove tokën; dhe qiejt janë vepër e duarve të tua” (Heb. 1:10, duke cituar Psa. 102:25). “Titit” 2:13 i referohet “të madhit Perëndi dhe të Shpëtimtarit tonë Jezu Krisht,” ndërsa “2 Pjetrit” 1:1 flet për “drejtësisë së Perëndisë tonë dhe të Shpëtimtarit tonë Jezu Krisht:.”[65]15 “Romakëve” 9:5, duke folur për judenjtë, thotë: “Të tyret janë edhe etërit, prej të cilëve rrjedh sipas mishit Krishti, i cili është përmbi çdo gjë Perëndi, i bekuar përjetë. Amen”.[66]16
Në Besëlidhjen e Vjetër, “Isaia” 9:5 parashikon:
“Sepse na ka lindur një fëmijë,
një djalë na është dhënë;
Mbi supet e tij do të mbështetet perandoria,
dhe do të quhet,
Këshilltar i Admirueshëm, Perëndi i fuqishëm”
Me aplikimin e kësaj profecie ndaj Krishtit, ajo i referohet Atij si “Perëndi i fuqishëm.” Vini re zbatimin e ngjashëm të titujve “Zot” dhe “Perëndi” në profecinë e ardhjes së Mesisë tek “Isaia” 40:3, “Shtroni udhën e ZOTIT, hapni në shkretëtirë një rrugë për Perëndinë tonë,” cituar nga Gjon Pagëzori në përgatitje për ardhjen e Krishtit tek “Mateu” 3:3.
Ka edhe shumë pasazhe të tjerë të cilët do të diskutohen në kapitullin 26 më poshtë, por këto duhet të jenë të mjaftueshme për të demonstruar që Besëlidhja e Re i referohet qartësisht Krishtit si plotësisht Perëndi. Ashtu sikurse Pali thotë tek “Kolosianëve” 2:9, “sepse në të banon trupërisht gjithë plotësia e Hyjnisë.”
Pastaj, Fryma e Shenjtë është gjithashtu plotësisht Perëndi. Sapo kuptojmë që Perëndia At dhe Perëndia Bir, janë tërësisht Perëndi, atëherë shprehja trinitariane në vargje të tillë si “Mateu” 28:19 (“duke i pagëzuar në emër të Atit e të Birit e të Frymës së Shenjtë”) merr rëndësi sepse doktrina e Frymës së Shenjtë, për shkak se tregon që Fryma e Shenjtë është e klasifikuar në një nivel të barabartë me Atin dhe Birin. Kjo mund të shikohet nëse kuptojmë se sa e paimagjinueshme do të kishte qenë për Jezusin që të thoshte diçka të tillë si: “duke i pagëzuar ata në emrin e Atit dhe të Birit dhe të krye-engjëllit Mikael, kjo do të thoshte që një qenieje të krijuar t’i jepej një status tërësisht i papërshtatshëm, edhe kur këtu bëhet fjalë për një krye-engjëll. Përgjatë shekujve, besimtarët janë munduar të pagëzohen në emër (dhe kësisoj me marrjen përsipër të karakterit) të Perëndisë Vetë.[67]17 (Vini re gjithashtu, pasazhet e tjera të trinisë të përmendura më lart: “1 Kor.” 12:4–6; “2 Kor.” 13:14; “Efe.” 4:4–6; “1 Pjetrit” 1:2; “Juda” 20–21.)
Tek “Veprat” 5:3–4, Pjetri pyet Ananian: “Anania, pse Satani ta mbushi zemrën që të gënjesh Frymën e Shenjtë...? Ti nuk gënjeve njerëzit, por Perëndinë.” Sipas fjalëve të Pjetrit, t’i gënjesh Frymës së Shenjtë, do të thotë t’i gënjesh Perëndisë. Pali thotë tek “1 Korintasve” 3:16, “A nuk e dini se jeni tempulli i Perëndisë dhe se Fryma e Perëndisë banon në ju?” Tempulli i Perëndisë është vendi ku Perëndia Vetë banon, gjë të cilën Pali e shpjegon me faktin që “Fryma e Perëndisë” banon në të, duke barasvlerësuar dukshëm Frymën e Perëndisë me Perëndinë Vetë.
Tek “Psalmi” 139:7–8 Davidi pyet: “Ku do të mund të shkoja larg Frymës sate, ose ku do të mund të ikja larg pranisë sate? Në rast se ngjitem në qiell, ti je atje!” Ky pasazh atribuon karakteristikën hyjnore të gjithëpranisë ndaj Frymës së Shenjtë, gjë kjo që nuk vlen për asnjë nga krijesat e Perëndisë. Duket që Davidi është duke e barasvlerësuar Frymën e Perëndisë me praninë e Perëndisë. Të largohesh nga Fryma e Perëndisë do të thotë të largohesh prej pranisë së Tij, por nëse Davidi nuk mund të largohet asgjëkund prej Frymës së Perëndisë, atëherë ai e di që kudo që të shkojë, do t’i duhet të thotë: “Ti je atje.”
Pali e atribuon karakteristikën hyjnore të gjithëdijes ndaj Frymës së Shenjtë tek “1 Korintasve” 2:10–11: “Sepse Fryma heton gjithçka, edhe të thellat e Perëndisë. Sepse cili nga njerëzit njeh gjërat e njeriut, përveç frymës së njeriut që është në të? Po kështu asnjëri s’i njeh gjërat e Perëndisë [Gr., fjalë për fjalë “gjërat e Perëndisë] përveç Frymës së Perëndisë.”
Për më tepër, veprimtaria e lindjes së re për të gjithë ata që janë lindur sërish, është vepër e Frymës së Shenjtë. Jezusi tha “Kush nuk lind nga uji dhe nga Fryma, ai nuk mund të hyjë në mbretërinë e Perëndisë. Ç’ka lindur nga mishi, është mish; dhe ç’ka lindur nga Fryma, është frymë. Mos u mrekullo që të thashë: "Duhet të lindni përsëri”’ (Gjoni 3:5–7). Por puna e dhënies së një jete të re shpirtërore ndaj njerëzve kur ata bëhen të krishterë, është diçka të cilën vetëm Perëndia mund ta bëjë (kr. “1 Gjonit” 3:9, “lindi prej Perëndisë”). Për rrjedhojë, ky pasazh jep edhe një tregues tjetër që Fryma e Shenjtë është plotësisht Perëndi.
Deri në këtë pikë, kemi dy përfundime, të dyja të dhëna shpesh herë mësim përgjatë gjithë Shkrimit:
1. Perëndia është tri persona.
2. Secili person është plotësisht Perëndi.
Nëse Bibla do të jepte mësim vetëm këto dy fakte, nuk do të kishte problem logjik fare në përshtatjen e tyre me njëri tjetrin, sepse zgjidhja e dukshme do të ishte që ka tre Perëndi. Ati është plotësisht Perëndi, Biri është plotësisht Perëndi, dhe Fryma e Shenjtë është plotësisht Perëndi. Ne do të kishim një sistem ku ka tre qenie njerëzore njëlloj hyjnorë. Një sistem i tillë gjërash të besuara do të quhej politeizëm, apo më specifikisht, “triteizëm,” apo një besim në tre Perëndi, por kjo është larg prej asaj që Bibla na mëson.
3. Ka një Perëndi. Shkrimi është shumë i qartë për faktin që ka një dhe vetëm një Perëndi. Tre personat e ndryshëm të Trinisë, nuk janë një vetëm në qëllim dhe në marrëveshje për atë që ata mendojnë, por ata janë një në esencë, një në natyrën e Tyre thelbësore. Me fjalë të tjera, Perëndia është vetëm një Qenie. Nuk ka tre Perëndi. Ka vetëm një Perëndi.
Një nga pasazhet më të njohura të Besëlidhjes së Vjetër, është “Ligji i Përtëtirë” 6:4–5: “Dëgjo, Izrael, Zoti, Perëndia ynë, është Zot i vetëm. Ti do ta duash, pra, Zotin, Perëndinë tënd, me gjithë zemër, me gjithë shpirt dhe me tërë forcën tënde.”
Kur Moisiu këndon:
“Kush barazohet me ty midis perëndive, o Zot?
Kush barazohet me ty, i mrekullueshëm në shenjtëri,
i madhërishëm në lëvdata, o çudibërës?” (Eks. 15:11)
përgjigjja dukshëm është: “Askush.” Perëndia është unikal, dhe nuk ka asnjë si Ai, dhe as nuk mund të ketë si Ai. Faktikisht Salomoni lutet kështu: “me qëllim që tërë popujt e dheut të pranojnë që Zoti është Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër veç tij” (1 Mbretërve 8:60).
Kur Perëndia flet, Ai e bën të qartë në mënyrë të përsëritur që Ai është i vetmi Perëndi i vërtetë. Ideja që ka tre Perëndi që duhen adhuruar e jo një, do të ishte e pamendueshme në dritën e këtyre deklaratave skajshmërisht të forta. Vetëm Perëndia është Perëndia i vetëm e i vërtetë, dhe si Ai nuk ka asnjë tjetër. Kur Ai flet, po flet vetëm Ai. Ai nuk po flet si një Perëndi ndër tre syresh të cilët duhen adhuruar të tre. Ai thotë:
“Unë jam ZOTI dhe nuk ka asnjë tjetër,
jashtë meje nuk ka Perëndi;
Të kam rrethuar, ndonëse ti nuk më njihje,
me qëllim që nga lindja në perëndim
të pranohet që nuk ka asnjë Perëndi përveç meje;
Unë jam ZOTI dhe nuk ka asnjë tjetër.” (Isa. 45:5–6)
Po kështu, Ai u bën thirrje të gjithë njerëzve në tokë, që të kthehen tek Ai:
Nuk ka Perëndi tjetër veç meje,
një Perëndi i drejtë, një Shpëtimtar;
nuk ka asnjë veç meje.
“Kthehuni nga unë dhe do të shpëtoni,
ju mbarë skaje të tokës!
Sepse unë jam Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër.”
(Isa. 45:21–22; kr. 44:6–8)
Besëlidhja e Re pohon gjithashtu se ka një Perëndi. Pali shkruan: “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5). Pali pohon se: “ka vetëm një Perëndi” (Rom. 3:30), dhe se është “një Perëndi, Ati nga i cili janë të gjitha gjërat dhe ne në të” (1 Kor. 8:6).[68]18 Në fund, Jakobi e pranon që edhe demonët e dinë që ka një Perëndi, paçka se pranimi i tyre nga ana intelektuale i këtij fakti, nuk mjafton për t’i shpëtuar ata: “Ti beson se ka vetëm një Perëndi. Mirë bën; edhe demonët besojnë dhe dridhen” (Jakobi 2:19). Por në mënyrë të qartë, Jakobi pohon se njeriu “bën mirë” të besojë që “Perëndia është një.”
4. Zgjidhjet e thjeshtëzuara duhet që të tëra të mohojnë një fill të mësimit biblik. Tanimë kemi tre deklarata, të cilat janë të treja të dhëna mësim në Shkrimin:
1. Perëndia është tri persona.
2. Secili person është plotësisht Perëndi.
3. Ka një Perëndi.
Përgjatë gjithë historisë së kishës, ka patur përpjekje për të gjetur një zgjidhje të thjeshtë ndaj doktrinës së Trinisë, duke mohuar njërën apo tjetrën e këtyre deklaratave. Nëse dikush mohon deklaratën e parë atëherë na mbetet vetëm fakti që secili prej personave të quajtur në Shkrim (Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë) është Perëndi, dhe që ka një Perëndi. Por nëse nuk na duhet të themi që ata janë persona të veçantë, atëherë ka një zgjidhje të lehtë: këto janë thjesht emra të ndryshëm për një person i cili vepron ndryshe në kohë të ndryshme. Nganjëherë, ky person e quan veten Atë, nganjëherë e quan Veten Bir, dhe nganjëherë e quan Veten Frymë.[69]19 Këtë ne nuk e kemi të vështirë ta kuptojmë, sepse nga përvoja jonë i njëjti person mund të veprojë në një kohë si avokat (për shembull), në një kohë tjetër si baba ndaj fëmijës së vet, dhe në një kohë tjetër si bir në lidhje me prindërit e vet. Po i njëjti person është avokat, baba dhe bir. Por një zgjidhje e tillë do të mohonte faktin që të tre personat janë individë të veçantë, që Perëndia Atë dërgon Perëndinë Bir në botë, që Biri i lutet Atit e që Fryma e Shenjtë ndërmjetëson tek Ati për ne.
Një zgjidhje tjetër e thjeshtë mund të gjendet duke mohuar deklaratën e dytë që është, mohimi që disa persona të përmendur me emër në Shkrim janë me të vërtetë plotësisht Perëndi. Nëse ne thjesht i përmbahemi idesë që Perëndia është tri persona, dhe se ka vetëm një Perëndi, atëherë ne mund të tundoheshim të thoshim se disa prej “personave” në këtë një Perëndi, nuk janë plotësisht Perëndi, por vetëm të nënshtruar Perëndisë apo pjesë të krijuara të Tij. Kjo zgjidhje do të pranohej për shembull prej atyre të cilët e mohojnë hyjninë e plotë të Birit (dhe të Frymës së Shenjtë).[70]20 Por, siç e pamë, kjo zgjidhje do duhej të mohonte një kategori të tërë të mësimit biblik.
Së fundi, siç është vërejtur edhe më lart, një zgjidhje e thjeshtë mund të vijë nga mohimi që ka vetëm një Perëndi. Por kjo do të çonte në një besim në tri Perëndi, diçka kjo që bie qartësisht në kundërshtim me Shkrimin.
Paçka se gabimi i tretë nuk ka qenë i përhapur, siç do ta shikojmë më poshtë, secili prej dy gabimeve të para është shfaqur hera herës në historinë e kishës, dhe vazhdojnë të hasen edhe sot e kësaj dite në disa grupe.
5. Të tëra analogjitë kanë mangësi. Nëse nuk mund të adoptojmë ndonjë prej këtyre zgjidhjeve të thjeshta, atëherë si do mund t’i vëmë bashkë të vërtetat e Shkrimit dhe ndërkohë të mbajmë doktrinën e Trinisë? Nganjëherë, njerëzit kanë përdorur një sërë analogjish të marra nga natyra apo përvoja njerëzore, në përpjekje për ta shpjeguar këtë doktrinë. Paçka se këto analogji janë të dobishme në një nivel elementar të fjalës, të tëra ato dalin të jenë të pamjaftueshme apo ç’orientuese kur reflekton më tej për to, Të thuash për shembull që Perëndia është si një tërfil me tre gjethe, që ka tre pjesë e megjithëkëtë mbetet një tërfil, dështon për shkak se secila gjethe, është vetëm pjesë e tërfilit, dhe se asnjë gjethe nuk mund të thuhet se është tërfil i tërë. Por në Trini, secili person, nuk është thjeshtë një pjesë e veçantë e Perëndisë, por secili person është plotësisht Perëndi. Për më tepër, gjethja e një tërfil është jovetore dhe nuk ka personalitet të veçantë dhe kompleks ashtu siç ka secili person i Trinisë.
Të tjerë kanë përdorur analogjinë e një peme me tre pjesë: rrënjët, trungu dhe degët përbëjnë të tëra një pemë të vetme. Por këtu ngrihet një problem i ngjashëm, pasi këto janë vetëm pjesë të një peme, dhe për asnjë prej pjesëve nuk mund të thuhet se është një pemë e tërë. Për më tepër, në këtë analogji, pjesët kanë cilësi të ndryshme, ndryshe nga personat e Trinisë ku të tërë zotërojnë të tëra atributet e Perëndisë në masë të njëjtë, dhe mungesa e personalitetit në secilën pjesë është gjithashtu një mangësi.
Analogjia me tre format e ujit (avull, lëng dhe akull) është gjithashtu e papërshtatshme sepse (a) asnjë sasi uji nuk është ndonjëherë të tri këto gjëra njëherësh,[71]21 (b) ato kanë cilësi apo karakteristika të ndryshme, (c) analogjia nuk ka asgjë që i korrespondon faktit që ka vetëm një Perëndi (nuk ka një gjë të tillë si “një ujë” apo “i gjithë uji në univers”), dhe (d) elementi i personalitetet inteligjent mungon.
Analogji të tjera janë marrë nga përvoja njerëzore. Mund të thuhet se Trinia është diçka e tillë si një njeri që është edhe fermer, edhe kryebashkiaku i qytezës së vet, dhe plak në kishën e vet. Ai funksionon në role të ndryshme në kohë të ndryshme, por është një njeri i vetëm. Sidoqoftë, kjo analogji është shumë e mangët sepse ka vetëm një person që po i bën të tre këto veprimtari në kohë të ndryshme, dhe kjo analogji nuk mund të prekë edhe ndërveprimin personal ndër pjesëtarët e Trinisë. (Në fakt, kjo analogji thjesht jep mësim herezinë e quajtur modalizëm të diskutuar më poshtë.)
Një analogji tjetër e marrë nga jeta njerëzore, është bashkimi i intelektit, emocioneve dhe i vullnetit në një person njerëzor. Megjithëse këto janë pjesë e një personaliteti, sidoqoftë, asnjë faktor më vete nuk përbën të tërë personin, dhe pjesët nuk janë identike në karakteristikat e tyre por kanë aftësi të ndryshme.
Atëherë çfarë analogjie të përdorim për të dhënë mësim Trininë? Paçka se Bibla përdor shumë analogji nga natyra dhe jeta për të na mësuar aspekte të ndryshme të karakterit të Perëndisë (Perëndia është si një shkëmb në besnikërinë e Tij, Ai është si një bari në kujdesin që tregon, etj.), është interesante që Shkrimi nuk përdor askund ndonjë analogji për të dhënë mësim doktrinën e Trinisë. Ajo që i afrohet më shumë një analogjie, gjendet në vetë titujt “Atë” dhe “Bir”, tituj këto që tregojnë qartësisht për persona të veçantë nga njëri-tjetri si dhe për marrëdhënien e ngushtë që ekziston mes tyre në një familje njerëzore. Por në nivel njerëzor, sigurisht që kemi dy qenie njerëzore të veçanta, e jo një qenie të përbërë nga tre persona të veçantë nga njëri-tjetri. Më e mira do ishte të dilnim në përfundimin që asnjë analogji nuk na mëson në mënyrë adekuate rreth Trinisë, dhe të tëra ato të shpien në rrugë shumë të gabuara.
6. Perëndia përjetësisht dhe domosdoshmërisht ekziston si Trini. Kur u krijua universi, Perëndia Atë foli fjalët e fuqishme krijuese që e sollën universin në ekzistencë, Perëndia Bir qe faktori hyjnor që zbatoi këto fjalë (Gjoni 1:3; 1 Kor. 8:6; Kol. 1:16; Heb. 1:2), dhe Perëndia Frymë e Shenjtë qe aktiv “lëvizte mbi sipërfaqen e ujërave.” (Zan. 1:2). Kështu është ashtu sikurse do të pritnim: nëse të tre pjesëtarët e Trinisë janë në mënyrë të barabartë dhe plotësisht hyjnorë, atëherë Ata kanë ekzistuar që të tre në amshim dhe Perëndia ka ekzistuar përjetësisht si Trini (kr. gjithashtu “Gjoni” 17:5, 24). Për më tepër, Perëndia nuk mund të jetë tjetër gjë nga ç’është, sepse Ai është i pandryshueshëm (shiko kapitullin 11 më lart). Për rrjedhojë, duket e drejtë të dalim në përfundimin që Perëndia domosdoshmërisht ekziston si një Trini. Ai nuk mund të jetë ndryshe nga ç’është.
C. Gabime janë shfaqur duke mohuar cilëndo prej tre deklaratave që përmbledhin mësimin biblik
Në seksionin e mëparshëm, e pamë se si Bibla kërkon që ne të pranojmë tre deklaratat e mëposhtme:
1. Perëndia është tre persona.
2. Secili person është tërësisht Perëndi.
3. Ka vetëm një Perëndi.
Përpara se të diskutojmë më tej dallimet mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë, si dhe raportin që Ata kanë me Njëri-Tjetrin, është e rëndësishme që të kujtojmë disa prej gabimeve doktrinare rreth Trinisë që janë bërë përgjatë historisë së kishës. Në këtë vështrim të përgjithshëm historik, ne do të shikojmë disa prej gabimeve të cilat edhe ne vetë duhet të shmangim në të menduarit e mëtejshëm rreth kësaj doktrine. Në fakt, gabimet kryesore trinitariane që kanë dalë, kanë ardhur përmes një mohimi të njërës apo tjetrës prej këtyre tri deklaratave kryesore.[72]22
1. Modalizmi pretendon se Perëndia është një person i Cili na shfaqet në tre forma (apo “moda”) të ndryshme. Në kohë të ndryshme, njerëzit kanë dhënë mësim që Perëndia nuk është në të vërtetë tre persona të veçantë, por vetëm një person i Cili u shfaqet njerëzve në “forma” të ndryshme në kohë të ndryshme. Për shembull, në Besëlidhjen e Vjetër, Perëndia u shfaq si “Atë.” Përgjatë ungjijve, po Ky person hyjnor u shfaq si “Bir” siç u pa në jetën dhe shërbesën njerëzore të Jezusit. Pas Rrëshajave, po Ky person më pas e zbuloi Veten si “Frymë” duke luajtur një rol aktiv në kishë.
Ky mësim njihet gjithashtu edhe me dy emra të tjerë. Nganjëherë ai është quajtur sabellianizëm, duke e marrë emrin nga Sabelli i cili jetoi në Romë në fillim të shekullit të tretë mbas K. Një term tjetër për modalizmin është “monarkianizmi modalist,” për shkak se ky mësim jo vetëm që thotë se Perëndia e zbuloi veten në “forma (apo modalitete)” të ndryshme por gjithashtu thotë se ka vetëm një sundimtar suprem (“monark”) në univers dhe se Ai është Perëndia Vetë, i Cili përbëhet nga vetëm një person.
Modalizmi bëhet tërheqës bazuar nga dëshira për të theksuar qartë faktin që ka vetëm një Perëndi. Ai mund të gjejë mbështetje jo vetëm nga pasazhet që flasin rreth një Perëndie të vetëm, por gjithashtu nga pasazhe të tillë si “Gjoni” 10:30 (“Unë dhe Ati jemi një”) dhe “Gjoni” 14:9 (“Kush më ka parë mua, ka parë Atin”). Sidoqoftë, pasazhi i fundit mundet që vetëm të nënkuptojë se Jezusi e zbuloi plotësisht karakterin e Perëndisë Atë, dhe pasazhi i mëparshëm (Gjoni 10:30), në një kontekst në të cilin Jezusi pohon se do të kryejë gjithçka që Ati i ka dhënë Atij për të bërë, dhe për të shpëtuar të gjithë ata që Ati i ka dhënë Atij, duket se nënkupton që Jezusi dhe Ati janë një në qëllim (paçka se kjo mund të nënkuptojë njëjësi në esencë).
Mangësia fatale e modalizmit, është fakti që ai duhet të mohojë marrëdhënien personale brendapërbrenda Trinisë e cila haset në kaq shumë vende të Shkrimit (apo duhet të pohojë që këto ishin thjesht një iluzion e jo realitet). Kësisoj, kjo duhet të mohojë tre persona të veçantë në pagëzimin e Jezusit, ku Ati flet nga qielli dhe Fryma zbret mbi Jezusin në formën e një pëllumbi. Kjo duhet të thotë që të tëra ato raste ku Jezusi i lutet Atit, janë një iluzion apo një pretendim i pavlerë. Ideja që Biri apo Fryma e Shenjtë ndërmjetëson për ne përpara Perëndisë Atë, humbet. Së fundi, modalizmi në fund humbet thelbin e doktrinës së shlesës, që është ideja që Perëndia dërgoi Birin e Tij si një flijim zëvendësues, dhe që Biri mbajti mbi Vete zemërimin e Perëndisë në vendin tonë, dhe që Ati, përfaqësues i interesave të Trinisë, i pa vuajtjet e Krishtit dhe u kënaq (Isa. 53:11).
Për më tepër, modalizmi mohon pavarësinë e Perëndisë, sepse n.q.se Perëndia është vetëm një person, atëherë Ai nuk ka asnjë aftësi për të dashur dhe komunikuar pa persona të tjerë në krijimin e Tij. Për rrjedhojë, qe e domosdoshme për Perëndinë që ta krijonte botën, dhe Perëndia nuk do të ishte më i pavarur nga krijimi (shiko kapitullin 12 më lart, mbi pavarësinë e Perëndisë).
Një denominacion i tanishëm përbrenda Protestandizmit (i përkufizuar gjerësisht), i quajtur Kisha e Bashkuar Pentekostale, është modaliste në pozitën e saj doktrinare.[73]23
2. Arianizmi mohon hyjninë e plotë të Birit dhe të Frymës së Shenjtë.
a. Polemika Ariane: Termi Arianizëm është marrë nga Ariusi, një peshkop i Aleksandrisë pikëpamjet e të cilit u dënuan në këshillin e Nicesë në vitin 325 mbas K., dhe që vdiq më 336 mbas K. Ariusi mësonte që Perëndia Bir u krijua në një kohë të caktuar nga Perëndia Atë, dhe se përpara asaj kohe, Biri nuk ekzistonte, e as Fryma e Shenjtë, por vetëm Ati. Kësisoj, paçka se Biri është një qenie qiellore që ekzistonte përpara pjesës tjetër të krijimit, dhe që është shumë më i madh se tërë pjesa tjetër e krijimit, Ai megjithëkëtë nuk është i barabartë me Atin në të gjitha atributet e Tij. Për Të madje mund të thuhet se është “si Ati” apo “i ngjashëm me Atin” në natyrën e Vet, por nuk mund të thuhet se është “i të njëjtës natyre” me Atin.
Arianët vareshin shumë tek ato tekste ku Krishti quhet “i vetmëlinduri” Bir i Perëndisë (Gjoni 1:14; 3:16, 18; 1 Gjoni 4:9). Nëse Krishti qe “lindur” nga Perëndia Atë, arsyetonin ata, kjo duhet medoemos të nënkuptojë që Ai u soll në jetë nga Perëndia Atë (sepse fjala “lind” në përvojën njerëzore i referohet rolit të babait në ngjizjen e një fëmije). Një mbështetje e mëtejshme për pikëpamjen ariane, u gjet tek “Kolosianëve” 1:15, “Ai është shëmbëllimi i Perëndisë së padukshëm, i parëlinduri i çdo krijese.” A nuk nënkupton i “parë-linduri” këtu që Biri në një pikë të caktuar u soll në ekzistencë nga Ati?[74]24 Dhe nëse kjo vlen me të vërtetë të thuhet për Birin, duhet me doemos të jetë e vërtetë edhe për Frymën e Shenjtë gjithashtu.
Por këto tekste nuk kërkojnë prej nesh të marrim pozicionin arianist. “Kolosianëve” 1:15, që e quan Krishtin “ i parëlinduri i çdo krijese,” kuptohet më mirë me kuptimin që Krishti ka të drejtat apo privilegjet e të “parëlindurit, që do të thotë se në përputhje me përdorimin dhe zakonin biblik, e drejta e drejtimit apo autoriteti në familje për atë brez i takon atij. (Vini re “Heb.” 12:16 ku për Esaun thuhet se e shiti “statusin e tij të të parëlindurit” apo “të drejtën e lindjes—fjala në greqisht πρωτοτόκια, G4757, është e afërt me termin πρωτότοκος, G4758, “i parëlindur” tek “Kol.” 1:15.) Kështu, “Kolosianëve” 1:15 do të thotë që Krishti ka privilegjet e autoritetit dhe sundimit, privilegjet e përkatësisë ndaj të “parëlindurit,” por në lidhje me të tërë krijimin. Versioni i Biblës në anglisht i titulluar NIV, e përkthen këtë në një mënyrë ndihmuese, “i parëlinduri mbi gjithë krijesën.”
Sa për tekstet të cilat thonë se Krishti qe i vetmëlinduri Bir” i Perëndisë, kisha e hershme e ndjeu kaq të fortë forcën e shumë teksteve të tjera të cilat tregojnë që Krishti ishte plotësisht dhe tërësisht Perëndi, saqë doli në përfundimin që çfarëdo domethënie të kishte termi “i vetmëlindur” një gjë ishte e sigurt: që ai term nuk nënkuptonte “i krijuar.” Për rrjedhojë, besorja e Nicesë më 325 pohoi se Krishti qe “i lindur, jo i bërë”:
Ne besojmë në një Perëndi, Ati i plotfuqishëm, Bërësi i të gjitha gjërave të dukshme e të padukshme, dhe në një Zot Jezus Krisht, Biri i Perëndisë, lindur nga Ati, i vetmëlindur; d.m.th. i esencës së Atit, Perëndi prej Perëndisë, Dritë prej Dritës, Perëndi i vërtetë prej Perëndie të vërtetë, i lindur, jo i bërë, duke qenë i të njëjtës substancë (ὁμοούσιον) me Atin....[75]25
Po kjo frazë u ripohua në Këshillin e Konstantinopojës më 381. Plus kësaj, fraza “përpara tërë epokave” u shtua pas “i lindur prej Atit,” për të treguar që kjo “lindje” qe e përjetshme. Ajo nuk filloi kurrë të ndodhë, por është diçka që ka qenë përjetësisht e vërtetë për sa i takon marrëdhënies mes Atit dhe Birit. Sidoqoftë, natyra e asaj “lindjeje” nuk është përkufizuar kurrë shumë qartë, përveçse aq sa për të shprehur se ka të bëjë me marrëdhënien mes Atit dhe Birit, dhe që në një farë kuptimi, Ati ka patur përjetësisht një parësi në atë marrëdhënie.
Si një mospranim i mëtejshëm i mësimit të Ariusit, Besorja e Nicesë këmbëngulte që Krishti ishte “i të njëjtës substancë me Atin.” Polemika me Ariusin ishte në lidhje me dy fjalët që janë bërë ta famshme në historinë e doktrinës së krishterë, ὁμοούσιος (“i të njëjtës natyrë”) dhe ὁμοιούσιος (“i një natyre të ngjashme”).[76]26 Ndryshimi varet nga kuptimi i ndryshëm i dy parashtesave në greqisht, ὁμο- që ka kuptimin “e njëjtë,” dhe ὁμοι- që ka kuptimin “e ngjashme.” Ariusi thoshte me kënaqësi që Krishti ishte një qenie qiellore mbinatyrore dhe se Ai qe krijuar nga Perëndia përpara krijimit të pjesës tjetër të universit, dhe madje që Ai qe i “ngjashëm” me Perëndinë në natyrën e Tij. Kësisoj, Ariusi do të binte dakord me fjalën ὁμοιούσιος. Megjithëkëtë, Këshilli i Nicesë më 325 si dhe Këshilli i Konstantinopojës më 381 e kuptoi që kjo nuk shkonte aq thellë sa duhej, sepse nëse Krishti nuk është i ekzaktësisht të njëjtës natyre me Atin, atëherë Ai nuk është plotësisht Perëndi. Kështu, të dyja këshillet këmbëngulën që të krishterët ortodoksë ta pranojnë Jezusin si ὁμοούσιος i të njëjtës natyrë me Perëndinë Atë. Dallimi mes këtyre dy fjalëve, qe vetëm një germë, konkretisht germa greke iota, dhe disa e kanë kritikuar kishën që ka lejuar një mosmarrëveshje doktrinare mbi një germë të vetme që të tërheqë kaq shumë vëmendje për pjesën më të madhe të shekullit të katërt mbas K. Disa kanë pyetur: “A mund të ketë ndonjë gjë më të pamend sesa të debatosh për një germe të vetme në një fjalë?” Por dallimi mes dy fjalëve qe i thellë, dhe prania apo mungesa e iotës, vërtetë që shënonte dallimin mes krishterimit biblik me një doktrinë të vërtetë të Trinisë nga njëra anë, dhe një herezie e cila nuk pranon hyjninë e plotë të Krishtit, dhe për rrjedhojë qe jotrinitariane dhe si përfundim shkatërrimtare e të tërë besimit të krishterë.
b. Vartësia: Në pohimin që Biri ishte i të njëjtës natyrë me Atin, kisha e hershme gjithashtu përjashtoi një doktrinë të rreme të lidhur me këtë: vartësinë. Ndërkohë që arianizmi besonte që Biri qe krijuar dhe nuk qe hyjnor, ideja e vartësisë thoshte se Biri qe i përjetshëm (jo i krijuar) dhe hyjnor, por gjithsesi jo i barabartë me Atin qoftë në qenie, qoftë në atribute. Biri qe inferior apo “i varur” në qenie ndaj Perëndisë Atë.[77]27 Një nga etërit e hershëm të kishës, Origjeni (l. rreth 185 – v. rreth 254 mbas K.) mbrojti një formë të vartësisë së Birit duke thënë se Biri qe inferior ndaj Atit në qenie, dhe që Biri në përjetësi e derivon qenien e Tij nga Ati. Origjeni po përpiqej të mbronte dallimin e Personave dhe po shkruante përpara se doktrina e Trinisë të qe formuluar qartësisht në kishë. Pjesa tjetër e kishës, nuk e ndoqi atë, por e refuzoi qartësisht mësimin e tij në Këshillin e Nicesë.
Paçka se shumë drejtues të kishës së hershme kontribuan në formulimin gradual të një doktrine të saktë të Trinisë, ajo më ndikuesja deri atëherë qe ajo e Athanasit. Ai qe vetëm njëzetenëntë vjeç kur erdhi në Këshillin e Nicesë në vitin 325, jo si një pjesëtar zyrtar, por si sekretar i Aleksandrit, Peshkopit të Aleksandrisë. Megjithëkëtë, mendja e tij e mprehtë dhe aftësia e tij për të shkruar, e lejoi atë që të kishte një ndikim të rëndësishëm tek rezultati i Këshillit, dhe ai vetë u bë Peshkopi i Aleksandrisë më 328. Edhe pse arianistët qenë dënuar në Nice, ata refuzuan të reshtnin së dhëni mësim të pikëpamjeve të tyre, dhe përdorën pushtetin e tyre të konsiderueshëm politik nëpër tërë kishën, për ta zgjatur edhe më tej polemikën në pjesën më të madhe të vazhdimit të shekullit të katërt. Athanasi u kthye në pikën qendrore të sulmit të Arianit, dhe ai i kushtoi të tërë jetën shkrimeve dhe mësimeve kundër herezisë ariane. “Ai u përndoq e u syrgjynos pesë herë brenda një periudhe shtatëmbëdhjetë vjeçare arratisjesh dhe fshehjesh,” por, në sajë të përpjekjeve të tij të palodhura, “pothuajse i vetëm, Athanasi e shpëtoi kishën nga intelektualizmi pagan.”[78]28 “Besorja e Athanasit” që mban emrin e tij, sot nuk besohet se e ka burimin nga Athanasi vetë, por është një afirmim shumë i qartë i doktrinës trinitariane që fitoi një përdorim gjithnjë e më të madh në kishë, aty rreth vitit 400 mbas K. e më tutje, dhe që vazhdon të përdoret në kishat protestante dhe katolike sot. (Shiko shtojcën 1.)
c. Adoptionizmi: Përpara se të lëmë pas diskutimin rreth arianizmit, duhet përmendur një mësim i rremë i lidhur me të. “Adoptonizmi” është pikëpamja sipas të cilës Jezusi jetoi si një njeri i zakonshëm derisa u pagëzua, por pastaj Perëndia e “adoptoi” Jezusin si “Birin” e Tij dhe i akordoi Atij fuqi mbinatyrore. Adoptionistët nuk besojnë se Krishti ekzistonte që përpara se Ai të lindte si njeri; për rrjedhojë, ata nuk e mendojnë Krishtin si të përjetshëm, dhe as si një qenie të lartësuar e të mbinatyrshme të krijuar nga Perëndia siç besojnë arianistët. Edhe pas “adoptimit” të Jezusit si “Biri” i Perëndisë, ata nuk e mendonin Atë si hyjnor në natyrën e Vet, por vetëm si një njeri të lartësuar të Cilin Perëndia e quajti “Biri” i Tij në një kuptim të pashoq.
Adoptionizmi nuk fitoi kurrë forcën e një lëvizjeje, ndryshe nga ç’ndodhi me arianizmin, por ka patur herë pas here njerëz të cilët kanë patur pikëpamje adoptoniste në kishën e hershme, paçka se pikëpamjet e tyre nuk janë pranuar kurrë si ortodokse. Shumë njerëz të kohëve të sotme të cilët e mendojnë Jezusin si një njeri të shkëlqyer dhe si dikush të fuqizuar veçanërisht prej Perëndisë, por jo me të vërtetë hyjnor, do të bien në kategorinë adoptoniste. E kemi vënë këtu në lidhje me arianizmin për shkak se edhe kjo mohon hyjninë e Birit (dhe në mënyrë të ngjashme, hyjninë e Frymës së Shenjtë).
Polemika mbi arianizmin u mbyll nga Këshilli i Konstandinopojës në vitin 381 mbas K. Ky këshill riafirmoi deklaratat e Nicesë dhe shtoi një deklaratë të hyjnisë së Frymës së Shenjtë, e cila ishte nën sulm në periudhën që prej Nicesë. Pas frazës: “Dhe në Frymën e Shenjtë,” Konstandinopoja shtoi: “Zoti dhe Dhënësi i Jetës; i Cili del nga Ati; i Cili me Atin dhe Birin së bashku adhurohet dhe përlëvdohet; i Cili foli nëpërmjet profetëve.” Versioni i besores i cili përfshin shtesat që u bënë në Kostandinopojë, është ajo që sot njihet rëndom si Besorja e Nicesë (Shiko f. 1169 për tekstin e Besores së Nicesë.)
d. Fraza Filioque (lat. dhe [nga] Biri): E lidhur me Besoren e Nicesë, një kapitull i trishtueshëm në historinë e kishës duhet vërejtur shkurtimisht. Konkretisht, polemika mbi ndërkalljen e fjalisë së nënrenditur filioque në Besoren e Nicesë, një ndërkallje kjo e cila si përfundim çoi në ndarjen mes krishterimit perëndimor (Katolik Romak) dhe krishterimit lindor (i cili sot përbëhet nga degë të ndryshme të krishterimit ortodoks lindor, si për shembull Kisha Ortodokse Greke, Kisha Ortodokse Ruse, etj.) në vitin 1054 mbas K..
Fjala filioque është një term latin që do të thotë “dhe nga Biri.” Ajo nuk qe përfshirë në Besoren e Nicesë as në versionin e parë të vitit 325 mbas K. e as në versionin e vitit 381 mbas K. Këto versione thoshin thjesht që Fryma e Shenjtë “del nga Ati.” Por në vitin 589 mbas K., në një këshill krahinor kishtar në Toledo (në zonën ku tani është Spanja), u shtua fraza “dhe Biri”, kështu, që atëherë besorja thoshte që Fryma e Shenjtë “del nga Ati dhe Biri (filioque).” Në dritën e “Gjonit” 15:26 dhe 16:7, Ku Jezusi tha se Ai do të dërgonte Frymën e Shenjtë në botë, duket se nuk mund të kishte kundërshtim ndaj një deklarate të tillë nëse ajo i referohej Frymës së Shenjtë që del nga Ati dhe Biri në një pikë kohore (veçanërisht në festën e Rrëshajave). Por kjo ishte një deklaratë rreth natyrës së Trinisë, dhe fraza kuptohej se fliste për marrëdhënien e përjetshme mes Frymës së Shenjtë dhe Birit, diçka kjo që Shkrimi nuk e diskuton kurrë shkoqur.[79]29 Forma e Besores së Nicesë e cila kishte këtë frazë shtesë, gradualisht fitoi një përdorim të përgjithshëm dhe mori një pranim zyrtar në vitin 1017 mbas K. E tërë polemika u ndërlikua nga politikat kishtare si dhe betejat për pushtet, dhe kjo pikë doktrinare mesa duket shumë e parëndësishme, qe çështja më kryesore doktrinare që çoi në ndarjen mes krishterimit lindor dhe atij perëndimor në vitin 1054 mbas K. (Çështja që fshihej poshtë kësaj, qe politike dhe konkretisht marrëdhënia e kishës Lindore me autoritetin e Papës.) Polemika doktrinare dhe ndarja mes dy degëve të krishterimit, nuk është zgjidhur as sot e kësaj dite.
A ka një pozicion të saktë kjo çështje? Pjesa më e madhe e provave (sado të pakta që të jenë) duket qartë se favorizon kishën perëndimore. Pavarësisht faktit që “Gjoni” 15:26 thotë se Fryma e të vërtetës “del nga Ati,” kjo nuk mohon faktin që Ai gjithashtu del nga Biri (tamam ashtu sikurse “Gjoni” 14:26 thotë që Ati do të dërgojë Frymën e Shenjtë, por “Gjoni” 16:7 thotë se Biri do të dërgojë Frymën e Shenjtë). Në fakt, në të njëjtën fjali tek “Gjoni” 15:26 Jezusi flet për Frymën e Shenjtë si një “që unë do t'ju dërgoj prej Atit.” Dhe, nëse Biri së bashku me Atin dërgon Frymën në botë, me analogji do të dukej e përshtatshme të thoje se kjo gjë pasqyron renditjen e përjetshme të marrëdhënieve të tyre. Kjo nuk është diçka tek e cila ne mund të këmbëngulim qartësisht bazuar në ndonjë varg specifik, por një pjesë e mirë e kuptimit tonë të marrëdhënieve të përjetshme ndërmjet Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë, vijnë përmes analogjive të marra prej asaj që Shkrimi na thotë rreth raportit të tyre me krijimin në kohë. Për më tepër, formulimi lindor ka rrezik të sugjerojë një distancë jo të natyrshme mes Birit dhe Frymës së Shenjtë, që çon në mundësinë që edhe në adhurimin personal, një theksim në një përvojë më mistike të frymëzuar nga Fryma mund të ndiqet duke lënë pas dore adhurimin shoqërues të kuptueshëm në mënyrë të arsyeshme të Krishtit si Zot. Megjithëkëtë, polemika bënte fjalë tek e fundit për një pikë kaq të mjegullt të doktrinës (në thelb, marrëdhënia mes Birit dhe Frymës përpara krijimit) saqë pa dyshim që ajo nuk përligjte krijimin e ndasive në kishë.
e. Rëndësia e doktrinës së Trinisë: Përse kisha ishte kaq e preokupuar për doktrinën e Trinisë? A është me të vërtetë e rëndësishme të besosh në hyjninë e plotë të Birit dhe të Frymës së Shenjtë? Po, është, sepse ky mësim ka rrjedhoja për vetë thelbin e besimit të krishterë. Së pari, në rrezik është shlesa. Nëse Jezusi është thjesht një qenie e krijuar, dhe jo plotësisht Perëndi, atëherë është e vështirë të shikosh se si Ai, një krijesë, mund të mbajë të tërë zemërimin e Perëndisë kundër tërë mëkateve tona. A mundet cilado krijesë, pavarësisht se sa e madhe, të na shpëtojë me të vërtetë? Së dyti, drejtësimi vetëm përmes besimit, kërcënohet nëse ne mohojmë hyjninë e plotë të Birit. (Kjo gjë shikohet sot në mësimin e Dëshmitarëve të Jehovait të cilët nuk besojnë në drejtësimin vetëm nëpërmjet besimit.) Nëse Jezusi nuk është plotësisht Perëndi, ne me të drejtë do të dyshonim nëse mundemi me të vërtetë t’i besojmë Atij për të na shpëtuar plotësisht. A do mundemi që me të vërtetë të varemi nga çfarëdo krijesë plotësisht për shpëtimin tonë? Së treti, nëse Jezusi nuk është Perëndi i pafundmë, a duhet t’i lutemi Atij apo ta adhurojmë Atë? Kush tjetër përveçse një Perëndie të pafundmë dhe të gjithëditur mund të dëgjojë e t’u përgjigjet të tëra lutjeve të të tërë njerëzve të Perëndisë? Dhe kush përveç Perëndisë Vetë është i denjë për t’u adhuruar? Në fakt, nëse Jezusi është thjesht një krijesë, sado i madh që të ishte, do të qe idhujtari po ta adhuroje Atë. Megjithëkëtë, Besëlidhja e Re na urdhëron që ta bëjmë këtë (Fil. 2:9–11; Zbu. 5:12–14). Së katërti, nëse dikush jep mësim që Krishti ishte një qenie e krijuar, por gjithsesi një që na shpëtoi ne, atëherë ky mësim në mënyrë të gabuar fillon t’i japë meritë një krijese për shpëtimin tonë dhe jo Perëndisë Vetë. Kjo gjë do të përlartësonte në mënyrë të gabuar krijesën e jo Krijuesin, diçka kjo të cilën Shkrimi nuk na e kërkon kurrë që ta bëjmë. Së pesti, pavarësia dhe natyra personale e Perëndisë, janë në rrezik: Nëse nuk ka Trini, atëherë nuk do të kishte marrëdhënie ndërpersonale përbrenda qenies së Perëndisë përpara krijimit, dhe, pa marrëdhënie personale, është e vështirë të shikojmë se si Perëndia mund të jetë me të vërtetë personal apo të mos ketë nevojë për një krijim me të cilin të krijojë raport. Së gjashti, uniteti i universit është në rrezik. Nëse nuk ka shumësi të përsosur si dhe unitet të përsosur tek Perëndia Vetë, atëherë ne nuk kemi bazë për të menduar se mund të ketë tek e fundit unitet ndër elementët e ndryshëm edhe të universit gjithashtu. Është e qartë se në doktrinën e Trinisë, është në lojë vetë thelbi i besimit të krishterë. Hermën Bevinku (Herman Bavinck) thotë se: “Athanasi e kuptoi më mirë se cilido prej bashkëkohësve të vet që krishterimi qëndron ose rrëzohet në varësi të rrëfimit të hyjnisë së Krishtit dhe të Trinisë.”[80]30 Ai shton: “Në rrëfimin e Trinisë është vetë pulsi i fesë së krishterë: çdo gabim që rezulton nga, apo pas reflektimeve edhe më të thella, mund të gjendet se e ka origjinë në një pikëpamje të gabuar të kësaj doktrine.”[81]31
3. Triteizmi e mohon që ka vetëm një Perëndi. Një mënyrë e fundit e mundshme përpjekjeje për një pajtim të lehtë të mësimit të Biblës rreth Trinisë, do të ishte të mohoje faktin që ka vetëm një Perëndi. Rezultati është të thuash që Perëndia është tre persona dhe se secili person është plotësisht Perëndi. Për rrjedhojë, ka tre Perëndi. Teknikisht, ky këndvështrim do të njihej me termin “triteizëm.”
Pak vetë kanë patur këtë pikëpamje përgjatë historisë së kishës. Ajo ka ngjashmëri me shumë fe të lashta pagane të cilat besonin në një mori perëndish. Kjo pikëpamje do të çonte në një pështjellim të mendjes së besimtarëve. Nuk do të kishte adhurim, besnikëri apo devocion absolut ndaj një Perëndie të vërtetë. Ne do të pyetnim veten se kujt Perëndie duhet t’i lidhim besë. Dhe në një nivel më të thellë, kjo pikëpamje do të shkatërronte çfarëdo kuptimi të unitetit më të lartë në univers: madje edhe në vetë qenien e Perëndisë do të kishte shumësi por jo unitet.
Paçka se asnjë grup modern nuk evokon triteizmin, ndoshta shumë ungjillorë sot padashur, kanë prirjen të shkojnë drejt pikëpamjeve triteiste të Trinisë, duke dalluar personshmërinë e veçantë të Atit, Birit dhe të Frymës së Shenjtë, por rrallëherë duke qenë të vetëdijshëm për unitetin e Perëndisë si një qenie e pandarë.
D. Cilat janë dallimet mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë?
Pas përfundimit të kësaj tabloje gabimesh në lidhje me Trininë, ne tani mund të ngremë pyetjen nëse mund të thuhet ndonjë gjë më shumë rreth dallimeve mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë. Po të themi që secili pjesëtar i Trinisë është plotësisht Perëndi, dhe se secili person zotëron plotësisht të tëra atributet e Perëndisë, atëherë, a ka ndonjë ndryshim ndër personat Vetë? Për shembull, ne nuk mund të themi se Ati është më i fuqishëm apo më i mençur sesa Biri, apo që Ati dhe Biri janë më të mençur sesa Fryma e Shenjtë, apo se Ati ekzistonte përpara se të ekzistonte Biri dhe Fryma e Shenjtë, sepse të thuash diçka të tillë është të mohosh hyjninë e plotë të të tre pjesëtarëve të Trinisë. Por atëherë cilat janë dallimet mes personave?
1. Personat e Trinisë kanë funksione të ndryshme primare në lidhje me Botën. Kur Shkrimi diskuton mënyrën në të cilën Perëndia është në raport me botën, si në krijim ashtu edhe në shpengim, personat e Trinisë thuhet se kanë funksione të ndryshme ose veprimtari kryesore. Nganjëherë, kjo është quajtur “ekonomia e Trinisë,” duke përdorur termin ekonomi në një kuptim të vjetër që nënkupton “renditje të veprimtarive.” (Në këtë kuptim, njerëzit flisnin për “ekonominë familjare” duke nënkuptuar jo thjesht çështjet financiare familjare, por gjithë “renditjet e veprimtarive” përbrenda familjes.) “Ekonomia e Trinisë” nënkupton mënyrat e ndryshme se si tre Personat veprojnë ndërkohë që janë në raport me botën dhe (siç do ta shikojmë në seksionin tjetër) ndaj njëri-tjetrit për gjithë përjetësinë.
Këto funksione të ndryshme i shikojmë në veprën e krijimit. Perëndia Atë foli fjalët krijuese për ta sjellë universin në ekzistencë, por ishte Perëndia Bir, Fjala e përjetshme e Perëndisë, Ai që zbatoi këto dekrete krijuese. “Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës), dhe pa atë nuk u bë edhe një nga ato që janë bërë” (Gjoni 1:3). Për më tepër, “sepse në të u krijuan të gjitha gjërat, ato që janë në qiej dhe ato mbi dhé, ato që duken dhe ato që nuk duken: frone, zotërime, principata dhe pushtete; të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16; shiko gjithashtu “Psa.” 33:6, 9; “1 Kor.” 8:6; “Heb.” 1:2). Fryma e Shenjtë qe gjithashtu veprues në një mënyrë të ndryshme në “lëvizje” apo “qëndrimin pezull” mbi sipërfaqen e ujërave (Zan. 1:2), me sa duket duke ruajtur dhe manifestuar praninë e drejtpërdrejtë të Perëndisë tek krijimi që kishte bërë (kr. “Psa.” 33:6, ku “Frymë” do të ishte ndoshta më mirë që të përkthehej “Shpirt”; shiko gjithashtu “Psa.” 139:7).
Në veprën e shpengimit, ka gjithashtu funksione të veçanta. Perëndia Atë planifikoi shpengimin dhe dërgoi Birin e Tij në botë (Gjoni 3:16; Gal. 4:4; Efe. 1:9–10). Biri iu bind Atit dhe realizoi shpengimin tonë (Gjoni 6:38; Heb. 10:5–7; etj.). Perëndia Atë nuk erdhi të vdiste për mëkatet tona, e as Perëndia Frymë e Shenjtë. Kjo ishte puna e veçantë e Birit. Pastaj, pasi Jezusi u ngjit përsëri në qiell, Fryma e Shenjtë u dërgua nga Ati dhe Biri për të zbatuar shpengimin tek ne. Jezusi flet për “Frymën e Shenjtë, që Ati do ta dërgojë në emrin tim” (Gjoni 14:26), por thotë gjithashtu që Ai Vetë do të dërgojë Frymën e Shenjtë, sepse Ai thotë: “po shkova, unë do t’jua dërgoj” (Gjoni 16:7), dhe Ai flet për një kohë “kur të vijë Ngushëlluesi, që unë do t`ju dërgoj prej Atit, Fryma e së Vërtetës” (Gjoni 15:26). Është veçanërisht roli i Frymës së Shenjtë që të na japë ripërtëritje apo një jetë të re shpirtërore (Gjoni 3:5–8), për të na shenjtëruar (Rom. 8:13; 15:16; 1 Pjetrit 1:2), dhe për të na fuqizuar për shërbim (Veprat 1:8; 1 Kor. 12:7–11). Në përgjithësi, vepra e Frymës së Shenjtë duket se është realizimi i veprës që është planifikuar nga Perëndia Atë dhe e filluar nga Perëndia Bir. (Shiko kapitullin 30, mbi veprën e Frymës së Shenjtë.)
Kështu, mund të themi që roli i Atit në krijim dhe shpengim, ka qenë që të planifikojë, drejtojë dhe dërgojë Birin dhe Frymën e Shenjtë. Kjo nuk është për t’u habitur, sepse tregon që Ati dhe Biri kanë një raport mes Tyre, ashtu sikurse një baba dhe një bir kanë raport me njëri tjetrin në një familje njerëzore: babai drejton dhe ka autorit mbi birin, dhe biri bindet dhe është reagues ndaj udhëzimeve të atit. Fryma e Shenjtë është e bindur ndaj direktivave si të Atit ashtu edhe të Birit.
Kështu, ndërkohë që personat e Trinisë janë të barabartë në të tëra atributet e tyre, ato gjithsesi ndryshojnë në marrëdhënien e tyre me krijimin. Biri dhe Fryma e Shenjtë janë të barabartë në hyjni me Perëndinë Atë, por ato janë të varur në rolet e tyre.
Për më tepër këto dallime në rol, nuk janë të përkohshme por do të zgjasin përgjithnjë. Pali na thotë se edhe pas gjykimit përfundimtar, kur “armiku i fundit,” që është, vdekja, të shkatërrohet dhe kur të tëra gjërat të jenë vënë nën këmbët e Krishtit, “atëherë Biri vetë do t`i nënshtrohet Atij që i nënshtroi gjithçka, që Perëndia të jetë gjithçka në të gjithë” (1 Kor. 15:28).
2. Personat e Trinisë ekzistuan përjetësisht si Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë. Por përse personat e Trinisë morën këto role të ndryshme në lidhje me krijimin? A qe aksidentale apo arbitrare? A mundej Perëndia Atë të kishte ardhur në vend të Perëndisë Bir për të vdekur për mëkatet tona? A do mundej Fryma e Shenjtë të kishte dërguar Perëndinë Atë që të vdiste për mëkatet tona, dhe pastaj të dërgonte Perëndinë Bir për të zbatuar shpengimin tek ne?
Jo, nuk duket se këto gjëra do mund të kishin ndodhur sepse roli urdhërues, drejtues dhe dërgues është i përshtatshëm me pozitën e Atit, pas të Cilit merr shembull gjithë atësia njerëzore (Efe. 3:14–15). Dhe roli i bindjes, vajtja sipas dërgimit prej Atit, dhe zbulimi i Perëndisë ndaj nesh, i shkon për shtat rolit të Birit, i Cili është quajtur gjithashtu Fjala e Perëndisë (kr. Gjoni 1:1–5, 14, 18; 17:4; Fil. 2:5–11). Këto role nuk mund të ishin të anasjellshme sepse përndryshe Ati do të kishte reshtur së qenuri Ati dhe Biri do të kishte reshtur së qenuri Biri. Gjithashtu, nga analogjia prej asaj marrëdhënieje, ne mund të dalim në përfundimin që roli i Frymës së Shenjtë është në mënyrë të ngjashme një rol i përshtatshëm me marrëdhënien që Ai kishte me Atin dhe me Birin përpara se të krijohej bota.
Së dyti, përpara se Biri të vinte në tokë, dhe madje përpara se bota të krijohej, për tërë përjetësinë, Ati ka qenë Atë, Biri ka qenë Bir dhe Fryma e Shenjtë ka qenë Fryma e Shenjtë. Këto marrëdhënie janë të përjetshme, jo diçka që ka ndodhur vetëm në kohë. Në këtë përfundim mund të dalim nga pandryshueshmëria e Perëndisë (shiko kapitullin 11): nëse Perëndia tani ekziston si Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë, atëherë Ai ka ekzistuar gjithnjë si Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë. Ne mund të dalim edhe në përfundimin tjetër që këto marrëdhënie janë të përjetshme, bazuar tek vargje të tjerë në Shkrim të cilat flasin për marrëdhëniet që pjesëtarët e Trinisë kishin me njëri tjetrin përpara krijimit të botës. Për shembull, kur Shkrimi flet për veprën zgjedhëse të Perëndisë (shiko kapitullin 32) përpara krijimit të botës, ai flet për Atin që na zgjodhi ne “në” Birin: “I bekuar qoftë Perëndia dhe Ati i Zotit tonë Jezu Krisht... na zgjodhi në të përpara themelimit të botës, që të jemi të shenjtë dhe të patëmetë përpara tij në dashuri” (Efe. 1:3–4). Akti nismëtar i zgjedhjes, i është atribuuar Perëndisë Atë, i Cili na konsideron si të bashkuar me Krishtin apo “në Krishtin” përpara se të ekzistonim. Po kështu, për Perëndinë At, është thënë se “ata që ai i ka njohur që më parë, edhe i ka paracaktuar që të jenë njësoj me shëmbëllimin e Birit të tij” (Rom. 8:29). Ne gjithashtu lexojmë për “paranjohjen e Perëndisë, Atit” në dallim nga funksionet e veçanta të dy pjesëtarëve të tjerë të Trinisë (1 Pjetrit 1:2; kr. 1:20).[82]32 Edhe fakti që Ati “dha Birin e tij të vetëmlindurin” (Gjoni 3:16) dhe “dërgoi Birin e vet në botë” (Gjoni 3:17) tregon se kishte një marrëdhënie At-Bir përpara se Krishti të vinte në botë. Biri nuk u bë Bir kur Ati e dërgoi në botë. Përkundrazi, dashuria e madhe e Perëndisë është treguar në faktin që Ai i Cili qe gjithnjë At’, dha Atë i Cili qe gjithnjë Biri i Tij i vetëm: “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin...” (Gjoni 3:16). “por, kur erdhi plotësimi i kohës, Perëndia dërgoi Birin e tij” (Gal. 4:4).
Kur Shkrimi flet për krijimin, edhe një herë tjetër flet për Atin që krijon përmes Birit, duke lënë kësisoj të kuptohet një marrëdhënie që zë fill përpara se të fillonte krijimi (shiko Gjoni 1:3; 1 Kor. 8:6; Heb. 1:2; gjithashtu F. e Urta 8:22–31). Por askund nuk thotë që Biri apo Fryma e Shenjtë krijoi përmes Atit. Këto pasazhe nënkuptojnë përsëri se kishte një marrëdhënie mes Atit (si nismëtar) dhe Birit (si një faktor veprues) përpara krijimit dhe se kjo marrëdhënie e bëri të përshtatshme për personat e ndryshëm të Trinisë që të përmbushnin rolet që faktikisht ata përmbushën.
Për rrjedhojë, funksionet e ndryshme që ne shikojmë Atin, Birin dhe Frymën e Shenjtë të përmbushin, janë thjesht rezultate të një marrëdhënieje të përjetshme mes tre Personave, një marrëdhënie që ka ekzistuar gjithmonë e që do të ekzistojnë për gjithë përjetësinë. Perëndia ka ekzistuar gjithnjë si tre Persona të ndryshëm: Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë. Këto dallime janë thelbësore për natyrën e Perëndisë Vetë, dhe nuk mund të ishin ndryshe.
Si përfundim, mund të thuhet se nuk ka dallime në hyjni, atribute apo natyrë thelbësore mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë. Secili person është plotësisht Perëndi dhe ka të tëra atributet e Perëndisë. I vetmi dallim mes pjesëtarëve të Trinisë, është tek mënyrat se si ata janë në raport me njëri tjetrin dhe me krijimin. Në këto marrëdhënie, ato përmbushin role të cilat janë të përshtatshme për secilin person.
Kjo e vërtetë rreth Trinisë, nganjëherë është përmbledhur me frazën “barazi ontologjike por vartësi në ekonominë e raportit,” ku fjala ontologjike do të thotë “qenie.” [83]33 Një mënyrë tjetër e shprehjes më thjeshtë të kësaj, do të ishte të thonim: “barazi në qenie por vartësi në role.” Të dyja pjesët e kësaj fraze, janë të domosdoshme për një doktrinë të vërtetë të Trinisë: Nëse nuk kemi barazi ontologjike, jo të tërë personat janë plotësisht Perëndi. Por, nëse nuk kemi vartësi në ekonominë e raportit,[84]34 atëherë nuk ka dallime të brendaqenësishme në mënyrën se si tre Personat janë në raport me njëri-tjetrin, dhe për pasojë, ne nuk kemi tre personat e veçantë që ekzistojnë si Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë për tërë përjetësinë. Për shembull, nëse Biri nuk është përjetësisht i varur ndaj Atit në rol, atëherë Ati nuk është përjetësisht “Atë” dhe Biri nuk është përjetësisht “Bir.” Kjo do të thoshte që Trinia nuk ka ekzistuar që prej përjetësisë.
Kjo është arsyeja përse ideja e një barazie të përjetshme në qenie por varësi në rol, ka qenë thelbësore për doktrinën e Trinisë për kishën, qëkurse u afirmua për herë të parë në Besoren e Nicesë që tha se Biri u “lind nga Ati përpara tërë epokave” dhe se Fryma e Shenjtë “del nga Ati dhe nga Biri.” Është për t’u habitur që disa vepra literature ungjillore të kohëve të fundit, e kanë mohuar një varësi të përjetshëm në rol ndër pjesëtarët e Trinisë,[85]35 por është e qartë se kjo ka qenë pjesë e doktrinës së Trinisë që kisha ka patur (në shprehjen e besimit Katolik, Protestant dhe Ortodoks), të paktën që prej Nicesë (325 mbas K.). Kështu, Çarlls Hodxh (Charles Hodge) thotë:
Doktrina e Nicesë përfshin: (1) parimin e varësisë së Birit ndaj Atit, dhe të Frymës ndaj Atit dhe Birit. Por, kjo varësi nuk nënkupton inferioritet....Varësia e nënkuptuar është vetëm ajo që ka të bëjë me formën e ekzistencës dhe operimit....
Besoret nuk janë asgjë më shumë se sa një renditje e përshtatshme e fakteve të Shkrimit të cilat kanë të bëjnë me doktrinën e Trinisë. Ato pohojnë personalitetin e veçantë të Atit, Birit dhe të Frymës...si dhe të barazisë së përsosur rrjedhuese; si dhe varësinë e Birit ndaj Atit dhe atë të Frymës ndaj Atit dhe Birit për sa i takon formës së ekzistencës dhe operimit. Këto janë fakte nga Shkrimi, të cilave, besoret në fjalë nuk u shtojnë asgjë; dhe në këtë kuptim ato janë pranuar nga Kisha universale. [86]36
Po kështu, A.H. Strong thotë:
Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë, ndërkohë që janë të barabartë në esencë dhe denjësi, qëndrojnë për sa i takon njëri tjetrit në një rend personaliteti, posti dhe operimi....
Varësia e personit të Birit ndaj personit të Atit, apo me fjalë të tjera, një rend personaliteti, posti dhe operimi që e lejon Atin të jetë zyrtarisht i pari, Birin i dyti dhe Frymën të tretin, është plotësisht i përputhshëm me idenë e barazisë mes tyre. Parësia nuk është domosdoshmërisht superioritet....Ne sinqerisht dallojmë një varësi të përjetshme të Krishtit ndaj Atit por njëkohësisht besojmë se kjo varësi është një varësi e rendit, postit dhe operimit, e jo një varësi në esencë.[87]37
3. Cila është marrëdhënia mes tre Personave dhe qenies së Perëndisë? Pas diskutimit paraprirës, çështja e cila mbetet e pazgjidhur është: Cili është dallimi mes “personit” dhe “qenies” në këtë diskutim? Si mund të themi se Perëndia është një qenie e pandarë, e megjithëkëtë, që në këtë një Qenie ka tre persona?
Së pari, është e rëndësishme të pohojmë që secili prej këtyre tre Personave është tërësisht dhe plotësisht Perëndi; d.m.th. që secili person ka plotësinë e plotë të qenies së Perëndisë në Vetvete. Biri nuk është pjesërisht Perëndi apo thjesht një e treta e Perëndisë, por Biri është tërësisht dhe plotësisht Perëndi, dhe po kështu është Ati dhe Fryma e Shenjtë. Kësisoj, nuk do të ishte e drejtë që ta mendonim Trininë në përputhje me figurën 14.1, ku secili person i përngjan vetëm një të tretës së qenies së Perëndisë.
Figura:
A. B.
F. SH.
Figura 14.1: Qenia e Perëndisë nuk është e ndarë në tre pjesë të barabarta që u përkasin respektivisht tre pjesëtarëve të Trinisë
Përkundrazi, ne duhet të themi që personi Atë zotëron të tërë qenien e Perëndisë në Vetvete. Po kështu, Biri zotëron të tërë qenien e Perëndisë në Vetvete, dhe Fryma e Shenjtë zotëron të tërë qenien e Perëndisë në Vetvete. Kur flasim për Atin, Birin dhe Frymën e Shenjtë së bashku, nuk po flasim për një qenie më të madhe sesa kur flasim vetëm për Atin, apo vetëm Birin apo vetëm Frymën e Shenjtë. Ati është gjithçka e qenies së Perëndisë. Biri gjithashtu është gjithçka e qenies së Perëndisë. Gjithashtu Fryma e Shenjtë është gjithçka e qenies së Perëndisë.
Kjo është ajo gjë që pohohet nga Besorja athanasiane e pohuar në fjalinë e mëposhtme:
Dhe besimi i përbotshëm është ky: Që ne adhurojmë një Perëndi në Trini, dhe Trininë në Unitet; Pa ngatërruar Personat: pa ndarë Substancën [Esencën}. Sepse ka një Person të Atit; një tjetër të Birit: dhe një tjetër të Frymës së Shenjtë. Por Hyu i Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë, është i tëri një: Lavdia është e barabartë, Madhështia e bashkë-përjetshme. Ashtu sikurse është Ati, ashtu është Biri, dhe ashtu është Fryma e Shenjtë....Sepse ashtu sikurse jemi të shtrënguar nga vërtetësia e krishterë që të pranojmë çdo Person më Vete si Perëndi dhe Zot, po kështu ndalohemi nga Feja e Përbotshme: që të themi se Ka [janë] tre Perëndi, apo tre Zotër.
Por nëse secili person është plotësisht Perëndisë dhe ka të tërë qenien e Perëndisë, atëherë ne gjithashtu nuk duhet të mendojmë se dallimet personale janë ndonjë lloj atributesh shtesë të shtuara ndaj qenies së Perëndisë, diçka sipas modelit të figurës 14.2.
Figura:
A. B.
F. SH.
Figura 14.2: Dallimet personale në Trini nuk janë diçka e shtuar ndaj Qenies reale të Perëndisë
Përkundrazi, secili Person i Trinisë ka të tëra atributet e Perëndisë, dhe asnjë Person nuk ka atribute të cilat nuk zotërohen prej dy të tjerëve.
Nga ana tjetër, ne duhet të themi se këta Persona janë realë e se Ata nuk janë thjesht mënyra të ndryshme se si ne të shikojmë një qenie të Perëndisë. (Kjo do të ishte modalizëm apo sabellianizëm, siç është diskutuar më lart.) Kështu, figura 14.3 nuk do të ishte e përshtatshme.
Figura:
A. B.
F. SH.
Figura 14.3: Personat e Trinisë nuk janë thjesht tre mënyra të ndryshme se si të shikojmë një Qenie të Perëndisë
Përkundrazi, ne duhet ta mendojmë Trininë në një mënyrë të atillë që realiteti i të tre Personave të ruhet, dhe që secili Person të shikohet në raport me të tjerët si një “Unë” (Një vetë e parë) dhe një “Ti” (një vetë e dytë) dhe një “Ai” (një vetë e tretë).
Mënyra e vetme se si duket e mundur për ta bërë këtë, është të thuash që dallimi mes Personave nuk është një dallim në “qenie” por një dallim në “raport.” Kjo është diçka shumë e shkëputur nga përvoja jonë njerëzore, ku çdo “person” i ndryshëm njerëzor është gjithashtu një qenie e ndryshme. Njëfarësoj, qenia e Perëndisë është shumë herë më e madhe sesa ajo e jona që përbrenda kësaj qenieje të pandarë mund të ketë një shtrirje në marrëdhënie ndërpersonale, në mënyrë që të ketë tre persona të veçantë.
Cilat janë atëherë dallimet mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë? Në atribute nuk ka aspak dallim. I vetmi dallim mes tyre është mënyra se si ato krijojnë raport me Njëri-Tjetrin si dhe me krijimin. Cilësia e pashoqe e Atit, është mënyra se si ai është në raport si Atë ndaj Birit dhe Frymës së Shenjtë. Cilësia unikale e Birit është në raportin e Tij si Bir dhe cilësia unike e Frymës së Shenjtë, është mënyra se si Ai është në raport si Frymë.[88]38
Ndërkohë që tre diagramat e dhëna më sipër përfaqësojnë ide të gabuara të cilat duhen shmangur, diagrama e mëposhtme mund të jetë e dobishme për të menduar rreth ekzistencës së tre personave në qenien e pandarë të Perëndisë.
Figura:
A. B.
F. SH.
Figura 14.4: Ka tre persona të veçantë, dhe qenia e secilit Person është e barabartë me të tërë Qenien e Perëndisë
Në këtë diagram, Ati është treguar si seksioni apo rrethi i emërtuar A, dhe gjithashtu nga pjesa tjetër e rrethit duke kaluar në drejtim të akrepave të orës duke u nisur nga germa A; Biri tregohet nga ajo pjesë e rrethit e emërtuar B, dhe gjithashtu nga pjesa tjetër e rrethit, duke kaluar në drejtim të akrepave të orës nga germa B; dhe Fryma e Shenjtë është treguar si ai seksion i rrethit i shënjuar F.SH. dhe gjithashtu nga pjesa tjetër e rrethit, duke lëvizur në drejtim të akrepave të orës që prej F.SH-së. Kësisoj, ka tre Persona të veçantë, por secili Person është plotësisht dhe tërësisht Perëndi. Sigurisht, prezantimi i këtushëm është jo i përsosur, sepse ai nuk mund të prezantojë pafundësinë apo personalitetin e Perëndisë, apo në të vërtetë ndonjë prej atributeve të Tij. Kjo gjithashtu kërkon shikimin e rrethit në më shumë sesa thjesht një mënyrë, me qëllim që ta kuptojmë atë: vijat e ndërprera duhen kuptuar sikur tregojnë një marrëdhënie personale, jo ndonjë ndasi në Qenien e Perëndisë. Kësisoj, vetë rrethi përfaqëson Qenien e Perëndisë ndërkohë që vijat e ndërprera përfaqësojnë një formë ekzistence personale të ndryshme por jo një dallim në qenie. Diagrama mundet që gjithsesi të na ndihmojë t’u ruhemi disa keqkuptimeve.
Personalitetet tona njerëzore na sigurojnë një analogji tjetër të zbehtë e cila mund të na japë një farë ndihme për se si të mendojmë rreth Trinisë. Njeriu mund të mendojë për objekte të ndryshme jashtë vetes, dhe kur e bën këtë, ai është subjekti që bën të menduarin. Ai mund të mendojë gjithashtu për veten, dhe atëherë ai është objekti për të cilin po mendohet: atëherë ai është edhe subjekt edhe objekt. Për më tepër, ai mund të reflektojë mbi idetë që ai vetë ka për veten e vet si një gjë e tretë, as subjekt e as objekt, por mendimet që ai si subjekt ka për veten si një objekt. Kur kjo gjë ndodh, subjekti, objekti dhe mendimet, janë tre gjëra të ndara. Megjithëkëtë, secila gjë në një mënyrë përfshin të tërë qenien e tij: Subjekt është gjithçkaja e njeriut, dhe gjithçkaja e njeriut është objekti, dhe mendimet (paçka se në një kuptim më të paktë) janë mendime rreth të tërë atij si person.[89]39
Por nëse shtrirja e personalitetit njerëzor e lejon këtë lloj kompleksiteti, atëherë shtrirja e personalitetit të Perëndisë duhet të lejojë një kompleksitet shumë herë më të madh sesa ky. Përbrenda qenies së vetme të Perëndisë “shtrirja” e personalitetit duhet të lejojë ekzistencën e tre personave të ndryshëm, ndërkohë që secili person ka të tërë qenien e Perëndisë në Vetvete. Dallimi i personave duhet të jetë një dallim i marrëdhënieve, jo një i qenies, dhe megjithëkëtë, secili person duhet të ekzistojë me të vërtetë. Kjo formë tri-personale e të qenurit, është shumë përtej aftësisë tonë për të kuptuar. Është një lloj ekzistence shumë më e ndryshme se çfarëdo gjëje që ne kemi përjetuar dhe shumë ndryshe nga çfarëdo gjëje tjetër në univers.
Për shkak se ekzistenca e tre personave në një Perëndi, është diçka që shkon përtej arsyetimit tonë, teologjia e krishterë ka filluar të përdorë fjalën person për të folur për këto dallime në raport, jo për shkak se ne e kuptojmë plotësisht atë që nënkuptohet nga fjala person kur i referohemi Trinisë, por më shumë që të mund të themi diçka që të mos mbetemi pa thënë gjë prej gjëje.
4. A është e mundur që ta kuptojmë doktrinën e Trinisë? Ne duhet të nxjerrim mësim prej gabimeve që janë bërë në të kaluarën. Të tëra ato janë shkaktuar nga përpjekjet për të thjeshtësuar doktrinën e Trinisë dhe për ta bërë atë tërësisht të kuptueshme, duke i hequr të tërë misterin. Kësaj nuk do mund t’ia dalim dot kurrë. Sidoqoftë, nuk është e saktë të thuash që ne nuk mund ta kuptojmë fare doktrinën e Trinisë. Pa dyshim që ne mund ta kuptojmë dhe dimë që Perëndia është tre Persona, dhe se secili Person është plotësisht Perëndi, dhe se ka një Perëndi. Këto gjëra ne mund t’i dimë për shkak se Bibla na i mëson. Për më tepër, ne mund të dimë disa gjëra rreth mënyrës në të cilën këta Persona janë në raport me Njëri-Tjetrin (shiko seksionin e mësipërm). Por ajo gjë që ne nuk mund të kuptojmë plotësisht, është mënyra se si të përshtatim këto mësime të veçanta biblike. Ne pyesim veten se si mund të ketë tre Persona të veçantë, e megjithëkëtë secili prej Tyre të ketë të tërë qenien e Perëndisë në Vetvete, por megjithëkëtë Perëndia të jetë një qenie e vetme dhe e pandarë. Këtë ne nuk jemi në gjendje që ta kuptojmë. Në fakt, është e shëndetshme nga ana shpirtërore që ne ta pranojmë hapur që vetë qenia e Perëndisë është shumë më e madhe nga ç’mund të kuptojmë ne ndonjëherë. Kjo na përul përpara Perëndisë dhe na tërheq në adhurim ndaj Tij pa rezerva.
Por, duhet thënë gjithashtu se Shkrimi, nuk na kërkon që të besojmë një kontradiktë. Kontradikta do ishte që “Ka një Perëndi dhe nuk ka një Perëndi,” apo “Perëndia është tre persona dhe Perëndia nuk është tre Persona,” ose madje (gjë që është e ngjashme me deklaratën e mëparshme) “Perëndia është tre Persona dhe Perëndia është një Person.” Por, të thuash se: “Perëndia është tre Persona dhe se ka një Perëndi” nuk është kontradiktë. Është diçka të cilën ne nuk e kuptojmë, dhe që për rrjedhojë është një mister apo një paradoks, por kjo nuk duhet të na shqetësojë për sa kohë që aspektet e ndryshme të misterit janë dhënë qartësisht mësim nga Shkrimi, sepse për sa kohë që ne jemi krijesa të fundme dhe jo hyjni e gjithëdijshme, do të ketë gjithnjë (përgjatë gjithë përjetësisë) gjëra të cilat nuk do t’i kuptojmë plotësisht. Louis Berkhof (Luis Berkof) me mençuri thotë:
Trinia është një mister...njeriu nuk mund ta kuptojë dhe ta bëjë të kuptueshme. Ajo është e kuptueshme në disa prej raporteve dhe mënyrave të manifestimit të saj, por e pakuptueshme në natyrën e saj thelbësore....Vështirësia reale gjendet tek marrëdhënia në të cilën personat tek Hyu qëndrojnë në lidhje me esencën hyjnore si dhe ndaj Njëri-Tjetrit; dhe kjo është një vështirësi të cilën kisha nuk mund ta zgjidhë, por vetëm të përpiqet ta reduktojë në proporcionin e saj përkatës me anë të përkufizimit të duhur të termave. Ajo nuk është përpjekur kurrë të shpjegojë misterin e Trinisë, por vetëm ka kërkuar të formulojë doktrinën e Trinisë në një mënyrë të atillë që gabimet që e rrezikojnë atë, të shmangen.[90]40
Berkhof thotë gjithashtu: “Veçanërisht kur ne reflektojmë mbi marrëdhënien e tre personave ndaj esencës hyjnore që të tëra analogjitë tona na lënë në baltë dhe ne bëhemi thellësisht të vetëdijshëm për faktin që Trinia është një mister shumë përtej përfytyrimit tonë. Ajo është lavdia e paperceptueshme e Hyut.”[91]41
E. Zbatimi
Për shkak se Perëndia në Vetvete ka edhe unitet dhe diversitet, nuk është për t’u habitur që uniteti dhe diversiteti pasqyrohen gjithashtu në marrëdhëniet njerëzore që Ai ka përcaktuar. Në radhë të parë, këtë gjë e konstatojmë tek martesa. Kur Perëndia e krijoi njeriun në shëmbëlltyrën e Tij, Ai nuk krijoi thjesht individë të izoluar, por Shkrimi na thotë: “Ai i krijoi mashkull e femër” (Zan. 1:27). Dhe në unitetin e martesës (shiko Zan. 2:24) ne shikojmë, jo një trinjëshmëri si në rastin e Perëndisë, por të paktën një unitet mbresëlënës të dy personave, personave të cilët mbeten individë të veçantë por që gjithashtu bëhen një trup, mendje dhe frymë (kr. 1 Kor. 6:16–20; Efe. 5:31). Në fakt, në marrëdhënien mes burrit dhe gruas në martesë, ne shikojmë gjithashtu një pamje të marrëdhënies mes Atit dhe Birit në Trini. Pali thotë: “Por dua që të dini se kreu i çdo burri është Krishti, dhe kreu i gruas është burri; dhe kreu i Krishtit është Perëndia” (1 Kor. 11:3). Kështu, ashtu sikurse Ati ka autoritet mbi Birin në Trini, kështu edhe bashkëshorti ka autoritet mbi bashkëshorten e tij në martesë. Roli i bashkëshortit është paralelizues me atë të Perëndisë Atë ndërsa roli i gruas është paralelizues me atë të Perëndisë Bir. Për më tepër, ashtu sikurse Ati dhe Biri janë të barabartë në hyjni dhe rëndësi dhe personshmëri, po kështu edhe bashkëshorti dhe bashkëshortja janë të barabartë në njerëzishmëri, rëndësi dhe personshmëri. Gjithashtu, paçka se nuk është përmendur shkoqur në Shkrim, dhurata e fëmijëve përbrenda martesës, që vjen si nga babai ashtu edhe nga mamaja, dhe që janë të nënshtruar ndaj autoritetit si të babait ashtu edhe të mamasë, është analoge me marrëdhënien e Frymës së Shenjtë ndaj Atit dhe Birit në Trini.
Por familja njerëzore nuk është e vetmja mënyrë në të cilën Perëndia ka caktuar që të ketë edhe diversitet edhe unitet në botë, gjë që pasqyron diçka nga vetë shkëlqyeshmëria e Tij. Në kishë kemi “shumë gjymtyrë” e megjithëkëtë “një trup të vetëm” (1 Kor. 12:12). Pali reflekton mbi diversitetin e madh ndër gjymtyrët e trupit njerëzor (1 Kor. 12:14–26) dhe thotë se kisha është po ashtu: Ne kemi shumë pjesëtarë të ndryshëm në kishat tona, me dhurata dhe interesa të ndryshme, dhe ne varemi nga njëri tjetri dhe e ndihmojmë njeri-tjetrin, duke demonstruar kësisoj diversitetin e madh por edhe unitetin e madh njëherësh. Kur shikojmë njerëz të ndryshëm duke bërë shumë gjëra të ndryshme në jetën e kishës, ne duhet të falënderojmë Perëndinë, që kjo gjë na lejon që ta përlëvdojmë Atë duke reflektuar diçka prej unitetit dhe diversitetit të Trinisë.
Ne duhet që gjithashtu të vëmë re se qëllimet e Perëndisë në historinë e universit, shpesh herë kanë qenë që të shpalosë unitet në diversitet, dhe kësisoj të shpalosë lavdinë e Tij. Këtë e shikojnë jo vetëm në larminë e dhuratave në kishë (1 Kor. 12:12–26), por gjithashtu në unitetin e judenjve dhe johebrenjve, në mënyrë që të tëra racat, sado të larmishme që janë, janë të bashkuara në Krishtin (Efe. 2:16; 3:8–10; shiko gjithashtu “Zbu.” 7:9). Pali është i mahnitur që planet e Perëndisë për historinë e shpengimit, kanë qenë si një simfoni e madhe kështu që mençuria e Tij është e pahulumtueshme (Rom. 11:33–36). Edhe në unitetin e mistershëm mes Krishtit dhe kishës, gjë në të cilën ne quhemi nusja e Krishtit (Efe. 5:31–32), ne shikojmë unitet përtej asaj që do të kishim përfytyruar ndonjëherë, unitet me Birin e Perëndisë Vetë. Megjithëkëtë, në tërë këtë ne nuk e humbasim kurrë identitetin tonë individual, por mbetemi persona të veçantë gjithnjë në gjendje për të adhuruar dhe për t’i shërbyer Perëndisë si individë unikalë.
Si përfundim, i tërë universi do të marrë pjesë në këtë unitet qëllimi me pjesë të larmishme kontribuuese për adhurimin e Perëndisë At, Bir dhe Frymë e Shenjtë, sepse do të vijë dita kur në emrin e Jezusit, çdo gju do të përulet “në qiell dhe mbi tokë dhe nëntokë, dhe çdo gjuhë të rrëfejë se Jezu Krishti është Zot, për lavdi të Perëndisë Atë” (Fil. 2:10–11).
Në një nivel më të përditshëm, mund të thuhet se ka shumë veprimtari që ne kryejmë si qenie njerëzore (në forcën punëtore, në organizata sociale, në performanca muzikore, në skuadra atletike, për shembull) në të cilat shumë individë të veçantë japin kontributin për një qëllim apo veprimtari të përbashkët. Ashtu sikurse shikojmë në këto veprimtari një pasqyrim të mençurisë së Perëndisë i Cili na lejon si unitet ashtu edhe diversitet, ashtu ne mund të shikojmë edhe një pasqyrim të zbehtë të lavdisë së Perëndisë në ekzistencën e Tij trinitariane. Paçka se ne kurrë nuk do të arrijmë të kuptojmë plotësisht misterin e Trinisë, ne mund ta adhurojmë Perëndinë për atë që Ai është në këngët tona të lavdërimit, dhe me fjalët e veprimet tona, pasi ato pasqyrojnë diçka të karakterit të Tij të shkëlqyer.
PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL
1. Përse është Perëndia i kënaqur kur njerëzit shpalosin besnikëri, dashuri dhe harmoni përbrenda një familjeje? Cilat janë disa mënyra në të cilat pjesëtarët e familjes tënde pasqyrojnë diversitetin e gjendur tek pjesëtarët e Trinisë? Si reflekton familja jote unitetin që gjendet mes pjesëtarëve të Trinisë? Cilat janë disa mënyra në të cilat marrëdhëniet e juaja familjare mund të pasqyrojnë unitetin e Trinisë më plotësisht? Si mundet diversiteti i personave në Trini t’i inkurajojë prindërit që t’i lejojnë fëmijët e tyre të zhvillojnë interesa të ndryshëm nga njëri tjetri, si dhe nga prindërit e tyre, pa qenë nevoja që të druhen se mos uniteti i familjes do të dëmtohet kësisoj?
2. A ke menduar ndonjëherë se nëse kisha jote do të lejonte që të krijohen shërbesa të reja apo lloje të ndryshme shërbesash, se kjo mund të pengonte unitetin e kishës? Ose, a ke menduar se inkurajimi i njerëzve për të përdorur dhurata të tjera për shërbesë nga ato që janë përdorur në të kaluarën mund të jenë përçarëse në kishë? Si mund të të ndihmojë fakti i unitetit dhe diversitetit në Trini që t’i qasesh këtyre pyetjeve?
3. A mendon se natyra trinitariane e Perëndisë është pasqyruar më plotësisht në një kishë në të cilën të tërë pjesëtarët kanë të njëjtën prejardhje racore, apo në të cilën pjesëtarët i përkasin shumë racash të ndryshme (shiko Efe. 3:1–10)?
4. Përveç marrëdhënieve përbrenda familjeve tona, të tërë ne ekzistojmë në marrëdhënie të tjera me autoritetet njerëzore qeverisëse, punësuese, në shoqëritë vullnetare, në institucionet arsimore, dhe në atletikë për shembull. Nganjëherë ne kemi autoritet mbi të tjerët dhe nganjëherë ne jemi nën autoritetin e të tjerëve. Qoftë në familje apo në ndonjë nga këto fushat e tjera, jep një shembull të një mënyre në të cilën përdorimi yt i autoritet apo reagimi yt ndaj autoritetit, mund t’i përngjajë më shumë modelit të marrëdhënies në Trini.
5. Nëse e konsiderojmë ekzistencën trinitariane të Perëndisë si bazën themelore e të tëra kombinimeve të unitetit dhe diversitetit në univers, atëherë cilat janë disa pjesë të tjera të krijimit të cilat tregojnë edhe unitet edhe diversitet (për shembull: ndërvarësia e sistemeve mjedisore në tokë, apo veprimtaria magjepsëse e bletëve në një zgjua, apo funksionimi harmonik i pjesëve të ndryshme të trupit të njeriut)? A mendon se Perëndia na ka bërë kësisoj që ne të gjejmë kënaqësi spontane në demonstrimin e unitetit në diversitet, si një kompozim muzikor i cili manifeston unitet të madh e megjithëkëtë një larmi të madhe të pjesëve të ndryshme njëherësh, apo në zbatimin me zotësi të një strategjie të planifikuar nga shokët e një skuadre atletike që punojnë së bashku për arritjen e synimit?
6. Në Qenien e Perëndisë, ne kemi një bashkësi të pafundme të ndërthurur me ruajtjen e personaliteteve të veçanta që u takojnë pjesëtarëve të Trinisë. Si mundet që ky fakt të na risigurojë nëse ndonjëherë do të fillojmë të bëhemi gjithnjë e më shumë të bashkuar me Krishtin ndërkohë që rritemi në jetën e krishterë (apo nëse bëhemi gjithnjë e më shumë të bashkuar me njëri tjetrin në kishë), kjo mund të ketë prirjen që të shuajë personalitetet tona individuale? Në parajsë, a mendon se do të jesh ekzaktësisht si të gjithë të tjerët, apo do të kesh një personalitet i cili është qartësisht i yti? Ku ndryshojnë fetë lindore (si për shembull Budizmi) nga Krishterimi në këtë drejtim?
TERMA TË VEÇANTË
adoptionizmim
Arianizmi
nënshtrim ekonomik
lindja e përjetshme e Birit
dalja e përjetshme e Birit
filioque
homoiousios
homoousios
modalizmi
monarkianizmi modalistik
i vetmëlindur
barazi ontologjike
Sabellianizmi
varësizmi
Trinia
triteizmi
BIBLIOGRAFI
(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)
Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore
1. Anglikane (Episkopaliane)
1882–1892 Litton, 91–108
1930 Thomas, 20–31, 90–99
2. Arminiane (Ueslejane ose Metodiste)
1875–1876 Pope, 1:253–287; 2:101–105
1892–1894 Miley, 1:223–275
1940 Wiley, 1:394–439
1960 Purkiser, 143–144, 199–203
1983 Carter, 1:127–129, 375–414
1983-Cottrell, 3:117–174
1987–1990 Oden, 1:181–224
3. Baptiste
1767 Gill, 1:187–245
1887 Boyce, 125–166
1907 Strong, 304–352
1917 Mullins, 203–213
1976–1983 Henry, 5:165–213
1983–1985 Erickson, 321–342
1987–1994 Lewis/Demarest, 1:251–288
4. Dispensacionale
1947 Chafer, 1:272–347; 5:7–38; 6:7–46
1949 Thiessen, 89–99
1986 Ryrie, 51–59
5. Luteriane
1917–1924 Pieper, 1:381–404
1934 Mueller, 147–160
6. E Reformuar (ose Presbiteriane)
1559 Calvin, 1:120–159 (1.13)
1861 Heppe, 105–132
1871–1973 Hodge, 1:442–534
1878 Dabney, 174–211
1887–1921 Warfield, BTS 22–156; SSW 1:88–92; BD 133–174
1889 Shedd, 1:249–332
1937–1966 Murray, CW 4:58–81
1938 Berkhof, 82–99
1962 Buswell, 1:103–129
7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)
1988–1992 Williams, 1:83–94
Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak
1. Katolike Romake: Tradicionale
1955 Ott, 50–75
2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II
1980 McBrien, 1:343–366
Vepra të Tjera
Agustini. Rreth Trinisë (On the Trinity). NPNF, Seria e Parë, 3:1–228. (Kjo është konsideruar zhvillimi më i posaçëm i doktrinës ortodokse të Trinisë në tërë historinë e kishës.)
Bavinck, Herman. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Përkth. nga William Hendriksen (Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1977 [bot. i rishtypur më 1951]), fq. 255–334. (Ky është një nga diskutimet më të hollësishme moderne mbi Trininë.)
Beisner, Calvin. Perëndia në Tre Persona (God in Three Persons). Wheaton, Ill.: Tyndale Press, 1984.
Bickersteth, Edward H. Trinia (The Trinity). Grand Rapids: Kregel, 1957 ribotim.
Bloesch, Donald G. Beteja për Trininë: Debati Mbi Gjuhën Përfshirëse të Perëndisë (The Battle for the Trinity: The Debate Over Inclusive God-Language). Ann Arbor, Mich.: Servant, 1985.
Bowman, Robert M., i Riu. Përse Duhet të Besosh në Trini: Një Përgjigje ndaj Dëshmitarëve të Jehovait (Why You Should Believe in the Trinity: An Answer to Jehovah’s Witnesses). Grand Rapids: Baker, 1989.
Bray, G.L. “Trinia (Trinity).” Tek FRT ([92]NDT) fq. 691–694.
_______. “Triteizëm (Tritheism).” Tek FRT f. 694.
Brown, Harold O.J. Herezitë: Shëmbëlltyra e Krishtit në Pasqyrën e Herezisë dhe Ortodoksisë që nga Apostujt e Deri Sot (Heresies: The Image of Christ in the Mirror of Heresy and Orthodoxy From the Apostles to the Present). Garden City, N.Y.: Doubleday, 1984, fq. 95–157.
Davis, Stephen T. Logjika dhe Natyra e Perëndisë (Logic and the Nature of God). Grand Rapids: Eerdmans, 1983, fq. 132–144.
Gruenler, Royce Gordon. Trinia në Ungjillin e Gjonit (The Trinity in the Gospel of John). Grand Rapids: Baker, 1986.
Harris, Murray. Jezusi si Perëndi (Jesus as God). Grand Rapids: Baker, 1992.
Kaiser, Christopher B. Doktrina e Perëndisë: Një Analizë Historike (The Doctrine of God: An Historical Survey). Westchester, Ill.: Crossway, 1982, fq. 23–71.
McGrath, Alister E. Të Kuptojmë Trininë (Understanding the Trinity). Grand Rapids: Zondervan, 1988.
Mikolaski, S.J. “Perëndia Trinjësh (The Triune God).” Tek Aspektet Themelore të Besimit (Fundamentals of the Faith). Red. nga C.F.H. Henry. Grand Rapids: Zondervan, 1969, fq. 59–76.
Packer, J.I. “Perëndia (God)” NDT 274–77.
_______. Të Njohim Perëndinë (Knowing God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1973, fq. 57–63.
Wright, D.F. “Agustini (Augustine).” Tek FRT fq. 58–61.
PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH
“Mateu” 3:16–17: Dhe Jezusi, sapo u pagëzua, doli nga uji; dhe, ja, qiejt u hapën dhe ai pa Frymën e Perëndisë të zbresë si një pëllumb e të vijë mbi të; dhe, ja, një zë prej qiellit që tha: «Ky është Biri im i dashur, në të cilin gjeta pëlqim.”
HIMN
“I SHENJTË, I SHENJTË, I SHENJTË (Holy, Holy, Holy)”
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë, Zoti Perëndi i Plotfuqishmi!
Herët në mëngjes kënga jonë do ngrihet drejt Teje;
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë! I mëshirshëm dhe i fuqishëm je Ti!
Perëndi në tri persona, e bekuar Trini!
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë! Të tërë shenjtorët të adhurojnë,
Poshtë kurorat e tyre të arta përreth detit të kristaltë lëshojnë;
Kerubinë dhe serafinë përmbys bien përpara Teje,
Para Teje që do të jesh përgjithnjë që ishe, dhe që je.
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë! Edhe pse errësira të mbulon,
Paçka se syri i njeriut mëkatar lavdinë Tënde nuk shikon,
Vetëm Ti je i shenjtë; si Ti nuk ka njeri
I përsosur në fuqi, në dashuri dhe pastërti.
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë! Zot, Perëndi i Plotfuqishmi!
Tërë veprat e Tua do të lavdërojnë emrin Tënd në tokë, qiell dhe det;
I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë! I mëshirshmi dhe i fuqishmi!
Perëndi në tre persona, i bekuar Trini!
Autori: Reginald Heber, 1826
Faqe nga
[1]1 Disa e mohojnë faktin që kanë një ndjesi të brendshme rreth ekzistencës së Perëndisë. Por, vetëdija e tyre rreth Perëndisë, shpesh do ta tregojë veten në një kohë krize personale kur bindjet e thella brenda vetes të zemrës, do të shfaqen në fjalë dhe vepra të jashtme. Disa vjet më parë isha pasagjer në një makinë me disa shokë, e ndër to një grua e re e cila gjatë bisedës ishte duke mohuar me forcë se kishte një vetëdije të brendshme për ekzistencën e Perëndisë. Pak kohë më pas, makina hasi në një pjesë rruge me akull dhe bëri një rrotullim të plotë ndërkohë që ishte me shpejtësi të lartë. Përpara se makina të ndalonte në një dëng të madh bore (pa dëmtime të rënda), zëri i po kësaj gruaje mund të dallohej qartë tek klithte: “Zot Jezus, të lutem na ndihmo!” Ne të tjerët e pamë të befasuar kur kuptuam që agnosticzmi i saj ishte hedhur poshtë prej fjalëve që ajo vetë kishte shqiptuar.
[2]2 Rrënja ont- tek fjala “ontologjike” rrjedh nga një fjalë greke që do të thotë “qenie.”
[3]. Kështu e paraqet versioni në anglisht i Biblës KJV, në një përkthim mjaft shabllon të frazës greke τὰ τοῦ θεοῦ. Versione të tjera të Biblës në anglisht RSV, NIV, dhe NASB mbështesin të tëra fjalën mendime për shkak të shprehjes paralele në v. 11, τὰ τοῦ ἀνθρώπου (“gjërat e njeriut”), duket se kërkon që ta ndërkallim fjalën mendime si të domosdoshme për kontekstin. Megjithëkëtë, përmendja prej Palit e “të thellat e Perëndisë” tek v. 10 sugjeron që jo vetëm mendimet e Perëndisë, por e gjithë qenia e Perëndisë është ajo gjë që i referohet si v. 10 ashtu edhe v. 12.
[4]2. Kjo është kontradiktuar nga “1 Kor.” 13:12, “Tashti njoh pjesërisht, kurse atëherë do të njoh thellë, ashtu sikurse njihem.” Fraza “njoh thellë” është thjesht një përpjekje për të përkthyer fjalën ἐπιγινώσκω (G2105) e cila sugjeron një njohuri më të thellë e më të saktë (apo ndoshta, në kontrast me njohurinë e tanishme të pjesshme, njohuri kjo pa gabim e të pavërteta). Pali nuk thotë asnjëherë ndonjë gjë të tillë si: “atëherë do të njoh gjithçka,” që do të ishte shumë e lehtë ta thoje në greqisht (τότε ἐπιγνώσομαι τὰ πάντα) po qe se do të donte ta thoshte.
[5]1 Herman Bavinck, Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) përkth. dhe red. nga William Hendriksen (Grand Rapids: Eerdmans, 1951), fq. 86–89.
[6]2. Paçka se Jezus Krishti tani ka një trup fizik duke qenë Perëndi-njeri, Ati dhe Fryma e Shenjtë nuk kanë, e po kështu nuk kishte as Biri përpara se të ngjizjen në mitrën e Marisë. (Në “teofanitë” e Besëlidhjes së Vjetër, ku Perëndia u shfaq në formë njerëzore, këto trupa njerëzorë ishin thjesht dukje të përkohshme të cilat nuk i takonin Perëndisë si person.)
[7]3. Termi “antropomorfik” vjen nga dy fjalë greqisht: ἄνθρωπος (G476) “njeri,” dhe μορφή (G3671) “formë.” Një përshkrim antropomorfik i Perëndisë, e përshkruan Perëndinë në forma apo terma njerëzore.
[8]4 Për shembull, ky gabim do të bëhej nga njerëz të cilët pretendojnë që Perëndia ka një trup njerëzor, për shkak se Shkrimi flet për sytë, veshët, gojën e Tij, e të tjera si këto. Po të ndjekim këtë arsyetim, ata duhet të thonë që Perëndia ka gjithashtu pamjen e një luani, qengji, shqiponje, zjarri, shkëmbi, klloçke, burimi, dielli, mburoje, hijeje dhe një tempulli, e të tëra këto njëherësh! Gabimi është që nuk arrihet të kuptohet që këto janë të tëra metafora të cilat na tregojnë për karakterin e Perëndisë, ndërkohë që Perëndia Vetë është “frymë” (Gjoni 4:24) e nuk ka trup material.
[9]5 Katër fjalët kyçe (qenia, përsosmëria, qëllimet, premtimet) të përdorura si përmbledhje e mënyrave në të cilën Perëndia është i pandryshueshëm, janë marrë nga Louis Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) (Grand Rapids: Eerdmans, 1939, 1941), f. 58.
[10]6 Është domethënës fakti që ky pasazh është cituar tek “Heb.” 1:11–12 dhe i është veshur Jezus Krishtit. “Heb.” 13:8 i vesh Krishtit edhe atributin e pandryshueshmërisë: “Krishti është i njëjtë dje dhe sot dhe në përjetësi.” Kësisoj, Perëndia Bir është plotësisht pjesëmarrës në këtë atribut hyjnor.
[11]7 Herman Bavinck, Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) përkth. nga William Hendriksen (Edinburgh: Banner of Truth, 1977, ribotim i bot. të 1951), f. 149.
[12]kjv—Versioni i Biblës në anglisht, i titulluar King James Version (Versioni i Autorizuar)
[13]8 Shiko BAGD fq. 566.
[14]9 Charles Hartshorne (lindur më 1897) dha mësim në Universitetin e Çikagos, Universitetin Emory, si dhe në Universitetin e Teksasit. Një hyrje tek teologjia e procesit nga dy prej mbrojtësve të saj, është libri Teologjia e Procesit: Një Shtjellim Prezantues (Process Theology: An Introductory Exposition) nga John B. Cobb, Jr., dhe David R. Griffin (Philadelphia: Westminster, 1976). Analiza të detajuara ungjillore mund të gjenden tek Carl F.H. Henry, “Rikthimi i Filozofisë së Procesit (The Resurgence of Process Philosophy),” tek Perëndia, Zbulesa dhe Autoriteti (God, Revelation, and Authority) 6:52–75, si dhe Royce Gruenler, Perëndia i Pahulumtueshëm Plotësisht: Besimi Biblik dhe Sfida e Teizmit të Procesit (The Inexhaustible God: Biblical Faith and the Challenge of Process Theism) (Grand Rapids: Baker, 1983).
Dy artikuj të shkëlqyer të kohëve të fundit nga një pikëpamje ungjillore, janë shkruar nga Bruce A. Ware: “Një Shtjellim dhe Kritikë e Doktrinave të Procesit të Ndryshueshmërisë dhe Pandryshueshmërisë Hyjnore (An Exposition and Critique of the Process Doctrines of Divine Mutability and Immutability),” WTJ 47 (1985): 175–196 (një kritikë e teologjisë së procesit), dhe “Një Riformulim Ungjillor i Doktrinës së Pandryshueshmërisë së Perëndisë (An Evangelical Reformulation of the Doctrine of the Immutability of God),” JETS 29 (1986): 431–446 (një rideklarim pozitiv i një pikëpamjeje ortodokse të pandryshueshmërisë së Perëndisë).
[15]10 Shiko diskutimin demaskues të Ware-it rreth idesë së Hartshorne-it që ne kontribuojmë duke i dhënë vlerë Perëndisë, vlerë kjo e cila përndryshe do t’i mungonte Atij: “Shtjellim dhe Kritikë (Exposition and Critique),” fq. 183–185.
[16]11 Shiko kapitullin 21, fq. 440–442, rreth arsyeve për krijimin e njeriut.
[17]12 Nga ana teknike, ne duhet të kuptojmë që judaizmi, për sa kohë që bazohet tek ajo që ne e quajmë Besëlidhje e Vjetër, ka gjithashtu një pikëpamje të Perëndisë që e tregon Atë si të pafundmë ashtu edhe personal, paçka se judaizmi nuk ka pranuar kurrë treguesit e natyrës trinore të Perëndisë të cilat janë të pranishme edhe në Besëlidhjen e Vjetër (shiko kapitullin 14, fq. 226–230).
[18]13 Alfa dhe omega janë respektivisht germa e parë dhe e fundit e alfabetit grek, kështu që kur Perëndia thotë se është Alfa dhe Omega, me këtë Ai nënkupton se Ai është përpara gjithçkaje tjetër dhe se është pas gjithçkaje tjetër. Ai është fillimi i gjithçkaje dhe Ai do të jetë gjithnjë synimi (apo qëllimi) i funksionimit të gjithçkaje.
[19]14 Në fakt, një mënyrë alternative për të thënë se koha filloi kur Perëndia krijoi universin, është të themi që koha nuk filloi kurrë, por që gjithnjë ka patur një seri momentesh të një pas njëshme, që shtrihen pafundësisht në të kaluarën e largët, por pa patur kurrë një pikënisje. Por, të kesh kohë pa pikënisje, shumë njerëzve u duket absurditet dhe me shumë gjasa është e pamundur.. Bavinku thotë: “Koha e përjetshme, në kuptimin e kohës pa fillim, është e papërfytyrueshme” (Doktrina e Perëndisë [The Doctrine of God] f. 157).
[20]15 Siç edhe do ta shikojmë më poshtë, kjo nuk do të thotë që të tëra ngjarjet e historisë, Perëndisë i duken sikur të ishin të tanishme, sepse Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë.
[21]16 Carl F.H. Henry argumenton për përjetësinë e pakohshme të Perëndisë si pozita historike e ortodoksisë së krishterë tek Perëndia, Zbulesa dhe Autoriteti (God, Revelation and Authority) (Waco, Tex.: Word, 1982), 5:235–267, dhe jep një analizë të detajuar të sfidave të tanishme si nga teologët joungjillorë, ashtu edhe nga ata ungjillorë. Një mbrojtje e imtësishme e kohëve të fundit, filozofike për përjetësinë e pakohshme të Perëndisë, është tek libri i Paul Helm, Perëndia i Përjetshëm: Një Studim i Perëndisë pa Kohë (Eternal God: A Study of God Without Time) (Oxford: Clarendon, 1988).
[22]17 Nganjëherë, teologët kanë kundërshtuar duke thënë se Perëndia nuk mund të jetë “përjetësisht i pakohëshëm” në kuptimin e përshkruar më sipër, për shkak se në momentin që Ai krijon diçka, Ai është duke vepruar në kohë, dhe për rrjedhojë, Ai duhet të ekzistojë në kohë. (Shiko p.sh. Stephen T. Davis, Logjika dhe Natyra e Perëndisë (Logic and the Nature of God) [Grand Rapids: Eerdmans, 1983], fq. 11–24.) Por ky kundërshtim nuk arrin të bëjë dallimin midis asaj që Perëndia është në qenien e Tij (Ai ekziston pa fillim, fund apo njëpasnjëshmëri momentesh) nga ajo që Perëndia bën jashtë Vetes (Ai krijon në kohë dhe vepron në kohë në mënyra të ndryshme nga këto). Davis-i thotë se ne nuk kemi nocion koherent të “shkaktimit në të cilin një shkak i përjetshëm prodhon një pasojë të përkohshme” (f. 21), por kësisoj ne thjesht pranojmë që ne nuk e kuptojmë se si një Perëndia i përjetshëm i pakohshëm mund të veprojë në kohë. Kjo nuk vërteton që Perëndia nuk mund të jetë i pakohëshëm dhe megjithëkëtë të veprojë në kohë. Padyshim që këtu, kur flasim për raportin mes Perëndisë dhe kohës, do të ishte marrëzi të thoshim që ajo gjë që për ne nuk është e mundshme për t’u kuptuar, është e pamundur të jetë!
Davis-i gjithashtu bie në një formë tjetër të gabimit të përmendur më lart, sipas të cilit “nëse Perëndia është i pafundmë, Ai nuk mund të jetë personal” (shiko f. 167). Ai thotë: “Një qenie e pakohshme, nuk mund të jetë një Perëndi vetor, i dhembshur e i angazhuar si Ai për të Cilin lexojmë në Bibël” (f. 14). Por, për ta vërtetuar këtë, ai thjesht flet për veprimet e Perëndisë në kohë, pa treguar qoftë edhe një herë të vetme arsyen përse Perëndia nuk mundet që edhe të veprojë në kohë (të jetë personalisht i përfshirë) edhe të jetë i pakohshëm në qenien e Tij (të jetë i pafundmë dhe i pakufishëm në lidhje me kohën). Në fund, ndërkohë që Ai përmend mundësinë që koha u krijua, por në një pikë të caktuar do reshtë së ekzistuari (f. 23), ai nuk arrin të shqyrtojë alternativën e cila duket shumë më me gjasë duke patur parasysh premtimet biblike për jetën e përjetshme, që koha u krijua dikur por nuk do të reshtë kurrë së ekzistuari në të ardhmen.
Ata të cilët, ashtu sikurse Davis-i e mohojnë që Perëndia është pakohësisht i përjetshëm, thonë gjithsesi që Perëndia ka ekzistuar përjetësisht, por që Ai ka ekzistuar në kohë dhe që gjithnjë ka përjetuar një njëpasnjëshmëri momentesh. Por, ky pozicion ngre edhe më shumë vështirësi, për shkak se kërkon që koha të mos ketë filluar kurrë, por që ajo të shikohet si e shtrirë pafundësisht thellë në të shkuarën. Megjithëkëtë, kjo nuk duket e mundur për shkak se nëse e kaluara është pafundësisht e gjatë, ne nuk do mund ta kishim arritur kurrë këtë moment. (Kjo kundërshti është një formë e të thënit që një pafundësi aktuale nuk mund të ekzistojë, një nocion filozofik ky që është shpjeguar me mjeshtëri nga William Lane Craig tek Provat e Perëndisë dhe Fillimi i Universit (The Existence of God and the Beginning of the Universe) [San Bernardino, Calif.: Here’s Life Publishers, 1979], fq. 35–53, dhe, me referenca më të plota ndaj reagimeve filozofike ndaj këij argument, nga J.P. Moreland, Scaling Qytetin Shekullar: Një Mbrojtje e Krishterimit (Scaling the Secular City: A Defense of Christianity) [Grand Rapids: Baker, 1987], fq. 15–34.)
[23]18 “Zbu.” 10:6 tek KJV paraqitet me këto fjalë: “që atje nuk duhet të ketë më kohë,” por “vonesë” është një përkthim më i mirë i termit greqisht χρόνος (G5989) në këtë kontekst (si tek RSV, NASB, NIV, dhe NKJV). Faktikisht, vargu tjetër supozon vazhdimësinë e kohës, sepse ai flet për ngjarjet të cilat duhen përmbushur “në ditët e zërit të engjëllit të shtatë, kur t'i bjerë trumbetës” (Zbu. 10:7).
[24]19 Pjesorja e kohës së tashme φέρων, nga φέρω, G5770, “duke i mbajtur,” tek “Heb.” 1:3 nënkupton që veprimtaria e Krishtit “duke i mbajtur të gjitha” (që do të thotë, mbajtja e gjithçkaje në univers në ekzistencë e në funksionim të rregullt), është një veprimtari e vazhdueshme, një veprimtari e cila nuk resht kurrë.
[25]20 Herman Bavinck, Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) f. 164. Citimi është riprodhuar në këtë libër pa treguar burimin nga është marrë.
[26]21 Teologët sistematikë, shpesh herë kanë dalluar edhe një aspekti tjetër të unitetit të Perëndisë në këtë pikë, konkretisht “unitetin” e gjendur në faktin që Perëndia është një Perëndi, jo shumë perëndi. Ky fakt është quajtur “uniteti i njëshmërisë,” ndërkohë që ajo që kam quajtur unë këtu uniteti i Perëndisë, është quajtur atëherë “uniteti i thjeshtësisë.”
Ndërkohë që unë jam dakord që Perëndia është një Perëndi, mund të jetë pështjelluese po të flasim për dy lloje të ndryshme uniteti tek Perëndia. Për rrjedhojë, unë nuk kam përdorur termin “unitet i njëshmërisë” e as e kam diskutuar atë koncept këtu, por kam zgjedhur ta trajtoj këtë çështje në kapitullin 14, mbi Trininë.
[27]ISBE—International Standard Bible Encyclopedia (Enciklopedia Ndërkombëtare Standarde e Biblës). Botim i rishikuar. G.W. Bromiley, red. Grand Rapids: Eerdmans, 1982.
[28]EDT—Evangelical Dictionary of Theology (Fjalori Ungjillor i Teologjisë). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[29]1. Shiko diskutimin e atributeve të tejçueshme dhe të pa tejçueshme në kapitullin 11, fq. 156–157.
[30]2 Vini re se “Efe.” 5:1 na thotë: “Bëhuni pra imitues të Perëndisë, si bij të dashur.” Shiko gjithashtu në kapitullin 21, fq. 440–450, diskutimin e faktit që Perëndia na krijoi për të pasqyruar karakterin e Tij në jetën tonë.
[31]3. Shiko diskutimin e emrave të Perëndisë të marrë nga krijimi në kapitullin 11, f. 158.
[32]4 Ka një variant tekstual në këtë pikë, por “I vetmë-linduri Perëndi” (μονογενὴς θεὸς) mbështetet më mirë sesa “Biri i vetmë-lindur,” dhe ky përkthim nuk është pa lidhje me kontekstin: shiko Leon Morris, Ungjilli Sipas Gjonit (The Gospel According to John) (Grand Rapids: Eerdmans, 1971), fq. 113–114.
[33]KJV- Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar King James Version (Versioni i Autorizuar)
5. E njëjta frazë (“nuk do të vijnë më në mëndje”) duket se ka kuptimin e “dëshiroj, uroj, me zor pres për” në të pesta përmendjet e saj në Besëlidhjen e Vjetër hebraike: “Isa.” 65:17; “Jer.” 3:16 (ku nuk mundet që thjesht të nënkuptojë “patjen e një njohurie faktuale rreth diçkaje” ); 7:31; 19:5; 32:35; si dhe në frazën ekuivalente greke ἀνέβη ἐπὶ τὴν καρδίαν tek “Veprat” 7:23.
[34]6. Shiko diskutimin e mëtejshëm të kësaj pyetjeje në kapitullin 16, fq. 347–349.
[35]7. Shiko E Gjithë e Vërteta Është e Vërteta e Perëndisë (All Truth Is God’s Truth) nga Arthur Holmes (Grand Rapids: Eerdmans, 1977).
[36]8 Ky varg përdor οἰκτιρμός (G3880) “dhembshuri, mëshirë,” e jo ἔλεος (G1799) “mëshirë,” por këto terma janë të lidhur ngushtë në kuptim dhe të dy i referohen dhembshurisë apo mirësisë së treguar ndaj atyre që janë në ankth.
[37]lxx—Septuaginta
[38]9 Është e përshtatshme për ne në këtë kuptim që ta “urrejmë mëkatin por ta duam mëkatarin,” siç e thotë edhe një slogan i mirënjohur.
[39]10 Shiko diskutimin e Krishtit që mban zemërimin e Perëndisë në kapitullin 27, fq. 574–577.
[40]1 Kjo frazë nuk ka gjithnjë atë kuptim (kr. Rom. 11:32; 1 Kor. 12:6; 2 Kor. 12:19), por në kontekstet ku suaza e mendimeve të Palit ka natyrë kozmike apo universale (si në këtë pasazh këtu), kjo frazë duket se i referohet gjithçkaje në të tërë krijimin.
[41]2. Shiko diskutimin rreth dekreteve të Perëndisë në kapitullin 16, fq. 332–333.
[42]3. Tek “Efe.” 1:9–10 Pali thotë se Perëndia “duke na bërë të njohur...misterin e vullnetit të tij...të përmbledhë të gjitha gjërat në Krishtin.” Këtu, ai na tregon se ajo pjesë e vullnetit të fshehtë të Perëndisë është kthyer në vullnet të zbuluar të Tij për shkak se Ai ia bëri atë të njohur apostullit, e përmes tij, kishës.
[43]4. Shiko kapitullin 16, fq. 322–330, 343 për një diskutim të mëtejshëm të raportit mes vullnetit të Perëndisë dhe ligësisë. Shiko gjithashtu esenë e shkëlqyeshme nga John Piper, “A ka Dy Vullnete Perëndia? Zgjedhja Hyjnore dhe Dëshira e Perëndisë që të Tërë të Shpëtohen (Are There Two wills in God? Divine Election and God’s Desire for All to Be Saved),” tek Hiri i Perëndisë, Zgjedha e Vullnetit (The Grace of God, the Bondage of the Will) vol. 2, red. nga Tom Schreiner dhe Bruce Ware (botohet së shpejti: Grand Rapids: Baker, 1995).
[44]5. Shiko diskutimin e përlëvdimit në kapitullin 42, fq. 828–839.
[45]ISBE—Enciklopedia Ndërkombëtare Standarde e Biblës (International Standard Bible Encyclopedia). Botim i rishikuar. G.W. Bromiley, red. Grand Rapids: Eerdmans, 1982.
[46]EDT—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.
[47]NDT—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[48]1. Si Aleksandri i Madh (në 152 para K.) ashtu dhe mbreti Demetris (rreth 145 para K.) i referohen kësisoj vetes, për shembull në tekstin e septuagintës tek “1 Mak.” 10:19 dhe 11:31, por kjo është në greqisht, jo në hebraisht, dhe është shkruar shumë kohë pas “Zanafillës” 1.
[49]2. Shiko E. Kautzsch, red., Gramatika Hebraike e Geseniusit (Gesenius’ Hebrew Grammar) Bot. i 2të (Oxford: Clarendon Press, 1910), Seksioni 124g, n. 2, me referencë ndaj sugjerimit të një shumësi mbretëror: “Shumësi i përdorur nga Perëndia tek “Zanafilla” 1:26, 11:7, “Isaia” 6:8 është shpjeguar në mënyrë të pasaktë kështu.” Ata e kuptojnë “Zan.” 1:26 si një “shumës i vetë-pleqërimit.” Hulumtimi i thelluar që kam bërë për interpretimet pasuese judaike në Talmudin Babilons, në targumimin dhe midrashimin, nxorën se vetëm interpretuesit e mëvonshëm rabinike nuk ishin më në gjendje të ishin të një mendjeje për sa i takon një interpretimi të kënaqshëm të këtij pasazhi, paçka interpretimet e linjës “shumësi i madhështisë” dhe “Perëndia u flet engjëjve”, qenë sugjeruar gjerësisht.
[50]3. “Shumësi “Ne’ qe konsideruar nga etërit e kishës si dhe nga teologët e lashtë, pothuajse në mënyrë unanime si tregues i Trinisë” [Keil dhe Delitzsch, Komentarët e Besëlidhjes së Vjetër (Old Testament Commentaries) (Grand Rapids: Associated Publishers and Authors, pa datë botimi.], 1:48, me kundërshtime ndaj pozitave të tjera si dhe një pohim që “Zan.” 1:26 përmban “të vërtetën që gjendet në themelet e pikëpamjes trinitariane”).
[51]4. Versioni RSV i Biblës në anglisht, e përkthen “Ps.” 45:6, “Froni yt hyjnor, mbetet përgjithmonë,” por ky është një përkthim tejet i pagjasë për shkak se që të qëndrojë, ai kërkon kuptimin e emrit hebraik për “fron” në strukturën e ndërtimit të saj, diçka skajshmërisht e pazakontë kur një emër ka një prapashtesë përemrore, siç është rasti i këtij këtu. Përkthimi që i bën RSV-ja do të adoptohej për shkak të një pandehme teologjike (sipas të cilës, një psalmist i Besëlidhjes së Vjetër, nuk mund të parashikonte një mbret mesianik tërësisht hyjnor), por jo ama mbi baza gjuhësore apo gramatikore. Versionet KJV, NIV, dhe NASB të Biblës në anglisht, e marrin të tre këtë varg në kuptimin e tij të thjeshtë e të drejtpërdrejtë, njëlloj si edhe përkthimet e lashta dhe “Heb.” 1:8. Derek Kidner, “Psalmet (Psalms)” 1–72 TOTC (London: Inter-Varsity Press, 1973), f. 172, thotë se ky varg është “një shembull i gjuhës së Besëlidhjes së Vjetër që del nga hullia normale e saj, për të kërkuar një plotësim më shumë se njerëzor,” dhe “ky paradoks është i përputhshëm me Mishërimin, por është mistifikues në të gjitha kontekstet e tjera.”
Paçka se disa mbretërve të lashtë, të tillë si faraonët egjiptianë, njerëzit nganjëherë u drejtoheshin me termin “perëndi”, kjo pjesë e pavërtetësisë e lidhur me idhujtarinë pagane, nuk duhet ngatërruar me “Ps”. 45, që është pjesë e Shkrimit dhe për rrjedhojë e vërtetë.
Përkthimi i sugjeruar i “Heb.” 1:8 në anë të faqes së versionit RSV: “Perëndia është froni yt përgjithmonë,” paçka se i mundshëm nga ana gramatikore, është tërësisht i papërputhshëm me arsyetimin si të Besëlidhjes së Vjetër ashtu edhe të asaj të Resë: Perëndia i fuqishëm i Cili krijoi gjithçka dhe që sundon në mënyrë supreme mbi universin, nuk do të ishte kurrë thjesht një “fron” për dikë tjetër. Edhe vetë mendimi për këtë është përbaltës për Perëndinë, dhe padyshim që nuk duhet konsideruar si një përkthim ndoshta i përshtatshëm.
[52]5. Ky përkthim i RSV-së i “Isa.” 48:16 në mënyrë të saktë riprodhon si kuptimin e drejtpërdrejtë të fjalëve hebraike, ashtu edhe rendin e fjalëve në tekstin hebraik.
[53]6. Përkthimi i NIV, “me Frymën e Tij,” nuk është se detyrimisht kërkohet nga teksti hebraik dhe ka prirjen të errësojë mendimin paralel ku Zoti më dërgon “mua” dhe “Frymën e Tij.” Fjala me në versionin NIV është interpretimi që i bën përkthyesi i lidhëses hebraisht וְ־, H2256, e cila në më të shumtën e rasteve nënkupton thjesht “dhe.” Fjala e zakonshme hebraike për ‘me” (עִם, H6640) nuk është në atë tekst.
[54]7. Si përgjigje ndaj këtyre argumenteve, ndokush do të thoshte se ka personifikime të ngjashme të detajuara për mençurinë tek “F. e Urta” 8:1–12 dhe 9:1–6, si dhe për marrëzinë, tek “F. e Urta” 9:13–18, dhe asnjë interpretues nuk i kupton këto si tregues për persona aktualë. Për rrjedhojë, “F. e Urta” 8:22–31 nuk përfaqëson as ajo një person aktual. Ky argument, mua më duket bindës, por unë e kam përfshirë paragrafin vijues për shkak se “F. e Urta”. 8:22–31 ka një histori të gjatë me interpretues të cilët mendojnë se pasazhi i referohet Perëndisë Bir.
[55]nasb—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: New American Standard Bible
[56]kjv—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: King James Version (Versioni i Autorizuar)
[57]8. Pështjellimi që karakterizon përkthimin e këtij vargu, duket se është shkaktuar nga një përkthimi i pazakontë nga ana e Septuagintës, që përdori κτίζω (G3231, “krijoj”) e jo përkthimin e zakonshëm κτάομαι (G3227, “përftoj, marr në zotërim”) për të përkthyer termin hebraisht në këtë varg. קָנָה, H7865, haset tetëdhjetekatër herë në Besëlidhjen e Vjetër hebraishte, dhe është përkthyer më shumë se shtatëdhjetë herë me κτάομαι por vetëm tri herë me κτίζω (Zan. 14:19; F. e Urta 8:22; Jer. 39(32):15), ku të tëra janë përkthime jo shumë të besueshme. Përkthimet e tjera në greqisht të Besëlidhjes së Vjetër nga Akuila, Simakusi dhe Teodotiani kanë të tëra fjalën κτάομαι tek “F. e Urta” 8:22.
[58]nkjv—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: New King James Version
[59]9. Seksioni që vijon i cili bën fjalë për personalitetin më vete të Frymës së Shenjtë, i korrespondon në një masë të madhe materialit të shkëlqyer nga Louis Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 96.
[60]10. Gramatikisht, si “Fryma” (τὸ πνεῦμα) ashtu edhe “Zoti” (ὁ κύριος) janë në rasën emërore, e cila është rasa si e emrit ashtu edhe e kallëzuesit emëror në një fjali me foljen “jam.” Gjithashtu, rendi i fjalëve nuk tregon kryefjalë në greqisht siç bën në anglisht. Nyja shquese (ὁ, G3836, “the” e anglishtes [mbaresa e trajtës së shquar e shqipes]) përpara “Zoti” këtu me shumë mundësi është anaforike (që do të thotë se i referohet përmendjes së mëparshme të “Zotit” në v. 16 dhe thotë që Fryma është “Zoti” i Cili sapo qe përmendur në fjalinë e mëparshme). (Shiko Murray Harris, “2 Korintasve,” tek EBC 10:338–339.)
[61]11. Një interpretim tjetër i mundshëm, është të thuash që kjo flet për funksionin e Krishtit si dhe funksionin e Frymës së Shenjtë, si të lidhura ngushtë në epokën e Besëlidhjes së Re, e që ato mund të tregohen si një e vetme në qëllim. Për pasojë, vargu do të nënkuptonte diçka si: “Zoti Jezus në këtë epokë, konsiderohet dhe njihet përmes veprimtarisë së Frymës së Shenjtë, sepse funksioni i Frymës së Shenjtë, është të përlëvdojë Krishtin.” Por ky është një interpretim më pak bindës, për shkak se duket pa gjasa që Pali të flasë për një identitet funksioni në një mënyrë të tillë kaq të mjegullt, apo madje që Pali do të donte të thoshte që puna e Krishtit si dhe puna e Frymës, janë identike.
[62]12. Ky rregull (i quajtur “rregulli Koluellit”) është trajtuar qysh në kapitullin 6 të një gramatike bazë standarde greke: Shiko John Wenham, Elementët e Besëlidhjes së Re Greke (The Elements of New Testament Greek) (Cambridge: Cambridge University Press, 1965), f. 35; gjithashtu, BDF 273. Rregulli është thjesht që në fjalitë me foljen lidhëse “jam” (si Gr. εἰμί, G1639), një kallëzues emëror i shquar zakonisht e humb nyjën shquese kur i paraprin foljes, por kryefjala e fjalisë, nëse është në trajtën e shquar e ruan nyjën shquese. Kështu, nëse Gjoni do kishte dashur të thoshte: “Fjala ishte Perëndi,” “Gjoni” 1:1 kjo është mënyra ekzakte se si do ta kishte thënë. (Studimet gramatikore të kohëve të fundit, konfirmuan dhe madje e përforcuan rregullin origjinal të Koluellit: shiko Lane C. McGaughy, Drejtë një Analize Përshkruese të EINAI si një Folje Lidhëse në Besëlidhjen e Re (Toward a Descriptive Analysis of EINAI as a Linking Verb in the New Testament [SBLDS 6; Missoula, Mont.: SBL, 1972], veç. fq. 49–53, 73–77; dhe rishikimin e rëndësishëm të këtij libri nga E.V.N. Goetchius tek JBL 95 [1976]: 147–149.)
Sigurisht, nëse Gjoni do të kishte dashur të thoshte: “Fjala ishte një perëndi” (me një kallëzues të pashquar, “një perëndi”), do të ishte shkruar gjithashtu kësisoj, përderisa në radhë të parë nuk do të kishte fare nyje shquese që të binte. Por nëse do të ishte ky rasti, do duhej të kishte ca të dhëna në kontekstin që Gjoni po përdorte fjalën θεός (G2536) për të folur për një qenie qiellore e cila nuk ishte plotësisht hyjnore. Kështu, pyetja bëhet, për çfarë lloj Perëndie (apo “perëndie”) po fliste Gjoni në këtë kontekst? A po flet Ai për Perëndinë e vetëm e të vërtetë i Cili krijoi qiejt dhe tokën? Në atë rast, θεός qe e shquar dhe e humb nyjën shquese për të treguar se qe kallëzues emëror. Apo, a është ai duke folur për ndonjë lloj tjetër qenieje qiellore që është “një perëndi”) i cili nuk është Perëndia i vetëm i vërtetë? Në këtë rast, θεός do ishte e pashquar dhe në radhë të parë nuk kishte kurrë një nyje shquese.
Konteksti e zgjidh përfundimisht këtë çështje. Nga përdorimet e tjera të fjalës θεός që ka kuptimin “Perëndi” tek vgj. 1, 2, 6, 12, 13, etj., si dhe nga fjalët hyrëse që të kujtojnë “Zan.” 1:1 (“Në fillim”), është e qartë që Gjoni po flet për Perëndinë e vetëm të vërtetë që krijoi qiejt dhe tokën. Kjo do të thotë që θεός tek v. 2 duhet kuptuar sikur i referohet gjithashtu të njëjtit Perëndi.
[63]13. Ky argument gjendet në një sulm të imtësishëm dhe mjaft të gjerë ndaj doktrinës së Trinisë: A Duhet të Besosh në Trini (Should You Believe in the Trinity)? (pa emër autori; Brooklyn, N.Y.: Watchtower Bible and Tract Society, 1989). Ky grup mesa duket e konsideron këtë broshurë si një deklaratë të rëndësishme të pozitës së tyre, sepse faqja 2 thotë: “Botimi i parë në anglisht: 5,000,000 kopje.” Kjo broshurë fillimisht parashtron argumentin tradicional sipas të cilit “Gjoni” 1:1 duhet përkthyer “një perëndi”për shkak të mungesës së nyjës shquese (f. 27). Por pastaj e pranon që rregulli i Koluellit vlen edhe për “Gjonin” 1:1 (f. 28) dhe aty e pranon që konteksti, e jo mungesa e nyjës shquese, përcakton nëse duhet ta përkthejmë “Fjala ishte Perëndi” (e shquar) apo “Fjala ishte një perëndi” (e pashquar). Pastaj argumenton si vijon: “...kur konteksti e kërkon, përkthyesi mund të ndërkallë një nyjë të pashquar përpara emrit tek një lloj i tillë strukture fjalie. A e kërkon konteksti një nyje të pashquar tek “Gjoni” 1:1? Po, sepse dëshmia e të tërë Biblës thotë që Jezusi nuk është Perëndia i Gjithëfuqishëm” (f. 28).
Ne duhet që me kujdes të vërejmë dobësinë e këtij argumenti: Ata e pranojnë që konteksti është vendimtar, por pastaj ata nuk citojnë as edhe një grimë prove nga konteksti i “Gjonit” 1:1. Përkundrazi, ato thjeshtë pohojnë përsëri përfundimin e tyre rreth “të tërë Biblës.” Nëse ata janë të një mendjeje që ky kontekst është vendimtar, por që nuk mund të gjejnë asgjë në këtë kontekst që ta mbështetë pikëpamjen e tyre, ato thjesht e kanë humbur argumentin e tyre. Për pasojë, pasi e kanë pranuar rregullin e Koluellit, ato gjithsesi i qëndrojnë pikëpamjes së tyre rreth “Gjonit” 1:1, por pa prova mbështetëse. T’i përmbahesh një pikëpamjeje pa patur prova, është thjesht e paarsyeshme.
Kjo broshurë, në tërësi u krijon njerëzve të zakonshëm përshtypjen se është një vepër studiuesish, përderisa citon dhjetëra teologë e ka referenca veprash akademike (gjithnjë pa dokumentimet e nevojshme). Sidoqoftë, shumë citime janë nxjerrë nga konteksti dhe janë bërë të thonë diçka që autorët nuk kanë patur kurrë për qëllim të thonë, ndërsa të tjera citime janë nga studiues liberalë Katolikë apo Protestantë, të cilët kanë vënë vetë në pikëpyetje edhe çështjen e doktrinës së Trinisë edhe atë të vërtetësisë së Biblës.
[64]14. Broshura e Dëshmitarëve të Jehovait A Duhet të Besosh në Trini (Should You Believe in the Trinity)? Ofron dy shpjegime për “Gjonin” 20:28: (1) “Për Thomain, Jezusi ishte si “një perëndi,’ veçanërisht në rrethanat e mrekullueshme që e shtynë në thirrjen që bëri” (f. 29). Por ky shpjegim nuk është bindës, për shkak se Thomai nuk tha: “Ti je si një perëndi,” por përkundrazi, e quajti Jezusin “Perëndia im.” Teksti në greqisht ka nyjën shquese (nuk mund të përkthehet “një perëndi”) dhe është qartësisht: ὁ θεός μου nuk do të thotë “një perëndi i imi” por “Perëndia im.”
(2) Shpjegimi i dytë që ofrohet është që “Thomai mundet që thjesht të ketë bërë një thirrje emocionale nga habia, e thënë ndaj Jezusit por e drejtuar Perëndisë” (po aty.). Pjesa e dytë e kësaj fjalie: “e folur ndaj Jezusit por e drejtuar Perëndisë,” është thjesht pa lidhje: duket se kjo nënkupton: “e folur ndaj Jezusit por jo e folur ndaj Jezusit,” gjë që është jo vetëm vetë-kontradiktore, por gjithashtu e pamundur sepse nëse Thomai po i flet Jezusit, Ai është gjithashtu duke ia drejtuar fjalët e Tij Jezusit. Pjesa e parë e kësaj fjalie, pretendimi që Thomai nuk është se me të vërtetë po e quan Jezusin “Perëndi,” por është thjesht duke u përbetuar apo duke belbëzuar disa fjalë të pavullnetshme habie, nuk ka bazë, sepse vargu vetë e bën të qartë që Thomai nuk po fliste në tym por po i fliste drejtpërsëdrejti Jezusit: “Atëherë Thomai u përgjigj dhe i tha: «Zoti im dhe Perëndia im!»” (Gjoni 20:28). Dhe menjëherë, si Jezusi ashtu edhe Gjoni në shkrimin e tij, e përgëzojnë Thomain, padyshim jo sepse ai u habit, por ngaqë besoi tek Jezusi si Zoti dhe Perëndia i Tij.
[65]15. Si “Titit” 2:13 ashtu edhe “2 Pjetrit” 1:1 në versionin RSV të Biblës në anglisht, kanë shënime në anë të faqes në të cilat Jezusi është referuar si një person tjetër nga “Perëndia” e për rrjedhojë nuk është quajtur Perëndi: “të madhit Perëndi dhe të Shpëtimtarit tonë Jezu Krisht” (Titit 2:13 anash faqes) dhe “Perëndisë tonë dhe Shpëtimtarit Jezu Krisht” (2 Pjetrit 1:1 anash faqes). Këto përkthime alternative janë të mundshme nga ana gramatikore por janë të pagjasa për të qenë të vërteta. Të dy vargjet kanë të njëjtin ndërtim në greqisht, në të cilën, një nyje shquese u shërben dy emrave të bashkuar nga fjala greke për fjalën tonë dhe (καί, G2779). Në të tëra rastet ku gjendet ky ndërtim, të dy emrat janë konsideruar të lidhur njëfarësoj me njëri tjetrin, dhe shpesh ato janë dy emra të veçantë por që i referohen të njëjtit person apo të njëjtës gjëje. Veçanërisht kuptimplotë është “2 Pjetrit” 1:1, sepse ekzaktësisht i njëjti ndërtim përdoret nga Pjetri edhe tre herë të tjera në këtë libër, për të folur për “Perëndisë tonë dhe të Shpëtimtarit Jezu Krisht” (1 Pjetrit 1:11; 2:20; 3:18). Në këto tre vargje të tjera, rendi i fjalëve në greqisht është ekzaktësisht i njëjtë në çdo detaj me përjashtim të faktit që fjala Zot (Κύριος, G3261) përdoret në vend të fjalës Perëndi (θεός, G2536). Nëse këto tre raste të tjera përkthehen të tëra “Perëndisë tonë dhe të Shpëtimtarit Jezu Krisht,” siç janë përkthyer në të tëra përkthimet kryesore, atëherë njëtrajtshmëria në përkthim do dukej të kërkonte përkthimin e “2 Pjetrit” 1:1 si “Perëndisë dhe Shpëtimtarit tonë Jezus Krisht,” duke iu referuar përsëri Krishtit si Perëndi. Tek “Titit” 2:13 Pali po shkruan rreth shpresës për ardhjen e dytë të Krishtit, për të cilën, shkruesit e Besëlidhjes së Re, flasin në mënyrë të njëtrajtshme me terma të cilët theksojnë manifestimin e Jezus Krishtit në lavdinë e Tij, e jo me terma të cilët theksojnë lavdinë e Atit.
[66]16. Teksti anash faqes tek NIV është i ngjashëm me përkthimin në tekstin kryesor të versionit të Biblës në anglisht RSV, e që thotë: “dhe nga raca e tyre sipas mishit, është Krishti. Perëndia i cili është përmbi çdo gjë, qoftë i bekuar përjetë. Amen” (Rom. 9:5). Por ky përkthim ka shumë më pak gjasa të jepet mbi baza gramatikore dhe kontekstuale, dhe është justifikuar kryesisht me argumentin që Pali nuk do t’i ishte referuar Krishtit si “Perëndi.” Përkthimi në anglisht NIV i cili i referohet Krishti me shprehjen “Perëndi përmbi gjithçka,” është i preferueshëm sepse: (1) Mënyra normale se si Pali shprehet, është të deklarojë një fjalë bekimi në lidhje me personin rreth të cilit ai sapo ka folur, i cili në këtë rast është Krishti; (2) Pjesorja greke on “jam,” e cila e bën këtë frazë të ketë drejtpërsëdrejti kuptimin: “i Cili, duke qenë Perëndi përmbi gjithçka, është i bekuar përgjithnjë,” do të ishte e panevojshme po qe se Pali do ishte duke filluar një fjali të re siç e paraqet versioni RSV; (3) kur Pali gjetiu fillon një fjali të re me një fjalë bekimi ndaj Perëndisë, fjala“i bekuar” vjen e para në fjalinë greke (shiko “2 Kor.” 1:3; “Efe.” 1:3; kr. modelin e Pjetrit tek “1 Pjetrit” 1:3), por këtu, shprehja e përdorur nuk ndjek atë model, duke bërë që përkthimi i RSV të konsiderohet një përkthim pa gjasa për të qenë i saktë. Shiko Donald Guthrie, Teologjia e Besëlidhjes së Re (New Testament Theology) (Leicester: Inter-Varsity Press, 1981), fq. 339–340. Për një trajtim përfundimtar të tërë teksteve të Besëlidhjes së Re të cilat i referohen Jezusit si “Perëndi,” shiko Murray Harris, Jezusi si Perëndi (Jesus as God) (Grand Rapids: Baker, 1992).
[67]17. “1 Tim.” 5:21 nuk duhet shikuar si një kundër-shembull ndaj kësaj deklarate sepse atje Pali është thjesht duke e paralajmëruar Timoteun në praninë e një morie dëshmitarësh qiellorë, si hyjnorë ashtu edhe engjëllorë, të cilët ai e di se janë duke e vëzhguar sjelljen e Timoteut. Kjo është e ngjashme me përmendjen e Perëndisë dhe Krishtit, të engjëjve dhe qiejve dhe “frymërave të të drejtëve që u bënë të përsosur” tek “Heb.” 12:22–24, ku përmendet një asamble e madhe qiellore. “1 Tim.” 5:21 duhet që për rrjedhojë të shikohet si mjaft e ndryshme nga pasazhet trinitariane të përmendura më lart, përderisa këto pasazhe flasin për veprimtari unikale hyjnore, siç është shpërndarja e dhuratave ndaj çdo të krishteri (1 Kor. 12:4–6) apo i patjes së emrit në të cilin të tërë besimtarët janë pagëzuar (Mat. 28:19).
[68]18. “1 Kor.” 8:6 nuk e mohon që Perëndia Bir dhe Perëndia Frymë e Shenjtë janë gjithashtu “Perëndi,” por këtu Pali thotë që Perëndia Atë është identifikuar si ky “një Perëndi.” Gjetiu, siç e kemi parë, ai e ka të mundshme t’i referohet Perëndisë Bir dhe Perëndisë Frymë e Shenjtë si gjithashtu “Perëndi.” Për më tepër, në po këtë varg, ai vazhdon duke folur për: “një Zot, Jezu Krishti, me anë të të cilit janë të gjitha gjërat, dhe ne jetojmë me anë të tij.” Ai është këtu duke përdorur fjalën Zot në kuptimin e plotë të tij të Besëlidhjes së Vjetër si “Jahve” si një emër për Perëndinë, dhe është duke thënë se Ky është personi përmes të Cilit janë krijuar të tëra gjërat, duke pohuar kësisoj hyjninë e plotë të Krishtit gjithashtu, por me një emër tjetër. Kësisoj, ky varg pohon si unitetin e Perëndisë ashtu dhe shumësinë e personave në Perëndinë.
[69]19. Emri teknik për këtë pikëpamje, është modalizmi, një herezi kjo e dënuar në kishën e lashtë: shiko diskutimin më poshtë.
[70]20. Emri teknik për këtë pikëpamje është arianizëm, një herezi tjetër kjo e dënuar në kishën e lashtë: shiko diskutimin e mëposhtëm.
[71]21. Ekziston një kusht i caktuar atmosferik (i quajtur “pika e trefishtë” nga kimistët) në të cilën avulli, uji i lëngshëm dhe akulli mund të ekzistojnë të trija njëherësh, por edhe atëherë, sasia e ujit që është avull, nuk është akull apo lëng, sasia që është lëng nuk është avull apo akull, etj.
[72]22. Një diskutim i shkëlqyer i historisë dhe rrjedhojave teologjike i herezive trinitariane të diskutuara në këtë seksion, gjendet tek Harold O.J. Brown, Herezitë: Imazhi i Krishtit në Pasqyrën e Herezisë dhe Ortodoksisë që nga Koha e Apostujve Deri më Sot (Heresies: The Image of Christ in the Mirror of Heresy and Orthodoxy from the Apostles to the Present) (Garden City, N.Y.: Doubleday, 1984), fq. 95–157.
[73]23. Disa prej drejtuesve të cilët formuan këtë grup, më përpara janë përjashtuar nga Asambletë e Perëndisë, në kohën kur Asambletë vendosën të këmbëngulin për një deklaratë trinitariane besimi për shërbenjësit e saj më 1916. Kisha e Bashkuar Pentekostale, nganjëherë është identifikuar me sloganin “Vetëm Jezusi,” dhe ajo këmbëngul që njerëzit duhet të pagëzohen në emrin e Jezusit, jo në emrin e Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë. Për shkak të mohimit prej saj të tre personave të veçantë në Perëndinë, ky denominacion, nuk duhet të konsiderohet si ungjillor, dhe si zor të mundet të konsiderohet me të vërtetë i krishterë.
[74]24. “F. e Urta” 8:22 u përdor gjithashtu nga arianët të cilët gjetën mbështetje nga fakti që Septuaginta, në mënyrë të gabuar e kishte përkthyer atë: “Zoti më krijoi” (Gk. κτίζω, G3231) e jo “Zoti më përftoi apo më zotëronte” (Gk. κτάομαι, G3227). Shiko diskutimin mbi këtë varg më lart, fq. 229–230.
Dëshmitarët e Jehovait të cilët janë arianët e ditëve të sotme, tregojnë gjithashtu “Zbu.” 3:14, në të cilën Jezusi vetë-quhet “Fillimi i krijesës së Perëndisë,” dhe e marrin këtë sikur “Jezusi u krijua nga Perëndia si fillimi i krijimeve të dukshme të Perëndisë” (pa emër autori, A Duhet të Besosh në Trini (Should You Believe in the Trinity)? [Brooklyn, N.Y.: Watch Tower Bible and Tract Society, 1989], f. 14). Por ky varg nuk nënkupton që Jezusi ishte qenia e parë e krijuar, sepse e njëjta fjalë për “fillim” (Gk. ἀρχή, G794) përdoret nga Jezusi kur Ai thotë se Ai është “Alfa dhe Omega, fillimi dhe mbarimi, i pari dhe i fundit” (Zbu. 22:13), dhe “fillimi” këtu është një sinonim për “Alfa” dhe “i pari.” Perëndia Atë në mënyrë të ngjashme thotë për Veten: “Unë jam Alfa dhe Omega” (Zbu. 1:8). Në të dyja rastet, të jesh “Alfa” apo “fillimi” do të thotë të jesh ai që ishte atje përpara se ndonjë gjë tjetër të ekzistonte. Kjo fjalë nuk nënkupton që Biri qe krijuar apo se kishte një kohë kur Ai filloi të ekzistonte, sepse edhe Ati edhe Biri kanë qenë gjithnjë “Alfa dhe Omega” si dhe “fillimi dhe fundi,” përderisa ata kanë ekzistuar në amshim. (Historiani jude Jozefus, përdor ekzaktësisht këtë fjalë për ta quajtur Perëndinë “fillimi (ἀρχή)” i “të gjitha gjërave,” por padyshim që ai nuk mendon se Perëndia Vetë u krijua: shiko Kundër Apionit (Against Apion) 2.190.)
Versioni në anglisht i Biblës i titulluar NIV e përkthen ndryshe këtë varg: “sunduesi i krijimit të Perëndisë.” Ky është një kuptim i pranueshëm alternativ për fjalën ἀρχή: shikoje të njëjtin kuptim tek “Luka” 12:11; “Titit” 3:1.
[75]25. Kjo është forma origjinale e Besores së Nicesë, por më vonë ajo u modifikua në Këshillin e Konstandinopojës më 381, dhe atje mori formën e cila zakonisht quhet “Besorja e Nicesë” nga kishat sot. Ky tekst është marrë nga Philip Schaff, Besoret e Botës së Krishterë (Creeds of Christendom) 3 vol. (Grand Rapids: Baker, 1983 ribotim i botimit të vitit 1931), 1:28–29.
[76]26. Përkthime më të vjetra të ὁμοούσιος nganjëherë përdorin termin “bashkësubstancial,” një term jo shumë i përdorshëm që ka thjesht kuptimin “e të njëjtës substance apo natyre.”
[77]27. Herezia e vartësisë, sipas të cilës Biri është inferior në qenie në krahasim me Atin, duhet dalluar qartë nga doktrina ortodokse që thotë se Biri është përjetësisht i varur ndaj Atit në rol apo funksion: pa këtë të vërtetë, do ta humbitnim doktrinën e Trinisë, për shkak se nuk do të kishim ndonjë dallim personal të përjetshëm mes Atit dhe Birit. (Shiko seksionin D. më poshtë që flet për dallimet mes Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë.)
[78]28. S.J. Mikolaski, “Athanasi (Athanasius),” NIDCC 81.
[79]29. Fjala del nuk kuptohej sikur i referohej krijimit të Frymës së Shenjtë apo ndonjë derivimi të qenies së tij nga Ati dhe Biri, por për të treguar mënyrën se si Fryma e Shenjtë ka një raport të përjetshëm me Atin dhe Birin.
[80]30. Bavinck, Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) f. 281.
[81]31. Po aty, f. 285.
[82]32. Një pasazh tjetër që mund të sugjerojë një dallim të tillë në funksion, është “Gjoni” 17:5: Kur Jezusi i kërkon Atit: “më përlëvdo, ti o Atë, pranë teje, me lavdinë që unë e kisha pranë teje para se të bëhej bota” (Gjoni 17:5), me këtë Ai sugjeron se është e drejta e Atit t’i japë lavdi atij që Ai do, dhe që kjo lavdi i është dhënë Birit prej Atit për shkak se Ati e donte Birin që përpara themelimit të botës.
[83]33. Shiko seksionin D.1, më sipër ku ekonomia u shpjegua që i referohet veprimtarive apo roleve të ndryshme.
[84]34. Varësia në ekonominë e raportit duhet që të dallohet me kujdes nga gabimi i “subordinacionizmit” apo thënë ndryshe “varësizmit,” që thotë se Biri apo Fryma e Shenjtë janë inferiorë në qenie ndaj Atit (shiko seksionin C.2, më lart, f. 245.)
[85]35. Shiko për shembull Richard dhe Catherine Kroeger, në artikullin e titulluar “Varësizmi (Subordinationism)” tek FUT (EDT): Ata e përkufizojnë varësizmin si “një doktrinë e cila i cakton një inferioritet në qenie, status apo rol Birit apo Frymës së Shenjtë përbrenda Trinisë. E dënuar nga shumë këshille kishash, kjo doktrinë ka vazhduar në një formë apo një tjetër përgjatë historisë së kishës” (f. 1058, germat e pjerrësuara nga autori). Kur Kroegers-at Flasin për “inferioritet në...rol” ata me sa duket duan të thonë se çfarëdo pohimi rreth varësisë së përjetshme në rol, i takon herezisë së varësizimit. Por nëse kjo është ajo që ata po thonë, atëherë ata janë duke dënuar të tërë kristologjinë ortodokse që prej Besores së Nicesë dhe më tutje dhe kësisoj janë duke dënuar një mësim të cilin Charles Hodge thotë se ka qenë një mësim i “kishës universale.”
Po kështu, Millard Erickson, tek Teologjia Kristiane (Christian Theology) e tij (Grand Rapids: Baker, 1983–1985), fq. 338 dhe 698, është i gatshëm të pohojë vetëm se Krishti kishte një varësi të përkohshme në funksion për periudhën e shërbesës në tokë, por nuk pohon gjëkundi për një varësi të përjetshme në rolin e Birit ndaj Atit apo të Frymës së Shenjtë ndaj Atit dhe Birit. (Po kështu thotë edhe Fjalori Konçiz i Teologjisë së Krishterë [Concise Dictionary of Christian Theology] i tij f. 161.)
Robert Letham, tek “Debati Burrë-Grua: Komente Teologjike (The Man-Woman Debate: Theological Comment),” WTJ 52:1 (Spring 1990), fq. 65–78, e shikon këtë prirje në shkrimet e kohëve të fundit ungjillore, si pasojë e një pretendimi feminist ungjillor se një rol i varur domosdoshmërisht nënkupton një rëndësi më të paktë apo një personshmëri më të vogël. Sigurisht që nëse kjo nuk është e vërtetë ndër pjesëtarët e Trinisë, atëherë nuk është domosdoshmërisht e vërtetë as mes burrit dhe gruas gjithashtu.
[86]36. Teologji Sistematike (Systematic Theology) (3 vol.; Grand Rapids: Eerdmans, 1970 [rishtypur; botimi i parë 1871–1873]), 1:460–462 (germat e pjerrësuara nga autori).
[87]37. Teologji Sistematike (Systematic Theology) (Valley Forge, Pa.: Judson, 1907), f. 342 (germat e pjerrëta në rastin e tretë, janë nga autori).
[88]38. Disa teologji sistematike u japin emra këtyre raporteve të ndryshme: “atësi” (apo “prodhim”) për Atin, “lindshmëri” (apo “origjinë”) për Birin, dhe “dalje” (apo “frymim”) për Frymën e Shenjtë, por këto emra nuk nënkuptojnë ndonjë gjë më shumë se sa “raportin si një At,” dhe “raportin si një Bir,” dhe “raportin si Frymë.” Në përpjekje për të shmangur shtimin e termave teknike të cilat nuk ekzistojnë në anglishten bashkëkohore, apo kuptimi i të cilave ndryshon nga përdorimi i zakonshëm i atyre fjalëve në anglisht, në këtë kapitull unë nuk i kam përdorur këto terma.
[89]39. Më lart thamë se asnjë analogji nuk na e mëson në mënyrë të përsosur Trininë, dhe edhe kjo e këtushmja ka një sërë mangësish gjithashtu: ky njeri mbetet si një person; ai nuk është tre persona. Dhe “mendimet” e tij nuk janë të barabarta me atë vetë si një person. Gjithsesi, kjo analogji është e dobishme në tregimin për tek diçka që flet për kompleksitetin e madje personalitetit njerëzor dhe që sugjeron që kompleksiteti i personalitetit hyjnor, është diçka shumë më e madhe sesa kjo.
[90]40. Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 89.
[91]41. Po aty, f. 88.
[92]FRT—Fjalori i Ri i Teologjisë. S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.
[93]36. Jezusi nuk mund të ketë dashur të thotë me këtë se është e gabuar të gëzohesh kur armiku është mposhtur dhe kur njerëzit çlirohen nga zgjedha, pasi padyshim kjo është një arsye e mirë për t’u gëzuar. Më tepër Ai duhet të jetë duke shprehur një kontrast relativ në terma absolutë për t’u treguar dishepujve që madhështia e shpëtimit të tyre, është gjëja kryesore për të cilën ata duhet të gëzohen.
[94]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.